Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων του "Εκκλησιαστική γραμματολογία"

Από OrthodoxWiki
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση
μ (/* Γενικός πληροφοριακός πίνακας εκκλησιαστικών και άλλων συγγραφέων μέχρι τον 3ο αι. που κείμενα τους σχετίστηκαν με τον ΧριστιανισμόΠα)
μ (→‎Ε)
 
(56 ενδιάμεσες εκδόσεις από 3 χρήστες δεν εμφανίζονται)
Γραμμή 27: Γραμμή 27:
 
:* Άλλα κείμενα, αγιολογικού κυρίως περιεχομένου, που εξετάζονται και χωριστά από τον κλάδο της ''Αγιολογίας'' (''βλ. περισσότερα στο λήμμα [[Αγιολογία]]'').
 
:* Άλλα κείμενα, αγιολογικού κυρίως περιεχομένου, που εξετάζονται και χωριστά από τον κλάδο της ''Αγιολογίας'' (''βλ. περισσότερα στο λήμμα [[Αγιολογία]]'').
  
−
Πρώτος ο ''Ευσέβιος Καισαρείας'' στην ''Εκκλησιαστική Ιστορία'' του<ref>PG 20,45-906.</ref> συνέλεξε πληροφορίες για τη ζωή και τα συγγράμματα των εκκλησιαστικών συγγραφέων πριν από το 325. Το εγχείρημα του Ευσεβίου συνεχίστηκε από τους ιστορικούς [[Γελάσιος Καισαρείας|Γελάσιο Καισαρείας]], [[Φιλοστόργιος|Φιλοστόργιο]], [[Σωκράτης|Σωκράτη]], [[Σωζόμενος|Σωζόμενο]], [[Ευάγριος Σχολαστικός|Ευάγριο Σχολαστικό]], τον [[Μέγας Φώτιος|πατριάρχη Φώτιο]] κ.ά..
+
Πρώτος ο ''Ευσέβιος Καισαρείας'' στην ''Εκκλησιαστική Ιστορία'' του<ref>PG 20,45-906.</ref> συνέλεξε πληροφορίες για τη ζωή και τα συγγράμματα των εκκλησιαστικών συγγραφέων πριν από το 325. Το εγχείρημα του Ευσεβίου συνεχίστηκε από τους ιστορικούς [[Γελάσιος Καισαρείας|Γελάσιο Καισαρείας]], [[Φιλοστόργιος|Φιλοστόργιο]], [[Σωκράτης|Σωκράτη]], [[Σωζόμενος|Σωζόμενο]], [[Ευάγριος Σχολαστικός|Ευάγριο Σχολαστικό]], τον [[Φώτιος Α΄ ο Μέγας|πατριάρχη Φώτιο]] κ.ά..
  
−
Οι χρονικές περίοδοι στις οποίες χωρίζεται η εκκλησιαστική γραμματολογία είναι<ref>Χρήστου Παναγιώτης, ''Ελληνική Πατρολογία', τόμ. Α'-Εισαγωγή, 3η έκδ., Κυρομάνος, Αθήνα 1994 (c1976), σελ. 8.</ref>:
+
==Χρονικές περίοδοι<ref>τα στοιχεία προέρχονται κυρίως από τα έργα: '''1.''' Μουτσούλας Ηλίας, ''Εισαγωγή εις την Πατρολογίαν'' (σημειώσεις πανεπιστημιακών παραδόσεων), 2η έκδ., Αθήναι 1983, '''2.''' Χρήστου Παναγιώτης, ''Ελληνική Πατρολογία'', τόμ. Α'-Εισαγωγή, 3η έκδ., Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 1994 (c1976), '''3.''' Παπαδόπουλος Γ. Στυλιανός, ''Πατρολογία'', τόμ. Α', έκδ. 4η, Αθήνα 2000, σελ. 17-159 (Εισαγωγή).</ref>==
 +
Οι χρονικές περίοδοι στις οποίες χωρίζεται η εκκλησιαστική γραμματολογία είναι<ref>Η διαίρεση λαμβάνεται από το: Χρήστου Παναγιώτης, ''Ελληνική Πατρολογία', τόμ. Α'-Εισαγωγή, 3η έκδ., Κυρομάνος, Αθήνα 1994 (c1976), σελ. 8.</ref>:
  
−
:* ''Περίοδος Α''', των Διωγμών (90-313)
+
===Περίοδος Α΄, των Διωγμών (90-313)===
 +
Στην αρχή της περιοδου αυτής, εποχή της αναπτύξεως των θεσμών διοικήσεως και συγκροτήσεως του εσωτερικού βίου της Εκκλησίας, ανήκουν τα έργα των λεγομένων [[Αποστολικοί Πατέρες|Αποστολικών Πατέρων]] με πρώτο τον [[Κλήμης Ρώμης|Κλήμεντα Ρώμης]]. Τα έργα αυτά, που συνήθως είχαν τη μορφή επιστολών και λειτουργούσαν ως μέσα διευθέτησης κρίσεων αλλά και επικοινωνίας μεταξύ Εκκλησιών ή μεταξύ εκπροσώπων τους, μας μεταφέρουν τον ''"παλμόν της νεανικής Εκκλησίας"'' και διαβάζονταν πολύ συχνά στις λατρευτικές συγκεντρώσεις μαζί με τα βιβλικά κείμενα<ref>Χρήστου Παναγιώτης, ''Ελληνική Πατρολογία'', τόμ. Α'-Εισαγωγή, 3η έκδ., Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 1994 (c1976), σελ. 179.</ref>.
  
−
:* ''Περίοδος Β''', της Δογματικής Κατοχυρώσεως (313-451)
+
Κατόπιν, στη μετα-αποστολική εποχή που ακολουθεί, η γραμματεία δημιουργήθηκε με βασική αφορμή τον αγώνα των εκκλησιαστικών συγγραφέων αφενός μεν κατά της ρωμαϊκής εξουσίας, αφ’ ετέρου δε κατά τού διπλού εσωτερικού κινδύνου του [[Γνωστικισμός|γνωστικισμού]] και του [[Μοντανισμός|μοντανισμού]]:
  
−
:* ''Περίοδος Γ''', της Διαστάσεως (451-680)
+
*Στην πρώτη περίπτωση ανήκουν οι λεγόμενοι [[Απολογητές]] του 2ου αιώνα, οι οποίοι ανέλαβαν το έργο της δικαίωσης του Χριστιανισμού ενώπιον των πολιτικών αρχόντων, των διανοουμένων και του λαού, επιτυγχάνοντας τρεις στόχους: την άμυνα έναντι των συκοφαντικών κατηγόρων, την επίθεση κατά των θεσμών του εξωτερικού κόσμου και τη θετική έκθεση της χριστιανικής διδασκαλίας<ref>Χρήστου, ''Πατρολογία'', Α', ό.π.</ref>.
  
−
:* ''Περίοδος Δ''', της Εικονομαχίας (681-843)
+
*Στη δεύτερη περίπτωση ανήκουν οι λεγόμενοι αντιαιρετικοί συγγραφείς του 2ου-3ου αιώνα, με εξέχουσα προσωπικότητα τον [[Ειρηναίος Λουγδούνων (Λυών)|Ειρηναίο Λουγδούνων (Λυών)]] († 202;). Η Εκκλησία δοκιμάζει να ξεπεράσει το κλίμα των [[Απολογητές|απολογητών]], καθώς η τακτική τους δεν φαίνεται πρόσφορη για την αντιμετώπιση της μεγάλης κρίσεως, την οποία προκάλεσε ο [[Γνωστικισμός]] και ο [[Μοντανισμός]]<ref>Παπαδόπουλος Γ. Στυλιανός, ''Πατρολογία'', τόμ. Α', έκδ. 4η, Αθήνα 2000, σελ. 295.</ref>. Δυστυχώς, τα περισσότερα έργα της περιόδου αυτής έχουν χαθεί.
  
−
:* ''Περίοδος Ε''', της Αναπροσαρμογής (843-1054)
+
Στην περίοδο που αμέσως ακολουθεί και μετά την υπερνίκηση του ''Γνωστικισμού'' και του ''Μοντανισμού'', η Εκκλησία ερευνά βαθύτερα την [[Αγία Γραφή]] και οδηγείται στην προαγωγή θεολογικής σκέψης, η οποία αναπτύσσεται πιο συστηματικά. Σημαντικά πρόσωπα της εποχής είναι οι [[Κλήμης Αλεξανδρεύς|Κλήμης Αλεξανδρείας]] και ο [[Ωριγένης]] στην Ανατολή, και οι [[Ιππόλυτος]], [[Τερτυλλιανός]] και [[Κυπριανός]] στη Δύση.
  
−
:* ''Περίοδος ΣΤ''', της Νέας Διασπάσεως (1054-1204)
+
Από τα μέσα προς τέλη του 3ου αιώνα μέχρι το τέλος της πρώτης αυτής χρονικής περιόδου, λείπουν οι μεγάλες μορφές στον θεολογικό ορίζοντα. Αξίζει όμως να αναφερθούν οι [[Διονύσιος Αλεξανδρείας]] και [[Γρηγόριος ο θαυματουργός]] στην Ανατολή, όπως και ο [[Λακτάντιος]] στη Δύση.
  
−
:* ''Περίοδος Ζ''', Υστεροβυζαντινή (1204-1453)
+
===Περίοδος Β΄, της Δογματικής Κατοχυρώσεως (313-451)===
 +
Πρόκειται για τον ''"χρυσό αιώνα"'' της εκκλησιαστικής Γραμματολογίας<ref>Μουτσούλας Ηλίας, ''Εισαγωγή εις την Πατρολογίαν'' (σημειώσεις πανεπιστημιακών παραδόσεων), 2η έκδ., Αθήναι 1983, σελ. 42.</ref>, κατά τον οποίο εμφανίσθηκαν μερικοί από τους σημαντικότερους [[Πατέρες της Εκκλησίας]]: [[Αθανάσιος ο Μέγας]], [[Γρηγόριος ο Θεολόγος]], [[Βασίλειος ο Μέγας]], [[Κύριλλος Ιεροσολύμων]], [[Γρηγόριος Νύσσης]], [[Ιωάννης ο Χρυσόστομος]]. Επίσης, κατά την περίοδο αυτή πραγματοποιήθηκε η διατύπωση των δύο σημαντικότατων δογμάτων της Ορθόδοξης Εκκλησίας, το [[Αγία Τριάδα|Τριαδικό]] και το [[Χριστός|Χριστολογικό]].
 +
 
 +
===Περίοδος Γ΄, της Διαστάσεως (451-680)===
 +
Η γραμματεία της περιόδου αυτής προσπαθεί να ερμηνεύσει τον [[Χριστός|χριστολογικό]] όρο της [[Δ΄ Οικουμενική Σύνοδος|Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου]] η οποία δημιούργησε στις νότιες και ανατολικές επαρχίες του [[Βυζάντιο|Βυζαντινού κράτους]] χωριστές θεολογικές παρατάξεις (δηλ. στη Συρία, Παλαιστίνη, Αίγυπτο, όπου επικράτησαν οι [[Μονοφυσιτισμός|Μονοφυσίτες]]). Αυτή η διάσταση απόψεων έδωσε και το όνομα στην περίοδο αυτή.
 +
 +
Η διαμάχη των παρατάξεων προκάλεσε την εμφάνιση του [[Νεοχαλκηδονισμός|Νεοχαλκηδονισμού]], δηλ. της θεολογικής τάσης, η οποία διαμορφώθηκε μετά την Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας (451) και αποσκοπούσε στη γεφύρωση του θεολογικού χάσματος μεταξύ των οπαδών και των αντιπάλων της συνόδου, δηλαδή μεταξύ των [[Μονοφυσιτισμός|Μονοφυσιτών]] και των Ορθοδόξων.
 +
 
