Το Λευϊτικόν είναι ένα από τα βιβλία του κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης. Στον ιουδαϊκό κανόνα συναριθμείται μεταξύ των πέντε πρώτων βιβλίων, που απαρτίζουν την συλλογή του Νόμου. Ομοίως και στον αντίστοιχο ελληνικό κανόνα συγκαταλέγεται μεταξύ των πέντε πρώτων βιβλίων που αποκαλούνται Πεντάτευχος, και εντάσσεται στη συλλογή των Ιστορικών Βιβλίων.
Εισαγωγικά
Το Λευϊτικόν είναι το τρίτο βιβλίο της Πεντατεύχου και με εξαίρεση ενα μικρό αφηγηματικό τμήμα, περιέχει νομοθετικό υλικό και τελετουργικές διατάξεις, οι οποίες στο σύνολο τους αναφέρονται στα καθήκοντα των ιερέων, των καταγόμενων από την φυλή του Λευί[1] και σε θρησκευτικούς θεσμούς οι οποίοι αφορούν στην πρακτική συμπεριφορά των Ισραηλιτών, οι οποίοι όφειλαν να ζουν κατά μίμηση της αγιότητας του Θεού[2].
Οι εντολές οι οποίες σώζονται στο βιβλίο αυτό, δόθηκαν στον λαό κατά την εποχή του Μωϋσή και αποτελούν όντως "αρχαία μωσαϊκή παράδοση"[3]. Εντούτοις, μετά από μια μακρά περιοδο προφορικής μετάδοσης, καταγράφηκαν από τους ιερείς, μόλις πριν την Βαβυλώνια αιχμαλωσία, ίσως και μετά από αυτήν και αυτό συνέβη επειδή υπήρχε "μεγάλος φόβος...μήπως χαθεί η παράδοση του Ισραήλ μετά την κατάρρευση του ιουδαϊκού κράτους το 586 π.Χ. και την αιχμαλωσία του λαού στην Βαβυλώνα μέσα σε ένα ξένο και ειδωλολατρικό περιβάλλον"[4].
Στο βιβλίο αυτό, αναφέρονται, εκτός άλλων, και οι ιουδαϊκές εορτές του Πάσχα και της Πεντηκοστής, οι οποίες βέβαια, μόνο κατ' όνομα συμπίπτουν με τις αντίστοιχες χριστιανικές. Το χριστιανικό Πάσχα συνδέεται με την ανάμνηση της αναστάσεως του Χριστού (ενώ το εβραϊκό με την ανάμνηση της εξόδου από την Αίγυπτο και με τη λύτρωση των πρωτοτόκων των Ισραηλιτών) και η Πεντηκοστή με τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος (ενώ για τους εβραίους με τη δωρεά του θείου νόμου στο Σινά[5]).
Κάτι που αξίζει να επισημανθεί, είναι το ζήτημα της αξιολόγησης που ίσως προκύψει από την ανάγνωση των κανόνων και διατάξεων: "η δικαία αξιολόγησις αυτών επιτυγχάνεται μόνον όταν κρίνωμεν αυτάς εν σχέσει προς την εποχήν, καθ' ην εθεσπίσθησαν, και προς τον σκοπόν, ον επεδίωκον. Ο χαρακτήρ των διατάξεων αυτών είναι παιδαγωγικός, νοούμενος εκ της βαθμιαίας μεταβάσεως εις πνευματικωτέραν λατρείαν"[6], έως ότου δηλαδή φτάσουμε στην εποχή του Αποστόλου Παύλου ο οποίος πλέον αντιτίθεται στην ιουδαϊκή ερμηνεία (η οποία εμμένει σε μια απλή τήρηση των τελετουργιών[7]), και διδάσκει πλέον ότι "όλος ο νόμος ολοκληρώνεται με ένα λόγο, στο: να αγαπάς τον πλησίον σου, όπως αγαπάς τον εαυτό σου"[8] (Γαλ. 5,14), καθώς "ου γαρ εν τη περιτομή, αλλ' εν τη αγάπη πληρούται"[9] ο Νόμος.
Συγγραφέας, τόπος, χρόνος
Για την Πεντάτευχο συνολικά
Η ιουδαϊκή παράδοση απέδωσε τη συγγραφή της Πεντατεύχου στον Μωυσή. Η Καινή Διαθήκη αναφέρεται σε "βίβλον Μωυσέως"[10] πολλές φορές, με παρόμοιες εκφράσεις, και αυτή η παράδοση έγινε αποδεκτή από την αρχαία Εκκλησία χωρίς σημαντική αμφισβήτηση. Μόνο κάποιοι κύκλοι αιρετικών των πρώτων αιώνων (Ναζηραίοι, Εβιωνίτες) αντιμετώπιζαν με περισσότερο μεθοδικό τρόπο το βιβλικό κείμενο κινούμενοι όμως περισσότερο από δογματικούς παρά γραμματολογικούς λόγους.
