Ιωάννης ο Χρυσόστομος

Από OrthodoxWiki
Αναθεώρηση ως προς 07:56, 20 Μαΐου 2008 από τον Θεοδωρος (Συζήτηση | Συνεισφορά) (Η εξορία και το τέλος της ζωής του)
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, γνωστός και ως Ιωάννης της Αντιόχειας πιθανότατα γεννήθηκε το 349 μ.Χ. σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες ιστορικές έρευνες. Μετά βεβαιότητος γνωρίζουμε οτι γεννήθηκε μεταξύ 344 μ.Χ και 354 μ.Χ. Εκοιμήθη το 407 μ.Χ. Υπήρξε εξέχων Χριστιανός επίσκοπος και κήρυκας κατά τον 4ο και 5ο αιώνα στη Αντιόχεια και την Κωνσταντινούπολη και ένας απο του πιο λαοφιλείς εκκλησιαστικούς ηγέτες. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους πατέρες της Ορθόδοξης και της Καθολικής Εκκλησίας.

Γεννήθηκε στην Αντιόχεια της Συρίας και γονείς του ήταν, ο στρατηγός Σεκούνδος και μητέρα του η Ανθούσα. Η μητέρα του, χήρεψε στα 20 της χρόνια, όταν ο Ιωάννης ήταν μόλις λίγων μηνών, ήταν δε γυναίκα που ξεχώριζε για το ζήλο που επεδείκνυε για την ανατροφή του Ιωάννη, ώστε πολλοί εξήραν το ήθος της, όπως ο γνωστός ρητοριοδιδάσκαλος Λιβάνιος[1].

Συγχρονη Αγιογραφία του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου

Περιεχόμενα

Ο βίος Του

Η μόρφωση του Χρυσοστόμου

Τα πρώτα γράμματα τα διδάχθηκε απο τη μητέρα του. Εν συνεχεία σπούδασε στη σχολή του Λιβάνιου, δάσκαλου και πολυγραφότατου συγγραφέα στην Αντιόχεια, ρητορική και του Ανδραγαθίου, φιλοσοφία. Χαρακτηριστικό της ρητορικής του δεινότητος, που από τότε ανέπτυξε, ήταν και ο λόγος του δασκάλου του, ο οποίος ήθελε τον Ιωάννη για συνεχιστή του έργου του στη σχολή, «αν δεν ήταν Χριστιανός», όπως ο ίδιος έλεγε. Επίσης ακολούθησε θεολογικές σπουδές δίπλα στον Καρτέριο και το Διόδωρο Ταρσού, στο λεγόμενο Ασκητήριο, γτη μεγάλη θεολογική σχολή της Αντιόχειας. Σπούδασε συνήγορος και εξάσκησε το επάγγελμα για λίγους μήνες. Εν τέλει εγκατέλειψε την δικηγορία και βαπτίστηκε Χριστιανός. Όμως σύντομα έφυγε απο τη ζωή και η μητέρα του (372 μ.Χ.), με αποτέλεσμα να αποσυρθεί απο την κοσμική ζωή ακολουθώντας τον μοναχισμό, κάτι που προκάλεσε μεγάλη έκπληξη στους Αντιοχείς.

Ιεροσύνη στην Αντιόχεια

Το 371 μ.Χ. χειροθετήθηκε αναγνώστης ξεκινώντας διδακτικό και κατηχητικό έργο, το οποίο μας δείχνει τη γνώση που ήδη είχε πάνω στις γραφές. Διήγαγε έξι χρόνια μοναστικής ζωής στην Αντιόχεια και συγκεκριμένα στην περιοχή του Σιλπίου ( 4 δίπλα σε γέροντα ασκητή και 2 μόνος του, σε σπήλαιο), όπου ασκήτεψε σκληρά και μυήθηκε στο μοναχικό ιδεώδες και τη νηπτική ζωή, και εν τέλει επέστρεψε στην Αντιόχεια. Η ζωή του ηταν πολύ σκληρή και ασκητική. Τρεφόταν και κοιμόταν ελάχιστα, σκληραγωγείτο και ζούσε ζωή φιλοπονίας[2], με αδιάκοπη ανάγνωση των γραφών και διαρκή προσευχή, με αποτέλεσμα να κλονιστεί η υγεία του σοβαρά[3]. Κατά την επιστροφή του, χειροτονείται εν αρχή διάκονος το 381 μ.Χ., απο τον αρχιεπίσκοπο Αντιοχείας Μελέτιο και το 386 μ.Χ. πρεσβύτερος απο το διάδοχο του Μελετίου, Φλαβιανό μέχρι και το 397 μ.Χ., όταν και του προτάθηκε η θέση του επισκόπου. Η φήμη για το ζήλο και την ευγλωττία του, τον έκανε γρήγορα γνωστό σε όλη την Αυτοκρατορία φθάνοντας μέχρι και την Αυλή του αυτοκράτορα, γεγονός που τον οδήγησε στη θέση του Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως.

Το έργο του στην Αντιόχεια

Ως πρεσβύτερος ήδη αρχίζει να αναπτύσει έντονη συγγραφική και ποιμαντική δράση, με σκοπό να καταπολεμήσει τους αιρετικούς της εποχής (Αρειανούς, ευνομοιανούς),τους Ιουδαίους οι οποίοι προσεταιρίζονταν τους Χριστιανούς, τους πλούσιους και τους φορείς που ήταν υπεύθυνοι για την ηθική παρακμή της πόλεως. Επίσης ιδρύει ιδρύματα, πτωχοκομεία, γηροκομεία, ενώ καθιερώνει συσσίτιο. Η φήμη για την ρητορική και ποιμαντική του ικανότητα εκτοξεύτηκε[4] το 387μ.Χ., θέτωντας τη ζωή του στην υπηρεσία του Αυτοκράτορος, όταν στρατιώτες του, πήραν εντολή να πραγματοποιήσουν αντίποινα για στάση, σε βάρος στασιαστών της περιοχής. Η αγάπη και ο σεβασμός μάλιστα προς το πρόσωπο του Χρυσοστόμου ήταν τόση, ωστε όταν προτάθηκε για την επισκοπή στην Κωνσταντινούπολη, ο λαός της Αντιόχειας αντέδρασε[5].

Ο αγώνας για τη διαφθορά στην Εκκλησία

Ο Ιωάννης αγωνίστηκε για την εξυγίανση των εκκλησιαστικών πραγμάτων που βρισκόταν τότε σε μεγάλη κατάπτωση και διαφθορά. Έλαβε δραστικά μέτρα εναντίον:

  • των «βαλαντιοσκόπων», των κληρικών δηλαδή εκείνων που πλούτιζαν από την ιερατική τους ιδιότητα,
  • των «κολάκων και παρασίτων», όσων κληρικών δηλαδή απολάμβαναν την κοσμική ζωή,
  • των «κοιλιοδούλων», όσων δηλαδή ζούσαν αργόσχολα, με έμφαση στις απολαύσεις και
  • εκείνων που ζούσαν με «συνεισάκτους», δηλαδή τους μοναχούς ή επισκόπους που συζούσαν με τις θεωρούμενες «αδελφές» τους.

Έλαβε μέτρα, επίσης, για την ηθική κάθαρση των ταγμάτων των χηρών και των διακονισσών. Έδινε ιδιαίτερη έμφαση στην καθαρότητα του βίου και ήταν αμείλικτος με τους ιερείς, διακόνους και μοναχούς που αποδεικνύονταν ανάξιοι, ενώ τους αδιόρθωτους τους απέβαλε παντελώς από τις τάξεις του κλήρου. Μάλιστα, δεν δίστασε να απολύσει 13 επισκόπους ως «σιμωνιακούς» και ανάξιους και να τους αντικαταστήσει με ικανούς και ευσεβείς, υποστηρίζοντας ότι «εάν ο κλήρος που είναι το άλας της γης, παρουσιάζει έκλυτο βίο, πώς θα ζητήσουμε από το ποίμνιο να ζει άγιο και κατά Χριστόν βίο;»

Εκλογή στον επισκοπικό θρόνο

Το έργο που άνέπτυξε ήταν πολυσχιδές και περιελάμβανε έντονη κηρυκτική, αντιαιρετική, φιλανθρωπική, συγγραφική και κοινωνική δράση. Η ρητορική του δεινότητα σαγηνεύει τα πλήθη, χριστιανούς και μη, ενώ η φήμη του φθάνει ως τα αυτιά της Αυτοκρατορικής αυλής. Το 397 μ.Χ., όταν πεθαίνει ο Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Νεκτάριος, οι άνθρωποι της Αυλής φέρνουν τον Ιερό Χρυσόστομο στην Κωνσταντινούπολη για να διαδεχθεί το Νεκτάριο. Μάλιστα ο ίδιος ο Αρκάδιος ο αυτοκράτορας υπέδειξε και στήριξε την υποψηφιότητά του, μετά από υπόδειξη του πανίσχυρου και σκανδαλοποιού ευνούχου του βασιλέως, Ευτροπίου, που αργότερα πήρε το βαθμό του Υπάτου, ο οποίος είχε γνωρίσει και εντυπωσιαστεί απο τον Ιωάννη. Έτσι το Φεβρουάριο του 398μ.Χ., με σύμφωνη γνώμη του κλήρου και του λαού, χειροτονείται απο τον Θεόφιλο Αλεξανδρείας που διατίθετο εχθρικά σε βάρος του Ιωάννη αφού ήθελε να επιβάλει δικό του επίσκοπο[6], Αρχιεπίσκοπος, παρά την αρχική επιφύλαξη που ο ίδιος είχε.

Το έργο του στην Κωνσταντινούπολη

Από τη νέα θέση ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναπτύσει ευρύτατο ποιμαντικό, κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο. Κύριο μέλημα του είναι η ηθική καλλιέργεια του ποιμνίου, όμως δεν περιορίζεται μόνο σε αυτό, αλλά ιδρύει και σειρά ευαγών ιδρυμάτων με σκοπό την ανακούφιση των φτωχών, ορφανών, ξένων και αρρώστων. Οργανώνει ημερήσιο συσσίτιο με το οποίο θρέφει 7000 απόρους της Πόλης. Καταργεί κάθε πολυτέλεια στην εκκλησία, περιορίζει στο ελάχιστο τα έξοδα διατροφής του κλήρου, εκποιεί διάφορα πολύτιμα σκεύη και τιμαλφή που δεν ήταν απαραίτητα και δίνει τα χρήματα σε έργα αγάπης. Επιπρόσθετα ως γνήσιος διάδοχος των Αποστόλων και ως άριστος πνευματικός επιτελάρχης οργάνωσε ιεραποστολές στην Περσία, την Κελτική, την Φοινίκη,τη Σκυθία και την Γοτθία.

Αυτο όμως που αποτελεί μεγάλο του προσόν, ειναι το άφθαστο χάρισμα του λόγου. Στο πρόσωπο του η χριστιανική ρητορική τέχνη επρόκειτο να βρει τον μεγαλύτερο θεράποντα της. Μιλάει στις περίφημες ομιλίες του για το λόγο του Ευαγγελίου, τη μετάνοια, τη μεταστροφή στο Θεό. Θεολογεί, εμβαθύνει στα μεγάλα ερωτήματα της ανθρώπινης ύπαρξης και στα καθημερινά προβλήματα της κοινωνίας. Κοινωνιολογεί, ψυχολογεί και ηθικολογεί. Στηλιτεύει την ανηθικότητα και τη διαφθορά, καταγγέλλει την κοινωνική αδικία, στιγματίζει τη σπατάλη, την επίδειξη των πλουσίων και των αρχόντων, καταδικάζει τις αυθαιρεσίες του πολιτικού συστήματος, στρέφεται σε βάρος του διεφθαρμένου κλήρου, πάντα με παρρησία και χωρίς να κατονομάζει ώστε να μην κηλιδώνονται προσωπικότητες αλλά να στιγματίζονται οι πράξεις. Στέκεται δίπλα στους αδυνάτους, τους ταπεινούς, τους αδικημένους, τους απλούς καθημερινούς ανώνυμους συνανθρώπους του, που η υπεροψία και η αδικία των δυνατών συχνά καταδυνάστευε.

Ο ίδιος υπήρξε θερμός ζηλωτής της Χριστιανικής πίστεως, αυστηρός ασκητής στην προσωπική του ζωή, υπόδειγμα θυσίας και αυταπαρνήσεων. Αυτό ήταν που τον οδήγησε στο να μη δύναται να ανεχθεί παρουσία ιδιοτελών ανθρώπων στην Εκκλησία και σκανδαλοποιών κληρικών. Αυτό ήταν που τον έφερε σε ρήξη και με μεγάλο μέρος του κλήρου, που δεν άντεχε την σκληρή κριτική του μεγάλου αυτού άνδρα.