 +
Επίσης την περίοδο αυτή έχουμε την εμφάνιση της αίρεσης του [[Μονοενεργητισμός|μονοενεργητισμού]] και του [[Μονοθελητισμός|μονοθελητισμού]]. Ο μοναχός [[Μάξιμος ο Ομολογητής]] αναδείχθηκε ηγετική φυσιογνωμία στον αγώνα εναντίον των αιρέσεων αυτών οι οποίες καταδικάστηκαν με την [[ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδος|ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδο]] (680).
 +
 
 +
Στην εποχή αυτή ακόμα, κατατάσσονται και τα έργα τα αποδιδόμενα στο [[Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης|Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη]] τα οποία διακρίνονται για την πρωτοτυπία και το μυστικισμό τους.
 +
 
 +
===Περίοδος Δ΄, της Εικονομαχίας (681-843)===
 +
Το πρόβλημα που κυριαρχεί στην εποχή αυτή είναι ασφαλώς η [[Εικονομαχία]], η οποία εκτός από τον αγώνα εναντίον της προσκυνήσεως των ιερών εικόνων, συνοδεύεται και από μία πολεμική κατά του μοναχισμού. Εξέχουσες μορφές της περιόδου είναι οι [[Ιωάννης Δαμασκηνός]] και [[Θεόδωρος Στουδίτης]]. Ο τερματισμός της ''Εικονομαχίας'' (843) και η τελική νίκη των εικονοφίλων, επέτρεψε την αποκατάσταση του μοναχικού βίου και την ελεύθερη καλλιέργεια των γραμμάτων.
 +
 
 +
Χαρακτηριστικό της θεολογίας της εποχής, είναι ο δισταγμός ως προς την ανάπτυξη πρωτοτύπου θεολογικής σκέψης. Σαν να περιγράφει αυθεντικά την περίοδο αυτή, η ρήση του [[Ιωάννης Δαμασκηνός|Ιωάννη Δαμασκηνού]]: ''"ερώ δε εμόν μεν κανένα, τα δε τοις εκκρίτοις των διδασκάλων πεποιημένα συλλεξάμενος, όση δύναμις, συντετμημένον τον λόγο ποιήσομαι"''<ref>PG 94, 525.</ref>, η οποία δίνει προτεραιότητα στην αποθησαύριση της [[Ιερά Παράδοση|Παραδόσεως]], μέσα όμως από μία σύνθεση που ο μεγάλος Πατέρας πραγματοποιεί, χωρίς όμως να δημιουργήσει σχολή.
 +
 
 +
Επίσης, κατά την περίοδο αυτή αναπτύχθηκε ιδιαίτερα η υμνογραφία και μάλιστα με τη μορφή των [[Κανόνας (υμνογραφία)|κανόνων]].
 +
 
 +
===Περίοδος Ε΄, της Αναπροσαρμογής (843-1054)===
 +
Κατά την περίοδο αυτή παρατηρείται αναδιοργάνωση του μηχανισμού της [[Βυζάντιο|Βυζαντινής Αυτοκρατορίας]] και μια ανάπτυξη των γραμμάτων και της παιδείας γενικότερα, με έμφαση στα πνευματικά προϊόντα της ελληνικής κλασικής αρχαιότητας. Αναμφισβήτητα, στην περίοδο αυτή κυριαρχεί η πολυσύνθετη προσωπικότητα του [[Φώτιος Α΄ ο Μέγας|πατριάρχη Φωτίου του Μέγα]], αυτού του σπουδαίου λόγιου και πολιτικού. Ο ''Μέγας Φώτιος'', εκτός άλλων, είναι ο πρώτος θεολόγος ο όποιος εγκαινίασε την αντιρρητική γραμματεία κατά των Λατίνων, κυρίως επί του θέματος των προνομίων του [[Παπικό πρωτείο|πάπα]].
 +
 
 +
Αξιοσημείωτη είναι και η παρουσία του [[Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος|Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου]] ο οποίος καλλιέργησε ιδιαίτερα τη λειτουργική ποίηση. Άλλα λογογραφικά είδη της περιόδου που σημείωσαν ανάπτυξη ήταν το κανονικό δίκαιο, η χρονογραφία, τα ρητορικά και ερμηνευτικά έργα, κ.ά.
 +
 
 +
Προς το τέλος της περιόδου και μετά από ένα μεγάλο διάστημα στασιμότητας που πιθανόν οφείλεται στις μακροχρόνιες πολεμικές αντιπαραθέσεις με τους Βούλγαρους, εμφανίζεται η μορφή του [[Συμεών ο Νέος Θεολόγος|Συμεών του Νέου Θεολόγου]] ο οποίος δίνει μεγάλη ώθηση στην πνευματική, ασκητική γραμματεία.
 +
 
 +
===Περίοδος ΣΤ΄, της Νέας Διασπάσεως (1054-1204)===
 +
Ήδη την περίοδο αυτή έχει δημιουργηθή το σχίσμα μεταξύ των Εκκλησιών Ανατολής και Δύσεως. Την εποχή αυτή εμφανίζεται μια νέα ακμή των κλασικών και φιλοσοφικών σπουδών. Από τα ονόματα των φιλοσοφούντων θεολόγων της περιόδου αυτής αξίζει να αναφερθούν οι [[Μιχαήλ Ψελλός]] και  [[Ιωάννης Ιταλός]], του οποίου μάλιστα, το φιλοσοφικό-θεολογικό σύστημα τελικά καταδικάστηκε λόγω εκτροπής από την ορθόδοξη πίστη.
 +
 
 +
===Περίοδος Ζ΄, Υστεροβυζαντινή (1204-1453)===
 +
Η τελευταία αυτή περίοδος μέχρι την πτώση του [[Βυζάντιο|Βυζαντίου]] αναδεικνύει θεολόγους που είναι περισσότερο διαλλακτικοί προς τη δύση, λόγω και της κατάστασης της αυτοκρατορίας.
 +
 
 +
Παρούσα όμως κατά τους τρεις τελευταίους αιώνες είναι και η επιστημονική, φιλοσοφική και θεολογική σκέψη. Ο [[Νικηφόρος Βλεμμύδης]] γράφει επιστημονικά και φιλοσοφικά έργα, ενώ διακεκριμένοι μαθητές του υπήρξαν ο ιστορικός [[Γεώργιος Ακροπολίτης]] και ο κατοπινός φιλόσοφος αυτοκράτορας της Νικαίας, [[Θεόδωρος Λάσκαρις]].
 +
 
 +
Τέλος επισημαίνεται η μεγάλη μορφή του [[Γρηγόριος ο Παλαμάς|Γρηγορίου του Παλαμά]], ο οποίος υπήρξε συνεχιστής της ησυχαστικής παραδόσεως και απαντώντας στις επιθέσεις του δυτικόφιλου Βαρλαάμ και των οπαδών του, ανέπτυξε τη θεολογία του. Οι σπουδαιότεροι Θεολόγοι της περιόδου αυτής συνδέονται προς τον [[Ησυχασμός|ησυχασμό]] και κατατάσσονται είτε μεταξύ των φίλων είτε μεταξύ των αντιπάλων του [[Γρηγόριος ο Παλαμάς|Αγ. Γρηγορίου]].
  
 
==Συλλογές εκκλησιαστικής γραμματείας==
 
==Συλλογές εκκλησιαστικής γραμματείας==
Γραμμή 72: Γραμμή 108:
 
|'''[[Κοδράτος|Κοδράτος Αθηνών]]'''||123/9||Μικρασία||Μικρασία||ελληνική||απολογητής
 
|'''[[Κοδράτος|Κοδράτος Αθηνών]]'''||123/9||Μικρασία||Μικρασία||ελληνική||απολογητής
 
|-
 
|-
−
|'''Καρποκράτης'''||117-138|| ||Αλεξάνδρεια||ελληνική||γνωστικός
+
|'''[[Καρποκράτης]]'''||117-138|| ||Αλεξάνδρεια||ελληνική||γνωστικός
 
|-
 
|-
−
|'''Επιφανής'''||138-155|| ||Αλεξ.-Κεφαλληνία||ελληνική||γνωστικός
+
|'''[[Επιφανής]]'''||138-155|| ||Αλεξ.-Κεφαλληνία||ελληνική||γνωστικός
 
|-
 
|-
 
|'''[[Παπίας Ιεραπόλεως]]'''||100-130|| ||Ιεράπολη Μικρασίας||ελληνική||εκκλησιαστ. λαϊκός
 
|'''[[Παπίας Ιεραπόλεως]]'''||100-130|| ||Ιεράπολη Μικρασίας||ελληνική||εκκλησιαστ. λαϊκός
Γραμμή 84: Γραμμή 120:
 
|'''[[Βασιλειδιανισμός|Βασιλείδης]]'''||120-145|| ||Αλεξάνδρεια||ελληνική||γνωστικός
 
|'''[[Βασιλειδιανισμός|Βασιλείδης]]'''||120-145|| ||Αλεξάνδρεια||ελληνική||γνωστικός
 
|-
 
|-
−
|'''Ισίδωρος'''||μέσα 2ου αι.|| ||Αλεξάνδρεια;||ελληνική||γνωστικός
+
|'''[[Βασιλειδιανισμός#Ισίδωρος|Ισίδωρος]]'''||μέσα 2ου αι.|| ||Αλεξάνδρεια;||ελληνική||γνωστικός
 
|-
 
|-
−
|'''[[Βαλεντίνος]] (ή Ουαλεντίνος)'''||135-160;||Αίγυπτος||Αλεξ-Ρώμη-Κύπρος||ελληνική||γνωστικός
+
|'''[[Βαλεντίνος]] (ή [[Βαλεντίνος|Ουαλεντίνος]])'''||135-160;||Αίγυπτος||Αλεξ-Ρώμη-Κύπρος||ελληνική||γνωστικός
 
|-
 
|-
 
|'''[[Μαρκίων]]'''||140-160;||Πόντος (Σινώπη)||Ρώμη||ελληνική||γνωστικός-αιρετικός
 
|'''[[Μαρκίων]]'''||140-160;||Πόντος (Σινώπη)||Ρώμη||ελληνική||γνωστικός-αιρετικός
 
|-
 
|-
−
|'''Ιουστίνος φιλόσοφος και μάρτυς'''||† 165||Παλαιστίνη, Νεάπολη||Ρώμη||ελληνική||εκκλ.-απολογητής
+
|'''[[Ιουστίνος ο Μάρτυς|Ιουστίνος φιλόσοφος και μάρτυς]]'''||† 165||Παλαιστίνη, Νεάπολη||Ρώμη||ελληνική||εκκλ.-απολογητής
 
|-
 
|-
 
|'''Θεόδοτος'''||προ του 150||Ανατολή||Ανατολή||ελληνική||γνωστικός
 
|'''Θεόδοτος'''||προ του 150||Ανατολή||Ανατολή||ελληνική||γνωστικός
 
|-
 
|-
−
||'''Μιλτιάδης'''||165/169;||Μικρασία||και Ρώμη||ελληνική||απολ. αντιρρητικός
+
||'''[[Μιλτιάδης]]'''||165/169;||Μικρασία||και Ρώμη||ελληνική||απολ. αντιρρητικός
 
|-
 
|-
−
|'''Κλαύδιος Απολλινάριος'''||161-180;||Μικρασία||Μικρασία (Ιεράπολη)||ελληνική||αντιμονταν.-απολογ.
+
|'''[[Κλαύδιος Απολλινάριος]]'''||161-180;||Μικρασία||Μικρασία (Ιεράπολη)||ελληνική||αντιμονταν.-απολογ.
 