Θα πρέπει βεβαίως να σημειωθεί ότι "αξιόλογοι βιβλικοί ερμηνευτές (Ευσέβιος, Ιερώνυμος, Θεόδωρος Μοψουεστίας, Αναστάσιος Σιναΐτης κ.ά.)...είχαν επισημάνει ορισμένα χωρία καί φράσεις, που δύσκολα μπορούσαν ν' αποδοθούν στο Μωυσή, χωρίς όμως ν' αρνηθούν την αυθεντία του ως συγγραφέα της"[11]. Ήταν όμως φανερό πως εντοπιζόταν πάντα ένα άλυτο πρόβλημα στη σύνθεση της Πεντάτευχου.
Από τον 16ο αιώνα πάντως, εκφράστηκαν οι πρώτες επιστημονικές αμφιβολίες για τη μωσαϊκή προέλευση συνόλου ή μέρους της πεντατεύχου οι οποίες κατέληξαν μετά από συστηματική έρευνα, στη θεωρία των τεσσάρων πηγών, η οποία βρίσκεται σε επιστημονική ισχύ από τα τέλη του 19ου αιώνα. Συμφωνά μ' αυτή, η Πεντάτευχος δεν αποτελεί έργο ενός συγγραφέα και μιας εποχής, αλλά είναι έργο σύνθετο. Απαρτίζεται από υλικό το όποιο από την προφορική μεταβιβάσθηκε στη γραπτή παράδοση και απετέλεσε τις τέσσερις αυτές πηγές, που συνθέτουν το περιεχόμενο της:
- Η Γιαχβική πηγή[12] (χαρακτηρίζεται διεθνώς με το γράμμα J), που είναι η αρχαιότερη (9ος αιώνας π.Χ.), περιέχει αφηγηματικό κυρίως αλλά και νομικό υλικό.
- Η Ελωχιμική πηγή[13] (χαρακτηρίζεται με το γράμμα E) (7ος αιώνας π.Χ.), περιέχει επίσης αφηγηματικό και νομικό υλικό.
- Ο Δευτερονομιστής[14] (χαρακτηρίζεται με το γράμμα D) (7ος αιώνας π.Χ.), περιέχει νομικό υλικό.
- Ο Ιερατικός Κώδικας[15] (χαρακτηρίζεται με το γράμμα P) (5ος αιώνας π.Χ.), περιέχει κυρίως τελετουργικό υλικό.
Η σύνθεση των πηγών αυτών για τον απαρτισμό της Πεντατεύχου πιστεύεται ότι ακολούθησε την εξής πορεία: Αρχικά ενώθηκαν οι πηγές J και Ε σ' ένα ενιαίο κείμενο (JΕ), στο οποίο κάποιος συντάκτης, που το επεξεργάσθηκε, ενσωμάτωσε την πηγή D. Έτσι προέκυψε η σύνθεση JED, στην οποία αργότερα ένας άλλος συντάκτης πρόσθεσε την πηγή P, με αποτέλεσμα να σχηματισθεί η τελική σύνθεση της Πεντατεύχου (JEDP).
Ασφαλώς, το σημαντικό ερώτημα που τίθεται είναι, ποια η σχέση του Μωυσή, που έζησε κατά τον 13ο αι. π.Χ., με την Πεντάτευχο, που η παράδοση του αποδίδει. Η απάντηση είναι πως ενώ είναι γνωστά η χρονολογία και το περιβάλλον στο οποίο διαμορφώθηκαν οι παραπάνω παραδόσεις, δεν είναι όμως γνωστή η πρώτη τους πηγή, η οποία για την Ελωχιμική και Γιαχβική παράδοση πρέπει να είναι κοινή. Το ίδιο συμβαίνει και με τα άλλα τεμάχια της Πεντατεύχου τα οποία παρά τις διαφορές τους, φαίνεται ότι παρέχουν νομικά και λατρευτικά στοιχεία της ίδιας θρησκείας και λατρείας και ανάγονται στην εποχή της συστάσεως του ισραηλιτικού λαού. Εκεί όμως, δεσπόζουν τα γεγονότα του Σινά και κατά ομόφωνη διαχρονική συνείδηση, η παρουσία του Μωυσή ως θρησκευτικού αρχηγού και ερμηνευτή, ως "η ψυχή της Πεντατεύχου...Αυτό τον ιστορικό ρόλο θέλει να εκφράσει η παράδοση συνδέοντας την Πεντάτευχο με το όνομα του Μωυσή"[16]. Αν και θα ήταν μάταιο "να προσπαθήσωμεν να καθορίσωμεν την έκτασιν της πρώτης ταύτης καταγραφής", όμως μπορούμε να διαπιστώσουμε "την πρωταρχικήν μωσαϊκήν προέλευσιν των παραδόσεων" που έμειναν "αναπόσπαστοι εκ του βίου του λαού και...διετήρησαν τον ουσιαστικόν χαρακτήρα της μωσαϊκής των προελεύσεως"[17].
Για το Λευϊτικόν ειδικότερα
Η παράδοση του κειμένου του Λευιτικού προέρχεται από ελληνικά, συριακά και εβραϊκά χειρόγραφα (κάποια σε σαμαρειτική γραφή), προερχόμενα από τον 4ο έως τον 12ο αιώνα μ.Χ. Στα χειρόγραφα αυτά προστίθενται και τέσσερα αποσπάσματα του Λευιτικού σε αρχαϊκή γραφή, τα οποία κατάγονται από τον 4ο αιώνα π.Χ.[18].