Οι διωγμοί του Χρυσοστόμου

Μπορεί να κατέκτησε τις καρδιές του λαού, σύντομα όμως προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων εκ μέρους εκείνων που θίγονταν απο το ελεγκτικό του κήρυγμα. Έτσι δημιουργήθηκε ένα έντονο και ασφυκτικό αντι-Χρυσοστομικό κλίμα. Ιδιαίτερα δε, εξόργισε το περιβάλλον της Αυτοκράτειρας Ευδοξίας. Το αποκορύφωμα ώστε να ανάψει η θρυαλλίδα της συσσωρευμένης αντιπάθειας σε βάρος του, τόσο εκ μέρους των αρχόντων και πολιτικών, όσο και των εκκλησιαστικών παραγόντων της εποχής, ήταν ο έλεγχος στην Αυτοκράτειρα Ευδοξία, η οποία παρανόμως οικοιοποιήθηκε το χωράφι μιας φτωχής χήρας[7]. Επιπρόσθετα διάφορες τάξεις οι οποίες θίγονταν απο το κήρυγμά του, έψαχναν αφορμές, διαρκώς να συκοφαντήσουν τον επίσκοπο, αλλά και να διατυμπανίζουν στην Αυλή, αυτή την υποβόσκουσα δυσαρέσκεια. Όπως, όταν ανήγειρε ενα λεπροκομείο και κάποιοι εύποροι που είχαν γειτονικά κτήματα, επιτέθηκαν κατά του Ιωάννου, εξαιτίας του οτι τα κτήματά τους έχαναν την αξία τους[8]. Επίσης πολλοί ήταν εκείνοι που αποσκοπούσαν στο θρόνο του. Πρωτεργάτες της δυσαρέσκειας υπήρξαν ο Ευτρόπιος και ο Γάιος που ήταν αρχηγός των Γότθων στην Κωνσταντινούπολη, ενώ από εκκλησιαστικής πλευράς, ο Σεβηριανός Γαβάλων, ο Ακάκιος Βεροίας και ο Αντίοχος Πτολεμαΐδας. Ο κορυφαίος όμως διώκτης του Αγίου ο οποίος συνέφανε τις σαθρές κατηγορίες σε βάρος του και συνήσπισε τους αντιχρυσοστομιστές για να τον αποπέμψουν, ήταν ο Θεόφιλος Αλεξανδρείας. Ο Θεόφιλος κατάφερε να πείσει την Αυτοκράτειρα, ότι όταν ο Ιωάννης αναφερόταν στις ομιλίες στην Ιεζάβελ εννοούσε αυτή, και άρα ήταν ένοχος για εσχάτη προδοσία[9]. Δηλαδή είχε ως στόχο, όχι μόνο την απομάκρυνσή του αλλά και την εξόντωσή του. Τελικά συνήλθε σύνοδος παρωδία[10], στην οποία παρευρέθησαν οι μισοί Επίσκοποι και τον εξόρισαν. Ο ίδιος μάλιστα δεν παρέστη, ενώ ανάμεσα στους κατηγόρους, ήταν και κληρικοί που είχαν αποπεμφθεί λόγω σιμωνίας. Προεξάρχων ήταν ο Θεόφιλος, κατηγορούμενος επίσης για αντιεκκλησιαστική συμπεριφορά[11], για την οποία ποτέ δεν δικάσθηκε.

Σύντομα, όμως, ο Ιωάννης επανήλθε στον αρχιεπισκοπικό θρόνο λόγω του φόβου που προκάλεσε στην αυλή η αντίδραση του λαού, ενός μεγάλου κακού στο οικογενειακό περιβάλλον της Ευδοξίας και συνάμα ενός σεισμού, που συνέβη, ενώ ο Ιωαννης ταξίδευε για τη εξορία, που εκλήφθη ως θεϊκό σημείο. Μετά από λίγο ήρθε και η ώρα της δεύτερης και μόνιμης εξορίας, του Αγίου. Αυτό συνέβη διότι ο Ιωάννης και πάλι δεν έπαψε το φλογερό κήρυγμα του. Υπήρξε ασυμβίβαστος προς τη ανηθικότητα, την ειδωλολατρεία, τον κοσμικό έκλυτο βίο. Αποκόρυφωμα υπήρξε η νέα δριμεία κριτική που άσκησε ο Χρυσόστομος στην Ευδοξία για ένα άγαλμα της, το οποίο ανήγειρε στον περίβολο του ναού της Αγίας Σοφίας, στο οποίο τελούνταν και διάφορες Διονυσιακού τύπου εκδηλώσεις. Αυτή τη φορά, πάλι σύμφωνα με τους αντιπάλους του, εκφώνησε λόγους όπου αποκαλούσε την Ευδοξία Ηρωδιάδα[12], κάτι που τον έθεσε άμεσα στο στόχαστρο της αυτοκράτειρας, που τον εξόρισε οριστικά, με τη βοήθεια της συνόδου. Ο Ιωάννης όμως αρνήθηκε να φύγει παρά τη θέλησή του Αρκαδίου. Μάλιστα τις παραμονες της οριστικής του εξορίας, αποπειράθηκαν να τον δολοφονήσουν δύο φορές[13]. Όμως ούτε και τότε τελείωσε ο διωγμός του. Αυτό φάνηκε απο τα γεγονότα του Πάσχα του 404 μ.Χ., όταν το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου μετά απο ψευδή καταγγελία του Θεοφίλου μετά ακροάσεως του Αρκαδίου, οι στρατιώτες του αυτοκράτορα επιτέθηκαν την ώρα της Λειτουργίας στο συναχθέν πλήθος, με την αιτιολογία ότι ήταν σύναξη οπαδών του Χρυσοστόμου. Ακολούθησαν βαρβαρότητες εκείνη την νύχτα καθώς και την επόμενη ημέρα απο το στρατό και τους υπερασπιστές του Ιωάννη, που ονομάστηκαν Ιωαννίται.

Η εξορία και το τέλος της ζωής του

Ο Ιερός Χρυσόστομος το μόνο που πάντα ζητούσε ήταν να ακροαστεί απο μία πανορθόδοξο Οικουμενική σύνοδο. Αυτό όμως προσέκρουε στα συμφέροντα των αντιπάλων του, οι οποίοι γνώριζαν τη αντικανονικότητα της Εν Δρύ συνόδου, με αποτέλεσμα να μην δέχονται το αίτημά του[14]. Το βαρύ αυτό κλίμα τον υποχρέωσε σε εγκλεισμό στο επισκοπείο του για δύο μήνες. Όμως αυτό δεν αρκούσε στους αντιπάλους του, ήθελαν πάση θυσία το διωγμό του. Έτσι ο ανώτερος κλήρος με επικεφαλής τον Ακάκιο, άσκησαν έντονη πίεση στον Αρκάδιο και τον έθεσαν προ των ευθυνών του σε περίπτωση ταραχών. Εν τέλει εκδίδεται διάταγμα εξορίας του Ιωάννη, περί τις 20 Ιουνίου. Το κλίμα ήταν βαρύ. Οι υποστηρικτές του ήταν έτοιμοι να τον υπερασπιστούν, ενώ στρατιώτες είχαν παραταχθεί με σκοπό να τον συλλάβουν αν αρνηθεί να φύγει και αν υπάρξουν αντιδράσεις, να κατασταλούν άμεσα. Τελικά παραδίδεται αφού εμφανίζεται στους υποστηρικτές του, ώστε να τους προστατεύσει και να μην προκληθούν άλλες αιματοχυσίες. Η διαθήκη του ήταν να διατηρήσουν ενωμένη την εκκλησία ώστε να μην προκληθεί σχίσμα.

Ο εξόριστος επίσκοπος φτάνει στη Νίκαια της Βιθυνίας και εν συνεχεία οδηγήθηκε στο χωριό Κουκουσός, στα σύνορα Καππαδοκίας και Αρμενίας. Από εκεί συνεχίζει το ποιμαντικό του έργο. Γράφει πλήθος επιστολών, συμβουλεύει, κατευθύνει, ενισχύει, παρηγορεί και τονώνει πολλούς Χριστιανούς. Όπως μαθαίνουμε απο το πλήθος επιστολών του, ειναι ένα ταξίδι θριάμβου, πόνου, απογοητεύσεων και διωγμών. Όπου εμφανίζεται, πλήθος λαού και κλήρου τον υποδέχεται με θέρμη. Αντιθέτως σε πολλούς ενδιάμεσους σταθμούς δέχεται επιθέσεις απο φιλο-Θεοκλητικούς και αντι-Χρυσοστομικούς επισκόπους. Κάθε μέρα περπατεί πολλά χιλιομέτρα περνώντας πλήθος κακουχιών. Οι συνοδοί του είχαν εντολή πως αν πέθαινε θα έπαιρναν και πρόσθετο μισθό γι'αυτό του φέρονταν πολλές φορές βάναυσα. Στην Κουκουσό φθάνει μετά απο ταξίδι επτά μηνών, σχεδόν ημιθανής.

Αφού συνήλθε, το μέρος της εξορίας του, γίνεται πόλος έλξης πολλών πιστών. Αυτό το γεγονός όμως εξοργίζει περισσότερο το περιβάλλον του Αυτοκράτορα, το οποίο έβλεπε να αναπτύσεται ένα ευρύτατο ενδιαφέρον υπέρ του εξορίστου επισκόπου. Ο Αρκάδιος - η Ευδοξία είχε πεθάνει- αποφασίζει περαιτέρω απομάκρυνση του στη Πιτυούντα, παρά τις προσπάθειες του Πάπα Ιννοκέντιου να επιστρέψει πίσω ωστε να ακροαστεί από σύνοδο. Οδοιπορεί για τρείς μήνες προς τον τόπο της εξορίας του, υπό αυστηρή επιτήρηση, αλλά τελικά ποτέ δεν θα φθάσει, γιατί θα τον προλάβει ο θάνατος. Κουρασμένος από τις πολλές κακουχίες, την έντονη ασκητική ζωή και βαριά άρρωστος εκοιμήθη στις 14 Σεπτεμβρίου του 407 μ.Χ στα Κόμανα του Πόντου.

Ο Αγιος παρέμεινε όμως ιδιαίτερα δημοφιλής και μετά το πέρας της ζωής του. Έτσι όταν το 434μ.Χ. Πατριάρχης εξελέγη ο μαθητής του Άγιος Πρόκλος, παρεκάλεσε τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β΄ να ενεργήσει τα δέοντα, ώστε το λείψανο του μεγάλου αυτού πατέρα της Εκκλησίας να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη. Και πράγματι, τέσσερα χρόνια αργότερα, στις 27 Ιανουαρίου του 438 η λάρνακα με το λείψανο του αγίου μεταφέρθηκε με λαμπρή και συγκινητική πομπή στην βασιλεύουσα και τοποθετήθηκε στο Άγιο Βήμα του ναού των Αγίων Αποστόλων, ενώ ο λαός έμπλεος χαράς φώναζε: «Απόλαβε του θρόνου σου Άγιε»[15].

Προηγούμενος:
Νεκτάριος
Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως
21 Φεβρουαρίου 39821 Ιουνίου 404

Επόμενος:
Αρσάκιος


Η μορφή του

Απο τις ιστορικές πηγές που διαθέτουμε[16], αντλούμε στοιχεία για την εμφάνιση του Ιωάννη Χρυσοστόμου. Έτσι μαθαίνουμε οτι ήταν πολύ μικρόσωμος, με μεγάλο κεφάλι αιωρούμενο στούς ώμους του. Ήταν υπερβολικά λεπτόσαρκος, είχε μακριά μύτη και πλατιά ρουθούνια. Ήταν πολύ ωχρός και λευκός μαζί, είχε βαθουλωτές τις κόγχες των ματιών και μεγάλους τούς βολβούς. Εξαιτίας αυτού, συνέβαινε να παρουσιάζει με τα μάτια του πιό χαρούμενη όψη, αν και με τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του φανέρωνε άτομο βασανισμένο. Το μέτωπό του ήταν μεγάλο, χωρίς τρίχες και χαραγμένο με πολλές ρυτίδες. Είχε μεγάλα αυτιά, γένια μικρά, πολύ αραιά και λευκά. Τέλος, τα μάγουλά του, ήταν βαθουλωμένα στο έπακρο εξαιτίας τής νηστείας.

Το συγγραφικό του έργο

Εισαγωγή

Ο ιερός Χρυσόστομος, άφησε ενα ογκωδέστατο συγγραφικό έργο. Όλο το έργο του ιερού άνδρα καλύπτει 18 τόμους στην Patrologia Graeca του Migne. Τα έργα του, διαβάζονταν και αντιγράφονταν συνεχώς. Αποτέλεσμα ήταν να σωθούν σε χιλιάδες χειρόγραφα, αλλά και να αυξηθούν. Αυτό συνέβη λόγω της επιθυμίας κάποιων αφανών συγγραφέων που ήθελαν τα έργα τους να διαβαστούν και οδηγούνταν στην ενσυνείδητη ψευδονυμία. Ιδιάζουσα περίπτωση αποτελεί ο Σεβηριανός Γαβάλων, που υπήρξε δεινός ρήτορας της εποχής και ο οποίος υπέγραφε τους λόγους ως Χρυσοστομικούς, φοβούμενος οτι οι οπαδοί του Χρυσοστόμου θα τους καταστρέψουν, αφού τον θεωρούσαν υπεύθυνο για το διωγμό του. Επίσης μεγάλη ευθύνη φέρουν συγγραφείς, αντιγραφείς και συλλέκτες, που παρότι βρίσκονταν ενώπιον αμφιβόλου προελεύσεως συγγράματα τα έχριζαν Χρυσοστομικά. Μεγάλο μέρος ομιλιών του έχουν χαθεί, ενώ γνωρίζουμε οτι είχαν δοθεί πολλές επιστολές του προς έκδοση αν και ο ίδιος δεν το επιθυμούσε.