|-
 
|-
 
|'''Πτολεμαίος'''||150-170;|| ||Ιταλία;||ελληνική||γνωστικός
 
|'''Πτολεμαίος'''||150-170;|| ||Ιταλία;||ελληνική||γνωστικός
Γραμμή 106: Γραμμή 142:
 
||'''Κέλσος'''||178|| ||Αίγυπτος||ελληνική||εθνικός φιλόσοφος
 
||'''Κέλσος'''||178|| ||Αίγυπτος||ελληνική||εθνικός φιλόσοφος
 
|-
 
|-
−
|'''Ερμείας'''||140-178;|| || ||ελληνική||απολογητής
+
|'''[[Ερμείας]]'''||140-178;|| || ||ελληνική||απολογητής
 
|-
 
|-
 
|'''Μοντανός'''||170/80;||Μικρασία;||Μικρασία (Φρυγία)||ελληνική||μοντανιστής
 
|'''Μοντανός'''||170/80;||Μικρασία;||Μικρασία (Φρυγία)||ελληνική||μοντανιστής
 
|-
 
|-
−
|'''Μελίτων Σάρδεων'''||160/80||Μικρασία||Μικρασία (Σάρδεις)||ελληνική||εκκλησ.-απολογητής
+
|'''[[Μελίτων Σάρδεων]]'''||160/80||Μικρασία||Μικρασία (Σάρδεις)||ελληνική||εκκλησ.-απολογητής
 
|-
 
|-
 
|'''Απελλής'''||προ του 180;||Ρώμη;||Ρώμη-Αλεξάνδρεια||ελληνική||γνωστικός
 
|'''Απελλής'''||προ του 180;||Ρώμη;||Ρώμη-Αλεξάνδρεια||ελληνική||γνωστικός
Γραμμή 116: Γραμμή 152:
 
|'''Φλωρίνος'''||προ του 180;||Μικρασία (Σμύρνη)||Ρώμη||ελληνική||γνωστικός
 
|'''Φλωρίνος'''||προ του 180;||Μικρασία (Σμύρνη)||Ρώμη||ελληνική||γνωστικός
 
|-
 
|-
−
|'''Διονύσιος Κορίνθου'''||160/80;|| ||Κόρινθος||ελληνική||εκκλησιαστικός
+
|'''[[Διονύσιος Κορίνθου]]'''||160/80;|| ||Κόρινθος||ελληνική||εκκλησιαστικός
 
|-
 
|-
−
|'''Αθηναγόρας φιλόσοφος'''||προ του 180;||Αθήνα||Αθήνα;||ελληνική||απολογ.-φιλόσοφος
+
|'''[[Αθηναγόρας ο Αθηναίος|Αθηναγόρας φιλόσοφος]]'''||προ του 180;||Αθήνα||Αθήνα;||ελληνική||απολογ.-φιλόσοφος
 
|-
 
|-
−
|'''Θεόφιλος Αντιοχείας'''||169-188;|| ||Αντιόχεια||ελληνική||ιουδαιοχριστ. θεολ.
+
|'''[[Θεόφιλος Αντιοχείας]]'''||169-188;|| ||Αντιόχεια||ελληνική||ιουδαιοχριστ. θεολ.
 
|-
 
|-
−
|'''Ηγήσιππος'''||προ του 190;||Παλαιστίνη||Παλαιστίνη;||ελληνική||ιστορικός
+
|'''[[Ηγήσιππος]]'''||προ του 190;||Παλαιστίνη||Παλαιστίνη;||ελληνική||ιστορικός
 
|-
 
|-
−
|'''Τατιανός Ασσύριος'''||προ του 190;||Συρία||Ρώμη-Συρία||ελλην.-συριακ.||χριστιανίζων δυαλιστής φιλόσοφος
+
|'''[[Τατιανός ο Σύρος|Τατιανός Ασσύριος]]'''||προ του 190;||Συρία||Ρώμη-Συρία||ελλην.-συριακ.||χριστιανίζων δυαλιστής φιλόσοφος
 
|-
 
|-
 
|'''Λουκιανός Σαμοσατέας'''||προ του 192||Συρία||Αθήνα-Αίγυπτος||ελληνική||εθνικός φιλόσοφος
 
|'''Λουκιανός Σαμοσατέας'''||προ του 192||Συρία||Αθήνα-Αίγυπτος||ελληνική||εθνικός φιλόσοφος
 
|-
 
|-
−
|'''Ρόδων'''||προ του 195;||Μικρασία||Ρώμη;||ελληνική||αντιγνωστικός
+
|'''[[Ρόδων]]'''||προ του 195;||Μικρασία||Ρώμη;||ελληνική||αντιγνωστικός
 
|-
 
|-
−
|'''Πολυκράτης Εφέσου'''||195||Μικρασία||Μικρασία (Έφεσος)||ελληνική||εκκλησιαστικός
+
|'''[[Πολυκράτης Εφέσου]]'''||195||Μικρασία||Μικρασία (Έφεσος)||ελληνική||εκκλησιαστικός
 
|-
 
|-
−
|'''Απολλώνιος'''||196/7||Μικρασία||Μικρασία||ελληνική||άντιμοντανιστής
+
|'''[[Απολλώνιος]]'''||196/7||Μικρασία||Μικρασία||ελληνική||άντιμοντανιστής
 
|-
 
|-
−
|'''Ειρηναίος'''||† 202;||Μικρασία (Σμύρνη)||Λυών (Γαλλία)||ελλην.-κελτική||αντιρρητικός-αντιγνωστικός
+
|'''[[Ειρηναίος Λουγδούνου|Ειρηναίος]]'''||† 202;||Μικρασία (Σμύρνη)||Λυών (Γαλλία)||ελλην.-κελτική||αντιρρητικός-αντιγνωστικός
 
|-
 
|-
 
|'''Θεόδοτος Βυζάντιος'''||προ του 200|| ||Ρώμη||ελληνική||αιρετικός
 
|'''Θεόδοτος Βυζάντιος'''||προ του 200|| ||Ρώμη||ελληνική||αιρετικός
 
|-
 
|-
−
|'''Σεραπίων Αντιοχείας'''||192-212||Συρία||Αντιόχεια (Συρία)||ελληνική||εκκλησιαστικός
+
|'''[[Σεραπίων Αντιοχείας]]'''||192-212||Συρία||Αντιόχεια (Συρία)||ελληνική||εκκλησιαστικός
 
|-
 
|-
−
|'''Μινούκιος Φήλιξ Μάρκος'''||215/7||Β. Αφρική||Ρώμη||λατινική||απολογητής
+
|'''[[Μινούκιος Φήλιξ]] Μάρκος'''||215/7||Β. Αφρική||Ρώμη||λατινική||απολογητής
 
|-
 
|-
−
|'''Γάιος'''||προ του 217||Ρώμη||Ρώμη||ελληνική||αντιμοντανιστής
+
|'''[[Γάιος]]'''||προ του 217||Ρώμη||Ρώμη||ελληνική||αντιμοντανιστής
 
|-
 
|-
 
|'''Βαρδεσάνης'''||† 222||Συρία (Έδεσσα)||Έδεσσα-Αρμενία||ελλην.-συριακ.||γνωστικός
 
|'''Βαρδεσάνης'''||† 222||Συρία (Έδεσσα)||Έδεσσα-Αρμενία||ελλην.-συριακ.||γνωστικός
Γραμμή 150: Γραμμή 186:
 
|'''[[Τερτυλλιανός]]'''||† 225/40||Καρθαγένη||Καρθαγένη||λατιν.-ελλην.||ηθικολ.- μοντανιστής
 
|'''[[Τερτυλλιανός]]'''||† 225/40||Καρθαγένη||Καρθαγένη||λατιν.-ελλην.||ηθικολ.- μοντανιστής
 
|-
 
|-
−
|'''Ιππόλυτος'''||† 235||Ανατολή (ελληνική)||Ρώμη||ελληνική||αντιρρητικός - αντιγνωστικός
+
|'''[[Ιππόλυτος Ρώμης|Ιππόλυτος]]'''||† 235||Ανατολή (ελληνική)||Ρώμη||ελληνική||αντιρρητικός - αντιγνωστικός
 
|-
 
|-
 
|'''Σαβέλλιος'''||240;||Λιβύη (Πεντάπολη)||Ρώμη-Λιβύη (Πεντάπολη)||ελληνική||αιρετικός
 
|'''Σαβέλλιος'''||240;||Λιβύη (Πεντάπολη)||Ρώμη-Λιβύη (Πεντάπολη)||ελληνική||αιρετικός
Γραμμή 202: Γραμμή 238:
 
|[[Αθανάσιος Πατρ. Κωνσταντινουπόλεως]]||align="center"|''13ος''
 
|[[Αθανάσιος Πατρ. Κωνσταντινουπόλεως]]||align="center"|''13ος''
 
|-
 
|-
−
|[[Αθηναγόρας]]||align="center"|''2ος''
+
|[[Αθηναγόρας ο Αθηναίος|Αθηναγόρας]]||align="center"|''2ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Ακάκιος Μελιτινής]]||align="center"|''5ος''
 
|[[Ακάκιος Μελιτινής]]||align="center"|''5ος''
Γραμμή 226: Γραμμή 262:
 
|[[Αναστάσιος Καισαρείας]]||align="center"|''11ος''
 
|[[Αναστάσιος Καισαρείας]]||align="center"|''11ος''
 
|-
 
|-
−
|[[Αναστάσιος Σιναϊτης]]||align="center"|''6ος''
+
|[[Αναστάσιος Σιναΐτης]]||align="center"|''6ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Ανατόλιος Λαοδικείας]]||align="center"|''3ος''
 
|[[Ανατόλιος Λαοδικείας]]||align="center"|''3ος''
Γραμμή 250: Γραμμή 286:
 
|[[Αντώνιος ο Μέγας]]||align="center"|''3ος''||align="center"|''4ος''
 
|[[Αντώνιος ο Μέγας]]||align="center"|''3ος''||align="center"|''4ος''
 
|-
 
|-
−
|[[Απολλώνιος Εφέσου]]||align="center"|''3ος''
+
|[[Απολινάριος Ιεραπόλεως]]||align="center"|''2ος''
 +
|-
 +
|[[Απολλώνιος]]||align="center"|''2ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Αρέθας Καισαρείας]]||align="center"|''10ος''
 
|[[Αρέθας Καισαρείας]]||align="center"|''10ος''
Γραμμή 291: Γραμμή 329:
 
|-
 
|-
 
!Όνομα συγγραφέα<br>ή Τίτλος κειμένου!!Αιώνας<br>(ή Αιώνας από)!!Αιώνας έως
 
!Όνομα συγγραφέα<br>ή Τίτλος κειμένου!!Αιώνας<br>(ή Αιώνας από)!!Αιώνας έως
 +
|-
 +
|[[Γάιος]]||align="center"|''2ος''||align="center"|''3ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Γελάσιος Κυζικηνός]]||align="center"|''5ος''
 
|[[Γελάσιος Κυζικηνός]]||align="center"|''5ος''
Γραμμή 351: Γραμμή 391:
 
|-
 
|-
 
|[[Διόδωρος Ταρσού]]||align="center"|''4ος''
 
|[[Διόδωρος Ταρσού]]||align="center"|''4ος''
 +
|-
 +
|[[Διονύσιος Κορίνθου]]||align="center"|''2ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Διονύσιος Αλεξανδρείας]]||align="center"|''3ος''
 
|[[Διονύσιος Αλεξανδρείας]]||align="center"|''3ος''
Γραμμή 364: Γραμμή 406:
 
