Μελίτων Σάρδεων
Ο Μελίτων Σάρδεων (;-185/190) αποτελεί μία από τις σημαντικότερες εκκλησιαστικές προσωπικότητες του β΄ αιώνα. Πληροφορίες σχετικά με το βίο του έχουμε ελάχιστες και προέρχονται κυρίως από τον ιστορικό Ευσέβιο και τον Αναστάσιο Σιναΐτη καθώς και άλλες πηγές, οι οποίες όμως τον μνημονεύουν εμμέσως. Προερχόταν από τη Μικρά Ασία και δεν είναι γνωστό που γεννήθηκε και πότε. Γνωστό όμως είναι ότι διετέλεσε επίσκοπος Σάρδεων της Λυδίας επί των χρόνων των αυτοκρατόρων Αντωνίνου Πίου (138-161) και Μάρκου Αυρηλίου (161-180). Συμμετείχε ενεργά στην προσπάθεια επίλυσης της διαφοράς της εκκλησίας της Ρώμης και της Μικράς Ασίας, περί της ημερομηνίας εορτασμού του Πάσχα, υποστηρίζοντας τεσσαιροδεκατιτικές απόψεις, ενώ είναι ο πρώτος γνωστός εκκλησιαστικός άνδρας που γνωρίζουμε ότι μετέβη ως προσκυνητής στους Αγίους Τόπους. Ήταν άνδρας ασκητικός, με ιδιαίτερο ζήλο στην άσκηση των πνευματικών καθηκόντων του, με ιδιαίτερη ικανότητα στη χρήση του λόγου[1], ενώ του αποδιδόταν προφητική ικανότητα[2]. Μνημονεύεται από σχεδόν όλους τους μεταγενέστερους μεγάλους θεολόγους και εκκλησιαστικούς, όπως τον Τερτυλλιανό, τον Ωριγένη, τον Κλήμη Αλεξανδρείας, τον Αναστάσιο Σιναΐτη. Ο θάνατός του πιθανολογείται περί το 185, αλλά σίγουρα συνέβη προ του 190[3].
Η θεολογία του
Ο Μελίτων Σάρδεων υπήρξε μεγάλος συγγραφέας της εποχής του, όπως μαθαίνουμε από τη διασωθείσα γραμματεία. Σήμερα όμως διασώζεται μικρό μέρος της γραμματείας του, με αποτέλεσμα να μην έχουμε σαφή άποψη για την πληρότητα των θεολογικών του θέσεων, αλλά μόνο ιδέα αυτών[4]. Θα λέγαμε ότι μοιάζει αρκετά στον Ειρηναίο, παρότι προγενέστερος, αλλά παρουσιάζεται να υπερέχει αυτού σε ευρύτητα εκκλησιαστικών ενδιαφερόντων[5]. Ο ίδιος μάλιστα χαρακτηρίζεται από τον Αναστάσιο το Σιναΐτη, "θείος και πάνσοφος εν διδασκάλοις και θεόσοφος"[6].
Η θεολογία του Μελίτωνα ασχολείται ιδιαιτέρως με το ζήτημα της σωτηριολογίας. Σε αυτό το σημείο εμφανίζεται κατώτερος, αλλά ποιητικότερος από ότι ο Ειρηναίος. Χρησιμοποιεί ιδιαίτερα το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, χρησιμοποιώντας πληθώρα θεολογικών όρων που λαμβάνει από το ιερό κείμενο, ενώ κατ αυτόν οι δύο διαθήκες αποτελούν το μοντέλο, τύπος και εκπλήρωση και ενούνται αρρήκτως, με εγγυητή και βεβαιωτή της ενότητος αυτής τον Ιησού Χριστό. Το μυστήριο του Πάσχα είναι το κατεξοχήν μυστήριο της σωτηρίας, αφού τα πάντα πλέον ανακαινίζονται. Σημαντική όμως είναι η συμβολή του Μελίτωνος σε ότι αφορά την τριαδολογία του και τη χριστολογία του[7]. Ο ίδιος πολεμώντας δοκητές και το γνωστικό κίνημα των εβιωναίων, θεολόγησε έτσι ώστε να μη θεωρείται ο Χριστός ούτε απλός άνθρωπος, αλλά ούτε και φαινομενικός. Ο ίδιος παρότι φαίνεται ότι ασπαζόταν την αΐδια γέννηση του Πατρός και του Υιού[8] σε άλλο σημείο της θεολογίας του φαίνεται να συγχέει τον Πατέρα με τον Υιό[9], με αποτέλεσμα να θεωρηθεί ύποπτος για τροπικό μοναρχιανισμό. Είτε αυτό προήλθε από απολογητική διάθεση, είτε τελικά ασπαζόταν αυτές τις απόψεις, εμφαίνει ο πρώτος που δείχνει Πατροπασχιτικές τάσεις[10]. Σε ότι αφορά τη χριστολογία του οι θέσεις του είναι σαφείς:
- "Θεός γαρ ων ομού τε και άνθρωπος τέλειος ο αυτός τας δύο αυτού ουσίας επιστώσατο ήμιν, την μεν θεότητα αυτού δια των σημείων, εν τη τριετία τη μετά το βάπτισμα, την δε ανθρωπότητα αυτού εν τοις τριάκοντα χρόνοις τοις προ του βαπτίσματος, εν οις δια το ατελές το κατά σάρκα απέκρυβε τα σημεία της αυτού θεότητος, καίπερ Θεός αληθής προαιώνιος υπάχων"[11].