Κατηγοριοποίηση

Το έργο του διακρίνεται σε πραγματείες (ασκητικές, ηθικοπαιδαγωγικές, ποιμαντικές, απολογητικές), λόγους (δογματικούς, σε διαφορες ιστορικές περιστάσεις, ηθικοδιδακτικούς, εορταστικούς, εγκωμιαστικόύς, ερμηνευτικούς) και επιστολές. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος υπήρξε λαμπρός σχολιαστής των Άγιων Γραφών. Με το κήρυγμά του έκανε διαδοχικές εξηγήσεις της Βίβλου. Έχουν διαφυλαχθεί περίπου 600 λόγοι του Ιωάννη σε ποικίλλα θέματα. Απ’ αυτούς 67 είναι για τη Γένεση, 59 για τους Ψαλμούς, 90 για το Ευαγγέλιο του Ματθαίου, 88 για το Ευαγγέλιο του Ιωάννη, 55 για τις Πράξεις των Αποστόλων, 34 για την Προς Εβραίους Επιστολή κλπ. Ο αναγνώστης κάθε εποχής μελετώντας το έργο του, διαπιστώνει τη συναρπαστική ρητορική του δεινότητα, την παιδαγωγική ευελιξία, τη σπάνια βιβλική κατάρτιση, την ψυχοδιαγνωστική του ικανότητα, την ποιμαντική του αγωνία και την ορθόδοξη θεολογία.

Φιλολογική και ιστορικογραμματική έρευνα

Το έργο του κατά τα πρώιμα έτη της ποιμαντικής - συγγραφικής περιοδού διακρίνονται για την μεγάλη φιλολογική φροντίδα και εφαρμόζουν πιστά στους νόμους και τα σχήματα της ρητορικής τέχνης γενικά και της δεύτερης σοφιστικής ειδικότερα, όπως την διδάχθηκε απο τον τον γνωστό αττικιστή ρητορειοδιδάσκαλο Λιβάνιο, μολονότι τα στοιχεία φιλολογικής παιδείας, της ηθικής των στωικών και τα σχήματα των ρητόρων, δεν τα λησμόνησε ποτέ στα έτη της ομιλιτικής και συγγραφικής του δράσης.

Οι ομιλίες του

Αρχείο:Chrysostom37.jpg
Κώδικας 8, Ιωάννη Χρυσοστόμου Λόγοι, 10ος αι.

Οι ομιλίες του είχαν ως βάση και σημείο εκκίνησης βιβλικά χωρία, τα οποία είχε ασφαλώς επεξεργαστεί και ως αναγνώστης και διάκονος. Οι ομιλίες καταγράφονταν απο ταχογράφους, που εν συνεχεία δέχονταν κάποιες παρεμβάσεις με αποτέλεσμα να μην είμαστε τελείως βέβαιοι οτι απαγγέλθηκαν ακριβώς με τη σημερινή μορφή που γνωρίζουμε. Οι ομιλίες του είναι φανερό οτι προϋποθέτουν όχι μόνο μακρά και επίπονη έρευνα αλλά και διδακτικό - εξηγητικό έργο, μεγάλυτερο απο αυτό που προσδιοριζόταν απο τις σοζώμενες ομιλίες του. Οι ομιλίες δεν μπορούν να ενταχθούν στο πλαίσιο μιας οργανομένης ανώτερης σχολής, διοτι είναι συνήθως σύντομες περίπου 15 λεπτών. Άλλες πάλι ξεπερνούν και τα 45, ανάλογα με το ερμηνευόμενο Ευαγγελικό χωρίο.

Η ρητορική του δεινότητα

Η ρητορικη στην Αντιόχεια

Ο Χρυσόστομος μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον έντονα ανταγωνιστικό απο ρητορικής απόψεως. Πολλοί ζόυσαν απο το επάγγελμα του ρήτορα, ενώ στην εποχή του πολλοί μορφωμένοι παρακολουθούσαν απολαυστικά ρήτορες, τους οποίους έκριναν αυστηρά κάθε στιγμή. Άλλοτε επευφημούσαν αν κάποιος καινοτομούσε και εντυπωσίαζε, ενώ αποδοκίμαζαν τα επαναληπτικά σχήματα ή παλαιότερες ρητορείες. Έτσι αν ο Χρυσόστομος δεν επιδιδόταν σε αυτή την υψηλή ρητορεία είναι βέβαιο, οτι ουδείς θα ασχολείτο μαζί του, ούτε καν οι αμόρφωτοι Χριστιανοί που ήταν όμως εμποτισμένοι με την κρατούσα γλωσσική ιδεολογία. Έτσι παίρνουμε και μία απάντηση γιατι οι πατέρες εκείνης της εποχής, χρησιμοποιούσαν σύνθετα γλωσσικά σχήματα σε σχέση με τη γλώσσα της Καινής Διαθήκης. Αντιληπτό ακόμα γίνεται γιατί ασκούσαν λεπτολόγο θεολογία με βαθιές τομές και ευρύτατες αναλύσεις αν και οι αμόρφωτοι αδυνατούσαν να παρακολουθήσουν ικανοποιητικά τη διδασκαλία τους. Πάντα βέβαια πίστευαν σε μελλοντική καλλιέργεια και ευρύτερη κατανόηση των μεταγενεστέρων.

Αυτή την επικρατούσα αντίληψη της εποχής, έρχεται ο Χρυσόστομος να την ανατρέψει. Παρά τη μανία του κοινού για ρητορικές επιδείξεις, τους προτρέπει να ακολουθούν το περιεχόμενο κυρίως και οχι τα στομφώδη - πομπώδη σχήματα, ώστε να μη χάνετε το νοήμα. Ο ίδιος δεν παύει να συνεχίζει να εκτιμά το λόγο και τη δύναμή του και να κοπιάζει για την οργάνωση του. Ριζικός υπήρξε τόσο για τους ρήτορες της εποχής όσο και για τους εκκλησιαστικούς. Αυτοί έπρεπε να αψηφήσουν πλέον τις αδυναμίες και επιθυμίες του κοινού, οδηγώντας το, στις ορθές θέσεις και όχι το ανάποδο. Επίσης τους καλεί να μην αναμένουν επαίνους ώστε να επικεντρώνονται στην ουσία.

Χαρακτηριστικά και καινοτομίες της ρητορικής του

Εν αρχή μιλάει για λόγο διαφορετικών προϋποθέσεων από την κοινή ρητορεία των εθνικών. Στρέφει δηλαδή στο περιεχόμενο του λόγου και όχι στη μορφή. Παρ'όλα αυτά θέτει ένα άρτιο τεχνικά λόγο, με ορθή χρήση πολλών σχημάτων, προδίδοντας πρωτοφανή ρωμαλεότητα, που προέκυπτε απο τη δυναμική του νέου λόγου και το χαρακτήρα του, με σκοπό να κάνει « μέσο » των μηνυμάτων του, τη ρητορεία. Αντιλαμβάνεται την ανάγκη ενός λόγου, που πρέπει να έχει τόση τεχνική, ώστε να διευκολύνει την κατανόηση του μηνύματος και του νοήματός, απο κάθε κοινωνική και μορφωτική τάξη. Απαλλάσει το λόγο απο απο τον έντονο στόμφο και τα πολλά ψιμμύθια, που μειώνουν την ενέργειά του, χωρίς να μειώνει την καλλιέπειά του, να αδιαφορεί και να φροντίζει για την μορφή του. Προσέχει τη δομή του, αλλά με διαφορετικό ύφος, προσδίδοντας ζωντάνια στην αλήθεια των κηρυγμάτων του, ανατρέποντας τις κακοδοξίες των εθνικών και των Ιουδαίων.

Η μορφή του Χρυσοστομικού λόγου έχει διακυμάνσεις, ενίοτε μεγάλες. Στα πρώιμα κείμενα η μορφή και η δομή διακρίνονται για την αυστηρότητα της εφαρμογής των ρητορικών κανόνων και την αδρότερη δόμησή τους. Με το πέρασμα των ετών και την ωρίμανσή του, δεν το δεσμεύουν πλέον οι κανόνες της ρητορικής και της Δευτέρας Σοφιστικής, που είχε στόμφο και πολλά γλωσσικά ψιμμύθια, αλλά της έλλειπε η ζωντάνια, η ενάργεια και η πνευματική ρωμαλεότητα. Αυτό που έλειπε ακριβώς προσέφερε η ρητορική του Χρυσοστόμου, με αποτέλεσμα να δημιουργήσει δικό του ύφος, ξεπερνώντας τη Δεύτερη Σοφιστική σχολή. Ακόμα ο λόγος του διέπεται απο πληθωρικότητα , απουσία Δωρικότητος, με εμφάνιση εντυπωσιακών ερωταποκρίσεων, αντιθέσεων, μεταφορών, παραλληλισμών, αναστροφών και παραστατικών εικόνων.

Ρυθμός και ποιητικότητα

Το εκπληκτικότερο όμως εύρημα της έρευνας στην ρητορική του, είναι οτι πέρα απο την καλλιέπεια και την οργανωμένη και απαράμιλλη επιχειρηματολογία, πολλές φορές παρατηρείται και ρυθμικότητα που αγγίζει τον ποιητικό ρυθμό. Στον προφορικό λόγο μπορεί πολλά να επιτευχθούν, όπως ενάργεια, το οποίο διέθετε ο Ιερός Χρυσόστομος, όμως ρυθμό και ποιητικότητα είναι κάτι το σχεδόν αδυνατο. Και αυτό διότι απαιτεί χρόνο, πολλή άσκηση και αδιαμφησβήτητο ταλέντο. Αν όμως αναλογιστούμε οτι τις περισσότερες φορές, για να ομιλήσει περίμενε να δει τη σύνθεση του ακροατηρίου και τη διάθεση, με βάση το πλήθος των συνηγμένων, για να αποφασίσει τον τρόπο, το ύφος και το είδος της ομιλίας, που πολλές φορές επέβαλλαν αλλαγές της στιγμής ακόμα και μεσούσης της ομιλίας, αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος της δυσκολίας της επιτυχίας του επιχειρήματος, αλλα και της ρητορικής δεινότητας του μεγάλου άνδρα, εξού και η προσωνυμία ως σήμερα « Χρυσόστομος ».

Η διδασκαλία του

Εισαγωγή

H θεολογία του στρέφεται κυρίως γύρω απο το ακατάληπτο και απρόσιτο της θείας φύσεως, το απολυτρωτικό έργο του Χριστού, τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος, το μυστήριο της Εκκλησίας, την αξία του ανθρώπου ως υπάρξεως προορισμένης για την αιωνιότητα, τη μέλλουσα κρίση. Οι πρώτιστοι όμως στόχοι είναι κυρίως ηθικοδιδακτικοί και ποιμαντικοί.

Η φιλολογική έρευνα αποκαλύπτει στα συγγράμματα του Χρυσοστόμου, άφθονα Καππαδοκικά στοιχεία, πολλά εκ των οποίων είναι και εκ πρώτης όψεως εμφανή. Μολονότι έχει βεβαίως δική του σκέψη και δικό του τρόπο εκφράσεως, ο οποίος είναι ανεπανάληπτος, πολύ συχνά ενεπνέετο απο τους Καππαδόκες στην εκλογή και παρουσίαση των θεμάτων.

Επι του προκειμένου θέματος ο Χρυσόστομος χαρακτηρίζεται θεολογικά απο πολλούς δυτικούς ερευνητές συνήθως ως γνήσιος Αντιοχειανός, αν και μετά από πρόσφατες έρευνες κατεβλήθη προσπάθεια να χαρακτηρισθεί ως Αλεξανδρινός. Αντίθετα οι περισσότεροι ερευνητές της ανατολικής σχολής κρίνουν πως δεν είναι ούτε το ένα, ούτε το άλλο, διότι συνδυάζων τους δύο όρους — ένωση και συνάφεια — ακολουθεί δική του γραμμή «τή γάρ ενώσει και τη συναφεία έν εστιν ο Θεος Λόγος και ή σάρξ, ου συγχύσεως γενομένης τών ουσιών, αλλά ενώσεως άρρητον τινός και αφράστου». Στην Δ' οικουμενική σύνοδο Χαλκηδόνος 451 το χωρίο αυτό μαζί με κείμενα άλλων πατέρων προσήχθη ως απόδειξη της ομοουσιότητος του Χριστού ταυτοχρόνως και με τον Πατέρα και με τους ανθρώπους.

Είναι χαρακτηριστικό οτι παρότι ζούσε σε μια ταραγμένη και ετερόκλητη εποχή μπορεί να σημειώσει κανείς ότι πολλά μεταγενέστερα αντι-Γραφικά στοιχεία ενώ δεν γνωρίζει την τροπή που θα λάβουν, παίρνει σαφή θέση. Όπως την κατ’ιδίαν εξομολόγηση σε ιερέα, την προσφώνηση της Παρθένου Μαρίας ως Θεοτόκου, την απόδοση τιμής στα λείψανα, τη διενέργεια θαυμάτων από εικόνες και άλλα όπως το πρωτείο του Πάπα και ο αριθμός των μυστηρίων.