!Όνομα συγγραφέα<br>ή Τίτλος κειμένου!!Αιώνας<br>(ή Αιώνας από)!!Αιώνας έως
 
!Όνομα συγγραφέα<br>ή Τίτλος κειμένου!!Αιώνας<br>(ή Αιώνας από)!!Αιώνας έως
 
|-
 
|-
−
|[[Ειρηναίος Λουγδούνων]]||align="center"|''2ος''
+
|[[Ειρηναίος Λουγδούνου]]||align="center"|''2ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Ειρήνη Αυγούστα]]||align="center"|''11ος''||align="center"|''12ος''
 
|[[Ειρήνη Αυγούστα]]||align="center"|''11ος''||align="center"|''12ος''
Γραμμή 470: Γραμμή 512:
 
|[[Θεόδωρος Τριμηθούντος]]||align="center"|''4ος''
 
|[[Θεόδωρος Τριμηθούντος]]||align="center"|''4ος''
 
|-
 
|-
−
|[[Θεόληπτος Φιλαδελφίας]]||align="center"|''13ος''||align="center"|''14ος''
+
|[[Θεόληπτος Φιλαδελφείας]]||align="center"|''13ος''||align="center"|''14ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Θεοφάνης Κεραμεύς]]||align="center"|''12ος''
 
|[[Θεοφάνης Κεραμεύς]]||align="center"|''12ος''
Γραμμή 512: Γραμμή 554:
 
|[[Ιουστινιανός]]||align="center"|''6ος''
 
|[[Ιουστινιανός]]||align="center"|''6ος''
 
|-
 
|-
−
|[[Ιουστίνος]]||align="center"|''2ος''
+
|[[Ιουστίνος ο Μάρτυς|Ιουστίνος]]||align="center"|''2ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Ιππόλυτος Θηβαίος]]||align="center"|''10ος''
 
|[[Ιππόλυτος Θηβαίος]]||align="center"|''10ος''
 
|-
 
|-
−
|[[Ιππόλυτος Πόρτου]]||align="center"|''2ος''
+
|[[Ιππόλυτος Ρώμης]]||align="center"|''2ος''||align="center"|''3ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Ισαάκ]]||align="center"|''12ος''
 
|[[Ισαάκ]]||align="center"|''12ος''
Γραμμή 538: Γραμμή 580:
 
|[[Ιωάννης Ευβοίας]]||align="center"|''8ος''
 
|[[Ιωάννης Ευβοίας]]||align="center"|''8ος''
 
|-
 
|-
−
|[[Ιωάννης Ευχαίτων]]||align="center"|''11ος''
+
|[[Ιωάννης Ευχαΐτων]]||align="center"|''11ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Ιωάννης Καλέκας]]||align="center"|''14ος''
 
|[[Ιωάννης Καλέκας]]||align="center"|''14ος''
Γραμμή 572: Γραμμή 614:
 
|[[Ιωάννης Φωκάς]]||align="center"|''12ος''
 
|[[Ιωάννης Φωκάς]]||align="center"|''12ος''
 
|-
 
|-
−
|[[Ιωάννης Χρυσόστομος]]||align="center"|''4ος''||align="center"|''5ος''
+
|[[Ιωάννης ο Χρυσόστομος|Ιωάννης Χρυσόστομος]]||align="center"|''4ος''||align="center"|''5ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Ιώσηπος Χριστιανός]]||align="center"|''10ος''
 
|[[Ιώσηπος Χριστιανός]]||align="center"|''10ος''
Γραμμή 664: Γραμμή 706:
 
|[[Μάρκος Ερημίτης]]||align="center"|''5ος''
 
|[[Μάρκος Ερημίτης]]||align="center"|''5ος''
 
|-
 
|-
−
|[[Μάρκος Ευγενικός]]||align="center"|''15ος''
+
|[[Μάρκος ο Ευγενικός|Μάρκος Ευγενικός]]||align="center"|''15ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Μαρτύριος Αντιοχείας]]||align="center"|''4ος''
 
|[[Μαρτύριος Αντιοχείας]]||align="center"|''4ος''
Γραμμή 677: Γραμμή 719:
 
|-
 
|-
 
|[[Μελίτων Σάρδεων]]||align="center"|''2ος''
 
|[[Μελίτων Σάρδεων]]||align="center"|''2ος''
 +
|-
 +
|[[Μιλτιάδης]]||align="center"|''2ος''
 +
|-
 +
|[[Μινούκιος Φήλιξ]]||align="center"|''3ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Μιχαήλ Ακομινάτος Χωνιάτης]]||align="center"|''11ος''
 
|[[Μιχαήλ Ακομινάτος Χωνιάτης]]||align="center"|''11ος''
Γραμμή 775: Γραμμή 821:
 
|-
 
|-
 
|[[Πολύκαρπος Σμύρνης]]||align="center"|''2ος''
 
|[[Πολύκαρπος Σμύρνης]]||align="center"|''2ος''
 +
|-
 +
|[[Πολυκράτης Εφέσου]]||align="center"|''2ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Ποντιανός Πάπας Ρώμης]]||align="center"|''3ος''
 
|[[Ποντιανός Πάπας Ρώμης]]||align="center"|''3ος''
Γραμμή 787: Γραμμή 835:
 
|-
 
|-
 
!Όνομα συγγραφέα<br>ή Τίτλος κειμένου!!Αιώνας<br>(ή Αιώνας από)!!Αιώνας έως
 
!Όνομα συγγραφέα<br>ή Τίτλος κειμένου!!Αιώνας<br>(ή Αιώνας από)!!Αιώνας έως
 +
|-
 +
|[[Ρόδων]]||align="center"|''2ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Ρωμανός αυτοκράτορας]]||align="center"|''10ος''
 
|[[Ρωμανός αυτοκράτορας]]||align="center"|''10ος''
Γραμμή 793: Γραμμή 843:
 
|-
 
|-
 
|[[Σεβηριανός Γαβάλων]]||align="center"|''4ος''||align="center"|''5ος''
 
|[[Σεβηριανός Γαβάλων]]||align="center"|''4ος''||align="center"|''5ος''
 +
|-
 +
|[[Σεραπίων Αντιοχείας]]||align="center"|''2ος''||align="center"|''3ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Σεραπίων Θμούεως]]||align="center"|''4ος''
 
|[[Σεραπίων Θμούεως]]||align="center"|''4ος''
Γραμμή 808: Γραμμή 860:
 
|[[Συμεών ο Μεταφραστής]]||align="center"|''10ος''
 
|[[Συμεών ο Μεταφραστής]]||align="center"|''10ος''
 
|-
 
|-
−
|[[Συμεών ο Νέος θεολόγος]]||align="center"|''11ος''
+
|[[Συμεών ο Νέος Θεολόγος]]||align="center"|''11ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Συνέσιος Πτολεμαίων]]||align="center"|''5ος''
 
|[[Συνέσιος Πτολεμαίων]]||align="center"|''5ος''
Γραμμή 828: Γραμμή 880:
 
|[[Τατιανός]]||align="center"|''2ος''
 
|[[Τατιανός]]||align="center"|''2ος''
 
|-
 
|-
−
|[[Τελέσφορος Πάπας]]||align="center"|''2ος''
+
|[[Τελεσφόρος Επίσκοπος Ρώμης]]||align="center"|''2ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Τιμόθεος Αλεξανδρείας]]||align="center"|''6ος''
 
|[[Τιμόθεος Αλεξανδρείας]]||align="center"|''6ος''
Γραμμή 864: Γραμμή 916:
 
|[[Φωτεινού Μανιχαίου & Παύλου Χριστιανού διάλεκτοι]]||align="center"|''6ος''
 
|[[Φωτεινού Μανιχαίου & Παύλου Χριστιανού διάλεκτοι]]||align="center"|''6ος''
 
|-
 
|-
−
|[[Φώτιος Πατριάρχ. Κωνσταντινουπόλεως]]||align="center"|''9ος''
+
|[[Φώτιος Α΄ ο Μέγας|Φώτιος Πατριάρχ. Κων/πόλεως, ο Μέγας]]||align="center"|''9ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Χριστόφορος Πατρ.Αλεξανδρ.]]||align="center"|''9ος''
 
|[[Χριστόφορος Πατρ.Αλεξανδρ.]]||align="center"|''9ος''
 
|-
 
|-
−
|[[Χρονικόν Πασχάλιον]]||align="center"|''7ος''
+
|[[Πασχάλιο Χρονικό|Χρονικόν Πασχάλιον]]||align="center"|''7ος''
 
|-
 
|-
 
|[[Ψελλός Μιχαήλ]]||align="center"|''11ος''
 
|[[Ψελλός Μιχαήλ]]||align="center"|''11ος''
Γραμμή 881: Γραμμή 933:
  
 
==Εξωτερικοί δεσμοί==
 
==Εξωτερικοί δεσμοί==
−
* [http://patrologia.ct.aegean.gr/PG_Migne/ Δρόμοι της Πίστης – Ψηφιακή Πατρολογία] (σημαντικός αριθμός ψηφιοποιημένων κειμένων Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας από την ''Patrologiae cursus completus, Series Graeca''. Επισημαίνεται ότι στα περισσότερα απουσιάζει η αρίθμηση με βάση την P.G. του Migne).
+
* [http://patrologia.ct.aegean.gr/ Δρόμοι της Πίστης – Ψηφιακή Πατρολογία] (σημαντικός αριθμός ψηφιοποιημένων κειμένων Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας από την ''Patrologiae cursus completus, Series Graeca''. Επισημαίνεται ότι στα περισσότερα απουσιάζει η αρίθμηση με βάση την P.G. του Migne).
  
 
[[Κατηγορία:Γραμματεία|Γραμματεία]]
 
[[Κατηγορία:Γραμματεία|Γραμματεία]]
 
[[Κατηγορία:Θεολογία]]
 
[[Κατηγορία:Θεολογία]]
 
[[Κατηγορία:Ζωτικά Άρθρα|Ε]]
 
[[Κατηγορία:Ζωτικά Άρθρα|Ε]]
 +
 +
[[en:Patristics]]
 +
[[ro:Patristică]]

Τελευταία αναθεώρηση της 23:40, 10 Νοεμβρίου 2010

Με τον όρο Εκκλησιαστική γραμματολογία αναφερόμαστε στην επιστημονική σπουδή των Πατέρων και Συγγραφέων της Εκκλησίας[1]. Με το ίδιο περιεχόμενο χρησιμοποιούνται και οι όροι Χριστιανική Γραμματολογία αλλά και Πατρολογία[2] που είναι όμως "στενωτάτου περιεχομένου"[3] αφού σε "πολλές Πατρολογίες εξετάζονται μαζί με τους Πατέρες και οι αιρετικοί συγγράφεις"[4].

Patrologiae cursus completus, Series Graeca, PG 108,585

Πρέπει να επισημανθεί ότι οι Πατέρες της Εκκλησίας δεν ταυτίζονται με τους εκκλησιαστικούς συγγραφείς[5], αφού δεν αποτελεί ουσιαστικό γνώρισμα του Πατρός η μόρφωση και το συγγραφικό έργο, αλλά η χαρισματική του παρουσία και η αυθεντική του διδασκαλία, ενώ, οι γνώμες των εκκλησιαστικών συγγραφέων δεν περιβάλλονται με την "αγιότητα, το κύρος και την αυθεντία που αναγνωρίζει η συνείδηση της Εκκλησίας στους Πατέρες"[6].

