Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον

Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον, Κατά τον Ματθαίο ή Κατά Μαθθαίον είναι ένα από τα 4 πρώτα βιβλία του Κανόνα της Καινής Διαθήκης (και ένα εκ των τριών Συνοπτικών Ευαγγελιών), του 2ου μέρους δηλ. της χριστιανικής Αγίας Γραφής το οποίο κατέγραψε ο Εβραίος ευαγγελιστής Ματθαίος. Το όνομα Ματθαίος προέρχεται από το εβραϊκό όνομα Ματιγιάχ και αποτελεί σύντμηση τού ονόματος Ματιθγιάχ, ή Ματθανίας, που σημαίνει "δώρο του Γιαχβέ" ή "δεδωρημένος υπό τού Θεού", κάτι αντίστοιχο με το ελληνικό Θεόδωρος.

Ο συγγραφέας του ευαγγελίου αυτού είναι ένας από τους Δώδεκα μαθητές του Ιησού και μνημονεύεται επίσης ως Λευί (Μκ. 2:14, Λκ. 5:27-29), γιος του Αλφαίου (Μκ. 2,14). Καταγόταν από την Καπερναούμ της Γαλιλαίας και ήταν τελώνης. Η δουλειά του δηλ. ήταν να προπληρώνει τους δημόσιους φόρους στο ρωμαϊκό κράτος και κατόπιν να τους εισπράττει με κάθε τρόπο από τους οφειλέτες. Για το λόγο αυτό, στην κοινωνία της εποχής, οι τελώνες ήταν μισητοί και τοποθετούνταν στο ίδιο επίπεδο με τους αμαρτωλούς και τις πόρνες.

Οι ευαγγελιστές Μάρκος και Λουκάς, μνημονεύουν το δείπνο που παρέθεσε ο Ματθαίος στο σπίτι του προς τιμήν του Ιησού μετά την κλήση του (Λκ. 5:29, Μκ. 2:14) που πραγματοποιήθηκε όταν εκείνος καθόταν στο "τελώνιον". Επίσης, στο Πρ. 1:13-14, ο Ματθαίος μνημονεύεται μαζί με τους υπόλοιπους δέκα μαθητές, τη μητέρα του Ιησού και τους αδελφούς του, μετά την ανάληψη του Ιησού. Από εκεί και πέρα, καμμία άλλη αναφορά δεν γίνεται στον Ματθαίο μέσα στην Καινή Διαθήκη, ενώ εξαιρετικά φειδωλή σε πληροφορίες είναι και η αρχαία εκκλησιαστική παράδοση.

Η παράδοση και το περιεχόμενο του Ευαγγελίου

Η επιγραφή "κατά Ματθαίον" είναι ασφαλώς μεταγενέστερη της συγγραφής του ευαγγελίου και μαρτυρά την πεποίθηση της εκκλησίας από το 2ο αιώνα και μετά ότι για το ευαγγέλιο αυτό εγγυάται η αυθεντία ενός μαθητή του Ιησού, του Ματθαίου. Υπάρχουν μάλιστα αρκετές μαρτυρίες των εκκλησιαστικών συγγραφέων για τον συντάκτη του ευαγγελίου, πρώτη από τις οποίες χρονικά είναι αυτή του Παπία και λίγο αργότερα του Ειρηναίου, του Ωριγένη και άλλων.

Το Ευαγγέλιο του Ματθαίου, έχει τοποθετηθεί πρώτο στη σειρά των τεσσάρων ευαγγελίων καθώς από την αρχαία εκκλησία ήδη, ήταν το πιο προσφιλές και εύχρηστο στη ζωή της Εκκλησίας και παρατίθεται πολύ συχνότερα από ότι τά άλλα ευαγγέλια από τους εκκλησιαστικούς συγγραφείς των πρώτων αιώνων.

Διασώζει πολλές διδασκαλίες του Ιησού και πολλές διηγήσεις που βρίσκονται σε όλους τους ευαγγελιστές ή μόνο στους τρεις Συνοπτικούς, είναι πιό γνωστές στους πιστούς με τη μορφή που έχουν στο κατά Ματθαίον. Άλλωστε, οι μισές από τις ευαγγελικές περικοπές που διαβάζονται τις Κυριακές στις εκκλησίες, προέρχονται από το ευαγγέλιο του Ματθαίου.

Το ευαγγέλιο αυτό, αποτελεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης όπως συμπεραίνουμε τόσο από τη γενεαλογία του Ιησού με την οποία αρχίζει, όσο και από τη συνήθεια του Ματθαίου να παρουσιάζει τα σχετικά με τη ζωή, τη διδασκαλία, το θάνατο και την ανάσταση του Ιησού ως πραγματοποίηση των προρρήσεων της Παλαιάς Διαθήκης.

