Μαρκίων

Μέρος της σειράς άρθρων Γνωστικισμός

Αρχαϊκά Συστήματα Σίμων ο Μάγος Δοσίθεος Μένανδρος Σατορνείλος

Ιουδαΐζοντες γνωστικοί Εβιωναίοι Κήρινθος Ελκεσαΐτες

Αντινομιστές Νικολαΐτες Καρποκράτης Καΐνίτες

Διάφοροι Βασιλειδιανισμός Δοκητές Βαλεντίνος Βαρβηλογνωστικοί Βαρδησάνης Εγκρατίτες

Τριαρχικοί- Ανθρωπογονικοί Οφίτες Ναασηνοί Μονόιμος Σηθιανοί

Διαρχικοί Μαρκίων Απελλής Ερμογένης Μανιχαϊσμός

Σύγχρονοι Παυλικιανισμός Βογόμιλοι Καθαροί

Κατηγορία:Γνωστικά κείμενα

Ο Μαρκίων ήταν περιώνυμος δάσκαλος του 2ου μ.Χ. αιώνα και ιδρυτής της φερώνυμής του αίρεσης (Μαρκιωνιτισμός), η οποία αποτελούσε παρακλάδι του Γνωστικισμού. Καταγόταν από τη Σινώπη του Πόντου και ήταν γιος του επισκόπου της Σινώπης.

Απέκτησε αξιόλογη μόρφωση καθώς και μεγάλη οικονομική άνεση που προερχόταν από την ιδιοκτησία πλοίου και την εμπορική του δραστηριότητα.

Φύση ανήσυχη και επαναστατική συγκινήθηκε από τη διδασκαλία γνωστικών κύκλων, διατύπωσε κακόδοξες χριστιανικές αντιλήψεις και γι' αυτό εκδιώχθηκε από την επισκοπή της πόλης του με απόφαση του πατέρα του, ο οποίος ήταν επίσκοπος Σινώπης. Για τον ίδιο λόγο απομακρύνθηκε και από την Εκκλησία της Σμύρνης με απόφαση του Πολυκάρπου Σμύρνης.

Τελικά, ο Μαρκίωνας μετέβη και εγκαταστάθηκε στη Ρώμη περίπου το 140 μ.Χ., όπου έγινε δεκτός στη ζωή της τοπικής χριστιανικής κοινότητας στην οποία και δώρισε το ποσό των διακοσίων χιλιάδων σηστερτίων (ρωμαϊκό νόμισμα).

Επιζητώντας γενικότερη αναγνώριση (και ίσως τον επισκοπικό θρόνο της Ρώμης), ανακοινώνει ευρύτερα τις αντιλήψεις του ενώπιον των πρεσβυτέρων της ρωμαϊκής Εκκλησίας με αποτέλεσμα να καταδικασθεί γι' αυτές και να αφορισθεί. Από τη στιγμή αυτή χρονολογείται η προσπάθεια του Μαρκίωνα να οργανώσει σε ένα ενιαίο σύστημα τις αντιλήψεις του και να ιδρύσει τη γνωστική του εκκλησία, που κάνει την παρουσία της σε όλα σχεδόν τα μεγάλα χριστιανικά κέντρα της Αιγύπτου, της Συρίας, της Μεσοποταμίας και της Μικράς Ασίας.

Είναι άξιο αναφοράς πως όταν οι γνωστικοί άνοιγαν "σχολές", ο Μαρκίωνας συγκροτούσε καινούργια Εκκλησία με πλήρη ιεραρχία και μυστήρια, με τις ρίζες του γνωστικισμού βαθιά κάτω από το εκκλησιαστικό περίβλημα του εγχειρήματος του. Ήταν σπουδαίος οργανωτής και ομιλητής και έτσι έπεισε γρήγορα πάρα πολλούς χριστιανούς, ότι η αληθινή εκκλησία, είναι η δική του.

Η εκκλησιαστική του οργάνωση ήταν θαυμαστή. Ενώ απέρριπτε τις θεολογικές προϋποθέσεις και τον θείο χαρακτήρα των μυστηρίων και ιδιαίτερα της ιερωσύνης, διατήρησε σ' αυτά εκκλησιαστικές μορφές. Έτσι, είχε επισκόπους, πρεσβυτέρους και διακόνους, οι οποίοι όμως δε διέθεταν κάποιο ειδικό θείο χάρισμα. Ήταν απλώς διοικητικά όργανα με απόλυτη εξάρτηση από τον ίδιο το Μαρκίωνα όσο εκείνος ζούσε. Μετά το θάνατό του, το εκκλησιαστικό σύστημα γνώρισε ποικίλες διακυμάνσεις και στην οργάνωση και στη θεωρία, επειδή κάθε ισχυρός επίγονος του πρόσθετε και δικά του στοιχεία ή άλλαζε κάτι στην αρχική διδασκαλία του ιδρυτή. Ίχνη του Μαρκιωνιτισμού διατηρήθηκαν μέχρι τον 6ο αιώνα.