Τα λογογραφικά είδη που καλλιέργησε η εκκλησιαστική γραμματεία είναι τα ακόλουθα[7]:

  • Επίσημα δογματικά κείμενα (Σύμβολα κατηχητικά ή βαπτισματικά, αποφάσεις Οικουμενικών και μεγάλων τοπικών συνόδων κ.λπ.).
  • Εκκλησιαστικές διατάξεις (διατάξεις και κανόνες που αφορούν τη διοίκηση της Εκκλησίας, την εκλογή και χειροτονία των κληρικών, την αντιμετώπιση συγκεκριμένων ηθικών και διοικητικών παραπτωμάτων).
  • Ιστοριογραφικά κείμενα (ιστορικά συγγράμματα με έμφαση τις κινήσεις και συγκρούσεις στο πεδίο της πίστεως).
  • Πραγματείες (συγγράμματα Πατέρων με περιεχόμενο απολογητικό, δογματικό, εξηγητικό, ποιμαντικό, ασκητικό κ.λπ.).
  • Ερμηνείες (υπομνήματα, σχόλια και μεταφράσεις, που αφορούν κυρίως τα βιβλία της Αγίας Γραφής αλλά και προγενέστερους Πατέρες).
  • Ομιλίες (διδαχές με περιεχόμενο απολογητικό, δογματικό, εξηγητικό, ποιμαντικό που είναι καταγεγραμμένες εκ των προτέρων με σκοπό την από στήθους απαγγελία, ή εκφωνούνται εκ του προχείρου και σώζονται από ταχυγράφους).
  • Επιστολές (μέσο επικοινωνίας με αμεσότητα διαλόγου όπου συχνά αναπτύσσονται θέματα μεγάλης σπουδαιότητας).
  • Ποιήματα (πέραν της υμνολογίας, το είδος αυτό αναπτύχθηκε περιορισμένα).
  • Άλλα κείμενα, αγιολογικού κυρίως περιεχομένου, που εξετάζονται και χωριστά από τον κλάδο της Αγιολογίας (βλ. περισσότερα στο λήμμα Αγιολογία).

Πρώτος ο Ευσέβιος Καισαρείας στην Εκκλησιαστική Ιστορία του[8] συνέλεξε πληροφορίες για τη ζωή και τα συγγράμματα των εκκλησιαστικών συγγραφέων πριν από το 325. Το εγχείρημα του Ευσεβίου συνεχίστηκε από τους ιστορικούς Γελάσιο Καισαρείας, Φιλοστόργιο, Σωκράτη, Σωζόμενο, Ευάγριο Σχολαστικό, τον πατριάρχη Φώτιο κ.ά..

Χρονικές περίοδοι[9]

Οι χρονικές περίοδοι στις οποίες χωρίζεται η εκκλησιαστική γραμματολογία είναι[10]:

Περίοδος Α΄, των Διωγμών (90-313)

Στην αρχή της περιοδου αυτής, εποχή της αναπτύξεως των θεσμών διοικήσεως και συγκροτήσεως του εσωτερικού βίου της Εκκλησίας, ανήκουν τα έργα των λεγομένων Αποστολικών Πατέρων με πρώτο τον Κλήμεντα Ρώμης. Τα έργα αυτά, που συνήθως είχαν τη μορφή επιστολών και λειτουργούσαν ως μέσα διευθέτησης κρίσεων αλλά και επικοινωνίας μεταξύ Εκκλησιών ή μεταξύ εκπροσώπων τους, μας μεταφέρουν τον "παλμόν της νεανικής Εκκλησίας" και διαβάζονταν πολύ συχνά στις λατρευτικές συγκεντρώσεις μαζί με τα βιβλικά κείμενα[11].

Κατόπιν, στη μετα-αποστολική εποχή που ακολουθεί, η γραμματεία δημιουργήθηκε με βασική αφορμή τον αγώνα των εκκλησιαστικών συγγραφέων αφενός μεν κατά της ρωμαϊκής εξουσίας, αφ’ ετέρου δε κατά τού διπλού εσωτερικού κινδύνου του γνωστικισμού και του μοντανισμού:

  • Στην πρώτη περίπτωση ανήκουν οι λεγόμενοι Απολογητές του 2ου αιώνα, οι οποίοι ανέλαβαν το έργο της δικαίωσης του Χριστιανισμού ενώπιον των πολιτικών αρχόντων, των διανοουμένων και του λαού, επιτυγχάνοντας τρεις στόχους: την άμυνα έναντι των συκοφαντικών κατηγόρων, την επίθεση κατά των θεσμών του εξωτερικού κόσμου και τη θετική έκθεση της χριστιανικής διδασκαλίας[12].
  • Στη δεύτερη περίπτωση ανήκουν οι λεγόμενοι αντιαιρετικοί συγγραφείς του 2ου-3ου αιώνα, με εξέχουσα προσωπικότητα τον Ειρηναίο Λουγδούνων (Λυών) († 202;). Η Εκκλησία δοκιμάζει να ξεπεράσει το κλίμα των απολογητών, καθώς η τακτική τους δεν φαίνεται πρόσφορη για την αντιμετώπιση της μεγάλης κρίσεως, την οποία προκάλεσε ο Γνωστικισμός και ο Μοντανισμός[13]. Δυστυχώς, τα περισσότερα έργα της περιόδου αυτής έχουν χαθεί.

Στην περίοδο που αμέσως ακολουθεί και μετά την υπερνίκηση του Γνωστικισμού και του Μοντανισμού, η Εκκλησία ερευνά βαθύτερα την Αγία Γραφή και οδηγείται στην προαγωγή θεολογικής σκέψης, η οποία αναπτύσσεται πιο συστηματικά. Σημαντικά πρόσωπα της εποχής είναι οι Κλήμης Αλεξανδρείας και ο Ωριγένης στην Ανατολή, και οι Ιππόλυτος, Τερτυλλιανός και Κυπριανός στη Δύση.

Από τα μέσα προς τέλη του 3ου αιώνα μέχρι το τέλος της πρώτης αυτής χρονικής περιόδου, λείπουν οι μεγάλες μορφές στον θεολογικό ορίζοντα. Αξίζει όμως να αναφερθούν οι Διονύσιος Αλεξανδρείας και Γρηγόριος ο θαυματουργός στην Ανατολή, όπως και ο Λακτάντιος στη Δύση.

Περίοδος Β΄, της Δογματικής Κατοχυρώσεως (313-451)

Πρόκειται για τον "χρυσό αιώνα" της εκκλησιαστικής Γραμματολογίας[14], κατά τον οποίο εμφανίσθηκαν μερικοί από τους σημαντικότερους Πατέρες της Εκκλησίας: Αθανάσιος ο Μέγας, Γρηγόριος ο Θεολόγος, Βασίλειος ο Μέγας, Κύριλλος Ιεροσολύμων, Γρηγόριος Νύσσης, Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Επίσης, κατά την περίοδο αυτή πραγματοποιήθηκε η διατύπωση των δύο σημαντικότατων δογμάτων της Ορθόδοξης Εκκλησίας, το Τριαδικό και το Χριστολογικό.

Περίοδος Γ΄, της Διαστάσεως (451-680)

Η γραμματεία της περιόδου αυτής προσπαθεί να ερμηνεύσει τον χριστολογικό όρο της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου η οποία δημιούργησε στις νότιες και ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους χωριστές θεολογικές παρατάξεις (δηλ. στη Συρία, Παλαιστίνη, Αίγυπτο, όπου επικράτησαν οι Μονοφυσίτες). Αυτή η διάσταση απόψεων έδωσε και το όνομα στην περίοδο αυτή.

Η διαμάχη των παρατάξεων προκάλεσε την εμφάνιση του Νεοχαλκηδονισμού, δηλ. της θεολογικής τάσης, η οποία διαμορφώθηκε μετά την Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας (451) και αποσκοπούσε στη γεφύρωση του θεολογικού χάσματος μεταξύ των οπαδών και των αντιπάλων της συνόδου, δηλαδή μεταξύ των Μονοφυσιτών και των Ορθοδόξων.

Επίσης την περίοδο αυτή έχουμε την εμφάνιση της αίρεσης του μονοενεργητισμού και του μονοθελητισμού. Ο μοναχός Μάξιμος ο Ομολογητής αναδείχθηκε ηγετική φυσιογνωμία στον αγώνα εναντίον των αιρέσεων αυτών οι οποίες καταδικάστηκαν με την ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδο (680).

Στην εποχή αυτή ακόμα, κατατάσσονται και τα έργα τα αποδιδόμενα στο Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη τα οποία διακρίνονται για την πρωτοτυπία και το μυστικισμό τους.

Περίοδος Δ΄, της Εικονομαχίας (681-843)

Το πρόβλημα που κυριαρχεί στην εποχή αυτή είναι ασφαλώς η Εικονομαχία, η οποία εκτός από τον αγώνα εναντίον της προσκυνήσεως των ιερών εικόνων, συνοδεύεται και από μία πολεμική κατά του μοναχισμού. Εξέχουσες μορφές της περιόδου είναι οι Ιωάννης Δαμασκηνός και Θεόδωρος Στουδίτης. Ο τερματισμός της Εικονομαχίας (843) και η τελική νίκη των εικονοφίλων, επέτρεψε την αποκατάσταση του μοναχικού βίου και την ελεύθερη καλλιέργεια των γραμμάτων.

Χαρακτηριστικό της θεολογίας της εποχής, είναι ο δισταγμός ως προς την ανάπτυξη πρωτοτύπου θεολογικής σκέψης. Σαν να περιγράφει αυθεντικά την περίοδο αυτή, η ρήση του Ιωάννη Δαμασκηνού: "ερώ δε εμόν μεν κανένα, τα δε τοις εκκρίτοις των διδασκάλων πεποιημένα συλλεξάμενος, όση δύναμις, συντετμημένον τον λόγο ποιήσομαι"[15], η οποία δίνει προτεραιότητα στην αποθησαύριση της Παραδόσεως, μέσα όμως από μία σύνθεση που ο μεγάλος Πατέρας πραγματοποιεί, χωρίς όμως να δημιουργήσει σχολή.

Επίσης, κατά την περίοδο αυτή αναπτύχθηκε ιδιαίτερα η υμνογραφία και μάλιστα με τη μορφή των κανόνων.

Περίοδος Ε΄, της Αναπροσαρμογής (843-1054)

Κατά την περίοδο αυτή παρατηρείται αναδιοργάνωση του μηχανισμού της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και μια ανάπτυξη των γραμμάτων και της παιδείας γενικότερα, με έμφαση στα πνευματικά προϊόντα της ελληνικής κλασικής αρχαιότητας. Αναμφισβήτητα, στην περίοδο αυτή κυριαρχεί η πολυσύνθετη προσωπικότητα του πατριάρχη Φωτίου του Μέγα, αυτού του σπουδαίου λόγιου και πολιτικού. Ο Μέγας Φώτιος, εκτός άλλων, είναι ο πρώτος θεολόγος ο όποιος εγκαινίασε την αντιρρητική γραμματεία κατά των Λατίνων, κυρίως επί του θέματος των προνομίων του πάπα.

Αξιοσημείωτη είναι και η παρουσία του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου ο οποίος καλλιέργησε ιδιαίτερα τη λειτουργική ποίηση. Άλλα λογογραφικά είδη της περιόδου που σημείωσαν ανάπτυξη ήταν το κανονικό δίκαιο, η χρονογραφία, τα ρητορικά και ερμηνευτικά έργα, κ.ά.

Προς το τέλος της περιόδου και μετά από ένα μεγάλο διάστημα στασιμότητας που πιθανόν οφείλεται στις μακροχρόνιες πολεμικές αντιπαραθέσεις με τους Βούλγαρους, εμφανίζεται η μορφή του Συμεών του Νέου Θεολόγου ο οποίος δίνει μεγάλη ώθηση στην πνευματική, ασκητική γραμματεία.