Ο Ματθαίος δίνει μια χριστιανική απάντηση στα προβλήματα του ιουδαϊσμού όπως π.χ. της ερμηνείας των Γραφών της Παλαιάς Διαθήκης και της θέσεως του "Νόμου", του ναού και των θυσιών, του σαββάτου, της νηστείας, της προσευχής, των διατάξεων περί των τροφών και των καθαρμών, των προϋποθέσεων αποδοχής στην κοινότητα και της πειθαρχίας, του γάμου, του διαζυγίου και της αγαμίας κ.ά. Με τρόπο παιδαγωγικό, ο ευαγγελιστής παρουσιάζει τη νέα πίστη ως ένα νέο τρόπο ζωής που έρχεται σε αντίθεση με την υποκρισία του φαρισαϊσμού και τη χαλαρότητα των εθνικών.
Τονίζει επίσης ότι η καθυστέρηση της Δευτέρας Παρουσίας δεν επιτρέπεται να μείωση την επαγρύπνηση των πιστών, οι οποίοι δεν θα πρέπει να παρασύρονται από την παρουσία διαφόρων ψευδομεσσιών της εποχής.

Πηγές του Ευαγγελίου

Πέρα από το κοινό υλικό που έχει ο Ματθαίος με το ευαγγέλιο του Μάρκου, που είναι κοινό και στους τρεις Συνοπτικούς ευαγγελιστές και πέρα του κοινού υλικού που έχει μόνο με το Λουκά και που προέρχεται από την Πηγή των λογίων, ο ευαγγελιστής διασώζει και υλικό που δεν υπάρχει στους άλλους ευαγγελιστές και προέρχεται μάλλον από την παράδοση της εκκλησίας στο πλαίσιο της οποίας έζησε και έγραψε το ευαγγέλιο του. Η ιδιαίτερη αυτή πηγή, διεθνώς συμβολίζεται με το κεφαλαίο γράμμα "Μ".

Ύφος και γλώσσα

Ο Ματθαίος γράφει σε καλύτερη ελληνική γλώσσα, από εκείνη του Μάρκου, (υποδεέστερη πάντως εκείνης του Λουκά), ενώ η σαφής και αρμονική κατάταξη του υλικού όχι χρονολογικά αλλά κατά θέματα, καθώς και η ομαλή και ποιητική έκφραση των Λογίων του Ιησού, συνέβαλαν, ώστε το κατά Ματθαίον να καταστεί το δημοφιλέστερο των Ευαγγελίων.

Στο υλικό που ο Ματθαίος παρέλαβε από την Q δίνει έμφαση στο διδακτικό στοιχείο του Ιησού και παρά το γεγονός ότι μένει πιστός σε αυτό, το αναδιατάσσει για την εξυπηρέτηση του θεολογικού σκοπού του και το μετατρέπει σε ομιλίες (Μακαρισμοί και Κυριακή Προσευχή).

Παραλήπτες, τόπος και χρόνος συγγραφής

Το ευαγγέλιο αυτό προϋποθέτει αναγνώστες ιουδαιοχριστιανούς που είναι εξοικειωμένοι με την Παλαιά Διαθήκη και τις ιουδαϊκές αντιλήψεις, καθώς καμιά επεξήγηση δεν δίνει γι αυτές ο ευαγγελιστής σε αντίθεση με τον Μάρκο. Επίσης η ιουδαιοχριστιανική αυτή κοινότητα είναι ανοικτή σε μια ιεραποστολή προς τους εθνικούς, με σκοπό να τους ενσωματώσει στην Εκκλησία και κατ' αυτό τον τρόπο απευθύνεται και προς τους εθνικοχριστιανούς.

Ως τόπο συγγραφής άλλοι δέχονται την Παλαιστίνη και ακριβέστερα την Καισάρεια ή την Ιερουσαλήμ, άλλοι την Αλεξάνδρεια και άλλοι την Αντιόχεια.

Ως προς το χρόνο συγγραφής του τελικού ελληνικού κειμένου (και όχι των αραμαϊκών λογίων) υποστηρίχτηκαν διάφορες απόψεις. Από κάποιους η συγγραφή τοποθετείται μεταξύ των ετών 60 και 70 ενώ από άλλους προτείνεται ένα ευρύτερο χρονικό διάστημα μεταξύ 65 και 100 με πιθανότερο τη δεκαετία μεταξύ 70 και 80 καθώς:

• το ευαγγέλιο του Ματθαίου στη σημερινή του μορφή είναι μεταγενέστερο του ευαγγελίου του Μάρκου και
• πρέπει να παρεμβλήθηκε κάποιο χρονικό διάστημα μετά την κυκλοφορία του κατά Μάρκον, ώστε να δικαιολογείται η θεολογική εξέλιξη που προϋποθέτει το κατά Ματθαίον.

