Αθηναγόρας ο Αθηναίος
O Αθηναγόρας ο Αθηναίος[1] ήταν χριστιανός Απολογητής ο οποίος άκμασε το β΄ μισό του 2ου αιώνα, εποχή κατά την οποία ρωμαίος αυτοκράτορας ήταν ο Μάρκος Αυρήλιος (161-180), ενώ ένα μέρος των κρατικών υποθέσεων είχε ανατεθεί και στο γιο του, Κόμμοδο.
Σύμφωνα με την επιγραφή του έργου, Πρεσβεία περί Χριστιανών, Αθηναγόρου Αθηναίου, φιλοσόφου χριστιανού, καταγόταν πιθανότατα από την Αθήνα, όπου σπούδασε φιλοσοφία. Βασικά στοιχεία για το πρόσωπο, τη μόρφωση και το έργο του αντλούμε από τα δύο έργα του, που διασώθηκαν σε κώδικα του 914: "Πρεσβεία περί Χριστιανών" και "Περί αναστάσεως νεκρών", τα οποία όμως δεν μνημονεύονται, όπως και ο ίδιος, από κανένα εκκλησιαστικό συγγραφέα, πλην του Μεθοδίου Ολύμπου († 311), μια αναφορά του Επιφανίου Κύπρου (Πανάριον 64,20,21) και αργότερα του Μεγάλου Φωτίου (Βιβλιοθ. Κώδ. 243, σ. 293Β).
Έργα
- Στο έργο "Πρεσβεία περί Χριστιανών" (περ. 177 μ.Χ.), ο Αθηναγόρας αποκρούει ως συκοφαντικές και ψευδείς τις κατηγορίες κατά των χριστιανών για αθεΐα (κεφ. 4-31), για ανθρωποθυσιαστικά δείπνα και αιμομειξίες (32-36). Όπως ο ίδιος λέει, αν αυτά ήταν πράγματι άληθεια, τότε θα ήταν δικαιολογημένη ακόμη και η ολοκληρωτική εξόντωσή τους ("συν γυναιξί και παισί προρρίζους"). Ο Αθηναγόρας διαμαρτύρεται, διότι ενώ όλοι, Αθηναίοι, Λακεδαιμόνιοι, Αιγύπτιοι, λατρεύουν τους θεούς της επιλογής τους, χωρίς κανείς τους να φοβάται μήπως συρθεί σε δίκη "καν γελοία ή", οι χριστιανοί διώκονται μόνο επειδή ονομάζονται "χριστιανοί", παρ' όλο που είναι πάντα ευσεβείς απένταντι "προς τε το θείον και την βασιλείαν". Εξαίρει τους Χριστιανούς για την ηθική τους, εξαιτίας της οποίας δεν παρίστανται στις θηριομαχίες ενώ θεωρούν τον δεύτερο γάμο ως "ευπρεπή μοιχίαν" (πρβλ. 32-33).
- Το άλλο σωζόμενο έργο είναι το "περί Αναστάσεως νεκρών", μία φιλοσοφική απολογία υπέρ του θεμελιώδους αυτού Χριστιανικού δόγματος, χωρίς όμως το παραμικρό έρεισμα στην Αγία Γραφή. Στο εξαιρετικό του κείμενο, αποκρούει τις ενστάσεις των εθνικών (ειδωλολατρών) και προσπαθεί να δείξει ότι η Ανάσταση είναι δυνατή δεδομένης της παντοδυναμίας του Θεού (1-10). Προσπαθεί μάλιστα να απόδειξει ότι η Ανάσταση είναι εύλογη και αναγκαία με βάση τους συλλογισμούς:
- Ότι ο προορισμός κάθε λογικού όντος είναι "η εν αφθαρσία διαμονή",
- Η σύσταση του ανθρώπου από σώμα και ψυχή απαιτεί και στη μελλούσα ζωή συνύπαρξη των δύο αυτών συστατικών (κεφ. 15), ώστε ο άνθρωπος να απολαύσει ή να τιμωρηθεί με πλήρη τη σύστασή του (κεφ. 22),
- Ο προορισμός του ανθρώπου εφόσον δεν εκπληρώνεται σε αυτό τον κόσμο, δεν είναι δυνατό παρά να εκπληρωθεί στον άλλο (κεφ. 24).
Χαρακτηρισμός
Γενικά, ο Αθηναγόρας αντλεί επιχειρήματα από το υλικό γνώσεως και εμπειρίας του εξω-εκκλησιαστικού κόσμου, είναι άριστος γνώστης της ελληνικής φιλολογίας, μυθολογίας και φιλοσοφίας, και με ήπια γλώσσα προσπαθεί να προβάλλει σημαντικές αλήθειες της Χριστιανικής πίστεως, όπως το τριαδικό δόγμα, του οποίου θεωρείται εξαίρετος θιασώτης, και μάλιστα πριν από την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο.
Ο Αθηναγόρας ξεχωρίζει από τους σύγχρονους του απολογητές για τη φιλολογική αρτιότητα και το προσεγμένο ύφος, ενώ στον χώρο της θεολογίας προβάλλει εκτός από την ορθόδοξη τριαδολογική διδασκαλία, και τη θεοπνευστία των Γραφών καθώς και την αυστηρή ασκητική στάση στον ηθικό βίο των χριστιανών. Για τους λόγους αυτούς, το συγγραφικό του έργο κατέχει αξιόλογη θέση στην εκκλησιαστική γραμματεία των πρώτων αιώνων.
Υποσημειώσεις
- ↑ Τα έργα του Aθηναγόρα βρίσκονται στις εκδόσεις: ΒΕΠΕΣ, 4, 282-331 και PG 6, 889-1024.
Βιβλιογραφία
- Γεράσιμος Ι. Κονιδάρης. «Εκκλησιαστική Ιστορία της Ελλάδος, από της ιδρύσεως των Εκκλησιών αυτής υπό του Αποστόλου Παύλου μέχρι σήμερον», τόμ. Α΄, εν Αθήναις 1954-1960.
- "Αθηναγόρας ο Απολογητής", Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 1, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1962, στ. 601.
- "Αθηναγόρας", e-δομή (ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ), εκδόσεις Δομή Α.Ε., Αθήνα 2003-2004 [DVD-ROM].
- "Αθηναγόρας, ο Αθηναίος", εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα, τόμ. 3, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα 2004-2005.