Ιερά Μυστήρια

Με τον όρο Μυστήρια αναφερόμαστε γενικά στις θεοσύστατες τελετές της Ορθόδοξης Εκκλησίας που είναι απαραίτητες για τη σωτηρία του ανθρώπου, οι οποίες έχουν σκοπό τον αγιασμό των μελών της, την ένωση τους με τη θεότητα και την δυνατότητα να κληρονομήσουν την αιώνια ζωή. Τα μυστήρια είναι αγωγοί της νέας πνευματικής ζωής με την είσοδο στο κράτος της χάριτος, που εγκαινίασε ο Χριστός.

Είναι θεοσύστατα επειδή τα ίδρυσε είτε ο ίδιος ο Θεάνθρωπος άμεσα, είτε έμμεσα διά των Αποστόλων του, οι οποίοι βασίστηκαν στις πράξεις και τη διδασκαλία του Ιησού, οδηγούμενοι στην πλήρη κατανόηση τους φωτιζόμενοι από το Άγιο Πνεύμα.

Ονομάζονται Μυστήρια επειδή αυτό που μεταφέρουν είναι μυστικό και αθέατο στους σωματικούς οφθαλμούς, δεν μπορεί δηλ. ο άνθρωπος να αντιληφθεί με τις εξωτερικές του αισθήσεις τη μεταβίβαση και τη λειτουργία της χάριτος στην ψυχή του. Κατά συνέπεια, όλα τα μυστήρια έχουν ένα διπλό χαρακτήρα, ταυτόχρονα εξωτερικό και εσωτερικό, που αποτελεί το διακριτικό χαρακτηριστικό του κάθε μυστηρίου. Σύμφωνα με τον χαρακτήρα αυτό, τα μυστήρια είναι ταυτόχρονα ορατά και αόρατα, συνδυασμός ενός εξωτερικού, ορατού σημείου (πράξης με συμβολισμό), με μια εσωτερική, πνευματική χάρη. Κατ' αυτό τον τρόπο, στο βάπτισμα, για παράδειγμα, ο χριστιανός υφίσταται μια ορατή κατάδυση στο νερό, ενώ ταυτόχρονα καθαρίζεται εσωτερικά από τις αμαρτίες του.

Κάθε μυστήριο που τελείται εκτός της Ορθόδοξης Εκκλησίας θεωρείται άκυρο, ενώ δεν έχει εξουσία για την τέλεσή του ο πιστός που δεν έχει λάβει το ειδικό χάρισμα της ιερωσύνης κατ' αδιάκοπη αποστολική διαδοχή.

Σύμφωνα με τη διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας οι ιερείς ή η επίσκοποι είναι κυρίως τα απαραίτητα όργανα, μέσω των οποίων επιτελεί ο Χριστός τα μυστήρια ως Μέγας Αρχιερέας. Στο πνεύμα αυτό, ο ορθόδοξος ιερέας κατά την τέλεση των μυστηρίων, απαγγέλλει τις ιερουργίες σε τρίτο ενικό πρόσωπο ("Βαπτίζεται ο δούλος του Θεού", "αρραβωνίζεται","μεταλαμβάνει" κ.λπ.).

Τα επτά μυστήρια της Ορθόδοξης Εκκλησίας

Ως προς τον αριθμό των μυστηρίων, πρέπει να σημειωθεί ότι δεν καθορίζεται ούτε στην Καινή Διαθήκη, ούτε εξ αρχής από κάποιον Πατέρα της Εκκλησίας, ήταν όμως όλα σε χρήση μέσα στην Εκκλησία εξ αρχής ως θεοσύστατα: Βάπτισμα και Ευχαριστία (Αποστολικοί Πατέρες, Ιουστίνος), Εξομολόγηση, Γάμος, Χειροτονίες (Διδαχή των Αποστόλων, Ιγνάτιος ο Θεοφόρος, Κλήμης Ρώμης, Τερτυλλιανός), Χρίσμα (Κυπριανός) και Ευχέλαιο (Ιππόλυτος, Σεραπίων Θμούεως). Ο χρόνος κατά τον οποίο καθορίσθηκε ότι τα μυστήρια είναι επτά, συμπίπτει περί τα τέλη του 13ου αιώνα, όταν στη Σύνοδο της Λυών (1274) οι ανατολικοί αποδέχθηκαν την ομολογία πίστεως του Κλήμεντα Δ΄, στην οποία αναφέρεται ρητά ο αριθμός των μυστηρίων.

Αναλυτικά, τα επτά Μυστήρια είναι:

1. Βάπτισμα: Το ιερό βάπτισμα αναγεννά πνευματικά τον άνθρωπο, σε μια νέα ένθεη ύπαρξη, ως τέκνο Θεού, ενσωματώνοντας το βαπτισθέντα στο μυστικό σώμα της Εκκλησίας. Είναι υποχρεωτικό για όλους τους χριστιανούς, πραγματοποιείται με τριπλή κατάδυση σε νερό, στο όνομα της Aγίας Τριάδας και δι αυτού, ο άνθρωπος καθαίρεται από κάθε αμαρτία. Όπως η φυσική γέννηση του ανθρώπου γίνεται μία και μόνη φορά, έτσι και το βάπτισμα, μία φορά επιτελείται και ο αναβαπτισμός θεωρείται αμάρτημα.