Περίοδος ΣΤ΄, της Νέας Διασπάσεως (1054-1204)

Ήδη την περίοδο αυτή έχει δημιουργηθή το σχίσμα μεταξύ των Εκκλησιών Ανατολής και Δύσεως. Την εποχή αυτή εμφανίζεται μια νέα ακμή των κλασικών και φιλοσοφικών σπουδών. Από τα ονόματα των φιλοσοφούντων θεολόγων της περιόδου αυτής αξίζει να αναφερθούν οι Μιχαήλ Ψελλός και Ιωάννης Ιταλός, του οποίου μάλιστα, το φιλοσοφικό-θεολογικό σύστημα τελικά καταδικάστηκε λόγω εκτροπής από την ορθόδοξη πίστη.

Περίοδος Ζ΄, Υστεροβυζαντινή (1204-1453)

Η τελευταία αυτή περίοδος μέχρι την πτώση του Βυζαντίου αναδεικνύει θεολόγους που είναι περισσότερο διαλλακτικοί προς τη δύση, λόγω και της κατάστασης της αυτοκρατορίας.

Παρούσα όμως κατά τους τρεις τελευταίους αιώνες είναι και η επιστημονική, φιλοσοφική και θεολογική σκέψη. Ο Νικηφόρος Βλεμμύδης γράφει επιστημονικά και φιλοσοφικά έργα, ενώ διακεκριμένοι μαθητές του υπήρξαν ο ιστορικός Γεώργιος Ακροπολίτης και ο κατοπινός φιλόσοφος αυτοκράτορας της Νικαίας, Θεόδωρος Λάσκαρις.

Τέλος επισημαίνεται η μεγάλη μορφή του Γρηγορίου του Παλαμά, ο οποίος υπήρξε συνεχιστής της ησυχαστικής παραδόσεως και απαντώντας στις επιθέσεις του δυτικόφιλου Βαρλαάμ και των οπαδών του, ανέπτυξε τη θεολογία του. Οι σπουδαιότεροι Θεολόγοι της περιόδου αυτής συνδέονται προς τον ησυχασμό και κατατάσσονται είτε μεταξύ των φίλων είτε μεταξύ των αντιπάλων του Αγ. Γρηγορίου.

Συλλογές εκκλησιαστικής γραμματείας

Συλλογές εκκλησιαστικής γραμματείας υπάρχουν πολλές. Η πιο γνωστή και πλήρης είναι η έκδοση του J.P. Migne (+ 1875) η οποία έχει δύο Σειρές[16]:

  • Patrologiae cursus completus, Series Graeca (συντομογραφίες M.P.G. ή P.G.), τόμοι 161[17] (1857-1866) και περιέχει συγγράμματα στην ελληνική, μέχρι το έτος 1439. Χρησιμοποιείται μέχρι τις μέρες μας[18] σε ανατύπωση της πρώτης εκδόσεως που έγινε στο Παρίσι. Η αρίθμηση γίνεται κατά στήλες (κάθε σελίδα δύο στήλες) οι οποίες στους περισσότερους τόμους παρουσιάζουν και μία επιπλέον διαίρεση σε τέσσερα ίσα τμήματα (A,B,C,D) για γρηγορότερη αναζήτηση. Η παραπομπή σε έργα με την αρίθμηση κατά Migne είναι η πλέον διαδεδομένη στην βιβλιογραφία π.χ.: Θεοφάνους, Χρονογραφία, (M)PG 108, 585 BC (108 =τόμος, 585 =στήλη ΒC =τμήμα/τα ). Περιλαμβάνονται εισαγωγές για κάθε έργο (στα λατινικά), ενώ για κάθε στήλη ή σελίδα περιέχεται η λατινική μετάφραση της, καθώς και τυχόν υποσημειώσεις και σχόλια.
  • Patrologiae cursus completus, Series Latina (συντομογραφίες M.P.L. ή P.L.), τόμοι 221 και 4 τόμοι με Πίνακες (1844-1855) και περιέχει συγγράμματα στην λατινική, μέχρι το έτος 1216.
  • Υπάρχει επίσης και η Βιβλιοθήκη Ελλήνων Πατέρων και Εκκλησιαστικών Συγγραφέων (συντομογραφικά «Β.Ε.Π.Ε.Σ.») που εκδίδεται από την Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, από το 1955 και εξής (μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί 88 τόμοι).

Γενικός πληροφοριακός πίνακας εκκλησιαστικών και άλλων συγγραφέων μέχρι τον 3ο αι. που κείμενα τους σχετίστηκαν με τον Χριστιανισμό[19]

Όνομα Χρόνος δράσης ή ακμής ή έτος θανάτου Τόπος Καταγωγής Τόπος Δράσεως Γλώσσα Εκκλησιαστικός, Αιρετικός, Γνωστικός ή Ιουδαΐζων
Κλήμης Ρώμης 92-101 Ρώμη Ρώμη ελληνική εκκλησιαστικός
Κήρινθος 70/99 Μικρασία ελληνική αιρετικός-γνωστικός
Σίμων ο Μάγος μέσα 1ου αι. Παλαιστίνη (Σαμάρεια) και Ρώμη ελληνική αιρετικός-γνωστικός
Ιγνάτιος ο Θεοφόρος † 107/117 Συρία Αντιόχεια ελληνική εκκλησιαστικός
Πολύκαρπος Σμύρνης † 167/8 Σμύρνη ελληνική εκκλησιαστικός
Κοδράτος Αθηνών 123/9 Μικρασία Μικρασία ελληνική απολογητής
Καρποκράτης 117-138 Αλεξάνδρεια ελληνική γνωστικός
Επιφανής 138-155 Αλεξ.-Κεφαλληνία ελληνική γνωστικός
Παπίας Ιεραπόλεως 100-130 Ιεράπολη Μικρασίας ελληνική εκκλησιαστ. λαϊκός
Αριστείδης ο Αθηναίος 140 Αθήνα Αθήνα ελληνική απολογητής
Αρίστων Πελλαίος 140 Παλαιστίνη (Πέλλα) Παλαιστίνη ελληνική απολογητής
Βασιλείδης 120-145 Αλεξάνδρεια ελληνική γνωστικός
Ισίδωρος μέσα 2ου αι. Αλεξάνδρεια; ελληνική γνωστικός
Βαλεντίνος (ή Ουαλεντίνος) 135-160; Αίγυπτος Αλεξ-Ρώμη-Κύπρος ελληνική γνωστικός
Μαρκίων 140-160; Πόντος (Σινώπη) Ρώμη ελληνική γνωστικός-αιρετικός
Ιουστίνος φιλόσοφος και μάρτυς † 165 Παλαιστίνη, Νεάπολη Ρώμη ελληνική εκκλ.-απολογητής
Θεόδοτος προ του 150 Ανατολή Ανατολή ελληνική γνωστικός
Μιλτιάδης 165/169; Μικρασία και Ρώμη ελληνική απολ. αντιρρητικός
Κλαύδιος Απολλινάριος 161-180; Μικρασία Μικρασία (Ιεράπολη) ελληνική αντιμονταν.-απολογ.
Πτολεμαίος 150-170; Ιταλία; ελληνική γνωστικός
Ιούλιος Κασσιανός 170; Αίγυπτος ελληνική γνωστικός-δοκήτης
Ηρακλέων 175; Ιταλία; ελληνική γνωστικός
Κέλσος 178 Αίγυπτος ελληνική εθνικός φιλόσοφος
Ερμείας 140-178; ελληνική απολογητής
Μοντανός 170/80; Μικρασία; Μικρασία (Φρυγία) ελληνική μοντανιστής
Μελίτων Σάρδεων 160/80 Μικρασία Μικρασία (Σάρδεις) ελληνική εκκλησ.-απολογητής
Απελλής προ του 180; Ρώμη; Ρώμη-Αλεξάνδρεια ελληνική γνωστικός
Φλωρίνος προ του 180; Μικρασία (Σμύρνη) Ρώμη ελληνική γνωστικός
Διονύσιος Κορίνθου 160/80; Κόρινθος ελληνική εκκλησιαστικός
Αθηναγόρας φιλόσοφος προ του 180; Αθήνα Αθήνα; ελληνική απολογ.-φιλόσοφος
Θεόφιλος Αντιοχείας 169-188; Αντιόχεια ελληνική ιουδαιοχριστ. θεολ.
Ηγήσιππος προ του 190; Παλαιστίνη Παλαιστίνη; ελληνική ιστορικός
Τατιανός Ασσύριος προ του 190; Συρία Ρώμη-Συρία ελλην.-συριακ. χριστιανίζων δυαλιστής φιλόσοφος
Λουκιανός Σαμοσατέας προ του 192 Συρία Αθήνα-Αίγυπτος ελληνική εθνικός φιλόσοφος
Ρόδων προ του 195; Μικρασία Ρώμη; ελληνική αντιγνωστικός
Πολυκράτης Εφέσου 195 Μικρασία Μικρασία (Έφεσος) ελληνική εκκλησιαστικός
Απολλώνιος 196/7 Μικρασία Μικρασία ελληνική άντιμοντανιστής
Ειρηναίος † 202; Μικρασία (Σμύρνη) Λυών (Γαλλία) ελλην.-κελτική αντιρρητικός-αντιγνωστικός
Θεόδοτος Βυζάντιος προ του 200 Ρώμη ελληνική αιρετικός
Σεραπίων Αντιοχείας 192-212 Συρία Αντιόχεια (Συρία) ελληνική εκκλησιαστικός
Μινούκιος Φήλιξ Μάρκος 215/7 Β. Αφρική Ρώμη λατινική απολογητής
Γάιος προ του 217 Ρώμη Ρώμη ελληνική αντιμοντανιστής
Βαρδεσάνης † 222 Συρία (Έδεσσα) Έδεσσα-Αρμενία ελλην.-συριακ. γνωστικός
Κλήμης Αλεξανδρέας † 222/31 Αλεξάνδρεια ελληνική ηθικολόγος
Τερτυλλιανός † 225/40 Καρθαγένη Καρθαγένη λατιν.-ελλην. ηθικολ.- μοντανιστής
Ιππόλυτος † 235 Ανατολή (ελληνική) Ρώμη ελληνική αντιρρητικός - αντιγνωστικός
Σαβέλλιος 240; Λιβύη (Πεντάπολη) Ρώμη-Λιβύη (Πεντάπολη) ελληνική αιρετικός
Σέξτος Ιούλιος Αφρικανός λίγο μετά το 240; Ιεροσόλυμα Παλαιστ. (Εμμαούς)-Ρώμη ελληνική χρονογράφος
Αλέξανδρος Ιεροσολύμων † 250 Καππαδοκία Ιεροσόλυμα ελληνική εκκλησιαστικός
Αμμώνιος μέσα 3ου αι. Αίγυπτος ελληνική φιλόσοφος
Κορνήλιος Ρώμης 251-253 Ρώμη λατινική εκκλησιαστικός
Ωριγένης † 254/5 Αλεξάνδρεια Αλεξάνδ.-Καισάρεια (Παλαιστίνης) ελληνική αλληγοριστής-θεολόγος
Νοουατιανός (ή Νοβατιανός) † 253/6; Ρώμη; Ρώμη λατινική σχισματικός
Στέφανος Ρώμης 254-257 Ρώμη εκκλησιαστικός
Κυπριανός † 258 Καρθαγένη Καρθαγένη λατινική εκκλησιαστικός
Διονύσιος Αλεξανδρείας † 264/5 Αλεξάνδρεια Αλεξάνδρεια ελληνική αντιρρητικός
Διονύσιος Ρώμης † 267 ελληνική καταγωγή Ρώμη ελλην.-λατιν. αντιρρητικός
Φιρμιλιανός Καισαρείας † 266/8 Καππαδοκία Καισάρεια (Καππαδ.) ελληνική εκκλησιαστικός
Γρηγόριος Νεοκαισαρείας (Θαυματουργός) † 270/5 Πόντος (Νεοκαισάρ.) Πόντος (Νεοκαισάρ.) ελληνική εκκλησιαστικός
Παύλος Αντιοχείας † 272 Σαμόσατα (Ευφράτη) Αντιόχεια ελληνική αιρετικός
Μάνης † 277 Βαβυλωνία Περσία Μεσοποταμία συριακή μανιχαίος
Θεόγνωστος Αλεξανδρείας † 281 Αλεξάνδρεια ελληνική εκκλησιαστικός

