Ιγνάτιος ο Θεοφόρος

Ιγνάτιος Αντιοχείας
Ο άγιος Ιγνάτιος ο θεοφόρος
Γέννηση	άγνωστο
Κοίμηση	περ. 113 μ.Χ.
Εορτασμός	20 Δεκεμβρίου
Σημαντικές ημερομηνίες	70 μ.Χ. Επισκοπος Αντιοχείας 113 Σύλληψη από Ρωμαίους
Τίτλος	Αποστολικός Πατέρας, Επίσκοπος

Ο Άγιος Ιγνάτιος ο Θεοφόρος ή Ιγνάτιος Αντιοχείας (;-περ. 113), αποτελεί μία από τις σημαντικότερες εκκλησιαστικές προσωπικότητες, που έδρασε στα τέλη του πρώτου, με αρχές του δευτέρου αιώνα. Αποκαλείται Αποστολικός πατήρ της εκκλησίας και διετέλεσε δεύτερος επίσκοπος Αντιοχείας. Η επιστολογραφία του αποτελεί σπουδαίο ιστορικό εύρημα του χριστιανισμού καθώς μας διασώζει τον ιστορικό τρόπο μετάβασης της αδιάκοπης αποστολικής διαδοχής από τους αποστόλους στους προφήτες και τη μετάβαση της εξουσίας αυτής στους επισκόπους. Οι επιστολές επίσης είναι πολύ σημαντικές διότι διασώζουν σημαντικά ιστορικά στοιχεία των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων. Τελικώς παρέδωσε τη ζωή του μαρτυρικώς στη Ρώμη επί Αυτοκράτορος Τραϊανού.

Ο βίος του

Η ζωή του Αγίου Ιγνατίου είναι άγνωστη προς εμάς. Παρά τη μακρά δράση του, στο προσκήνιο της ιστορίας εμφανίζεται μόλις μερικές εβδομάδες πριν το μαρτυρικό του θάνατο. Έτσι για το βίο του γνωρίζουμε μόνο ότι διασώζεται στις επιστολές του, οδηγούμενος προς τη Ρώμη, λίγο πριν το θάνατό του. Που και πότε γεννήθηκε δεν είναι γνωστό. Το περιβάλλον που μορφώθηκε πρέπει να ήταν ελληνικό, όπως μαρτυρούν οι επιστολές του, αν και υπετέθηκε πως ίσως είχε λατινογενή προέλευση, καθώς το όνομα Ιγνάτιος προέρχεται από τη λατινική λέξη Ignis που αποδίδεται στα ελληνικά ως πυρ (φωτιά). Το όνομα αυτό, συνάμα με αρκετές λατινικές εκφράσεις που υπάρχουν στις επιστολές του, οδήγησε μερικούς ερευνητές να υποθέσουν τη λατινική του καταγωγή, αλλά κάτι τέτοιο δε δύναται να εξακριβωθεί, καθώς αφενός οι λατινικές λέξεις υπάγονται στη στρατιωτική ορολογία, την οποία έμαθε από την παραμονή του ως αιχμάλωτος, αφετέρου το όνομα είναι πιθανό να το απέκτησε την εποχή που έλαβε Ρωμαϊκή υπηκοότητα.

Ο Ιγνάτιος επίσης αυτοαποκλήθηκε και θεοφόρος. Ο λόγος της ονομασίας αυτής παραμένει μέχρι σήμερα ανεξακρίβωτος. Η παράδοση διέσωσε δύο πιθανές εκδοχές για το όνομα αυτό, που όμως από την ιστορική πραγματικότητα απορρίπτονται. Κατά την πρώτη, μετά το θάνατό του βρέθηκε στο στήθος του γραμμένο το όνομα του Χριστού, κατά τη δεύτερη πως ήταν το παιδί που αγκάλιασε ο Ιησούς παρουσιάζοντάς το ενώπιον των μαθητών ως παράδειγμα αθωότητος. Με βάση τη δεύτερη αιτιολογία μάλιστα έγινε προσπάθεια να οριοθετηθεί η περίοδος που γεννήθηκε. Το πιθανότερο αίτιο αυτής της ονομασίας είναι ο εκκλησιαστικός βίος που διήγαγε, καθώς ο ίδιος μέσω των επιστολών του αναφέρει ως θεοφόρους, αγιοφόρους, χριστοφόρους όλους τους χριστιανούς.