2. Χρίσμα: Το χρίσμα είναι το μυστήριο που σφραγίζει με τις δωρεές και τα χαρίσματα του παναγίου Πνεύματος την νέα πνευματική ζωή που αρχίζει με το βάπτισμα και συνεχίζεται με έναν βίο θεοφιλή και φιλόχριστο. Επίσης το μυστήριο αυτό δεν επαναλαμβάνεται.

3. Μετάνοια: Η μετάνοια είναι το ιερό μυστήριο που αποκαθιστά την πνευματική υγεία της ψυχής, όταν αυτός που μετανιώνει ειλικρινά για τ' αμαρτήματα του και τα εξομολογείται στον πνευματικό της Εκκλησίας λειτουργό, λαμβάνει άφεση αμαρτιών, γινόμενος και πάλι φίλος και τέκνο αγαπητό του Θεού. Το μυστήριο αυτό επαναλαμβάνεται, ανάλογα με τις πνευματικές ανάγκες των πιστών.

4. Θεία Ευχαριστία: Η Θεία Ευχαριστία τρέφει αληθώς, με το σώμα και το αίμα του Χριστού τα μέλη της Εκκλησίας, τα ενώνει εσωτερικά με τη θεότητα και τα θεοποιεί με προϋπόθεση τη δική τους βούληση. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία τονίζεται η πίστη πως ο άρτος, αληθινά, πραγματικά και ουσιαστικά γίνεται αυτό το τίμιο Σώμα του Χριστού και ο οίνος το τίμιο Αίμα Του. Αυτη η μεταβολή ουδέποτε επιχειρείται να εξηγηθεί στην Ορθόδοξη Εκκλησία και όποια ορολογία κι αν χρησιμοποιηθεί για το γεγονός αυτό, δεν αποτελεί σε καμμία περίπτωση προσπάθεια ερμηνείας ή κατανόησης. Η Θεία Ευχαριστία, είναι μυστήριο επαναλαμβανόμενο.

5. Ιερωσύνη: Η ιερωσύνη είναι το ιερό μυστήριο που παρέχει δια της χειροτονίας τους λειτουργούς τής Εκκλησίας, μια ειδική τάξη μελών της, του ιερατείου, το οποίο κηρύσσει το λόγο του Θεού, τελεί τα ιερά μυστήρια, ποιμαίνει πνευματικά τα μέλη της Εκκλησίας και διοικεί το σώμα της. Το μυστήριο αυτό δεν είναι επαναλαμβανόμενο.

6. Γάμος: Ο γάμος είναι το μη υποχρεωτικό μυστήριο, διά του οποίου δημιουργείται ευλογείται και αγιάζεται η ορθόδοξη οικογένεια. Κατ' οικονομία, το μυστήριο επαναλαμβάνεται το πολύ μέχρι τρεις φορές.

7. Ευχέλαιο: Το ευχέλαιο είναι αυτό που παρέχει πρωτευόντως τη σωματική ίαση στα ασθενούντα μέλη της Εκκλησίας, δευτερευόντως δε και την πνευματική τους υγεία, την άφεση των αμαρτιών. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν υπάρχει περιορισμός ως πρός το χρόνο της τελέσεως του μυστηρίου. Όταν ένας χριστιανός είναι ασθενής ή επιθυμεί να προετοιμασθεί για τη θεία Κοινωνία, είναι δυνατόν να καλέσει τους κληρικούς προς τέλεση του Ευχελαίου.

Βιβλιογραφία

• "Μυστήριον", Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 09 (ΜΟΙΡΑ-ΠΑΠΑΣ), εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1966, στ. 234-238
• Θεοδώρου Ανδρέας, Βασική Δογματική Διδασκαλία - Πιστεύω εις ένα Θεόν, 2η έκδ., Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2007, σελ. 170-204
• Θεοδώρου Ανδρέας, Βασική Δογματική Διδασκαλία - Απαντήσεις σε ερωτήματα Συμβολικά, 2η έκδ., Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2006, σελ. 225-285
• Θεοδώρου Ανδρέας, Βασική Δογματική Διδασκαλία - Απαντήσεις σε ερωτήματα Δογματικά, 3η έκδ., Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2006, σελ. 150-184
• Θεοδώρου Ανδρέας, Βασική Δογματική Διδασκαλία - Απαντήσεις σε ερωτήματα Σωτηριολογικά, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2006, σελ. 185-208
• Θεοδώρου Ανδρέας, Η Ουσία της Ορθοδοξίας, 2η έκδ. βελτιωμένη, εκδ. Παρουσία, Αθήνα 1998, σελ. 142-164
• Ware Κάλλιστος (επίσκ. Διοκλείας), Η Ορθόδοξη Εκκλησία (μτφρ. Ροηλίδης Ι.), 4η έκδ., Ακρίτας, Αθήνα 2007, σελ. 434-470

"Μυστήριον", Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 9, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1966, στ. 238.