Πεντάτευχος

Πεντάτευχος ονομάζονται τα πρώτα πέντε βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης. Η ονομασία αυτή αποδόθηκε από τους Ο΄ παρά την Εβραϊκή Παλαιά Διαθήκη, η οποία της απέδιδε την ονομασία «Τορά», δηλαδή Νόμος ή Τανάκ. Εκτός από Πεντάτευχος, συναντάται επίσης και ως «νόμος του Κυρίου ή του Θεού» ή «βίβλος του Μωϋσή», ενώ ο όρος χρονολογικά μαρτυρείτε ως κυρίαρχος περί το 160 μ.Χ. Τα βιβλία τα οποία την αποτελούν είναι η Γένεσις, η Έξοδος, Το Δευτερονόμιο, το Λευιτικό και οι Αριθμοί, τα οποία περιλαμβάνουν την ιστορία της Θείας Αποκαλύψεως από τη δημιουργία του κόσμου ώς το θάνατο του Μωϋσή, δηλαδή λίγο πριν την είσοδο στη γη της επαγγελίας. Πρέπει να τονιστεί πως για πρακτικούς λόγους το έργο χωρίστηκε, πιθανότατα κατά τον 4ο αιώνα π.Χ., σε πέντε σχεδόν ισομεγέθη βιβλία και έτσι προέκυψε η «Πεντάτευχος».

Σε οτι αφορά τη διαίρεση των βιβλίων της Πεντατεύχου είναι βέβαιο πως αυτή έγινε προ της μεταφράσεως των Ο΄, αλλά δε γνωρίζουμε πότε ακριβώς συνέβη, αν και πιθανότερη εποχή σλημερα θεωρείται ο 4ος αιώνας π.Χ.. Μάλιστα η λεγόμενη κριτική σχολή συνέδεσε το βιβλίο του Ιησού του Ναυή με την Πεντάτευχο, μιλώντας για εξάτευχο, κάτι που όμως σήμερα δε βρίσκει πολλούς υποστηρικτές. Μιά αλλη όμως άποψη εκφράστηκε απο τον Wellhausen. Η λεγόμενη «θεωρία των πηγών», εκφράστηκε κατά τα τέλη του 19ου αιώνα και βρίσκει ακόμα και σήμερα υποστηρικτές. Κατ'αυτή την θεωρία η Πεντάτευχος αποτελείται από τέσσερις διαφορετικές πηγές. Τον «Γιαχβιστη», τον «ελωχειμιστή», τον «Δευτερονομιστή» και τον «ιερατικό κώδικα», οι οποίες χαρακτηρίζονται από τα γράμματα J, E, D και P αντίστοιχα. Έτσι ενώ από την αρχαιότητα ήταν αποδεκτό ότι συγγραφέας των πέντε βιβλίων υπήρξε ο Μωυσής, αν και ειδικά η Γένεση φαίνεται να αποτελεί σε μεγάλο βαθμό συρραφή του υλικού που είχε ο Μωυσής στη διάθεσή του από τους προγόνους του, αποδίδονται σήμερα αρκετές αμφιβολίες για το αν όντως ήταν αυτός ο συγγραφέας. Διάφορες απόψεις διατυπώνονται πως είτε δεν συνεγράφη από τον Μωϋσή, είτε συνεγράφη εν μέρη. Όμως καμία αμφιβολία δεν εγείρεται σχετικά με το οτι η Πενταύτεχος απηχεί στη μωσαϊκή παράδοση, δηλαδή την εποχή του Μωϋσή, του νόμους και τα έθιμα αλλά, τις παραδόσεις και τη νομοθεσία της εποχής της οποίας δεσπόζουσα μορφή, οργανωτής, εμπνευστής και νομοθέτης υπήρξε ο ίδιος ο Μωϋσής.

Βιβλία και περιεχόμενα

Βιβλία

Στον εβραϊκό Βιβλικό κανόνα τα ονόματα αυτών των πέντε βιβλίων είναι:

• «Στην αρχή», εβρ. Μπερεσίθ
• «Και αυτά τα ονόματα», εβρ. Σεμώθ
• «Και εκάλεσε», εβρ. Βαγικρά
• «Και είπε», εβρ. Μπεμιδμπάρ
• «Αυτοί οι λόγοι», εβρ. Ντεβαρίμ

Όταν πραγματοποιήθηκε η μετάφραση των Ο' (εβδομήκοντα), τα πέντε βιβλία του Νόμου ονομάστηκαν με βάση το περιεχόμενο τους ως εξής:

• Γένεσις (εξιστορεί τα γεγονότα από τη γένεση του κόσμου)
• Έξοδος (εξιστορεί τα γεγονότα της εξόδου από την Αίγυπτο)
• Λευιτικόν (περιέχει τη νομοθεσία των ιερέων της φυλής Λευί)
• Αριθμοί (ονομασία που προέκυψε από την απαρίθμηση των Ισραηλιτών που βλέπουμε στα κεφάλαια 1—4)
• Δευτερονόμιον («δεύτερος νόμος» ο οποίος δόθηκε στον Μωυσή λίγο πριν το θάνατο του)

Περιεχόμενο

Στην Πεντάτευχο εκτίθεται η ιστορία της θείας αποκαλύψεως από τη γένεση του κόσμου μέχρι τον θάνατο του Μωυσή. Καταγράφεται σ' αυτά, η καταγωγή των διαφόρων λαών της ανθρωπότητας και ειδικότερα του «περιουσίου λαού» του Θεού, του οποίου εξιστορούνται κατά σειρά τα εξής γεγονότα:

• Η δουλεία στην Αίγυπτο
• Η άφιξη στην κοιλάδα του Ιορδάνη
• Η προετοιμασία εισόδου στη γη της επαγγελίας.

Ενδιάμεσα, οι διηγήσεις αυτές αναφέρονται στις νομικές διατάξεις που ρυθμίζουν τον θρησκευτικό και κοινωνικό βίο των Ισραηλιτών και από εκεί προέρχεται η ονομασία «Νόμος» (εβρ. Τορά) που χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα από τους Ιουδαίους.

Η βασική ιδέα που κυριαρχεί στην πεντάτευχο είναι ενέργεια του ενός και μόνου παντοδύναμου Θεού, ο οποίος παρά την πτώση της ανθρωπότητας από την αμαρτία, δεν την εγκαταλείπει, αλλά διαλέγει ένα εκλεκτό λαό, τον Ισραήλ, ως φυτώριο θείας αποκαλύψεως και ως μέσο μεταδόσεως της Θείας ευλογίας στο ανθρώπινο γένος. Ουσιαστικός στόχος του συγγραφέα είναι η σκιαγράφηση της καταγωγής λαών της ανθρωπότητας και ειδικά του λαού του ισραήλ, μέσα από τις περιπέτειες του. Οι διηγήσεις αυτές πλαισιόνονται πέρα απο την ιστορική αφήγηση με νομοθετικές διατάξεις οι οποίες ρυθμίζουν το θρησκευτικό και κοινωνικό βίο των Ισραηλιτών.

Διάγραμμα περιεχομένου

• Γένεσις

Παγκόσμια ιστορία (1:1-11:32)

Δημιουργία. Από Αδάμ μέχρι Νώε (1:1-6:4)

Από Νώε μέχρι Αβραάμ (6:5-11:32)

Πατριαρχική ιστορία. Αβραάμ (12:1-25:18)

Ισαάκ και Ιακώβ (25:19-36:43)

Ιωσήφ και οι αδελφοί του (37:1-50:26)

• Έξοδος

Η απελευθέρωση (1:1-18:27)

Η διαθήκη (19:1-20:21)

Η σκηνή του μαρτυρίου και ο χρυσός μόσχος (25:1-40:38)

• Λευιτικόν

Τα είδη των θυσιών (1:1-7:38)

Καθιέρωση του ιερατείου (8:1—10:20)

Οι διατάξεις περί ακαθάρτων (11:1-16:34)

Ο νόμος περί αγιότητας (17:1-26:46)

Διατάξεις για τις ευχές και τη δεκάτη (27:1-34)

• Αριθμοί

Διαμονή στο Σινά (1:1-10:10)

Πορεία από το Σινά μέχρι τις στέπες του Μωάβ (10:11-22:1)

Διαμονή στη Μωάβ (22:2-36:13)

• Δευτερονόμιον

Προλεγόμενα (1:1-11:32)

Νομικές διατάξεις (12:1-26:19)

Επιλεγόμενα (27:1-30:20)

Οι τελευταίες ημέρες του Μωυσή (31:1—34:12)

Βλέπε επίσης

• Βιβλικός κανόνας
• Παλαιά Διαθήκη
• Τανάκ

Βιβλιογραφία

• Αγουρίδης Σάββας, Ιστορία της Θρησκείας του Ισραήλ, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1995
• Καλαντζάκης Ε. Σταύρος, Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2006
• Μπρατσιώτης Ι. Παναγιώτης, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, Αθήνα 1993 (c1936)
• Χαστούπης Π. Αθανάσιος, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, εκδ. Πανεπιστημίου Αθηνών, 1986
• David Noel Freedman, The Anchor Bible Dictionary, New York: Doubleday, 1992
• Gleason Leonard Archer, A Survey of Old Testament Introduction, 3η έκδ., Moody Press, 1998
• James Luther Mays et al., Harper's Bible Commentary, San Francisco: Harper & Row, 1988
• John Barton and John Muddiman, Oxford Bible Commentary, New York: Oxford University Press, 2001