Πίνακας αλφαβητικός και κατά αιώνα, των σημαντικότερων εκκλησιαστικών συγγραφέων και κειμένων από τον 1ο έως τον 15ο αιώνα[20]

Α

Όνομα συγγραφέα
ή Τίτλος κειμένου		 Αιώνας
(ή Αιώνας από)		 Αιώνας έως
Αββάς Ησαίας 4ος
Αββάς Λουκάς 11ος
Αθανάσιος Αλεξανδρείας 4ος
Αθανάσιος Κορίνθου 9ος
Αθανάσιος Πατρ. Κωνσταντινουπόλεως 13ος
Αθηναγόρας 2ος
Ακάκιος Μελιτινής 5ος
Αλέξανδρος Μοναχός 6ος
Αλέξανδρος Πάπας 1ος 2ος
Αλέξιος Κομνηνός 12ος
Αμμώνιος Πρεσβύτερος Αλεξ 5ος
Αμφιλόχιος Ικονίου 4ος
Ανάκλητος Πάπας Ρώμης 1ος
Αναστάσιος Αντιοχείας 6ος
Αναστάσιος Βιβλιοθηκάριος 10ος
Αναστάσιος Θεοπούλεως 6ος
Αναστάσιος Καισαρείας 11ος
Αναστάσιος Σιναΐτης 6ος
Ανατόλιος Λαοδικείας 3ος
Ανδρέας Καισαρείας 5ος
Ανδρέας Κρήτης 7ος
Ανδρόνικος Κομνηνός 12ος
Ανθηρός Πάπας Ρώμης 3ος
Ανίκητος Α' Πάπας 2ος
Άννα Κομνηνή 11ος 12ος
Αντίοχος Μοναχός 6ος 7ος
Αντίπατρος Βοστρών 5ος
Αντώνιος μοναχός 12ος
Αντώνιος ο Μέγας 3ος 4ος
Απολινάριος Ιεραπόλεως 2ος
Απολλώνιος 2ος
Αρέθας Καισαρείας 10ος
Αρσένιος Φιλοθεϊτης 12ος
Αρσενίου Πατρ. Κωνσταντινουπόλεως 13ος
Αρχέλαος 3ος
Αστέριος Αμασείας 4ος

Β

Όνομα συγγραφέα
ή Τίτλος κειμένου		 Αιώνας
(ή Αιώνας από)		 Αιώνας έως
Βαρλαάμ Καλαβρός 14ος
Βαρνάβας Απόστολος 1ος
Βαρσανούφιος 6ος
Βασίλειος Μέγας Καισαρείας 4ος
Βασίλειος Πατρών 10ος
Βασίλειος Πορφυρογένητος 10ος 11ος
Βασίλειος Σελευκείας 5ος
Βησσαρίων Νικαίας 15ος
Βίκτωρ Πάπας Ρώμης 2ος

Γ

Όνομα συγγραφέα
ή Τίτλος κειμένου		 Αιώνας
(ή Αιώνας από)		 Αιώνας έως
Γάιος 2ος 3ος
Γελάσιος Κυζικηνός 5ος
Γενάδιος Κωνσταντινουπόλεως 5ος
Γερμανός Β' Πατρ. Κωνσταντινουπόλεως 12ος 13ος
Γερμανός Πατρ. Κωνσταντινουπόλεως 8ος
Γεώργιος Αμαρτωλός 10ος
Γεώργιος Κεδρηνός 11ος
Γεώργιος Κύπριος 13ος
Γεώργιος Μετοχίτης 13ος
Γεώργιος Μοναχός 10ος
Γεώργιος Νικομηδείας 9ος
Γεώργιος Πισίδας 7ος
Γεώργιος Σχολάριος 15ος
Γεώργιος Τραπεζούντιος 15ος
Γρηγέντιος επ. Τάφρων 6ος
Γρηγόριος Ακίνδυνος 14ος
Γρηγόριος Ακραγαντίνων 7ος
Γρηγόριος Αντιοχείας 6ος
Γρηγόριος Θεολόγος 4ος
Γρηγόριος Νεοκαισαρείας 3ος
Γρηγόριος Νύσσης 4ος
Γρηγόριος ο Μελισσηνός 15ος
Γρηγόριος Παλαμάς 14ος
Γρηγόριος πρεσβ. Καισαρείας 10ος
Γρηγόριος Σιναίτης 14ος

Δ

Όνομα συγγραφέα
ή Τίτλος κειμένου		 Αιώνας
(ή Αιώνας από)		 Αιώνας έως
Δημήτριος Κυδώνης 14ος
Δίδυμος Αλεξανδρεύς 4ος
Διόδωρος Ταρσού 4ος
Διονύσιος Κορίνθου 2ος
Διονύσιος Αλεξανδρείας 3ος
Διονύσιος Αρεοπαγίτης 6ος
Δωρόθεος Αρχιμανδρίτης 6ος

Ε

Όνομα συγγραφέα
ή Τίτλος κειμένου		 Αιώνας
(ή Αιώνας από)		 Αιώνας έως
Ειρηναίος Λουγδούνου 2ος
Ειρήνη Αυγούστα 11ος 12ος
Ελευθέριος Πάπας 2ος
Επιφάνιος Διάκονος Κατάνης 8ος
Επιφάνιος Κύπρου 4ος
Επιφάνιος μοναχός 10ος 11ος
Ερέχθιος Αντιοχείας 6ος
Ερμάς 2ος
Ερμείας 2ος
Ερμείας Σωζόμενος 5ος
Ευάγριος Ποντικός 4ος
Ευάγριος Σχολαστικός 6ος
Ευθάλιος Διάκονος 5ος
Ευθύμιος ο Ζιγαβηνός 11ος 12ος
Ευλόγιος Αλεξανδρείας 6ος 7ος
Ευσέβιος Αλεξανδρείας 5ος
Ευσέβιος Εμέσης 4ος
Ευσέβιος Καισαρείας 4ος
Ευστάθιος Θεσσαλονίκης 12ος
Ευτύχιος Αλεξανδρείας 10ος
Ευτύχιος Κωνσταντινουπόλεως 6ος
Εφραίμιος Χρονογράφος 13ος 14ος

Ζ - Η

Όνομα συγγραφέα
ή Τίτλος κειμένου		 Αιώνας
(ή Αιώνας από)		 Αιώνας έως
Ζαχαρίας Ιεροσολύμων 7ος
Ζαχαρίας Μυτιλήνης 5ος 6ος
Ζωναράς Ιωάννης 12ος
Ηγήσιπος 2ος
Ηλίας Πρεσβ.και Έκδικος 12ος
Ησαίας Κύπριος 14ος 15ος
Ησύχιος Ιεροσολύμων 7ος

Θ

Όνομα συγγραφέα
ή Τίτλος κειμένου		 Αιώνας
(ή Αιώνας από)		 Αιώνας έως
Θαλάσσιος Αββάς 7ος
Θεόγνωστος Αλεξανδρεύς 3ος
Θεόγνωστος Μοναχός 9ος
Θεοδόσιος Αλεξάνδρειας 6ος
Θεόδοτος Αγκύρας 5ος
Θεόδουλος Μοναχός ή Θωμάς Μάγιστρος 13ος 14ος
Θεοδώρητος Κύρου 5ος
Θεόδωρος Αβουκάρης 8ος
Θεόδωρος Αλανίας 14ος
Θεόδωρος Βαλσαμών 12ος
Θεόδωρος επίσκοπος Αλανίας 13ος
Θεόδωρος Ικονίου 10ος
Θεόδωρος Μελιτηνιώτης 14ος
Θεόδωρος Μομψουεστίας 4ος 5ος
Θεόδωρος πρεσβύτερ.Ραιθού 7ος
Θεόδωρος Πρόδρομος 12ος
Θεόδωρος Στουδίτης 9ος
Θεόδωρος Τριμηθούντος 4ος
Θεόληπτος Φιλαδελφείας 13ος 14ος
Θεοφάνης Κεραμεύς 12ος
Θεοφάνης Νικαίας 14ος
Θεοφάνης ο ομολογητής 10ος
Θεόφιλος Αλεξανδρείας 4ος 5ος
Θεόφιλος Αντιοχείας 2ος
Θεόφιλος Καισαρείας 2ος
Θεοφύλακτος Βουλγαρίας 11ος
Θεωνάς 3ος
Θεωριανός Ορθόδοξος 12ος

Ι

Όνομα συγγραφέα
ή Τίτλος κειμένου		 Αιώνας
(ή Αιώνας από)		 Αιώνας έως
Ιάκωβος Μοναχός 11ος
Ιγνάτιος Διάκονος 10ος
Ιγνάτιος ο Θεοφόρος 1ος 2ος
Ιερώνυμος 4ος
Ιλαρίων Μοναχός 15ος
Ιόβιος 6ος
Ιούλιος Αφρικανός 3ος
Ιουστινιανός 6ος
Ιουστίνος 2ος
Ιππόλυτος Θηβαίος 10ος
Ιππόλυτος Ρώμης 2ος 3ος
Ισαάκ 12ος
Ισαάκ ο Σύρος 6ος
Ισίδωρος Θεσσαλονίκης 12ος
Ισίδωρος Πηλουσιώτης 4ος 5ος
Ιωάννης Αντιοχείας 12ος
Ιωάννης Βέκκος 13ος
Ιωάννης Γεωμέτρης 10ος
Ιωάννης Δαμασκηνός 7ος 8ος
Ιωάννης Δούκας 15ος
Ιωάννης Ευβοίας 8ος
Ιωάννης Ευχαΐτων 11ος
Ιωάννης Καλέκας 14ος
Ιωάννης Καμηνιάτης 10ος
Ιωάννης Καντακουζηνός 14ος
Ιωάννης Καρπάθιος 5ος
Ιωάννης Κυπαρισσιώτης 14ος
Ιωάννης Κωνσταντινουπόλεως 8ος
Ιωάννης Μαλάλας 7ος
Ιωάννης Μαξέντιος 6ος
Ιωάννης Μονάζων 10ος
Ιωάννης Νηστευτής 6ος
Ιωάννης Νικαίας 8ος
Ιωάννης Ξιφιλίνος 11ος
Ιωάννης ο Πλουσιαδηνός 15ος
Ιωάννης Πατριάρχης Αντιοχείας 5ος
Ιωάννης της Κλίμακος 6ος 7ος
Ιωάννης Φωκάς 12ος
Ιωάννης Χρυσόστομος 4ος 5ος
Ιώσηπος Χριστιανός 10ος
Ιωσήφ Υμνογράφος 9ος

Κ

Όνομα συγγραφέα
ή Τίτλος κειμένου		 Αιώνας
(ή Αιώνας από)		 Αιώνας έως
Καισάριος αδελφός Γρηγ. Θεολ. 4ος
Κάλλιστος Α' Πάπας Ρώμης 2ος 3ος
Κάλλιστος Καταφυγιώτης 14ος
Κάλλιστος ο Πατριάρχης 14ος
Κλήμης Αλεξανδρεύς 2ος 3ος
Κλήμης Ρώμης 1ος
Κοσμάς Βεστήτωρ 10ος
Κοσμάς Ιεροσολυμίτης 8ος
Κοσμάς Ινδικοπλεύστης 6ος
Κύριλλος Αλεξανδρείας 5ος
Κύριλλος Ιεροσολύμων 4ος
Κωνσταντίνος Ακροπολίτης 13ος
Κωνσταντίνος Αρμενόπουλος 14ος
Κωνσταντίνος Διάκονος 6ος
Κωνσταντίνος Μελιτηνιώτης 13ος
Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος 10ος 11ος