Υπάρχουν και απόψεις που προτείνουν ως χρονικό διάστημα για τη συγγραφή, τα έτη ανάμεσα σε 55-60 μ.Χ καθώς ο Ματθαίος αναφέρεται επτά φορές στους Σαδδουκαίους (έναντι μίας του Μάρκου και του Λουκά), προειδοποιώντας για την επιρροή τους. Αν το ευαγγέλιο είχε γραφτεί μετά το 70, η αναφορά σ' αυτούς δεν θα είχε νόημα δεδομένου ότι εξαφανίστηκαν με την καταστροφή της Ιερουσαλήμ και του ναού από τα στρατεύματα του Τίτου το 70 μ.Χ. ως αντίποινα σε εξέγερση των Εβραίων.

Ο απόστολος Βαρνάβας που εδίδαξε και εμαρτύρησε στην Κύπρο το 57 ή κατ' άλλους το 61 μ.Χ. κατείχε και χρησιμοποιούσε αντίγραφο του ευαγγελίου του Ματθαίου, σύμφωνα με το απόκρυφο βιβλίο Πράξεις Βαρνάβα (που υποτίθεται ότι εγράφη από τον Ευαγγελιστή Μάρκο).. Τα γεγονότα που περιγράφονται επιβεβαιώθηκαν ιστορικά με θαυματουργό τρόπο. Επί 3 συνεχείς νύχτες ο Απόστολος εμφανίσθηκε στο όνειρο του Αρχιεπισκόπου της Σαλαμίνας (Κύπρου) Ανθεμίου, επί αυτοκράτορος Ζήνωνος (474–491 μΧ) το 477 ή κατ' άλλους το 488, και υπέδειξε το σημείο της ταφής του. Στο μέρος αυτό ανευρέθη το ευωδιάζον λείψανο του αγίου Αποστόλου, κρατώντας πάνω στο στήθος του το κατά Ματθαίον ευαγγέλιο, σύμφωνα με την περιγραφή των Πράξεων Βαρνάβα. Η εύρεση του ιερού σκηνώματος επιβεβαίωσε για μία ακόμη φορά το Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Κύπρου ως αποστολικού καθιδρύματος. Αυτομάτως λοιπόν η συγγραφή του Κατά Ματθαίον Ευαγγελίου χρονοθετείται τουλάχιστον μερικά χρόνια προ του μαρτυρίου του Αποστόλου Βαρνάβα. Σύμφωνα με το Ορθόδοξο Ίδρυμα Απόστολος Βαρνάβας, "Ο Ανθέμιος αφού παρέλαβε το Ιερό Ευαγγέλιο σαν τεκμήριο, πήγε στην Κωνσταντινούπολη και παρουσιάστηκε στον Αυτοκράτορα Ζήνωνα, που μόλις είδε το ιερό κειμήλιο χάρηκε πολύ. Τότε ο Ανθέμιος πρόσφερε σαν δώρο το Ιερό Ευαγγέλιο στον Ζήνωνα, που το κατέθεσε στο παρεκκλήσι του Αγίου Στεφάνου, που βρισκόταν στην αυλή του παλατιού του κι ο Αυτοκράτορας διέταξε να αναγινώσκεται κάθε χρόνο τη Μεγάλη Παρασκευή." Αυτό σημαίνει πως το αντίγραφο του ευαγγελίου α) ήταν αναγνώσιμο (όχι πολύ φθαρμένο) και β) ήταν γραμμένο στην Ελληνική γλώσσα. Τέλος, σύμφωνα πάλι με το Ορθόδοξο Ίδρυμα Απόστολος Βαρνάβας: "Ο Μάρκος κατάμονος και θλιμμένος απο τον σκληρό θάνατο που βρήκε ο θείος του, πεζός φτάνει στο Λιμνίτη απ' όπου με πλοίο έφθασε στην Έφεσο, όπου ανήγγειλε στον Παύλο τον χαμό του αξιολάτρευτου συνεργάτη τους. Τότε κι οι δύο μαζί χύσανε πικρά δάκρυα." Η πληροφορία αυτή, που προφανώς προέρχεται και πάλι από τις Πράξεις Βαρνάβα και δεν έχουμε λόγο να μην την πιστέψουμε, ότι δηλαδή ο απόστολος Παύλος βρισκόταν στην Έφεσο, βοηθάει στον έλεγχο του έτους μαρτυρίου του αποστόλου Βαρνάβα.