Τέλος θα πρέπει να επισημανθεί η ενοποιητική τάση στην ερμηνεία του έργου του θείας της οικονομίας και του σωτηρίου έργου του Θεού, ερμηνεύοντας ενιαία σωτηρία σε ενιαία διάσταση, με κέντρο πάντα το πρόσωπο του Ιησού Χριστού[12].
Συγγραφέας και υμνωδός
Υπήρξε ο πολυμερέστατος και πολυγραφοτέρος συγγραφέας του β΄ αιώνος. Θα λέγαμε δε ότι η γραμματεία του ανήκει σε ευρύτερη κλίμακα από την απολογητική. Τα συγγράμματά του που διασώθηκαν πλην ενός, είναι συνήθως αποσπασματικά και ήσσονος σημασίας. Ο Ευσέβιος διασώζει κατάλογο των έργων του, μη όμως αναφέροντας μερικά επιπρόσθετα που παρουσιάζονται από τον Αναστάσιο Σιναΐτη. Μία σειρά έργων του έχουν αντιγνωστικό χαρακτήρα[13], μερικά άλλα ομολογιακό, άλλα απολογητικό, ενώ γνωρίζουμε για κείμενά του τα οποία αποτελούσαν συλλογές παλαιοδιαθηκικών χωρίων, συντάσσοντας μάλιστα πρώτος "Κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης". Συνέγραψε επίσης κείμενα περί του ζητήματος εορτασμού του Πάσχα. Τέλος υπάρχει και σειρά ψευδεπίγραφων κειμένων που του αποδίδονται και προέρχονται από "Κώδικα της Νιτρίας" και σήμερα γνωρίζουμε ότι είναι του 7ου αιώνος.
Ο Μελίτων ως πολύπλευρη προσωπικότητα συνέβαλε σημαντικά στην εκκλησία και σε επίπεδο υμνωδίας. Το σωζόμενο κείμενό του "Περί Πάσχα" στο μεγαλύτερο μέρος του συνίσταται σε ποιητικό ρυθμό και ύφος, με αποτέλεσμα σήμερα να είναι το μεγαλύτερο ποιητικό-ρυθμικό κείμενο της αρχαίας εκκλησίας, το οποίο έδωσε ώθηση στη δημιουργία των "κοντακίων"[14]. Το σημαντικότερο όμως εύρημα είναι η αντιπαραβολή του κειμένου αυτού, με την ακολουθία της Μεγάλης Παρασκευής, που δείχνει πως το κείμενο αυτό αποτέλεσε τη βάση της ακολουθίας[15].
Υποσημειώσεις
- ↑ Π. Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίδα 661
- ↑ Τερτυλλιανός, Παρ' Ιερωνύμω, De viris illustribus 24
- ↑ Π. Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίδα 662
- ↑ Παναγιώτης Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίδα 674
- ↑ ο.π.
- ↑ Οδηγός 13
- ↑ Παναγιώτης Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίδα 675
- ↑ Εκ του Νόμου και των προφητών συλλέγομεν όσα περί του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού κηρύσσονται, ένα δείξομεν τη ημετέρα αγάπη, ότι ούτως εστίν τέλειος νους, ο Λόγος του Θεού ο προ εωσφόρου γεννηθείς (Παρά Παναγιώτη Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τομος Β΄, σελίδα 664)
- ↑ Μελίτωνος Σάρδεων, εις το Πάσχα 9
- ↑ Παναγιώτης Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίδα 675
- ↑ Αναστασίου Σιναΐτη, Περί Σαρκώσεως του Χριστού, ΒΕΠ 4, 274
- ↑ Στυλιανός Παπαδόπουλος, Πατρολογία, Τόμος Α, σελίδα 259
- ↑ Παναγιώτης Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίδα 663
- ↑ Στ. Παπαδόπουλος, Πατρολογία, Τόμος Α, σελίδα 260
- ↑ ο.π.
Βιβλιογραφία
- Παναγιώτης Χρήστου, «Ελληνική Πατρολογία», Τόμος Β΄, Εκδόσεις Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2005.
- Στυλιανός Παπαδόπουλος, «Πατρολογία», Τόμος Α΄, Έκδοση Ιδιωτική, Αθήνα 2000.