Ο Ιγνάτιος δε φαίνεται να είχε λάβει συστηματική μόρφωση, αλλά διακρίνεται μία αυτοδιδακτική ικανότητα η οποία είχε καλλιεργηθεί με τη συναναστροφή με πεπαιδευμένους ανθρώπους. Άλλωστε η Αντιόχεια στην εποχή του ήταν ένα πολιτιστικό χωνευτήρι, στο οποίο είχε τη δυνατότητα να γνωρίσει τα φιλοσοφικά και θρησκευτικά ρεύματα της εποχής του. Η γνωριμία του με τους αποστόλους θεωρείται βεβαία. Κατά τον ιερό Χρυσόστομο είχε συναναστραφεί τους αποστόλους, ενώ ο Ευσέβιος τον θέλει ακροατή του Ευαγγελιστή Ιωάννη. Σύμφωνα με τον Ωριγένη επίσης υπήρξε ο δεύτερος επίσκοπος Αντιοχείας, μετά τον Απόστολο Πέτρο, ενώ κατά τον Ευσέβιο, που είναι και ορθός, ήταν διάδοχος του Ευόδου και προκάτοχος του Ήρωνος. Κατά τον Ευσέβιο μάλιστα η επισκοπεία του τοποθετείται μεταξύ του πρώτου έτους του Βεσπασιανού και του δέκατου του Τραϊανού, δηλαδή μεταξύ 70 και 107.

Τελικά συνελήφθη από τος ρωμαϊκές αρχές μεταξύ 107 και 118 και καταδικάστηκε σε θάνατο. Η σύλληψη συνέβη πιθανώς κατά διάρκεια του διωγμού του 112-113 στη Μικρά Ασία, κάτι που συμφωνεί και το αντιοχειανό μαρτυρολόγιο. Η δίκη συνέβη στην Αντιόχεια και η καταδίκη αφορούσε θανάτωση δια θηρίων. Η απόφαση μεταφορά στη Ρώμη εικάζεται πως στόχο είχε τη θυσία ενός γνωστού χριστιανού ηγέτη στο κοινό της Ρώμης, συνάμα με τον παραδειγματισμό προς νουθεσία των λαών της Μικράς Ασίας και της Ελλάδας, οι οποίοι εμφανίζονταν προθυμότεροι για τη μεταστροφή τους στο χριστιανισμό. Ο Ιγνάτιος μέχρι να φτάσει στη Ρώμη, πορεύθηκε για πολλούς μήνες, συνοδεία στρατιωτών που αποκαλούντο "λεοπάρδοι" (πιθανώς ανήκουσα σε λεγεώνα φέρων τέτοιο όνομα). Κατά την πορεία του, σε ενδιάμεσους σταθμούς, απεσταλμένοι εκκλησιών παρίσταντο στον Ιγνάτιο και λάμβαναν τις επιστολές του, για να δεχτούν συμβουλές, με βάση τα προβλήματα της εκάστοτε τοπικής εκκλησίας. Κύρια προβλήματα διαφαίνονται να είναι οι δοκητές και οι Ιουδαΐζοντες. Τελικώς μαρτύρησε στις 20 Δεκεμβρίου στη Ρώμη. Τα οστά του μεταφέρθηκαν από τη Ρώμη στην Αντιόχεια, αλλά μεταφέρθηκαν και πάλι στη Ρώμη.

Η επιστολογραφία του Αγίου Ιγνατίου

Εισαγωγή

Οι διασωθείσες επιστολές του Αγίου Ιγνατίου δε συμφωνούν μεταξύ τους ούτε κατά τον αριθμό, ούτε κατά το κείμενο. Έτσι διασώθηκαν τέσσερις παραλλαγές:

• Η εκτενής, η οποία περιλαμβάνει 13 επιστολές και διασώζονται στον κώδικα Monac. 394 του 11ου αιώνος, στα ελληνικά και τον κώδικα 54 του Μετοχίου του Παναγίου Τάφου, στα λατινικά σε αρχαία μετάφραση
• Η μικτή, η οποία περιέχει και αυτή 13, έξι εξ αυτών όπως στις εκτενείς και των υπολοίπων επτά σε συντομότερο κείμενο. Διασώζεται στα Ελληνικά στον κώδικα Mediceus Laur. 57, 7 του 11ου αιώνος. Ο κώδικας βρίσκεται σε κακή κατάσταση με αποτέλεσμα να εκλείπουν μερικά σημεία από την "Προς Ταρσείς" και ολόκληρες οι Προς Αντιοχείς, Φιλιππησίους, Ρωμαίους και Ήρωνα. Υπάρχουν επίσης και λατινική μαι αρμενική μετάφραση
• Η βραχεία, η οποία διασώζει μόλις τρεις επιστολές
• Η λατινική, η οποία περιλαμβάνει τέσσερις ακόμα επιστολές, επιπρόσθετα στις 12 της μικτής.

Η εκτύπωση των επιστολών το 1489 και το 1555, προκάλεσαν διχασμό των κριτικών, του κατά πόσο οι επιστολές αυτές είναι αυθεντικές. Η ένταση αυτή υπήρξε κυρίως μεταξύ των Ρωμαιοκαθολικών και των προτεσταντών καθότι η σπουδαιότητα της αξιοπιστίας των επιστολών ήταν πολύ σημαντική. Στις επιστολές αυτές διακυβευόταν η αρχαιότητα του θεσμού τους επισκόπου. Οι καθηγητές Zahn, Funk, Lightfoot και Harnack κατά τα τέλη του 19ου αιώνος κατοχύρωσαν τελικά τη γνησιότητα των επτά σύντομων επιστολών της μικτής παραλλαγής.

Οι γνήσιες επιστολές του Ιγνατίου

Οι επιστολές που συνέγραψε ο Ιγνάτιος, συντάχθηκαν λίγο πριν το τέλος της ζωής του και ήταν αυτές που χάρισαν την εξαιρετική τιμή που λαμβάνει μέσα στην εκκλησιαστική παράδοση και τη συνείδηση των χριστιανών. Οι επιστολές αυτές χαρακτηρίζονται ως φιλολογικά και θεολογικά μνημεία, κάτι που μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως ο ίδιος ήταν ικανός συγγραφέας και πως είχε εμπειρία πάνω στο αντικείμενο.

Οι επιστολές αυτές εκφράζουν το πολυσχιδές πνεύμα του Ιγνατίου, την πρωτοτυπία της σκέψης του και της έκφρασής του. Ο λόγος του είναι άλλοτε λυρικός, άλλοτε δραματικός, αλλού αρμονικός, παρουσιάζοντας σε μερικά σημεία ελαττώματα και ασυνέχειες. Γενικά θεωρείται διαυγής, που κατά περιπτώσεις μετατρέπεται σε σκοτεινό, ένεκα των Συριακών καταβολών του και του αυθορμητισμού που τον διέπει. Χρησιμοποιεί ρητορικά σχήματα και κυρίως τη δεύτερη ασιανική σοφιστική και του στωικισμού. Οι τεχνικές αυτές γίνονται οχήματα, για να εκφράσει τις νουθεσίες του προς τις εκκλησίες, με αγάπη και τρυφερότητα, με ταπεινοφροσύνη και σταθερή και αμετακίνητη πίστη στο Χριστό.

Ο Ιγνάτιος συνέταξε 7 γνήσιες επιστολές, οι οποίες ήταν: Προς Εφεσίους, Προς Μαγνησιείς, Προς Τραλλιανούς, Προς Ρωμαίους, Προς Φιλαδελφείς, Προς Σμυρναίους, Προς Πολύκαρπον.

Όπως ήδη αναφέρθηκε κατά τα τέλη του 19ου αιώνα οι θεολόγοι Zahn, Funk, Lightfoot και Harnack ακολουθώντας τον Pearson αποφάνθηκαν τελικώς πως οι επτά αυτές επιστολές που βρίσκονται στη μικτή παραλλαγή είναι γνήσιες. Παρόλα αυτά μερικοί ερευνητές διατύπωσαν αντίθετες απόψεις, υποστηρίζοντας πως μερικές εξ αυτών είναι γνήσιες ή και καμία. Μεταξύ αυτών οι Βολταίρος, ο Ρενάν, ο Weijenborg. Οι απόψεις αυτές όμως φαίνονται μεμονωμένες, ενώ παραβλέπουν και μερικά απτά ιστορικά στοιχεία.