Χρυσόστομος και Ελληνική Φιλοσοφία

Ο Ιερός Χρυσόστομος απο την αρχή της συγγραφικής του δράσης, μέχρι και το τέλος είχε διασαφηνίσει τη στάση του, απέναντι στην φιλοσοφία των Ελλήνων, δηλαδή έσυρε διαρκώς μία διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον τρόπο σκέψης των φιλοσόφων και της Εκκλησίας. Αυτό έγινε αναγκαίο διότι διαρκώς φιλοσοφικές θεωρίες ενεπλέκονταν με τα Εκκλησιαστικά δόγματα αφενώς, δημιουργώντας αιρέσεις, αφετέρου η Ελληνική φιλοσοφική σκέψη επηρέαζε πολλούς Χριστιανούς στον τρόπο ζωής, αφαιρώντας τη δυνατότητα να κερδίσουν την «βασιλεία των ουρανών» οπως χαρακτηριστικά έλεγε. Δηλαδή δεν ασχολείται με το πρόβλημα της αξίας , της ωραιότητας ή της δυνάμεως της φιλοσοφίας, τα οποία σιωπηρώς δέχεται, αφού τη χρησιμοποιεί, αλλά με την ουσία τους, που οδηγεί στην «απώλεια». Επίσης απορρίπτει ξεκάθαρα τις απόψεις των αρχαίων Ελλήνων περί Θεού, κόσμου, ανθρώπου και ηθικής, που είναι ξένες και ασυμβίβαστες με την διδασκαλία της Εκκλησίας. Εν τούτοις ο Χρυσόστομος επαινεί πολλές φορές φιλοσόφους όπως ο Σωκράτης και άλλους ελάσσονες φιλοσόφους όπως το Θηβαίο Κράτη και τον Κυνικό Διογένη, όταν διαπιστώνει στην ζωή τους ηθική συμπεριφορά ή περιφρόνηση προς τα υλικά αγαθά και ποτέ για τις μεταφυσικές τους αντιλήψεις. Επίσης καυτηριάζει τον Πλάτωνα επειδή κατά την άποψή του το πνεύμα του Έλληνα φιλοσόφου είναι φιλόυλο και αντικρούει τον Αριστοτέλη για το θέμα της προσιτότητος προς τον Θεό. Ο Χρυσόστομος μιλάει πάντα για το απρόσιτο και ακατάληπτο της Θεότητος.

Μερίδα σύγχρονων ερευνητών πιστεύει οτι γενικά οι Πατέρες της Εκκλησίας επεδίωξαν σύζευξη και εναρμόνιση χριστιανισμού και ελληνισμού. Ψάχνοντας χωρία που να το αποδεικνύουν, ανακαλύπτουν το Χρυσόστομο να καταφάσκει τους φιλοσόφους και το έργο τους[17]. Έτσι είναι ξεκάθαρο οτι αρνείται το περιεχόμενο και τις ιδέες των Ελλήνων φιλοσόφων, αλλά όχι και την ελληνική παιδεία σε οτι έχει να κάνει με την εκμάθηση της τέχνης του λόγου, της ρητορικής, των επιστημών και τον παραδειγματισμό από γεγονότα και πρόσωπα ποιητικών και άλλων κειμένων της αρχαιότητας.

Ο λόγος που τηρεί αρνητική στάση έναντι της ελληνικής φιλοσοφίας έχει ριζικό λόγο, τον οποίο εξηγεί στο υπόμνημά του στην Προς Ρωμαίους Επιστολή[18]. Οι άνθρωποι έλαβαν από το Θεό τη γνώση και την αλήθεια αλλά την κατακάλυψαν με ξύλα και λίθους, ώστε προήλθε ανατροπή. Αφορμή είναι η φράση του Αποστολου Παύλου «το γνωστόν του θεού φανερόν εστίν εν αυτοίς...»[19], το οποίο κατά τον Χρυσόστομο σημαίνει οτι ο Θεός φανέρωσε τον εαυτό του μέσω της κτίσεως και της αρμονίας της, δηλαδή η κτίση περιέχει χώρο διδασκαλίας, που για την κατανόηση του ο Θεός έδωσε «νουν και διάνοια»[20], δυνάμεις που άνθρωποι όχι μόνο δε χρησιμοποιούν προς σωτηρίαν, αλλά τις έστρεψαν σε αντίθετη κατεύθυνση μέσω της φιλοσοφίας τους, μη αναγνωρίζοντας την κτίση και την αΐδια δύναμη και θειότητα.

Ηθικολογία στωικών

Μολονότι αυτές υπήρξαν οι απόψεις του Χρυσοστόμου για την Ελληνική φιλοσοφία γενικά και την παιδεία ειδικά, σ'ένα σύντομο κείμενο στο τέλος της ζωής του [21] ανέπτυξε με βάση κυρίως πλατωνική και στωική ηθικολογία την ιδέα οτι τον ενάρετο και ηθικό δεν μπορεί κανεις να τον βλάψει, διότι τις αδικίες τις αντιμετωπίζει γενναία και τις εκμεταλλεύεται για την τελείωση του.

Δογματική διδασκαλία

Ο Χρυσόστομος έζησε σε μια εποχή που τα μεγάλα κινήματα αιρέσεων είχαν καταπολεμηθεί απο τον Μέγα Βασίλειο, το Μέγα Αθανάσιο, το Γρηγόριο Θεολόγο, το Γρηγόριο Νύσσης με αποτέλεσμα να βρίσκονται σε ύφεση. Παρ'όλα αυτά το πνευματικό κλίμα της Αντιόχειας παρέμενε ιδιαίτερα διαφοροποιημένο απο τις απόψεις της Α΄ Οικουμενικής συνόδου της Νίκαιας, της οποίας ακόλουθος και πιστός τηρητής υπήρξε ο Χρυσόστομος. Γι'άυτό το λόγο δε θεολογεί τοσο όσο οι άλλοι Ιεράρχες περί Θεότητος και Τριαδικότητος, χωρίς αυτό να σημαίνει οτι δεν εχεί σαφείς αναφορές, αφού αισθανόταν ενιαία τη Γραφή και την παράδοση.

Στα συγγράματα του χρησιμοποιεί, για τον Χριστό, λιγότερο συχνά το σαφή συνοδικό όρο «Ομοούσιος» και προτιμά προσφιλείς στους ημιαρειανούς και Αντιοχειανούς όρους, όπως «ομοιος κατα πάντα ή απαράλλακτο έχοντα ή όμοιος κατα την ουσία», προσπαθόντας να μην προκαλέσει νέες εντάσεις, μεγάλύτερη σύγχηση και προσελκύοντας τους κακόδοξους. Αυτές οι επιλογές δεν εκλαμβάμνονται ως απόδειξη της μη αποδοχής του περί ομοουσιότητος, καθότι είναι σαφής στην ομιλία του Εις Ιωαννη «Τη γαρ ενώσει και τη συνάφεια εν εστιν ο Θεός, Λόγος και Σαρξ...και αφράστου»[22], η οποία χρησιμοποιήθηκε στη Δ΄ Οικουμενική σύνοδο ως κείμενο δηλωτικό ης ορθής υποστάσεως.

Η ανάγκη να προβεί σε αυτή την θέση, εξηγείται απο τις κακοδοξίες όχι μόνο Φιλοσόφων αλλά και κληρικών (Διόδωρος Ταρσού, Θεόδωρος Μοψουεστίας), περί της φύσεως του Χριστού. Υιοθετώντας χριστολογικές απόψεις του Μεγάλου Αθανασίου και Καππαδοκών θεολόγων υπερβαίνει το Αντιοχειανό κλίμα και τον κακοδοξούντων (Αρειανός, Απολλινάριος, Διόδωρος Ταρσού κλπ). Αναφέρει διαρκώς τον όρο «συνάφεια» και «ένωση» για τον ενσαρκωμένο Λόγο, ώστε να αποκλείει τροπή και σύγχυση. Η πρώτη σημαίνει οτι η θεία φύση τρέπεται σε ανθρώπινη και η δεύτερη οτι η ανθρώπινη χάνεται, απορροφάται απο την θεία, με την οποία και συγχέεται, αποκλείοντας τα άκρα δηλαδή οτι ο λόγος γίνεται άνθρωπος.

Ο Χρυσόστομος εμφανίζεται κάθετος και στο θέμα της «αναμαρτησίας» του Χριστού. Στην Εις Ρωμαίους ομιλία αναφέρει οτι η αναμαρτησία της προσληφθήσας απο το θείο Λόγο ανθρωπότητα, σκοπό είχε να παραμείνει αναμάρτητη και προοριζόταν να μείνει αναμάρτητη απο τους πρωτοπλάστους. Όμως απέτυχε. Τώρα όμως με την ενανθρώπηση και την ανάσταση του Κυρίου η σάρκα-ανθρωπότητα φτάνει στο σκοπό της στην αναμαρτησία και την αθανασία.

Η ελεύθερη προαίρεση και βούληση των ανθρώπων έγινε αντικείμενο ιδιαίτερης διδασκαλίας και ανώτερης θεολογίας απο τον Χρυσόστομο. Ο ίδιος λέει οτι μετά την πτώση ο Θεός δίδει ελεύθερη βούληση στα πλάσματά του, μια ιδιότητα η οποία προκύπτει όχι από τη σάρκα αλλά απο την προαίρεση του ανθρώπου. Εφόσον η θέληση είναι αυτή που κινεί σε αμαρτία, τότε το σώμα δεν είναι απο τη φύση του κακό.


Σύγχρονες δογματικές επιρροές

Οι ομιλίες και τα ζητήματα που πραγματεύτηκε ο Ιερός Χρυσόστομος σε δογματικό επίπεδο, υπήρξαν θέμα έντονης έρευνας και προβληματισμού απο τη σύγχρονη θεολογία. Αυτό συμβαίνει διότι υπάρχουν κείμενα τα οποία διασώζονται (η αυθεντικότητα τους είναι επιβαιβεωμένη), και φαίνεται να εκφράζει απόψεις περί σχίσματος των εκκλησιών και πρωτείων των Αποστόλων. Επίσης όπως όλοι οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας είναι σαφής για την φύση του προσώπου του Ιησού Χριστού.

Αυτό το οποίο τονίζει είναι οτι προέχει η ενότητα της πίστης και του δόγματος , γιατι διαρκώς κινδυνεύει αυτή να διασπαστεί απο κακοδοξίες [23]. Η ένωση αυτή συντελείται απο την συμμετοχή όλων στην Θεία Ευχαριστία, και τη συμμετοχή όλων στον ίδιο «άρτο»[24]. Πρέπει, αναφέρει, όλα τα μέλη των κατά τόπους εκκλησίων, από τις Ινδίες μέχρι και την Ρώμη[25] να αισθάνονται «έν σώμα και πνεύμα» και οτι έχουν την ίδια πίστη και να μήν ενδίδουν στις κακοδοξίες και τις αιρέσεις που διασπούν την αληθινή ταυτότητα της μίας και μοναδικής αληθινής εκκλησίας[26], διότι η αληθινή θεία χάρη υπάρχει «μόνο» όταν και όπου όλοι στηρίζονται στο αυτό «θεμέλιο» και αυτή «πίστη»[27], όταν « δειχθώμεν πάντες μία πίστιν έχοντες »[28]. Η πίστη σε αίρεση και σαθρό δόγμα δεν μπορεί να μεταστραφεί προς νίκης της αιωνίου ζωής ακόμα και αν «μαρτυρίου αίμα» παραδοθεί, χαρακτηριστικά λέγει.[29].

Το άλλο ζήτημα στο οποίο λαμβάνει θέση είναι το πρωτείο. Ο Χρυσόστομος αναφέρει σαφώς την υπεροχικότητα έναντι των υπολοίπων Αποστόλων λόγω πίστεως και πνευματικού επιπέδου του Αποστόλου Πέτρου[30]. Είναι σαφής όμως και στα πιστεύω περί πρωτείου όπως αυτό εκφράζεται απο τις ομιλίες του[31] που χαρακτηρίζει τους Αποστόλους «ομότιμους» και εξηγεί την συμπεριφορά του Παύλου προς τον Πέτρο, όταν πρώτος τον επισκέπτεται στα Ιεροσόλυμα, λέγοντας οτι δεν είναι κατώτερος αλλά τουλάχιστον «ισότιμος». Ένα ακόμα στοιχείο που παραθέτει μιλώντας για τη μη ύπαρξη Πρωτείου είναι οτι όταν ο Xριστός ανέφερε οτι θα οικοδομήσει πάνω στον Πέτρο την Εκκλησία, το ανέφερε για την ομολογία του και οχι για το πρόσωπο. « Τώ γούν Πέτρω ειπών «μακάριος ει Σίμων Βάρ Iωννά» και επαγειλάμενος τα θεμέλια της Εκκλησίας, επί της ομολογίας αυτού καταθήσεται»[32]. Τέλος σε οτι αφορά το Πρωτείο αναφέρει οτι οι Απόστολοι χειροτονήθηκαν άρχοντες της Οικουμένης και όχι ενός τόπου ή Έθνους[33] και διερωτάται γιατί δεν «έλαβε» τον θρόνο των Ιεροσολύμων ο Πέτρος αλλά ο Ιάκωβος, εξηγώντας πως τον χειροτόνησε «της οικουμένης διδάσκαλο»[34].

Το Κεκρυμμένο βάθος των γραφών

Αυτό που πάντα κηρύσει και γι'αυτό το λόγο διεξάγει μεγάλη συγγραφική προσπάθεια είναι οτι οι γραφές περιέχουν βάθος και αλήθειες οι οποίες είναι κρυμμένες πίσω απο δηλωτικό των σημαινόμενων λέξεων. Αυτό όμως πάντα, σύμφωνα με το Χρυσόστομο, γίνεται μέσω του φωτισμού του Αγίου Πνεύματος.

