Τερτυλλιανός

Ο Κόιντος Σεπτίμιος Φλορένς Τερτυλλιανός (στη λατινική, Quintus Septimius Florens Tertullianus), ή απλά Τερτυλλιανός (155/160 - περ. 240) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της εκκλησίας κατά τον 3ο αιώνα. Έδρασε στην περιοχή της Β. Αφρικής και η συμβολή του στη θεολογία υπήρξε σημαντική, αφενός διότι υπήρξε ο πρώτος θεολόγος που έγραψε στα λατινικά, αφετέρου για την ορολογία την οποία χρησιμοποίησε. Χαρακτηρίζεται ως απολογητής και αντιρρητικός συγγραφέας και υπήρξε φλογερός κήρυκας, οπαδός των ενθουσιαστικών τάσεων και της άκαμπτης ηθικής αυστηρότητας. Τελικώς μεταστράφηκε στο Μοντανισμό, και παρά το θορυβώδη βίο του, πέθανε στην αφάνεια.

Η ζωή του

Το βιογραφικά στοιχεία που διαθέτουμε για τον Τερτυλλιανό είναι λίγα. Γεννήθηκε από εθνικούς γονείς, ενώ σπούδασε και έδρασε στην Καρθαγένη (Καρχηδόνα) της Β. Αφρικής. Η παιδεία του ήταν λατινική και ελληνική, αλλά σε εμάς διασώζονται μόνο τα λατινικά συγγράμματα. Με βάση το έργο του διαφαίνεται ότι είχε πραγματοποιήσει σπουδές στη νομική, τη ρητορική, την ιατρική και τη στωική φιλοσοφία. Ήταν έγγαμος και στα νεανικά του χρόνια διήγαγε άσωτο βίο.

Η ζωή του και η δράση του, τοποθετούνται μεταξύ 155/160 και 225/240. Η μεταστροφή του στο χριστιανισμό δε μπορεί να καθοριστεί με ακρίβεια, πιθανολογείται όμως ότι μπορεί να συνέβη περί το 193-195. Έτσι ο βίος του σήμερα διαχωρίζεται σε τρεις περιόδους. Στην καθολική περίοδο (περ. 195-205), την ημι-μοντανιστική περίοδο (205-212) και τη μοντανιστική (212 ως τέλος). Ο λόγος της μεταστροφής του ήταν η γενναιότητα των χριστιανών ενώπιον του μαρτυρίου. Βασικός στόχος του απέβη να αποστομώσει τους πολεμίους της εκκλησίας, συγγράφοντας έργα, που είδαν το φως μεταξύ των ετών 196 και 212. Ο Τερτυλλιανός μολονότι τελικά δημιούργησε τόσο θόρυβο και προβλήματα στην εποχή του, πέθανε στην αφάνεια, άγνωστο πότε, εκτός εκκλησίας και πιθανώς απογοητευμένος από το μοντανισμό.

Για το βίο του Τερτυλλιανού, πρέπει να ειπωθεί πως υπάρχουν πηγές πλείστες σε μυθικά και υπερβολικά στοιχεία. Νεώτεροι ερευνητές με προεξάρχοντα τον T.D. Barnes απήλλαξαν τελικά τα στοιχεία τα οποία χάλκευαν την προσωπικότητα του μεγάλου συγγραφέα. Έτσι σήμερα αμφισβητείται πως ήταν γιος Ρωμαίου αξιωματούχου, διακεκριμένος νομικός καθώς και πως δημιούργησε δική του ομάδα ακολούθων, ενώ γνωρίζουμε πως δε χειροτονήθηκε ιερέας.

Τα συγγράμματά του

Το σπουδαιότερο απολογητικό έργο του θεωρείται το Απολογητικός, όπου εξυψώνει τον Χριστιανισμό, αποκρούοντας τις κατηγορίες ενάντια στους Χριστιανούς.