Για να μπορέσουν να ευρεθούν ποιες ήταν γνήσιες και αν τελικώς υπήρξαν τέτοιες, οι εν λόγω θεολόγοι συγκέντρωσαν τα αρχεία της πατερικής γραμματολογίας όπως του Ειρηναίου, του Ευσεβίου, του Θεοδώρητου Κύρου και του Κυρίλλου Αλεξανδρείας και τα συνέκριναν με τους κώδικες. Από την έρευνα αποκαλύφθηκε πως οι επιστολές της μικτής παραλλαγής είχαν αποτελέσει την αρχική συλλογή.

Έτσι παρατηρούμε πως:

• Πολύκαρπος Σμύρνης:"τας επιστολάς Ιγνατίου... επέμψαμεν υμίν... εξ ων μεγάλα ωφεληθήναι δυνήσεσθε. Περιέχουσι γαρ πίστιν και υπομονήν και πάσαν οικοδομήν, την εις τον Κύριον ημών ανήκουσαν".
• Ειρηναίος Λυών στο Έλεγχος 28, 4 και μέσω Ευσεβίου Εκκλησιαστική Ιστορία 3, 36, παραβάλει με Ιγνατίου προς Ρωμαίους 4, 1.
• Ωριγένης στο "Περί Προσευχής" 20, παράβαλε με Ιγνατίου προς Ρωμ. 3, 3. Το ίδιο σε "Ερμηνεία εις άσμα προλεγόμενα", με Προς Ρωμαίους 7, 2 και 'Ομιλία εις Λουκάν" με "Προς Εφεσίους 19, 1".
• Θεοδώρητος Κύρου: Harnack Gesch. d. altchr. Lit. 1. Leipzig 1893, σελ. 79 - 86.

Οι νόθες επιστολές

Από τις νόθες επιστολές, οι τέσσερις της λατινικής παραλλαγής δεν παρουσιάζουν κάποιο ενδιαφέρον. Αντιθέτως όμως με τις έξι της μικτής παραλλαγής. Όλοι σχεδόν σήμερα οι ερευνητές συμφωνούν πως ο πλαστογράφος διαχειρίζεται τον εξελιγμένο μοναρχιανισμό και γνωστικισμό, ενώ είχε επιρροές από το δοκητισμό και τον Ιουδαϊσμό. Ο συγγραφέας δηλαδή ανήκει στην εποχή του δ΄ αιώνος. Μερικοί ερευνητές θεώρησαν μάλιστα πως ήταν κοινωνός αρειανικών ή απολλιναρστικών απόψεων, αλλά κάτι τέτοιο δεν βρίσκει επαρκή στηρίγματα.

Τα νόθα κείμενα δύναται να διαχωριστούν σε δύο κομμάτια. Στον πυρήνα των γνήσιων επιστολών καθώς στα παρέμβλητα. Στην έρευνα λοιπόν που διεξήχθη, συγκρίνοντας τα κομμάτια των νόθων, με αυτά των γνήσιων, απεκαλύφθη τελικά πως η αρχική συλλογή (Συλλογή της Σμύρνης) συγκροτήθηκε αυτόματα, ενώ το υλικό των έξι διακρίνεται από αυτό και φιλολογικώς.

Βιβλιογραφία

• Παπαδόπουλος Γ. Στυλιανός, "Πατρολογία Α΄", Αθήνα 2000.
• Χρήστου Παναγιώτης, "Ελληνική Πατρολογία", τόμ. Β΄, Κυρομάνος, Αθήνα 2005 (c1976).
• Νικολαΐδης Ι. Νίκος, "Αποστολικοί Πατέρες, Γραμματολογική και Θεολογική προσέγγιση", Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2002.

Αποστολικοί Πατέρες

Αποστολικοί Πατέρες | | Κλήμης Ρώμης | Ιγνάτιος ο Θεοφόρος | Πολύκαρπος Σμύρνης | Παπίας Ιεραπόλεως | (Διδαχή των Αποστόλων) | (Ποιμήν του Ερμά) | (Επιστολή Βαρνάβα)