Αρχαίοι εκκλησιαστικοί συγγραφείς, όπως ο Ιουστίνος, ο Ειρηναίος, ο Τερτυλλιανός, έγραψαν αυτοτελή έργα κατά Μαρκίωνος για να πολεμήσουν τις αντιλήψεις του, και μέσω των συγγραμμάτων αυτών γνωρίζουμε το Μαρκίωνα και περιλήψεις των έργων του.

Έργα και Θεολογία

Οι αντιλήψεις του Μαρκίωνα γίνονται γνωστές κυρίως μέσα από το έργο του "Αντιθέσεις". Εκεί αναλύεται η αντίθεση που υπάρχει ανάμεσα σε Π.Δ. και Κ.Δ., όπου η πρώτη παραμερίζεται καθώς είναι έργο του κατώτερου δημιουργού θεού. Αντίθετα, η Κ.Δ. φανερώνει τον ανώτερο Θεό της αγάπης. Ο Χριστός εμφανίσθηκε στον κόσμο ενήλικος, ενώ το σώμα του ήταν φαινομενικό και άρα δεν σταυρώθηκε πραγματικά, όπως γράφουν οι ευαγγελιστές, οι οποίοι κατά τον Μαρκίωνα, εκπροσωπούν τον εξιουδαϊσμό των γεγονότων που αφορούν το Χριστό. Η αγάπη του αγαθού θεού για τον άνθρωπο εκφράστηκε με την αποστολή του Ιησού Χριστού, ο οποίος ήταν υιός και ακριβής εικόνα του αγαθού θεού και φανερώθηκε στον κόσμο για τη λύτρωση του ανθρώπου από τον ζυγό του δημιουργού θεού:

"Τόν δέ Χριστόν υιόν είναι του αγαθού θεού και υπ' αυτού πεπέμφθαι επί σωτηρία των ψυχών, όν έσω άνθρωπον καλεί, ως άνθρωπον φανέντα λέγων ουκ όντα άνθρωπον και ως ένσαρκον ουκ ένσαρκον δοκήσει πεφηνότα ούτε γένεσιν υπομείναντα, ούτε πάθος, αλλά τω δοκείν"

(Ιππολύτου, "Έλεγχος", 10.19)

Γενικά, τα θεμελιώδη γνωστικά στοιχεία που προσδιορίζουν το σύστημα του Μαρκίωνα είναι η διαρχία, ο αντιιουδαϊσμός, οι ακραίες εγκρατιτικές τάσεις, η περιφρόνηση της ύλης, ο δοκητισμός κ.ά.

Ο Κανόνας της Καινής Διαθήκης του Μαρκίωνα

Η συλλογή των βιβλίων της Καινής Διαθήκης που έκανε ο Μαρκίωνας στη Ρώμη το 140 μ.Χ. είναι και ο πρώτος Κανόνας που μαρτυρείται.

Καθώς ήταν επηρεασμένος από το Γνωστικισμό και δίδασκε ότι ο σκληρός Θεός της Παλαιάς Διαθήκης είναι διαφορετικός και μάλιστα κατώτερος από το Θεό της αγάπης που αποκάλυψε ο Χριστός, απέρριπτε την Π.Δ. ενώ επίσης υποστήριζε ότι οι δώδεκα απόστολοι διέστρεψαν τη διδασκαλία του Ιησού οπότε δεχόταν ως μοναδικό γνήσιο απόστολο τον Παύλο.

Έτσι συγκρότησε ένα κανόνα που αποτελείτο από το "ευαγγέλιον" και το "αποστολικόν" και περιείχε μόνο το ευαγγέλιο του Λουκά (που ήταν συνεργάτης και συνοδός του Παύλου άρα και φορέας της διδασκαλίας του) και 10 επιστολές του Παύλου με την εξής σειρά:

• προς Γαλάτες
• Α' και Β' προς Κορινθίους
• προς Ρωμαίους
• Α' και Β' προς Θεσσαλονικείς
• προς Λαοδικείς (έτσι ονόμασε την προς Εφεσίους)
• προς Κολοσσαείς
• προς Φιλήμονα
• προς Φιλιππησίους

Επίσης, από το ευαγγέλιο του Λουκά, ο Μαρκίωνας περιέκοψε ό,τι δεν συμφωνούσε με τη διδασκαλία του.

Ο Μαρκίωνας δε χωρίζεται από το γνωστικισμό, παρά το ότι απουσιάζουν από το σύστημα του χαρακτηριστικά γνωστικές θεωρίες, όπως των αιώνων (οντά μεταξύ Θεού και ανθρώπων), της λυτρώσεως δια της γνώσεως και της αλληγορικής ερμηνείας των Γραφών.

Βιβλιογραφία

• Καραββιδόπουλου Ι., "Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη", Πουρναράς, 1998
• James D. G. Dunn, "Jews and Christians: The Parting of the Ways, A.D. 70 to 135", Eerdmans, 1999
• Εγκυκλοπαίδεια "Britannica" 2005, λήμμα: Marcionite
• "The Columbia Encyclopedia", Sixth Edition, 2004, λήμμα: Marcion