Ο Χρυσόστομος ισχυριζόταν οτι η Παλαιά Διαθήκη αποτελούσε τον τύπο και όχι την αλήθεια, γι'αυτό το λόγο έχουμε γραπτές εντολές, ενώ στην Καινή Διαθήκη έχουμε νόμο γραμμένο στις καρδιές των ανθρώπων, υπονοώντας ξεκάθαρα τη λειτουργεία του Αγίου Πνεύματος ως «παρακλήτου» και βοηθού στην ερμηνεία του νόμου του Θεού.

Πιο συγκεκριμένα ο Χρυσόστομος εισάγει την έννοια «συγκατάβασις», δηλαδή οτι η γλώσσα και η γραφή δεν είναι ανάλογα προς τη φύση του Θεού, αλλά προς τα πεπερασμένα όρια του ανθρώπου. Έτσι εξηγεί την ποικιλία βιβλικών σχημάτων, τη ανάγκη «θεοπρεπούς» κατανοήσεως αυτών, μέσω του κεκρυμμένου βάθους που περιέχεται σε λέξεις και φράσεις. Μάλιστα στην ομιλία Εις Τίτον φαίνεται, οτι η συγκατάβαση αυτή αποφασίζεται από το Θεό, αλλά το σχήμα που θα λάβει έγκειται από το συντάκτη και την «αδυναμία» των παραληπτών προς κατανόηση. Έτσι δίνει απάντηση σε όλους εκείνους που θεωρούσαν τη γλώσσα «μυθική», οτι δηλαδή δε ανταποκρίνεται σε αληθινά γεγονότα, ο ίδιος όμως απέκρουε κάθε παρόμοιο ισχυρισμό. Ο λόγος, που δινόταν αυτή η «συγκατάβαση» κατά τον Χρυσόστομο, συντελείτε ένεκα της «Θείας Οικονομίας», που προυποθέτει την αδυναμία του ανθρώπου να δεχθεί χωρίς προετοιμασία την αποκαλυπτόμενη αλήθεια, έτσι εξηγεί και την ασάφεια των «Κυριακων» λόγων, να δηλώσει στους Ιουδαίους την ισότητα προς τον πατέρα και δικαιολογεί την μερικότητα της αποκαλυπτόμενης αλήθειας.

Ένας ακόμα απο τους ισχυρισμούς του είναι, οτι οι Γραφές όχι μόνο είναι θεόπνευστες αφού το «χερι του θεού» καθοδηγεί τους συγγραφείς τους να γράψουν, αλλά και οτι τα βιβλικά χωρία, περιέχουν το απόλυτα αναγκαίο και κατεπείγον. Δηλαδή περιγράφουν τόσα απο τη δράση του Κυρίου κι εξηγούν την αλήθεια τόσο, ώστε να δίνει αυτό που είναι απαραίτητο για τη σωτηρία των ψυχών. Ακόμα τονίζει οτι το «σημαίνον» δεν ταυτίζεται με το «σημαινόμενον», όπως η αναλυτική φιλοσοφία θέλει, αλλα το σημαίνον είναι στη θεολογία μόνο δηλωτικό της αλήθειας. Επίσης αναφέρει οτι η «λέξη» είναι σημαντική και δηλωτική της αλήθειας αλλά όχι περιεκτική, μιας και το βάθος της είναι ανεξάντλητο.

Ηθική κατά Χρυσόστομο

Ο στόχος του ήταν να οικοδομήσει νέα θεμέλια στη ζωή των Χριστιανών και εί δυνατόν και σε ευρύτερες ομάδες κατοίκων. Αντιλαμβανόταν την ανάγκη για μια αναμορφωτική προσπάθεια που θα επέφερε ηθική ανύψωση. Η αναμόρφωση της κοινωνίας και η οικοδόμηση της πάνω στο ευαγγέλιο προϋποθέτουν καταπολέμηση φαινομένων ακολασίας κι κοινωνικοοικονομικής αδικίας. Η ασέλγεια, ο γυμνισμός, η εκπόρνευση στα θέατρα και η παντός είδους εκμετάλλευση έπρεπε να παραμερισθούν. Αυτό ήταν δυνατό να γίνει αν αποφάσιζαν οι άνθρωποι να ζήσουν διαφορετικά. Αυτής της αλλαγής φορέας προσπάθησε να γίνει και ο Χρυσόστομος δίδοντας τα θεσμικά θεμέλια. Γι' αυτο μολονότι περισσότερο απο κάθε τι, ενδιαφέρεται και μιλάει για τα ζητήματα ήθους και ηθικής, δεν αποβαίνει ηθικολόγος και ηθικιστής. Έτσι αποβαίνει ο κατ'εξοχήν θεολόγος του καθημερινού βίου του πιστού. Η ευρεία έκλυση των ηθών, η κοινωνική αδικία την εποχής βρίσκουν κατά Χρυσόστομο ένα ισχυρό αντίποδα, την οσιακή - ασκητική ζωή.

Το ακριβές, πιστεύω του, σχετικά με τη ουσία της κακίας βρίσκεται στην πραγματεία του Αυτόθι[35], που αναφέρει οτι κακία είναι φρόνημα σαρκός που οφείλεται στην προς το κακό κίνηση της προαιρέσεως - βουλήσεως και όχι στην ουσία - υπόσταση καθεαυτήν του ανθρώπου. Δίνοντας το στίγμα της προελεύσεως του κακού.

Ενδεικτικό της ηθικής της Εκκλησίας, που φορέας της υπήρξε ο Χρυσόστομος και που θα ήθελε να εφαρμοστεί, είναι τα πιστεύω του περί γάμου, εγκρατείας και παρθενίας. Πίστευε οτι οι πιστοί θα θεμελιωθούν πράγματι στους κόλπους της εκκλησίας αν εγκαταλείψουν τις υπάρχουσες θεσμοθετημένες μορφές κοινωνικής ζωής. Προσπάθησε μέσα απο το γάμο και την ηθικοοικονομική του διδασκαλία να ανυψώσει το επίπεδο της ηθικής ζωής απο το επίπεδο των εθνικών στο χριστιανικό επίπεδο, μέσω ενάρετου βίου στα πλαίσια της οικογένειας και του μοναχισμού. Εξ'ου και χαρακτηρίζει την παρθενία «αγγελικό» βίο, αλλά απο την άλλη λέγει πως ο έγγαμος βίος είναι κάτι δυσκολότερο και περιέχει μεγαλύτερο «μισθό». Ο γάμος πληροφορεί οτι είναι το αντίδοτο στα πάθη και την πορνεία, ενώ στην εγκράτεια βρίσκεται η λύση της αποκοπής των κακών προαιρέσεων.

Το επίπεδο που θέτει τον πήχη ο Χρυσόστομος φαίνεται καθαρά απο την ενστέρνηση του «Κυριακού» λόγου, οτι παρθενία δεν είναι μονο η μη συνεύρεση αλλά ακόμα και η σκέψη μπορεί να χαρακτηρηστεί «συνουσία». Δηλαδή η παρθενία δεν περιορίζεται μόνο σε σαρκική μίξη. Χαρακτηριστικό της ευαισθησίας του είναι τα κηρύγματα περί ελεημοσύνης, στα οποία αναφέρει ξεκάθαρα οτι οι άσπλαχνοι και ανελεήμονες δεν θα δουν την «βασιλεία των ουρανών» καθότι και αυτοί με βάση την ευαγγελική περικοπή[36], δε θα ελεηθούν. Ένα ακόμα θέμα το οποίο έθετε ήταν η ισότητα των φύλων. Θεωρούσε εσφαλμένη την αντίληψη ανωτερότητας του ανδρικού φύλου, χρησιμοποώντας όρους όπως «ισότητα», «ομότιμος», «εκ της ουσίας». Πάντα όμως τόνιζε τη διαφορά των ρόλων ένεκα της ειρηνικής συμβίωσης τους.

Κατά Ιουδαίων

Γενικά

Η κριτική του Χρυσοστόμου, κατά των Ιουδαίων, προκάλεσε έντονη αντίδραση σε μερίδα συγγραφέων, ο οποίοι θεωρούσαν τον Χρυσόστομο σκληρό αντισημίτη. Βέβαια ο Χρυσόστομος συνεχίζει μια παράδοση από αρχής του Χριστιανισμού, με επιθέσεις κατά των Ιουδαίων με κυριότερους εκφραστές τον Ιουστίνο, Απελλή, Τερτυλλιανό, τον Μέγα Αθανάσιο και τους Καππαδόκες ιεράρχες. Ο Χρυσόστομος αναφέρεται κατά των Ιουδαίων σε 8 ομιλίες του και καταφέρεται σε βάρος τους με σκληρές εκφράσεις και ασκεί έντονη κριτική των τελετών, των εθίμων και του λατρευτικής τους ακολουθίας. Η κριτική αυτή θεωρείται εφάμιλη σε σκληρότητα με τη συμπεριφορά των προφητών και του Χριστού κατά των Ιουδαίων.

Οι λόγοι

Οι λόγοι που οδήγησαν τον ιερό Χρυσόστομο και τους άλλους ιεράρχες να ασκήσουν τόσο σκληρή κριτική κατά των Ιουδαίων, αφορά την έντονη προσπάθεια εναγκαλισμού σε επίπεδο λατρευτικό - θρησκευτικό, που θεωρούσε οτι είχε στόχο προσυλητιστικό και τελικά οδηγούσε στην απομάκρυνση απο τον αληθινό Θεό και το σωτήριο μήνυμα του Χριστού. Παρατηρούμε στις ομιλίες του, οτι σημαντικός λόγος κριτικής για τον Χρυσόστομο, αποβαίνουν οι εορτές των Ιουδαίων, στις οποίες συμπαρέσυραν και τους Χριστιανούς να τελούν, με αποτέλεσμα να αδυνατούν να διαχωρίσουν τη μεγάλη αντίθεση του μηνύματος των δυο θρησκειών[37]. Άλλος λόγος κριτικής ήταν ο πλάγιος τρόπος που πολλές φορές χρησιμοποιούσαν για να προσελκύσουν Χριστιανους. Οι Ιουδαίοι στην Αντιόχεια είχαν μεγάλη δύναμη, η οποία ήταν απόρεια της οικονομικής δύναμης αλλά και της εισχώρησης σε κρατικούς μηχανισμούς της Αυτοκρατορίας. Κατείχαν πολλές θέσεις δικαστών και δίκαζαν υποθέσεις χριστιανών, οι οποίοι για να μην πέφτουν θύματα αδικιών, υπέκυπταν στις διαθέσεις των Ιουδαίων με αποτέλεσμα να ρυθμίζουν και την θρησκετική έκφανση της ζωής τους.

Ο κυριότερος λόγος όμως αντίθεσής του με τους Ιουδαίους, είναι ερμηνεία της «θείας οικονομίας», δηλαδή το κατά πόσον οι γραφές εκπληρώνονται στην ύπαρξη του Ιησού Χριστού[38]. Κρίνει ο Χρυσόστομος οτι αυτή εκπληρώνεται στο πρόσωπο του Χριστού και άρα αυτοί είναι παραβάτες της θείας οικονομίας και εκτός χάριτος του Θεού. Μάλιστα επισημαίνει οτι τα ίδια έπραξαν και με τους προφήτες που απέκτειναν ενώ ήταν απεσταλμένοι θεού κατά τον Κυριακό λόγο[39]. Επίσης είναι γεγονός οτι οι Ιουδαίοι συνέπραξαν στους μεγάλους διωγμούς των Χριστιανών τους πρώτους αιώνες της εκκλησιαστικής ζωής τους και έτσι γίνεται αντιληπτό οτι οι Χριστιανοί είχαν βιώσει δύσκολες καταστάσεις απο τους Ιουδαίους και η φήμη των διωκτών των Χριστιανών ακόμα παρέμενε.

Η Χρυσοστομική υπεράσπιση

Για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε τελικά αν ήταν αντισημίτης ο Χρυσόστομος θα πρέπει να ανατρέξουμε στις αναφορες στα κείμενά του. Εκεί ρίχνοντας μια πιο εμπεριστατωμένη ματιά αντιλαμβανόμαστε οτι η επιθετική αυτή συμπεριφορά έχει να κάνει όχι με κάποια εγκατεστημένη ιδεοληψία του Χρυσοστόμου, αλλά με τον κατεξοχήν στόχο που θέτει ο Χριστός[40]. Τη σωτηρία του ανθρώπου. Έτσι στο Κατά Ιουδαίων[41] γίνεται εμφανές οτι ο ίδιος δεν καταφέρεται σε βάρος τους γιατί έχει προγραμματική ιδεολογική αντίθεση με τους Ιουδαίους, αλλά ενσκύπτει στο πρόβλημα μόλις αυτό προκύπτει, απο τη συμπεριφορά που προκάλεσαν, περιτριγυρίζοντας Χριστιανούς. Δηλαδή ομιλεί με τέτοιο τρόπο για να προστατέψει. Οι σκληρές εκφράσεις όπως «άθλιοι», «δείλαιοι», «άρπαγες», «πλεονέκτες»[42] έχει να κάνει με τη συμπεριφορά απέναντι στο Χριστό ο οποίος τους αποκαλύφθηκε και αυτοί του συμπεριφέρθηκαν το γνωστό τροπο. Και αναρωτιέται « τι αθλιότερον τούτου; ». Επίσης στο ίδιο κείμενο φέρεται να μη ζητάει κανενός είδους δίωξη ή μίσος, αλλά να μη συμμερίζονται τη θρησκευτική ζωή τους. Επίσης είναι αληθές οτι κατά γενική ομλογία η γλώσσα του Χρυσοστόμου ήταν σκληρή αντίστοιχα και για τους Αρειανούς, τους ανομοίους, τους γνωστικούς αλλά και τους πλουσίους και άρχοντες που έκαναν έκλυτο, προκλητικό βίο. Άρα θα αμπορούσαμε να ισχυριστούμε οτι οι Ιουδαίοι δεν χρίζουν ειδικής « μεταχείρισης » όπως ισχυρίζονται κάποιοι συγγραφείς, αλλά σε κάθε ομάδα ή έτερη δογματική αντίληψη η οποία αντιτίθεται στο « νόμο του Θεού » έχει παρόμοια αντιμετώπιση .