Διάγραμμα περιεχομένου

Αν και ο Ματθαίος δεν ακολούθησε αυστηρή χρονολογική σειρά στα γεγονότα που παραθέτει, εντούτοις τα τοποθέτησε κατά θεματικές ενότητες οι οποίες συμφωνούν με το σύνολο της συνοπτικής παράδοσης. Παρουσιάζει έτσι, την ιστορική πορεία του Ιησού από τη βάπτιση του από τον Ιωάννη τον Βαπτιστή, τη δράση του στην περιοχήν της Γαλιλαίας και κατόπιν την πορεία του προς την Ιερουσαλήμ οπού υπέστη το πάθος και αναστήθηκε, για να κατάληξει στις εμφανίσεις του μετά την ανάσταση, στους μαθητές του.

Περιληπτικά, το διάγραμμα περιεχομένου του ευαγγελίου είναι:

• Γέννηση και η παιδική ηλικία του Ιησού (Μτ. 1:1 - 2:23)
• Προπαρασκευή του Ιησού για τη δημόσια δραση του (Μτ. 3:1-4:11)
• Η δημόσια δράση του Ιησού στη Γαλιλαία (Μτ. 4:1-13:58)

Η εμφάνιση του Ιησού στη Γαλιλαία (Μτ. 4:12-17)

Η πρόσκληση των τεσσάρων μαθητών (Μτ. 4:18-22)

Προκαταρκτική περίληψη του έργου του ιησού στη Γαλιλαία (Μτ. 4:23-25 )

Η επί του ορούς ομιλία (Μτ. 5:1 - 7:29)

Παραδείγματα από το θαυματουργικό έργο του Ιησού (Μτ. 8:1 - 9:34)

Η αποστολή τών δώδεκα (Μτ. 9:35 - 11:1)

Παρανοήσεις και αντιθέσεις που προκλήθηκαν από την δημόσια δράση του Ιησού (Μτ. 11:2 -15:50)

Οι παραβολές της βασιλείας των ουρανών (Μτ. 13:1-58)

• Η δημόσια δράση του Ιησού στην περιφέρεια της Γαλιλαίας (Μτ. 14:1 - 18:35)
• Τελευταία ανάβαση του Ιησού στην Ιερουσαλήμ (Μτ. 19:1 - 20:34)
• Οι τελευταίες πράξεις του Ιησού στην ΙερουσαλήμΜτ. 21:1 - 25:46)
• Τα πάθη, ο θάνατος και η ανάσταση του Μεσσία (Μτ. 26:1 - 28:20)

Η Ορθόδοξη παράδοση για το τέλος του ευαγγελιστή

Λίγα είναι γνωστά για τη ζωή και τη δράση του Ματθαίου. Αν και μεταγενέστερες παραδόσεις μιλούν για μαρτυρικό θάνατο στην πυρά ή εκτέλεση με ξίφος, η πιθανότερη εκδοχή είναι αυτή του Ηρακλείωνα την οποία παραθέτει ο Κλήμης Αλεξανδρείας στο έργο του Στρωματείς 4.9 και αναφέρει ότι ο Ματθαίος πέθανε από φυσικό θάνατο.
Η μνήμη του τιμάται από την Ανατ. Ορθόδοξη Εκκλησία στις 16 Νοεμβρίου.

Βιβλιογραφία

• Εισαγωγή εις την Καινήν Διαθήκην, Αγουρίδης Σ., Γρηγόρης, 1991
• Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Καραββιδόπουλος Ι., Πουρναράς, 1998
• Εισαγωγή εις την Καινήν Διαθήκην Τόμοι Α' & Β', Βούλγαρης Χρ., Αθήνα, 2003
• Exploring the New Testament, Dunnett, W. M., Crossway Books, 2001
• Wiersbe's expository outlines on the New Testament, Wiersbe, W. W., Victor Books, 1992
• New Testament introduction (4th rev. ed.), Guthrie, D., Inter-Varsity Press, 1996
• The Wycliffe Bible commentary: New Testament, Pfeiffer, C. F., Moody Press, 1962

Η αρχική μορφή του λήμματος βασίστηκε στην έκδοση 14:06, 2 Σεπτεμβρίου 2007 του αντίστοιχου της ελληνικής Βικιπαίδειας υπό την άδεια GFDL. Βλ. σχετ. ιστορικό.