Εισήγαγε τον όρο "Τριάδα", στα λατινικά trinitas, στο Χριστιανικό λεξιλόγιο και πιθανόν τον τύπο "τρία Πρόσωπα, μία Ουσία", στα λατινικά "tres Personae, una Substantia" (στην κοινή ελληνική, "τρεις Υποστάσεις, Ομοούσιος") και τους όρους vetus testamentum ("Παλαιά Διαθήκη") και novum testamentum ("Καινή Διαθήκη").

Στον Απολογητικό του, ήταν ο πρώτος λατίνος συγγραφέας που προσδιόρισε τον Χριστιανισμό ως 'vera religio' (αληθινή θρησκεία) και, αντίστοιχα, τις υπόλοιπες παραδοσιακές θρησκείες της Αυτοκρατορίας ως 'δεισιδαιμονίες'.

Χιλιασμός

Ο Τερτυλλιανός ήταν υπέρμαχος της κατανόησης των "χιλίων ετών" του 20ου κεφαλαίου της Αποκάλυψης με κατά γράμμα τρόπο. (Αποκ. κεφ. 20, 21) Εξέφρασε την άποψη ότι οι πιστοί επρόκειτο να κυβερνήσουν ως βασιλιάδες για χίλια χρόνια και να αποκατασταθούν οι Εβραίοι στην Παλαιστίνη, και ότι η πόλη της Ιερουσαλήμ θα κατέβαινε από τον ουρανό (Adv. Marc. 3:24–25). Επιπρόσθετα, ανέφερε ότι σε μια πόλη της Μικράς Ασίας είδαν την "νέα Ιερουσαλήμ" να υπερίπταται στον ουρανό επί 40 ημέρες. Ο Τερτυλλιανός απέρριπτε την αλληγορική ερμηνεία αυτών των εδαφίων της Αποκάλυψης. (Adv. Marc. 4:31). Ο ασπασμός των χιλιαστικών απόψεων, ο οποίος προφανώς οφειλόταν στην εμπλοκή του στον Μοντανισμό ήταν ο λόγος για τον οποίο δεν ανακηρύχθηκε άγιος.

Δείγμα γραφής

«Ας μας δείξουν την αρχή των εκκλησιών τους, ας ξεδιπλώσουν μπροστά μας τους καταλόγους των επισκόπων που ακολουθούν διαδοχικά από την αρχή, ώστε ο πρώτος τους επίσκοπος να έχει ως προστάτη και προκάτοχό του κάποιον από τους αποστόλους ή τους αποστολικούς άνδρες, οι οποίοι συνδέονται σταθερά με τους Αποστόλους. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο οι αποστολικές Εκκλησίες μεταβιβάζουν τους επισκοπικούς τους καταλόγους, όπως η Εκκλησία των Σμυρναίων, η οποία διατηρεί την παράδοση ότι ο Πολύκαρπος τοποθετήθηκε από τον Ιωάννη». Tertullianus "De prescriptione haereticorum 21". (Εδώ μιλά για αιρετικούς).

Βιβλιογραφία

• Στυλιανός Παπαδόπουλος, "Πατρολογία", τ. Α΄, Αθήνα 2000.
• Κωνσταντίνος Σκουτέρης, "Ιστορία των Δογμάτων", τ. Α΄, Αθήνα 1998.
• Ανδρέας Θεοδώρου, "Ιστορία των Δογμάτων", τ. Α΄-μέρος β΄, Γρηγόρης, Αθήνα 1977
• Γεώργιος Φλορόφσκι, "Οι Βυζαντινοί και ασκητικοί πατέρες του 5ου αιώνα", Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2007.

Βλέπε επίσης

• The Tertullian Project: Τα έργα του Τερτυλλιανού σε πρωτότυπο και μεταφράσεις.

Απολογητές

Απολογητές | | Κοδράτος | Αριστείδης Αθηναίος | Αρίστων Πελλαίος | Ιουστίνος ο Μάρτυς | Αθηναγόρας ο Αθηναίος | Θεόφιλος Αντιοχείας | Τατιανός ο Σύρος | Μελίτων Σάρδεων | Επιστολή προς Διόγνητον | Ερμείου Διασυρμός των έξω φιλοσόφων (Ερμείας) | Ψευδιουστίνεια κείμενα