Περί εξουσίας, αρχόντων και πλούτου

Εξουσία

Το φαινόμενο της εξουσίας, πολιτικής - κοσμικής αλλά και ιερατικής, εξηγείται εύκολα στο πλαίσιο της όλης θεολογικής σκέψης του Χρυσοστόμου. Συνιστά και αυτή, όπως ο γάμος αποτέλεσμα της πτώσεως. Η εξουσία αποβαίνει πρόβλημα εφ'όσον προϋποθέτει άρχοντα, τον οποίο εκμαυλίζει η αίσθηση της υπεροχής, και αρχόμενο που δυσανασχετεί για την υποταγή του. Άρα πρόβλημα είναι όχι η αφηρημένη έννοια της υποταγής, αλλα ο άνθρωπος που έχει την ευθύνη να άρχει ή που οφείλει να υποτάσσεται. Σύμφωνα με τις γραπτές που πηγές που έχει εξακριβωθεί η πιστότητα τους, πιστεύει οτι η απομάκρυνση των πρωτοπλάστων απο τον Θεό προκάλεσε την «πνευματική διάσπαση», «την εσωτερική αντινομία», που εκδηλώνεται μεταξύ ανθρώπων με αντιπαλότητα, διαμάχες και πολέμους. Η αντιπαλότητα οδηγεί στην επιβολή του ενός στον άλλο, διότι λησμονείται ένεκα της αμαρτίας, οτι οι άνθρωποι είναι όλοι ομότιμοι μεταξύ τους[43]. Στο ίδιο ζήτημα επίσης τονίζει με κάθε τρόπο οτι η φυσική και θεία τάξη, στην οποία είναι θεμιτό το άρχειν και το άρχεσθαι, δεν αναιρεί την ομοτιμία μεταξύ των ανθρώπων. Το να υπακούει ο πολίτης τον πολιτικό άρχοντα ή ο διάκονος τον Πρεσβύτερο δεν σημαίνει οτι ενώπιον θεού κάποιος είναι κατώτερος απο τον άλλο[44].

Άρχοντες

Στα κοινωνικά ζητήματα ο Xρυσόστομος δεν είναι ποτέ αιθεροβάμων. Ενώ εξηγεί με επιχειρήματα, οτι το άρχειν και το άρχεσθαι αποτελεί θεία τάξη, γνωρίζει οτι πολλοί άρχοντες είναι ανάξιοι και μάλιστα τύραννοι. Kανένας εκκλησιαστικός συγγραφέας δεν μαστίγωσε τόσο πολύ τους παντός είδους ελλειματικούς και τυραννικούς, άρχοντες όσο ο Χρυσόστομος[45]. Γι' αυτό το λόγο ξεκαθαρίζει άμεσα οτι υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ του άρχειν, που είναι θέλημα Θεού, και της εκλογής, που ανήκει στην ευθύνη των ανθρώπων. Αρνείται οτι ο κάθε άρχοντας ειναι «ελέω Θεού» και δεν «χειροτονείται» - εκλέγεται απο το θεό, ο οποίος έθεσε μόνο την τάξην του άρχεσθαι.[46]

Πλούτος και εργασία

Τα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα στην Αντιόχεια και στην Κωνσταντινούπολη, δημιουργούσαν πολλά διλήματα στα στους Χριστιανούς. Αυτοί γνώριζαν γενικά οτι πρέπει να ζήσουν σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, που όμως απαιτούσε υπέρβαση των δομών της κοινωνίας και του τρόπου σκεψης της εποχής, κάτι που ήταν εξαιρετικά δύσκολο και προυπόθετε βαθιά πίστη, τόλμη και γνώση. Η υπερτίμηση των υλικών αγαθών και ο ονειδισμός της εργασίας αποτελόυσαν κυρίαρχη αντίληψη, σε μία πόλη 500.000 κατοίκων, που περιείχε 100.000 χριστιανούς, πολλοί από τους οποίους ήταν ευκατάστατοι. Μέλημά του ήταν να δείξει οτι η εργασία δεν είναι «όνειδος»[47]. Έτσι αναζητάει το βαθύτερο λόγο της εργασίας και δίνει κίνητρα αναφέροντας οτι η εργασία όχι μόνο δεν είναι αρνητικό, δεν είναι όνειδος, αλλά είναι θετικό και συνιστά «νουθεσία», «σωφρονισμό» και «φάρμακο»[48] για τα τραύματα που προκαλεί η αμαρτία. Αναφέρει ακόμα ως παράδειγμα τον Παύλο που εργαζόταν χειρονακτικά ημέρα και νύχτα[49]. Επίσης ο άνθρωπος αποφεύγει την αχρείωση του, καλλιεργεί πνευματικά τον εαυτό του και γίνεται χρήσιμος στο πλησιον του.

Ο Χρυσόστομος υπερβαίνοντας οποιοδήποτε άλλον εκκλησιαστικό συγγραφέα, καινοτομεί, στην προσπάθεια για σωτηρία και των πλουσίων αλλα και την ανακούφιση των φτωχών. Θεωρεί οτι ο πλούτος είναι πράγμα άψυχο και άρα απο τη φύση του ούτε κακό, ούτε καλό και τον τελικό χαρακτήρα δίνει ο άνθρωπος, που τα κατέχει με βάση τη χρήση τους.[50]. Σε άλλο χωρίο[51] επιμένει οτι δεν είναι ο Θεός αυτός ο οποίος κάνει πλούσιο ή φτωχό ένα άνθρωπο. Η γή του θεού είναι εξίσου για όλους. Από αυτούς όμως κάποιοι κοπίασαν πολύ και απόκτησαν πλούτη, ενώ άλλοι έγιναν πλούσιοι με αδικίες και αρπαγές, άρα σύμφωνα με την κακή προαίρεσή τους ( που δεν μπορεί να είναι θέλημα Θεού ). Γι ' αυτό προχωράει ακόμα περισσότερο λέγοντας οτι ο άνθρωπος με πλούτη πρέπει να είναι ο διαχειριστής των αγαθών που κατέχει και όχι ο κάτοχος.[52]

Οι απόψεις του Χρυσοστόμου όμως δεν εξαντλούνται εδώ. Ο κάτοχος των υλικών αγαθών και χρημάτων «δικαιούται» να χρησιμοποιεί απο αυτά όσα χρειάζεται. Να τρώγει και να πίνει χωρίς υπερβολές, ώστε να μην φθάνει στην αμαρτία[53]. Εάν δεν λειτoυργήσει έτσι, σημαίνει οτι υποδουλώθηκε στα αγαθά του, με αποτέλεσμα να καταντήσουν γι'αυτόν τύραννος, τον οποίο αδυνατεί να ελευθερωθεί[54]. Γίνεται δηλαδή υποχείριος των χρημάτων και αντιστρέφει τη θεϊκή τάξη, η οποία ορίζει τον άνθρωπο να ενδιαφέρεται πρώτιστα για την «βασιλεία του θεού»[55]. Φτάνει δε σε σημείο να πει, οτι τελικά ο πραγματικός και χειρότερος ζητιάνος γίνεται ο πλούσιος, σε σχέση με το φτωχό που διαρκώς ζητάει για την επιβίωση του.[56]. Η κατακλείδα των επισημάνσεων του είναι οτι ο κατά κόσμον πλούσιος δεν είναι και ενώπιον Θεού. Ενώπιον Θεού πλούσιοι είναι οι ενάρετοι, διότι στην επόμενη ζωή το μόνο που μπορούν να πάρουν μαζί τους είναι οι καλές πράξεις και όχι τα υλικά αγαθά, και οτι οι πλούσιοι κατά κόσμον, θα κριθούν με αυστηρότερο κριτήριο απο το Θεό.

Διαπαιδαγώγηση κατά Χρυσόστομο

Γενικά

O Χρυσόστομος ως ένας εκ των Τριών Ιεραρχών θεωρείται απο την ορθόδοξη εκκλησία ως προστάτης των γραμμάτων και παιδαγωγός. H παιδαγωγική του άποψη περιλαμβάνεται στο παιδαγωγικό έργο του Χρυσοστόμου «περί κενοδοξίας και όπως δει τους γονέας ανατρέφει τα τέκνα». Σε αυτό το έργο, που αμφισβητείται η γνησιότητά του, χαρακτηρίζεται απο πολλούς «ως η πρώτη συστηματική και πληρέστερη έκθεση για τη χριστιανική διαπαιδαγώγηση των νέων». Περιλαμβάνονται αρχές για την αγωγή των νέων και οδηγίες για τις ενδεδειγμένες μεθόδους διδασκαλίας.[57]. Επίσης παρουσιάζονται τρόποι για την ιστόρηση των βιβλικών διηγήσεων στα παιδιά. Ανεξάρτητα από τις ελλείψεις και τις υπερβολές, η συγγραφή διακρίνετε για: α) Την ακρίβεια και τις ψυχολογικές και παιδαγωγικές παρατηρήσεις, β) την πολυμερή γνώση της παιδικής ψυχολογίας, γ) την ορθότητα με βάση το σημερινό πρότυπο των διδακτικών και παιδαγωγικών μεθόδων.

Οι απόψεις του

Η παιδεία είναι κατ’εξοχήν συναντησιακή σχέση αγάπης και κατ’επέκταση πράξη θάρρους, όπως συναντάται στη πραγματεία του παιδαγωγού Χρυσοστόμου. Αναφέρει «Της τέχνης ταύτης ουκ έστι άλλη μείζων τι γάρ ίσον του ρυθμίσαι ψυχήν και διαπλάσαι νέου διανοίαν»[58], επίσης « Ουδέν γάρ ίδιον προς διδασκαλίαν επαγωγόν ως το φιλείν και φιλείσθαι »[59]. Η αγάπη για το Χρυσόστομο είναι το βασικό γνώρισμα του παιδαγωγού. « Ας γινόμεθα λοιπόν στοργικοί προς τους μαθητές μας. Αυτό είναι η αρχή του δικού μας τρόπου ζωής, από γνώρισμα, δηλαδή το να μη φροντίζουμε μόνο για τα δικά μας πράγματα και τις υποθέσεις, αλλά και τα μέλη μας τα άρρωστα και να τα διορθώνουμε και να τα θεραπεύουμε αυτό είναι το μέγιστο της πίστεως »[60]. Η αγάπη κατά Χρυσόστομο δε, είναι το κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα του Χριστιανισμού « Πολλά είναι εκείνα που χαρακτηρίζουν το Χριστιανισμό, σπουδαιότερο όμως και ανώτερο από όλα είναι η αγάπη και η ειρήνη μεταξύ των χριστιανών »[61].

Η γνώμη του Ιερού Χρυσοστόμου για την αγωγή και παιδεία « εν Χριστώ» των νέων παρουσιάζεται πολύμορφη. Τον απασχόλησε ο σκοπός της αγωγής, η προσωπικότητα του παιδαγωγού, οι μέθοδοι διδασκαλίας, η ελκυστικότητα του μαθήματος, οι αντιληπτικές ικανότητες των μαθητών. Σημειώνει ότι ο μαθητής δεν πρέπει να δέχεται παθητικά την προσφερόμενη ύλη, αλλά να συμμετέχει ενεργητικά και να διατυπώνει απορίες και γνώμες. Αναγνωρίζει ότι η αγωγή στην νηπιακή ηλικία είναι πολύ αποτελεσματική για αν εγγραφεί στην ψυχή αγαθές έξεις. « Αν τοίνυν άνωθεν και εκ πρώτης ηλικίας αυτή πήξωμεν καλούς, ου δεησόμεθα πολλών μετά ταύτα πόνων, αλλ’ η συνήθεια νόμος αυτοίς έσται λοιπόν » [62]. Κάνει λόγο για τη λιτότητα και την αποφυγή καταχρήσεων ώστε να εξασφαλίζεται η ψυχοσωματική υγεία[63]. Ομιλεί για την επίδραση της γυμναστικής, την επενέργεια της μουσικής. Υπογραμμίζει ότι ο παιδαγωγός πρέπει να έχει επιστημονικό οπλισμό και είναι ηθικά ακέραιος. Επιβάλλεται ο παιδαγωγός ν’ αποσκοπεί στη διαμόρφωση του παιδιού σε εικόνα Θεού και « το καθ’ ομοίωσιν αποδιδούς »[64]. Γι’ αυτό οι ιδιότητες του Θεού πρέπει να γίνουν κτήμα του παιδιού όπως είναι: η αγαθότητα, το αόργητο, το αμνησίκακο, το ευεργετικό, το φιλάνθρωπο. Η άσκηση της αγωγής να γίνεται έτσι ώστε ο παιδαγωγούμενος να διαπλασθεί « εις τέλειον Χριστιανόν και πραγματικόν φιλόσοφον »[65]. Μια τέτοια αγωγή αποβλέπει να καταστήσει τους νέους άξιους « της άνω πολιτείας » δηλαδή της βασιλείας των ουρανών. Για την απόλαυση «δε των επιγείων αγαθών απαιτείται να εμπνέουμε στα παιδιά τη χρηστότητα και την αρετή»[66]. Το κοινωνικό αγαθό της αγωγής για τον Ιερό Χρυσόστομο θεωρείται πρώτιστο μέλημα και με την ευρύτερη έννοια «παιδεία μετάληψις αγιότητός εστι »[67] και « δια πάντων εις θεογνωσίαν κελεύων αγείν αυτούς » (τους παίδας) [68].

