Συναξάρι
Με τον όρο Συναξάρι, ο οποίος ετυμολογείται από τη λέξη σύναξη, που σημαίνει συνάθροιση των πιστών στους ναούς προς τιμή κάποιου αγίου ή κάποιου εκκλησιαστικού γεγονότος[1], αναφερόμαστε σε μια διήγηση η οποία αφορά τη ζωή των αγίων ή διάφορες εορτές[2]. Τα Συναξάρια δημιουργήθηκαν από συντμήσεις Μαρτυρίων και Βίων αγίων τα οποία γράφτηκαν από διάφορους ανώνυμους μεταγενέστερους συγγραφείς[3]. Στο πλαίσιο αυτό, το συναξάρι είναι η διήγηση και η περιγραφή πρώτα του μαρτυρικού θανάτου του πιστού χριστιανού και δεύτερον του μαρτυρικού βίου όλων των Αγίων της εκκλησίας, που προέρχεται από τις συνέπειες της ομολογίας της ορθοδόξου πίστεως[4], με αναφορές στα παθήματα για το όνομα του Χριστού[5] αλλά και στην καθημερινή ζωή της προσευχής και της νηστείας, της αγρυπνίας, της ελεημοσύνης και της διαρκούς μετάνοιας για τις αμαρτίες της ζωής αυτής και τις ατέλειες της κάθε στιγμής[6].
Το Συναξάρι, συχνά σημαίνει και το Μηνολόγιο, δηλ. την συλλογή κειμένων που με ημερολογιακή σειρά παραθέτουν περιεχόμενο σχετικό με γιορτές και αγίους[7]. Η διαφορά τους είναι ότι στα Συναξάρια τα βιογραφικά στοιχεία και οι περιγραφές είναι συντομότερα[8].
Τα Συναξάρια, εκτός των βίων και των μαρτυρίων αγίων, αναφέρονται επίσης σε γεγονότα από τη ζωή του Χριστού ή της Θεοτόκου, μνημονεύονται σε αυτά άγγελοι, προφήτες και άλλα πρόσωπα της Π. Διαθήκης, τιμούνται κτήτορες ή ανακαινιστές μονών, επίσης βασιλείς και αρχιερείς, αναφέρονται σε θαύματα ή σημαντικά γεγονότα όπως η σύγκληση μιας Συνόδου, η ανεύρεση ή μετακομιδή ιερού λειψάνου και τα εγκαίνια ναού, αλλά περιγράφουν επίσης και θλιβερά γεγονότα, όπως είναι ένας λοιμός ή ένας σεισμός, είτε μνημονεύουν τη σωτηρία μιας πόλεως και άλλα παρόμοια[9]. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά στο Μηνολόγιο του Βασιλείου Β΄ όπου στις 7 Αυγούστου μνημονεύεται η κατάλυση "των Περσών και των Αβάρων"[10], γεγονός που αφορά τη λύτρωση από μια πολύ δύσκολη στιγμή για την Βυζαντινή Αυτοκρατορία (επί αυτοκράτορα Ηρακλείου, το έτος 626), κατά τη διάρκεια της οποίας "ο πατριάρχης Σέργιος με κηρύγματα, ολονύχτιες ακολουθίες και κατανυκτικές λιτανείες διατήρησε άγρυπνο τον θρησκευτικό ενθουσιασμό του πληθυσμού, και οι έμπειροι φρουροί αντέκρουσαν όλες τις επιθέσεις των εχθρών"[11].
Τα Συναξάρια, εκτός από ψυχωφελείς διηγήσεις για τους πιστούς[12] αποτελούν συχνά και "σπουδαιοτάτην πηγήν και διά την εξωτερικήν και διά την εσωτερικήν κυρίως ιστορίαν του Βυζαντίου" αν και παρουσιάζουν αρκετές δυσκολίες οι οποίες πρέπει να μελετηθούν και σχετίζονται με την παράδοση των κειμένων αυτών και την ορθή τους αποκατάσταση[13]. Επίσης αποτελούν σπουδαιότατη πηγή για τη γνώση του λαϊκού βίου, των κοινωνικών σχέσεων, του πολιτισμού γενικότερα, αλλά και για την κρατική οργάνωση, τις σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας, την αγροτική οικονομία, τις εμπορικές σχέσεις, το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας, τις πολιτιστικές εκδηλώσεις, και για πολεμικά γεγονότα ακόμη[14].
