Θεία Λειτουργία του Χρυσοστόμου

Η Θεία Λειτουργία της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας που έχει επικρατήσει, είναι αυτή που φέρει το όνομα του Χρυσοστόμου με μερικές τροποποιήσεις. Τελείται κάθε Κυριακή και στις εορτές με εξαίρεση τις φορές που τελείται η Λειτουργία του Ιακώβου Αδελφοθέου, του Μεγάλου Βασιλείου και τις «προηγιασμένες».

Η ιστορική ύπαρξη της Θείας Λειτουργίας του Χρυσοστόμου και κατά πόσο από αυτόν επηρεάστηκε, έγινε θέμα έντονης θεολογικής μελέτης κατά τον περασμένο αιώνα. Η έρευνα που γίνεται μέχρι και σήμερα έχει όμως φωτίσει πολλές πτυχές αυτού του ζητήματος. Γνωρίζουμε από γραπτές πηγές πως μέχρι και τον 7ο αιώνα η Λειτουργία αυτή ήταν άγνωστη. Εν τούτοις ο Λεόντιος Βυζάντιος το 532 αναφέρει τη Λειτουργία των Αποστόλων και του Μεγάλου Βασιλείου και πολλά στοιχεία ενισχύουν την άποψη ότι με τον όρο «Αποστόλων» εννοεί τη Λειτουργική αναφορά που είχε διαμορφωθεί στην Αντιόχεια μέχρι το 350, που τελικά είναι και η βάση της σημερινής Λειτουργίας του Χρυσοστόμου. Η έρευνα από τους G. Wagner, R. Toft κ.α. κατέληξε ότι η Λειτουργία αποτελεί διεύρυνση της Λειτουργίας της χαμένης Αντιοχειανής Λειτουργίας, με αφορμή την εμφάνιση της αιρέσεως του Ευνομίου.

Διαμόρφωση

Από αρχαία χειρόγραφα ο πάπυρος Barb.gr 360 προσγράφει στο Χρυσόστομο μόνο τις ευχές κατηχουμένου και την προσκομιδή, ενώ ο Σεβαστινιάνοφ 414 και την «οπισθάμβωνον». Η σύγχρονη έρευνα όμως καταδεικνύει ότι μεγάλος αριθμός χωρίων και διατυπώσεων έχουν αντιστοιχία με γνήσια έργα του Χρυσοστόμου. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι επενέβη προσθετικά στη Θεία Λειτουργία, για αυτό το λόγο του αποδόθηκε αργότερα εξολοκλήρου. Η Λειτουργία αυτή άρχισε να επικρατεί από την εποχή που ο ίδιος έγινε Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, με αποτέλεσμα να εκτοπισθούν οι υπόλοιπες όπως του Μεγάλου Βασιλείου, που είχε και αυτή πυρήνα την Αποστολική Θεία Λειτουργία. Οι λόγοι που οδήγησαν σήμερα να είναι αυτή η επικρατούσα Λατρευτική πράξη είναι ότι

• έχει ισόρροπη δομή μερών και περιεχομένων
• λόγω συντομίας ευχών
• λόγω γλωσσοϋφαντολογικής μορφής και αποφθεγματικότητας.
• λόγω των θεολογικών στοιχείων, που πιστούς οικοδομούν και αιρετικούς ανατρέπουν.

Περιγραφή

Η Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου περιλαμβάνει δύο μεγάλες ενότητες: τη λειτουργία των κατηχουμένων και τη λειτουργία των πιστών. Σήμερα βέβαια δεν υπάρχουν κατηχούμενοι όπως την αρχαία εποχή ή ο αριθμός τους είναι ελάχιστος και γι’ αυτό ορισμένες εκφωνήσεις της πρώτης ενότητας συνηθίζεται να παραλείπονται.

Η περιγραφή της δομής της θείας λειτουργίας είναι η ακόλουθη:

Η Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου περιλαμβάνει δύο μεγάλες ενότητες:

• Τη λειτουργία των κατηχουμένων και
• τη λειτουργία των πιστών.

Σήμερα βέβαια δεν υπάρχουν κατηχούμενοι όπως την αρχαία εποχή ή ο αριθμός τους είναι ελάχιστος και γι’ αυτό ορισμένες εκφωνήσεις της πρώτης ενότητας συνηθίζεται να παραλείπονται.

Η περιγραφή της δομής της θείας λειτουργίας είναι η ακόλουθη:

• Η έναρξη
  • Η μεγάλη συναπτή (προσευχή) του ιερέως με απαντήσεις του χορού «Κύριε Ελέησον»
  • Οι τρεις στάσεις των αντιφώνων
    • Α’ στάση - Ψαλμός 102,
    • Β’ στάση - Ψαλμός 145,
    • Γ’ στάση - Μακαρισμοί (Kατά Ματθαίον, 5,1-12)
  • Η είσοδος με το Ευαγγέλιο
  • Τα απολυτίκια και το κοντάκιο
  • Ο τρισάγιος ύμνος
  • Το προκείμενο και το αποστολικό ανάγνωσμα,
  • Τα Αλληλουάρια
  • Το ευαγγελικό ανάγνωσμα

• Ο χερουβικός ύμνος, με τη μεγάλη είσοδο προς το τέλος του για τη μεταφορά των τιμίων δώρων από την πρόθεση στην Αγία Τράπεζα
  • Οι αιτήσεις, ο ασπασμός και το σύμβολο της Πίστεως
  • Η αναφορά με το «Άγιος, Άγιος, Άγιος Κύριος Σαβαώθ» και το «Σε υμνούμεν…»
  • Το μεγαλυνάριον της Υπεραγίας Θεοτόκου «Άξιόν εστί…»
  • Η Κυριακή Προσευχή
  • Το κοινωνικό (Το κοινωνικό «Αινείτε τον Κύριον», στίχος του ψαλμού 148).
  • Οι ύμνοι της απολύσεως. (Ο ύμνος «Είδομεν το φως» και ο ύμνος της απολύσεως).

Βιβλιογραφία

• Παπαδόπουλος Στυλιανός, Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, 2η έκδ., Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2006.

Εξωτερικές συνδέσεις

Αρχιμ. Βασιλείου, Καθηγουμένου Ι. Μονής Ιβήρων: Η Θεία Λειτουργία ως Θεολογική Ιερουργία