Η επιρροή του Χρυσοστόμου στην Ορθόδοξη Εκκλησία

Γενικά

Απο τους σημερινούς μελετητές ο Χρυσόστομος θεωρείται ως μια απο τις σημαντικές προσωπικότητες που διαδραμάτισαν ρόλο στη διαμόρφωση των τεκταινομένων της εκκλησίας. Η δημοφιλία του στους κόλπους του απλού κλήρου και του λαού ήταν καταλυτικοί παράγοντες σε αυτή τη διαμόρφωση αλλά και οι σημαντικές καινοτομίες που προσέθεσε τόσο στη λειτουργική, όσο και στην ποιμαντική ζωή της Ανατολικής εκκλησίας δεν μπορούσαν να μη ληφθούν υπόψη αφού διευκόλυναν αρκετά το λατρευτικό βίο αλλά και την ποιμαντική προσέγγιση του λαού. Κατά γενική ομολογία ο Χρυσόστομος διείδε τα οργανωτικά αδιέξοδα, αλλά και τους θεσμούς οι οποίοι υπήρξαν κατα τα πρωταποστολικά έτη πυρήνας και αιχμή του πνευματικού βίου της εκκλησίας και ως άνθρωπος με ιδιαίτερες επιτελικές ικανότητες διενήργησε αλλάγές δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση σε σημεία που επέφεραν νέα ώθηση στην εκκλησιαστικό βίο.

Βυζαντινή εποχή

Θεία Λειτουργία. Το κορυφαίο γεγονός της πληρότητας και της ενότητας της πίστεως μεταξύ του πληρώματος της εκκλησίας, αναμφίβολα υπήρξε η λατρευτική αναφορά της Θείας Λειτουργίας η οποία κορυφονόταν με το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Ο Χρυσόστομος ήταν ο κύριος διαμορφωτής της Θεία Λειτουργίας, που στην εποχή του επεξεργάστηκε και εισήγαγε, με νέο τρόπο δόμησης στην Κωνσταντινούπολη και εν συνεχεία επεκράτησε σε όλη την Ανατολική Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η σημαντικότητα αυτού του εγχειρήματος έγκειται στο οτι η απλοποίηση του Λαυτρευτικού γεγονότος των πιστών, απαλλάχτηκε απο το παλαιότερο λατρευτικό κατεστημένο, που πέρα απο την ανισομέρειά του γινόταν κουραστικό λόγω της διάρκειάς του. Έτσι χάρη σε αυτή την καινοτομία που εισήγαγε έκανε πιο κατανοητή τη Θεία Λειτουργία στους πιστούς με χαμηλότερο πνευματικό επίπεδο, ενώ έδωσε τη δυνατότητα στα νέα ή υποψήφια μέλη της εκκλησίας, να μπορούν ευκολότερα να παρακολουθήσουν και να κατανοήσουν το λατρευτικό γεγονός που αποτελούσε τον πυρήνα της πίστης της εκκλησίας.
Οργάνωση. Ο Χρυσόστομος αντιλήφθηκε απο τον καιρό που ακόμα ζούσε στην Αντιόχεια, οτι η εκκλησία στην εποχή του είχε αμετακλήτως περάσει στο λεγόμενο Μητροπολιτικό σύστημα. Καίτοι ακόμα δεν είχε εφαρμοστεί πλήρως, σίγουρα η οργανωτική προσπάθεια που κατέβαλε άμα τη αφίξη του στην Κωνσταντινούπολη δείχνει την κατανόησή του για το πως έπρεπε να δομηθεί το εκκλησιαστικό σύστημα γα την ευρύτερη εξυπηρέτηση του ποιμνίου. Αυτή η οργανωτική προσπάθεια διαμορφώθηκε σε δυο επίπεδα. Στην οργάνωση του ανθρώπινου δυναμικού και την οργάνωση του ποιμαντικού έργου. Στην προσπάθεια για καλύτερη εξυπηρέτηση του ποιμνίου συντάσει και οργανώνει το τάγμα των χηρών και των διακονισσών σε μια προσπάθεια ευρύτερης προσέγγισης του γυναικείου ποιμνίου το οποίο βρισκόταν σε μειονεκτική θέση. Επίσης οργανώνει το ιερατικό σώμα με τέτοιο τρόπο ωστε οι ιερείς να γίνονται υπηρέτες του λαού και όχι έμμισθοι επαγγελματίες οι οποίοι έβλεπαν καθαρά με κοσμικό μάτι την οργάνωση της εκκλησίας. Βέβαια αυτή η οργάνωση δε θα μπορούσε , όπως και το ευρύ ιεραποστολικό έργο που διενήργησε, να θεωρηθεί κάτι καινοτόμο, όμως οι θεσμοί αυτοί είχαν ατονήσει ιδιαίτερα την εποχή που ανέλαβε ο Χρυσόστομος τον επισκοπικό θρόνο, με αποτέλεσμα να δώσει νέα ώθηση και να γίνει παράδειγμα και τύπος καθόλη τη βυζαντινή περίοδο η οργάνωση της εκκλησίας. Σε ότι αφορά το ποιμαντικό έργο, ο Χρυσόστομος οργάνωσε σε πιο τακτά χρονικά διαστήματα τη λατρεία της εκκλησίας, έδωσε ιδιαίτερο βάρος στην ποίμανση μέσω των ομιλιών, οι οποίες είχαν διακοπεί κατά την περίοδο του Νεκταρίου. Θα λέγαμε πως ο Χρυσόστομος έδωσε νέο νόημα στην έννοια κατήχηση μέσω της χρήσης των ομιλιών που παραμένει μέχρι σήμερα πρότυπο ποιμαντικής διακονίας.
Αντιμετώπιση Αμαρτωλών. Η αντιμετώπιση που ο Χρυσόστομος εφήρμοσε σχετικά με τους αμαρτωλούς και την αμαρτία ήταν σαφής. Επίθεση και κατάκριση στην αμαρτία, επιείκια στον άνθρωπο. Μάλιστα στις ομιλίες διενεργεί σημαντική προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση[69]. Αυτή ήταν μια νέα καινοτομία η οποία κατά τους επικριτές του, αλλά και τους πιο αυστηρούς ζηλωτές έδειχνε αδυναμία και υποχώρηση στα αποστολικά δομένα. Η πραγματικότητα όμως ήταν οτι αυτη η τακτική είχε σημαντικά αποτελέσματα καθώς μπόρεσε η εκκλησία να εισάγει στους κόλπους της αρκετούς ετερόδοξους οι οποίοι είχαν εισέλθει σε έτερα δόγματα, με αποτέλεσμα εν συνεχεία να γίνει θεσμός και να θεωρηθεί ως η ασφαλέστερη μέθοδος προσέγγισης για την εκκλησία. Οι υποστηρικτές του υπερασπίζοντάς τον, ανέφεραν πως κάθε εποχή έχει το δικό της τρόπο προσέγγισης με βάση τις διαμορφομένες συνθήκες.

Σύγχρονες επιρροές

Η Θεία Λειτουργία του Χρυσοστόμου

Κύριο άρθρο: Η Θεία Λειτουργία του Χρυσοστόμου

Η Θεία Λειτουργία της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας που έχει επικρατήσει, είναι αυτή που φέρει το όνομα του Χρυσοστόμου με μερικές τροποποιήσεις. Τελείται κάθε Κυριακή και εορτή στις Εκκλησίες με εξαίρεση 2 φορές το χρόνο που τελείται η Λειτουργία του Ιακώβου Αδελφοθέου, του Μεγάλου Βασιλείου και τις «προηγιασμένες».

Από αρχαία χειρόγραφα ο Barb.gr 360 προσγράφει στον Χρυσόστομο μόνο τις ευχές κατηχουμένου και την προσκομιδή, ενώ ο Σεβαστινιάνοφ 414 μ.Χ. και την «οπισθάμβωνον». Η σύγχρονη έρευνα όμως καταδεικνύει ότι μεγάλος αριθμός χωρίων και διατυπώσεων έχουν αντιστοιχία με γνήσια έργα του Χρυσοστόμου. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι επενέβη προσθετικά στη Θεία Λειτουργία, για αυτό το λόγο του αποδόθηκε αργότερα εξ'ολοκλήρου. Η Λειτουργία αυτή άρχισε να επικρατεί από την εποχή που ο ίδιος έγινε Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, με αποτέλεσμα να εκτοπισθούν οι υπόλοιπες όπως του Μεγάλου Βασιλείου, που είχε και αυτή πυρήνα την Αποστολική Θεία Λειτουργία.

Υμνογραφία

Σύμφωνα με το στοιχείο που παραθέτει ο μαθητής του Χρυσοστόμου Θεοδώρητος, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος καθιέρωσε στην Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως έναν ειδικό τύπο ψαλμωδίας, που τηρήθηκε σ' αυτή και μετά τον θάνατό του. Επίσης είναι γνωστό ότι το Κοντάκιο, ο τύπος που γνωρίζουμε ως ψαλμωδία στη Θεία Λειτουργία, έχει πρόδρομο του, τον Χρυσόστομο. Αρχικά ήταν κείμενο που απαγγελόταν εμμελώς και εν συνεχεία καθιερώθηκε με τον τύπο που σήμερα γνωρίζουμε.

Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος είναι επίσης πολύ γνωστός για τις προσευχές τις οποίες συνέταξε. Σήμερα, εκτός της Θείας Λειτουργίας, διασώζονται πολλές προσευχές που χρησιμοπιούνται απο την Ορθόδοξη εκκλησία σε πολλά τυπικά λατρευτικά γεγονότα, όπως στον Όρθρο, την αναστάσιμη Θεία Λειτουργία, διάφορους παρακλητικούς κανόνες κ.α.

Αγιογραφία

Μεγαλοπρεπής απεικόνιση του Αγίου

Η συνήθης απεικόνιση του Αγίου εμφανίζεται σε δύο μορφές. Είτε μεταξύ των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας και των Τριών Ιεραρχών, Μεγάλου Βασιλείου, Γρηγορίου του Θεολόγου που πολλές φορές μαζί τους παρευρίσκεται και ο Μέγας Αθανάσιος, στο εσωτερικό της κόγχης του Ιερού Βήματος, στην παράσταση μελισμού είτε σε κατ' ενώπιο απεικόνιση σε φορητές εικόνες.

Στην πρώτη περίπτωση, όπως και οι άλλοι Ιεράρχες, φέρει πλήρη Λειτουργική αμφίεση (στιχάριο, επιτραχήλιο, φελόνιο, ωμοφόριο και επιμάνικα). Είναι ελαφρώς στραμμένος προς το κέντρο της κόγχης, σε στάση δεήσεως, με ελαφρά κάμψη της κεφαλής. Στα χέρια κρατάει ειλητάριο, στο οποίο αναγράφονται αποσπάσματα από Λειτουργικές ευχές.

Στις κατ' ενώπιον εικόνες απεικονίζεται μετρίου αναστήματος, με λεπτό ασκητικό σώμα. Πρόσωπο ασκητικό, μάλλον γλυκό και ωραίο χρώμα. Επίσης εμφανίζεται στο αριστερό χέρι να κρατάει το Ευαγγέλιο και με το δεξί να ευλογεί.

Εορτή

Τιμάται ως άγιος από την Ορθόδοξη Εκκλησία. Η λειτουργία που έγραψε και φέρει το όνομά του (Θεία Λειτουργία του Χρυσοστόμου) τελείται στην Ορθόδοξη Εκκλησία κάθε Κυριακή μέχρι και σήμερα, αλλά και σε καθολικές εκκλησίες όπως το εξαρχικό (ελληνόρυθμο) μοναστήρι της Παναγίας της Κρυπτοφέρρης κοντά στη Ρώμη.

Εορτάζεται:

Από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις εξής ημέρες:


Από την Καθολική Εκκλησία και την Αγγλικανική Εκκλησία:

Οστά

Τα οστά του βρίσκονταν στην Κωνσταντινούπολη μέχρι το 1204. Μετά την πτώση της στους σταυροφόρους της Δ΄ Σταυροφορίας μεταφέρθηκαν στη Ρώμη, αλλά επιστράφηκαν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο 800 χρόνια μετά, στις 27 Νοεμβρίου 2004 από τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β΄. Η κάρα του Αγίου Ιωαννου του Χρυσοστόμου βρίσκεται στο Άγιο Όρος, στην Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπεδίου. Μάλιστα το αριστερό αυτί του παραμένει αναλοίωτο στους αιώνες. Η Εκκλησιαστική παράδοση αναφέρει ότι αυτό ήταν το αυτί που ο μαθήτης του Χρυσοστόμου Πρόκλος έβλεπε τον Απόστολο Παύλο να υπαγορεύει την ερμηνεία των αποστολικών χωρίων και των Γραφών προς τον Χρυσόστομο.