Λ

Όνομα συγγραφέα
ή Τίτλος κειμένου		 Αιώνας
(ή Αιώνας από)		 Αιώνας έως
Λεόντιος Βυζάντιος 6ος 7ος
Λεόντιος Νεαπ.Κύπρου 7ος
Λέων Αχριδών 11ος
Λέων Γραμματικός 11ος 12ος
Λέων ο σοφός 10ος
Λέων Πατρίκιος 10ος

Μ

Όνομα συγγραφέα
ή Τίτλος κειμένου		 Αιώνας
(ή Αιώνας από)		 Αιώνας έως
Μακάριος Χρυσοκέφαλος 14ος
Μακάριος Αιγύπτιος 4ος
Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος 14ος 15ος
Μανουήλ Καλέκας μοναχός 14ος
Μανουήλ Κομνηνός 12ος
Μανουήλ Μέγας Ρήτωρ Κωνσταντινουπόλεως 13ος
Μανουήλ Χρυσολωράς 14ος 15ος
Μάξιμος ο Ομολογητής 7ος
Μάξιμος Πλανούδης 14ος
Μάρκος Διάδοχος 5ος
Μάρκος Διάκονος 5ος
Μάρκος Ερημίτης 5ος
Μάρκος Ευγενικός 15ος
Μαρτύριος Αντιοχείας 4ος
Ματθαίος Καντακουζηνός 14ος
Μεθόδιος επίσκοπος 3ος
Μεθόδιος Κωνσταντινουπόλεως 9ος
Μελέτιος μοναχός 5ος
Μελίτων Σάρδεων 2ος
Μιλτιάδης 2ος
Μινούκιος Φήλιξ 3ος
Μιχαήλ Ακομινάτος Χωνιάτης 11ος
Μιχαήλ Γλυκάς 15ος
Μιχαήλ Κηρουλάριος 11ος
Μόδεστος Ιεροσολύμων 6ος 7ος

Ν

Όνομα συγγραφέα
ή Τίτλος κειμένου		 Αιώνας
(ή Αιώνας από)		 Αιώνας έως
Νείλος Άββας 5ος
Νείλος Καβάσιλας 14ος
Νεκτάριος Αρχιεπ. Κωνσταντινουπόλεως 4ος
Νεμέσιος Εμέσης 4ος 5ος
Νεόφυτος 12ος
Νικήτας Βυζάντιος 9ος
Νικήτας Δαυίδ Παφλαγών 9ος 10ος
Νικήτας Μαρωνείας 12ος
Νικήτας Σερρών 11ος
Νικήτας Σερρωνείου 11ος
Νικήτας Στηθάτος 11ος
Νικήτας Χωνιάτης 12ος 13ος
Νικηφόρος Βλεμμίδης 13ος
Νικηφόρος Β' Πατρ. Κωνσταντινουπόλεως 13ος
Νικηφόρος Γρηγοράς 14ος
Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος 13ος 14ος
Νικηφόρος μοναχός 14ος
Νικηφόρος Πατρ. Κωνσταντινουπόλεως 9ος
Νικηφόρος πρεσβ. Κωνσταντινουπόλεως 10ος
Νικηφόρος Χούμνος 13ος
Νικόλαος Καβάσιλας 14ος
Νικόλαος Μεθώνης 12ος
Νικόλαος Πατρ. Κωνσταντινουπόλεως 9ος

Ο - Π

Όνομα συγγραφέα
ή Τίτλος κειμένου		 Αιώνας
(ή Αιώνας από)		 Αιώνας έως
Οικουμένιος Τρίκκης 10ος
Ολυμπιόδωρος 7ος
Ουρβανός Πάπας 3ος
Παλλάδιος Ελενουπόλεως 4ος 5ος
Πάμφιλος Μάρτυς 3ος
Πάνταινος 2ος
Πανταλέων Διάκονος 13ος
Πανταλέων Κωνσταντινουπόλεως 8ος
Πάπας Ευάρεστος 2ος
Παύλος Εμέσης 5ος
Παχυμέρης Γεώργιος 13ος 14ος
Πέτρος Αλεξανδρείας ο Β' 4ος
Πέτρος Λαοδικείας 7ος
Πέτρος Σικελιώτης 10ος
Πίος Α' Πάπας 2ος
Πολύκαρπος Σμύρνης 2ος
Πολυκράτης Εφέσου 2ος
Ποντιανός Πάπας Ρώμης 3ος
Πρόκλος Κωνσταντινουπόλεως 5ος
Προκόπιος ο Γαζαίος 6ος

Ρ - Σ

Όνομα συγγραφέα
ή Τίτλος κειμένου		 Αιώνας
(ή Αιώνας από)		 Αιώνας έως
Ρόδων 2ος
Ρωμανός αυτοκράτορας 10ος
Σαμωνάς Γάζης 11ος
Σεβηριανός Γαβάλων 4ος 5ος
Σεραπίων Αντιοχείας 2ος 3ος
Σεραπίων Θμούεως 4ος
Σίξτος Πάπας 2ος
Στέφανος διάκονος Κωνσταντινουπόλεως 8ος 9ος
Συμεών 10ος
Συμεών Θεσσαλονίκης 15ος
Συμεών Μάγιστρος 10ος
Συμεών ο Μεταφραστής 10ος
Συμεών ο Νέος Θεολόγος 11ος
Συνέσιος Πτολεμαίων 5ος
Σωκράτης Σχολαστικός 5ος
Σωτήρ Πάπας 2ος
Σωφρόνιος Ιεροσολύμων 7ος

Τ

Όνομα συγγραφέα
ή Τίτλος κειμένου		 Αιώνας
(ή Αιώνας από)		 Αιώνας έως
Ταράσιος Πατρ. Κωνσταντινουπόλεως 8ος 9ος
Τατιανός 2ος
Τελεσφόρος Επίσκοπος Ρώμης 2ος
Τιμόθεος Αλεξανδρείας 6ος
Τιμόθεος Αντιόχειας 6ος
Τιμόθεος Ιεροσολύμων 6ος
Τιμόθεος Κωνσταντινουπόλεως 5ος

Υ - Φ - Χ - Ψ - Ω

Όνομα συγγραφέα
ή Τίτλος κειμένου		 Αιώνας
(ή Αιώνας από)		 Αιώνας έως
Υγίνος Πάπας 2ος
Υπερέχιος 5ος
Φαβιανός Πάπας Ρώμης 3ος
Φιλέας 3ος
Φίλιππος Σολιτάριος 11ος 12ος
Φιλόθεος Πατρ. Κωνσταντινουπόλεως 14ος
Φιλοστόργιος 5ος
Φίλων Καρπασίου 4ος
Φλαβιανός 5ος
Φωτεινού Μανιχαίου & Παύλου Χριστιανού διάλεκτοι 6ος
Φώτιος Πατριάρχ. Κων/πόλεως, ο Μέγας 9ος
Χριστόφορος Πατρ.Αλεξανδρ. 9ος
Χρονικόν Πασχάλιον 7ος
Ψελλός Μιχαήλ 11ος
Ωριγένης 3ος
Ωρσίσιος 4ος

Υποσημειώσεις

  1. ↑ Τσάμης Γ. Δημητρίος, Εκκλησιαστική Γραμματολογία, (ανατύπωση Α' έκδ. 1983), Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1996, σελ. 17.
  2. ↑ Ο όρος Πατρολογία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1653 από τον λουθηρανό θεολόγο, Johann Gerhard.
  3. ↑ "Γραμματολογία Χριστιανική", Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια (Θ.Η.Ε.), τόμ. 04, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1964, στ. 645.
  4. ↑ Τσάμης, στο ίδιο, σελ. 22.
  5. ↑ Τον όρο εισήγαγε ο Ευσέβιος Καισαρείας (Εκκλησιαστική Ιστορία 1,5).
  6. ↑ Τσάμης, ό.π..
  7. ↑ Τα στοιχεία προέρχονται από τη Θ.Η.Ε., ό.π., στ. 649-650.
  8. ↑ PG 20,45-906.
  9. ↑ τα στοιχεία προέρχονται κυρίως από τα έργα: 1. Μουτσούλας Ηλίας, Εισαγωγή εις την Πατρολογίαν (σημειώσεις πανεπιστημιακών παραδόσεων), 2η έκδ., Αθήναι 1983, 2. Χρήστου Παναγιώτης, Ελληνική Πατρολογία, τόμ. Α'-Εισαγωγή, 3η έκδ., Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 1994 (c1976), 3. Παπαδόπουλος Γ. Στυλιανός, Πατρολογία, τόμ. Α', έκδ. 4η, Αθήνα 2000, σελ. 17-159 (Εισαγωγή).
  10. ↑ Η διαίρεση λαμβάνεται από το: Χρήστου Παναγιώτης, Ελληνική Πατρολογία', τόμ. Α'-Εισαγωγή, 3η έκδ., Κυρομάνος, Αθήνα 1994 (c1976), σελ. 8.
  11. ↑ Χρήστου Παναγιώτης, Ελληνική Πατρολογία, τόμ. Α'-Εισαγωγή, 3η έκδ., Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 1994 (c1976), σελ. 179.
  12. ↑ Χρήστου, Πατρολογία, Α', ό.π.
  13. ↑ Παπαδόπουλος Γ. Στυλιανός, Πατρολογία, τόμ. Α', έκδ. 4η, Αθήνα 2000, σελ. 295.
  14. ↑ Μουτσούλας Ηλίας, Εισαγωγή εις την Πατρολογίαν (σημειώσεις πανεπιστημιακών παραδόσεων), 2η έκδ., Αθήναι 1983, σελ. 42.
  15. ↑ PG 94, 525.
  16. ↑ Στοιχεία από το: Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, Πηγές Εκκλησιαστικής Ιστορίας, Αρμός, Αθήνα 1989, σελ. 59.
  17. ↑ Η έκδοση περιλαμβάνει συνολικά 169 βιβλία καθώς διαιρούνται: ο τόμος 7 σε δύο μέρη, ο τόμος 16 σε τρία μέρη, ο τόμος 25 σε δύο μέρη, ο τόμος 29 σε δύο μέρη, ο τόμος 86 σε δύο μέρη, ο τόμος 87 σε τρία μέρη.
  18. ↑ Στην Ελλάδα εκδίδεται από το Κέντρον Πατερικών Εκδόσεων (ΚΕ.Π.Ε.) (πρώτη έκδοση, 1993).
  19. ↑ Παρατίθεται στο Παπαδόπουλος Γ. Στυλιανός, Πατρολογία, τόμ. Α', έκδ. 4η, Αθήνα 2000, σελ. 479-480.
  20. ↑ Τα στοιχεία προέρχονται από τα: 1) Σχολάριος Δωρόθεος, Κλείς πατρολογίας και βυζαντινών συγγραφέων, Εν Αθήναις 1879 και 2) Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 1-12, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1962-1968.

Εξωτερικοί δεσμοί

  • Δρόμοι της Πίστης – Ψηφιακή Πατρολογία (σημαντικός αριθμός ψηφιοποιημένων κειμένων Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας από την Patrologiae cursus completus, Series Graeca. Επισημαίνεται ότι στα περισσότερα απουσιάζει η αρίθμηση με βάση την P.G. του Migne).
Ανακτήθηκε από «https://el.orthodoxwiki.org/index.php?title=Εκκλησιαστική_γραμματολογία&oldid=19067»