Διάγραμμα περιεχομένου
Το περιεχόμενο του βιβλίου αποτελείται από 27 κεφάλαια:
- 1:1-7:38: Διατάξεις περί θυσιών.
- 8:1-10:20: Καθιέρωση του Ιερατείου του Ααρών.
- 11:1-15:33: Διατάξεις περί καθαρών και ακαθάρτων και τρόποι καθάρσεως.
- 16,1-27:34: Γιορτή του Εξιλασμού, τελετουργική και ηθική αγιότητα, γιορτές.
Υποσημειώσεις
- ↑ Λευί ονομαζόταν ο τρίτος γιος του Ιακώβ, οι απόγονοι του οποίου αποτέλεσαν την ομώνυμη φυλή του Ισραήλ. Οι λευίτες αναδείχτηκαν στην έρημο ως ιερατική φυλή (Αρ. 3,5 κ.ε.) (Η Αγία Γραφή (Παλαιά και Καινή Διαθήκη), μετάφραση από τα πρωτότυπα κείμενα, Βιβλική Εταιρεία, Αθήνα 1997, Γλωσσάριο, σελ. 36-37).
- ↑ Καλαντζάκης Ε. Σταύρος, Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 323.
- ↑ Φούντας Ιερεμίας (Αρχιμ.), Ερμηνεία Παλαιάς Διαθήκης - Λευιτικόν, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2005, σελ. 5.
- ↑ Φούντας, ό.π.
- ↑ Καλαντζάκης Ε. Σταύρος, Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 335-336.
- ↑ Χαστούπης Π. Αθανάσιος, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, εκδ. Πανεπιστημίου Αθηνών, 1986, σελ. 218.
- ↑ Χαστούπης, ό.π.
- ↑ Δεληκωστόπουλος Αθανάσιος, Η Καινή Διαθήκη σε Νεοελληνική Απόδοση, 7η έκδ., Αθήνα 2003, σελ. 499.
- ↑ Ιωάννης Χρυσόστομος PG 61,670.
- ↑ Μάρκ. 12:26.
- ↑ Καλαντζάκης Ε. Σταύρος, Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 271.
- ↑ Το συγγραφέα της "τον ονομάζουμε Γιαχβιστή γιατί κατά την έκθεση του από τη Δημιουργία του κόσμου μέχρι την εποχή του χρησιμοποιεί ως θείο όνομα το Γιαχβέ." (Αγουρίδης Σάββας, Ιστορία της Θρησκείας του Ισραήλ, Ελληνικά Γράμματα,Αθηνα 1995, σελ. 116).
- ↑ Το συγγραφέα της τον "ονομάζουμε Ελωχιμιστή γιατί κατά την έκθεση της ιστορίας του από τον Αβραάμ μέχρι την εποχή του Μωυσή χρησιμοποιεί ως θείο όνομα το Ελωχείμ." (Αγουρίδης, ό.π.).
- ↑ "Η τρίτη παράδοση...είναι η λεγομένη «Δευτερονομική», η οποία διακρίνεται εύκολα, λόγω του ότι περιορίζεται στο βιβλίο του Δευτερονομίου, από το οποίο και έλαβε το όνομά της" (Φούντας Ιερεμίας (Αρχιμ.), Ερμηνεία Παλαιάς Διαθήκης - Γένεσις, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2004, σελ. 346).
- ↑ "Η τετάρτη παράδοση της Πεντατεύχου είναι η «Ιερατική»...Ονομάστηκε έτσι γιατί αποδόθηκε στους ιερείς της Ιερουσαλήμ...Σ' αυτήν ανήκει αρκετό διηγηματικό υλικό, αλλά κυρίως τα νομικά και θεσμικά τεμάχια της Πεντατεύχου." (Φούντας, ό.π.).
- ↑ Φούντας, Γένεσις, ό.π., σελ. 350.
- ↑ Χαστούπης, Εισαγωγή..., σελ. 204-205.
- ↑ Χαστούπης Π. Αθανάσιος, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, εκδ. Πανεπιστημίου Αθηνών, 1986, σελ. 219.
Βιβλιογραφία
- Αγουρίδης Σάββας, Ιστορία της Θρησκείας του Ισραήλ, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1995
- Καλαντζάκης Ε. Σταύρος, Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2006
- Μπρατσιώτης Ι. Παναγιώτης, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, Αθήνα 1993 (c1936)
- Χαστούπης Π. Αθανάσιος, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, εκδ. Πανεπιστημίου Αθηνών, 1986
- David Noel Freedman, The Anchor Bible Dictionary, New York: Doubleday, 1992
- Gleason Leonard Archer, A Survey of Old Testament Introduction, 3η έκδ., Moody Press, 1998
- James Luther Mays et al., Harper's Bible Commentary, San Francisco: Harper & Row, 1988
- John Barton and John Muddiman, Oxford Bible Commentary, New York: Oxford University Press, 2001
| Παλαιά Διαθήκη (49 βιβλία) | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||