Υποσημειώσεις

  1. Ο Λιβάνιος στο λόγο Προς νεωτέρα χειρεύουσα (PG 48,601) αναφέρει για την Ανθούσα «Οίαι γυναίκες παρά Χριστιανοίς εισί»
  2. (Παλλάδιος Ελενοπόλεως, Διάλογος, Ε΄ PG 47,18) «...Κακεί διατρίψας τρις οκτώ μήνας, άυπνος διετέλει το πλείστον, εκμανθάνον τα του Χριστού Διαθήκας προς εξοστρακισμόν της άγνοιας. Μη αναπεσών δε τον διετίας χρόνο, μη νύκτωρ, μη μεθ'ημέραν, νεκρούται τα υπό γαστέρα πληγείς απο του κρύους τας περι τους νεφρούς δυνάμεις.»
  3. Σοβαρή ασθένεια των νεφρών
  4. Τότε κατά τους μελετητές αναδείχθη σε ηγετική πνευματική μορφή στην Αντιόχεια. Στους λόγους Εις Αδριάντας ο Χρυσόστομος πέτυχε να οδηγήσει τον Αυτοκράτορα να μην λάβει ακραία μέτρα κατά των στασιαστών αλλά και το λαό να μετανοήσει για το σφάλμα που διέπραξε, ώστε τελικά να επέλθει ειρηνική διευθέτηση του ζητήματος
  5. O Ευτρόπιος οργάνωσε το πως θα αποσπασθεί απο την Αντιόχεια ωστε να προκληθούν, οι λιγότερες δυνατές αντιδράσεις
  6. Σύμφωνα με το Σοζωμενό (Εκκλ.Ιστορία,7,2) ο Θεόφιλος αντέδρασε στην εκλογή του Χρυσοστόμου «Ως δε εκ πόλει αφίκετο (Χρυσόστομος) και οι κληθένετς ιερείς συνεληλύθησαν, εμποδών εγένετο τη χειροτονία Θεόφιλος, Ισιδώρω σπουδάζων...Τελευταίον συνένησε τοις επι Ιωάννη δεδογμένοις...»
    Κατά το ιστορικό Σωκράτη (Εκκλ.Ιστορία,7,2)ο Θεόφιλος «σπουδήν ετίθετο διασύραι μεν την Ιωάννου δόξαν, Ισίδωρον δε υπ'αυτόν πρεσβύτερον προς την επισκοπήν προχειρίσασθαι»
    Κατά τον Παλλάδιο Ελενοπόλεως υπήρχε εξ'αρχής εχθρότητα κατά του Ιωάννη (Διάλογος, 5 P.G.47,19) «απ'αρχής ουν ο Θεόφιλος...,προσχών αυτή τη καταστάση τω ανεπιλήπτω της παρρησίας ηψυχώθει προς την χειροτονίαν»
  7. O Χρυσόστομος παρακάλσε επιμονετικά την αυτοκράτειρα να επιστρέψει το κτήμα ή έστω να δώσει κάποια αποζημίωση καθώς αοοτελούσε το μοναδικό έσοδο της χήρας. Η ίδια όμως αρνήθηκε (Marc le diacre, Vie de Pophyre, eveque de Gazza.AB97[1979] 131-147)
  8. (Ψευδο Μαρτύριος ΑΒ[[1979] 149-153,95[1977] 396-398)
  9. Η απόκληση ως Ιεζάβελ συνιστούσε έγκλημα καθοσιώσεως με βάση τον συσχετισμό της ιστορίας με την ασεβή βασίλισσα. Μάλιστα κρίθηκε ένοχος αλλά η ποινή εξ αιτίας των αντιδράσεων, δεν εφαρμόστηκε ποτέ. (Παλλάδιος Ελενοπόλεως PG 47,30)
  10. Περίληψη της «επί Δρυν» συνόδου διέσωσε ο Ιερός Φώτιος (P.G. 103,105-113) όπως και οι Σωκράτης (Εκκλ. Ιστορία 6,15 κεξ), Σοζωμενός (Εκκλ.Ιστορία 8,17κεξ), Παλλάδιος Ελενοπόλεως (P.G. 47,48 κεξ) όπου διαφαίνεται η αντικανονικότητα της συνόδου αλλά και της λήψης αποφάσεων. Αναφέρουν οτι παραβρέθηκαν μόλις 36 επίσκοποι, ενώ οι υπόλοιποι 40 αρνήθηκαν να μετάσχουν σε αυτή. Ο Ιννοκέντιος Α΄ πάπας Ρώμης αποδοκίμασε αυτή την απόφαση θεωρώντας τη άκυρη και διακόπτωντας κοινωνία με τις εκκλησίες που δέχθηκαν την απόφαση
  11. O Θεόφιλος κατηγορείτο για ξυλοδαρμό και ίσως τη δολοφονία «μακρών μοναχών» οι οποίοι δεν απέδιδαν σε αυτόν τα χρήματα που έβγαζαν αλλά τα έδιναν σε φιλανθρωπίες.(Παλλαδίου Διάλογος ΣΤ΄ PG 47,22-23). Τότε αυτοί κατέφυγαν στον Χρυσόστομο, που όμως δεν είχε καμια δικαιοδοσία στο ζήτημα(PG 47,23-24). Ο Θεόφιλος το εξέλαβε αρνητικά. Οι μακροί μοναχοί απευθύνθηκαν και ζήτησαν διευθέτηση απο τον Αυτοκράτορα. Ο ίδιος όμως έχρισε το Θεόφιλο υπόδικο του Χρυσοστόμου(PG 47,26). Καταλαβαίνοντας οτι με τις ήδη υπάρχουσες συνθήκες θα καθαιρεθεί (συκοφαντίες κατά Χρυσοστόμου, κατηγορίες μοναχών), εξύφανε κατηγορίες και οργάνωσε σχέδιο σε βάρος του Χρυσοστόμου, περνώντας σε δεύτερη μοίρα την δίκη του. Μάλιστα εν συνεχεία αφου πέθανε ο ηγούμενος Ισίδωρος, το ζήτημα διευθετήθηκε χωρίς καμία επίπτωση για το Θεόφιλο.
  12. Ο λόγος που φέρεται να εκφώνησε ο Χρυσόστομος διασώθηκε απο τον Ιστορικό Σωκράτη (Εκκλ. Ιστορία, Η΄ 20, 1-5 ή PG 59,485-490) « Πάλιν Ηρωδιάς μαίνεται, πάλιν ορχείται, πάλιν Ιωάννου την κεφαλήν επί πίνακος σπουδάζει». Η ιστορική έρευνα όμως απο τον 19ο αιώνα θεωρεί το κείμενο νώθο. Μάλιστα σύγχρονοι μελετητές θεωρούν πως εσκεμμένα χαλκεύτηκε (Αldama No 381),ώστε να εξυπηρετηθούν σκοπιμότητες απο τους αντιπάλους του Χρυσοστόμου. Απο την ίδια έρευνα προέκυψε οτι οι πρώτοι ιστορικοί που περιέγραψαν το γεγονός δεν αναφέρουν κανενός ειδους τέτοια ομιλία, με αποτέλεσμα να θεωρείται μεταγενέστερη.
  13. (Παλλάδιος Ελενοπόλεως (Κ΄PG 47,72) και Σοζωμενός (Εκκλ.Ιστορία Η΄ 21-5-8))
  14. Αυτό τελικά είχε ως αποτέλεσμα να συμβεί Σχίσμα στο εκκλησιαστικό σώμα της Εκκλησίας, όταν ο Ιννοκέντιος Α΄ θεώρησε αντικανονική την απόφαση και διέκοψε κοινωνία με τις εκκλησίες που δέχθηκαν την απόφαση. Η αποκατάσταση συνέβη επι Κυρίλλου Αλεξανδρείας οταν και δέχθηκε την επανεγγραφή του Χρυσοστόμου στα δίπτυχα της Εκκλησίας
  15. (Σωκράτους Εκκ.Ιστορία Ζ, 25)
  16. (BHG II No 870 - 881):Πρόκειται για κείμενα τα οποία έχουν μορφή διηγήσεων ή περιγραφής του βίου του Ιωάννη Χρυσοστόμου και δεν προέρχονται απο τις γνωστές ιστορικές πηγές της επόχης. Κάποια απο αυτά εκδόθηκαν στο Βουκουρέστι το 1932.
  17. Α «Τί ούν; κατασκάψωμεν τα διδασκαλία φησίν; ού τούτο λέγω...προσλάβοι ποτέ» (Πρός πιστόν πατέρα 11 PG 47, 367) και «Ανάγνωθι ει βούλει... και που τελευτά» (Εις τη β΄Θεσσαλονικείς, Ομιλία Α΄2 PG 62, 47)
  18. (Oμιλία Γ΄ 1-3)
  19. (Ρωμαίους α΄19)
  20. (PG 60, 415)
  21. (Οτι εαυτό μή αδικούντα ουδείς παραβλάψαι δύναται PG 52,459-480)
  22. (Ομιλία 1α, 2 PG 59, 80)
  23. (Εις Α΄Κορινθ. Ομιλια Α΄1 PG 61,13)
  24. ( PG 61, 100 )
  25. ( PG 59, 361-2 )
  26. ( Απ. Παύλος, Προς Κορινθίους )
  27. ( PG 61, 72 )
  28. ( PG 62, 83 )
  29. ( PG 62, 85 )
  30. (Εις Ρωμαίους, Ομιλία ΛΑ 4 G 60,672)
  31. (Εις Γαλάτας Ομιλία Β΄3 PG 61, 63 και Γαλάτας, κεφ. Α΄11 PG 61, 631-2 ). Αναφέρει (...Μετά τοσαύτα και τοιαύτα κατορθώματα (Παύλος), μηδέν Πέτρου δεόμενος, μηδέ τίς εκείνου φωνής, αλλ'ισότιμος ών αυτώ, όμως απέρχεται είς Πέτρον...)
  32. ( Εις Γαλάτας, Ομιλία Α΄1 G 61, 611 )
  33. (Οτι χρήσιμος η τών Γραφών ανάγνωσις, Γ 4 PG 51,93)
  34. ( Εις Ιωαννη Ομιλία ΠΗ 1 PG 59.480)
  35. (PG 60, 516)
  36. (κατα Ματθαίον , Μακαρισμοί)
  37. ( Κατά Ιουδαίων Α΄ 1 PG 48, 844 )
  38. ( Κατά Ιουδαίων Α΄ 1 PG 48, 845-846 )
  39. ( Κατα Ματθαίον Κεφ.23 )
  40. Στυλιανός Παπαδόπουλος (Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Τόμος Β, σελίδα 254
  41. (Kατά Ιουδαίων Α΄ 1 PG 48, 884)
  42. ( Κατά Ιουδαίων Δ΄ 1 PG 48, 871 )
  43. ( Εις Ρωμαίους, ομιλία ΚΓ 1, PG 60, 615 )
  44. ( PG 62, 531. PG 49, 82 )
  45. ( PG 52,54 - 56,42 - 60,365 - 63,232 )
  46. ( Εις Ρωμαίους , Ομιλία ΚΓ΄ 1 PG 60,615 ).
  47. ( Εις το ασπάσθαι Πρισκίλλαν... Α΄5 PG 51, 193 )
  48. ( Εις το ασπάσθαι Πρισκίλλαν... Α΄5 PG 51,194 )
  49. (Παύλου, Α΄Θεσαλονικείς)
  50. ( PG 58,707 )
  51. (PG 61, 293 και 51,22)
  52. ( PG 61,86 ).
  53. ( PG 56,147 - 48,974 - 50,663 )
  54. ( PG 61, 112-114 )
  55. ( Προς εγκαταλείψεως σύναξιν 2 PG 51,69 - 62, 259-260 )
  56. ( Eις τον Λάζαρον , Ομιλία Β΄1 G 48, 982-983)
  57. ( Κεφάλαια 39 – 52 )
  58. (P.G. 58,584)
  59. (P.G. 62, 529)
  60. (P.G. 54,623)
  61. (P.G. 63, 213)
  62. (P.G. 62, 546)
  63. (P.G. 49, 190)
  64. (P.G. 62, 144)
  65. (P.G. 62, 149)
  66. (P.G. 62, 547)
  67. (P.G. 64, 713, και A. Danassis Johannes Crysostomos, Bonn 1971, σ. 31)
  68. (P.G. 47, 355)
  69. (PG 47, 277-350 -[9 Λόγοι Περί Μετανοίας(Ομιλία Ζ)]) Οτι αυστηρός Ο Θεός στους δικαίους, επιεικής στους αμαρτωλούς

Πηγές

Βιβλιογραφία

  • «Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος» (Δίτομος) Στυλιανού Γ. Παππαδόπουλου
    Εκδόσεις Αποστολική Διακονία, Αθήνα, 1999/2006.
  • «Οι Εννέα Λόγοι Περι Μετανοίας» Φωτίου Ι. Μαλαίνου
    Εκδόσεις Αποστολική Διακονία, Αθήνα, 1998/2002
  • «Εκκλησιαστική Ιστορία» - Βλασίου Φειδά
    Εκδόσεις Διήγηση, Αθήνα, 2002

Εξωτερικοί σύνδεσμοι