Σημαντικές πηγές για τα κείμενα αυτά αποτελούν το πολύτομο έργο Acta Sanctorum (AASS), edd. Socii Bollandiani, Antverpiae 1643 κ.ε. (μέσα στους τόμους του οποίου έχει εκδοθεί και το περίφημο Συναξάρι της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, που διαμορφώθηκε τον 10ο αιώνα[15]), το ειδικό περιοδικό των Βολλανδιστών (Ρωμαιοκαθολικοί μοναχοί του βελγικού Ιησουιτικού τάγματος, με επιστημονικό, αγιολογικό έργο) με τίτλο Analecta Bollandiana (δημοσιεύεται από το 1882 κ.ε.) αλλά και η συλλογή του Jacques-Paul Migne, Patrologia Graeca (161 τόμοι)[16]. Το πιο γνωστό νεότερο Συναξάρι συντάχθηκε από τον Νικόδημο τον Αγιορείτη (Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού, Βενετία 1819), ενώ, με προσθήκες στον Συναξαριστή του Νικόδημου εκδόθηκε ο Μέγας Συναξαριστής (τόμοι 12, Αθήνα 1889-1896 και σε νεότερη έκδοση με διορθώσεις και αλλαγές από τον Βίκτ. Ματθαίου, το 1964), ενώ σημαντική είναι και η εργασία του Σωφρ. Ευστρατιάδη που εκδόθηκε με τίτλο Αγιολόγιον της Ορθοδόξου Εκκλησίας (πρώτη έκδοση 1935)[17].
Υποσημειώσεις
- ↑ Παπαδόπουλος Αντώνιος, Αγιολογία, τόμ. Ι - Θέματα γενικά, ειδικά και εορτολογίου, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1996, σελ. 18.
- ↑ Τσάμης Γ. Δημητρίος, Αγιολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 32.
- ↑ Τσάμης, Αγιολογία..., ό.π.
- ↑ Κορακίδης Σ. Αλεξάνδρος, Αγιότητα και Μαρτύριο - Η Αγιολογία της Ορθοδόξου Εκκλησίας, εκδ. Νεκτ. Παναγόπουλος, Αθήνα 2000, σελ. 122.
- ↑ Κορακίδης, Αγιότητα..., ό.π., σελ. 123.
- ↑ Κορακίδης, Αγιότητα..., ό.π., σελ. 124.
- ↑ ΘΗΕ, τόμ. 11 (1967), στ. 554.
- ↑ Παπαδόπουλος, Αγιολογία, ό.π., σελ. 19.
- ↑ Παπαδόπουλος, Αγιολογία, ό.π.
- ↑ PG 117,573D.
- ↑ Ostrogorsky Georg, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τόμ. Α΄, 7η έκδ., Ιστορικές Εκδόσεις Στέφανος Δ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 2002, σελ. 169.
- ↑ Παπαδόπουλος, Αγιολογία, ό.π., σελ. 19.
- ↑ Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Πηγαί της Βυζαντινής Ιστορίας, 5η έκδ., Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1987, σελ. 64.
- ↑ Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, Πηγές Εκκλησιαστικής Ιστορίας, Αρμός, Αθήνα 1989, σελ. 142.
- ↑ Τσάμης, Αγιολογία..., ό.π., σελ. 32.
- ↑ Καραγιαννόπουλος, Πηγαί..., ό.π.
- ↑ Τσάμης, Αγιολογία..., ό.π., σελ. 33.
Βιβλιογραφία
- "Συναξάριον", Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια (ΘΗΕ), τόμ. 11, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1967, στ. 554-556.
- Κορακίδης Σ. Αλεξάνδρος, Αγιότητα και Μαρτύριο - Η Αγιολογία της Ορθοδόξου Εκκλησίας, εκδ. Νεκτ. Παναγόπουλος, Αθήνα 2000, σελ. 121-125.
- Παπαδόπουλος Αντώνιος, Αγιολογία, τόμ. Ι - Θέματα γενικά, ειδικά και εορτολογίου, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1996, σελ. 18-20.
- Τσάμης Γ. Δημητρίος, Αγιολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 32-33.
