Ιούδας ο Ισκαριώτης

Το φιλί του Ιούδα. (Αναγεννησιακός πίνακας του Giovanni Angelico)

Ο Ιούδας Σίμωνος Ισκαριώτης ήταν ένας από τους δώδεκα μαθητές του Ιησού Χριστού και ο άνθρωπος που τον πρόδωσε στο συνέδριο, με αποτέλεσμα να οδηγηθεί στο εκούσιο πάθος. Πριν εισέλθει στο μαθητικό κύκλο, ανήκε σε κίνημα Ιουδαίων ζηλωτών, ενώ είναι πιθανό να ήταν και ο μόνος εκ των στενών μαθητών του, που δεν προερχόταν από την περιοχή της Γαλιλαίας. Μέσα από τα ευαγγέλια διασώζονται αρκετές πτυχές για την προσωπικότητά του, η οποία γενικώς αναφέρεται με μελανά χρώματα. Τελικά είτε αυτοκτόνησε μη μπορώντας να δεχτεί πως η παράδοση του Ιησού στους Φαρισαίους, τον οδήγησε στο θάνατο, είτε βρήκε τραγικό θάνατο.

Η προσωνυμία «Ισκαριώτης»

Η επωνυμία Ισκαριώτης πιστεύεται από πολλούς ερευνητές ότι είναι τοπωνυμική. Έχει μάλιστα βρεθεί και αριθμός χειρογράφων τα οποία τον αναφέρουν ως Σκαριώθ, Σκαριώτη, Ισκαριώθ, που πιθανώς σημαίνουν τον "άνθρωπο της Καριώθ" ή "από Καριώτου". Σύμφωνα με αυτή την υπόθεση προέρχεται από την πόλη Κεριώθ (Qerijjoth) ή Καριωτόν ή ίσως τη μικρή πόλη της Ιουδαίας Κιριώθ, Κεριώθ, Εζρωθ ή Ασώρ τη σημερινή δηλαδή Horbet el Qarjatejn της Νότιας Ιουδαίας. Με βάση τελικά αυτή εικασία, ήταν ο μοναδικός μαθητής που δεν προερχόταν από τη Γαλιλαία. Μία ακόμα πιθανή ερμηνεία είναι πως το Ισκαριώτης συνδέεται με το θρησκευτικό πολιτικό κίνημα των ζηλωτών και είναι σημιτική-αραμαϊκή μεταγραφή της λατινικής λέξης sicarius που σημαίνει ληστής, όπως μαθαίνουμε από το Φλάβιο Ιώσηπο. Οι Σικάριοι μάλιστα αποτελούσαν μια από τις πλέον ριζοσπαστικές και εξτρεμιστικές ομάδες των Ζηλωτών, ίσως και ένα είδος ανταρτών πόλεων. Οι απόψεις που θέλουν τη λέξη Ισκαριώτης να σημαίνει "άνθρωπος του ψεύδους" ή "άνθρωπος εκ Σιχάρ" δε έχουν επαρκή στηρίγματα.

Ο βίος του μέσα από την Καινή Διαθήκη

Οι πληροφορίες που λαμβάνουμε περί του βίου του Ιούδα από τα ευαγγέλια δεν είναι πολλές. Στους καταλόγους των συνοπτικών ευαγγελίων αναφέρεται πάντοτε ως δωδέκατος, ενώ στις Πράξεις δεν αναφέρεται αφού δε ζούσε πλέον. Ήδη όμως περιγράφεται με μελανά χρώματα. Ο Λουκάς τον αναφέρει "ος και εγένετο προδότης" (Λουκ. 6, 16), ο δε Μάρκος "ος και παρέδωκεν αυτόν" (Μάρκος 3, 19). Ο Ιωάννης μάλιστα κάνει τέσσερις αναφορές στον Ιούδα στο ευαγγέλιο του εκ των οποίων "ο μέλλων αυτόν παραδιδόναι" (Ιω. 12, 4) και "του διαβόλου ήδη βεβληκότος εν τη καρδία Ιούδα Σίμωνος Ισκαριώτου ίνα αυτόν παραδώ" (Ιω. 13, 26).

Ο Ιούδας αρχικώς φαίνεται πως δεν ήταν ιδιώτης, δηλαδή άνθρωπος ο οποίος δεν είχε γραμματικές γνώσεις. Αντιθέτως φαίνεται πως κατείχε πρακτικές ικανότητες και καλές ιδιότητες που τον έκαναν να ξεχωρίζει, γι αυτό και ανέλαβε τα καθήκοντα του οικονόμου (Ιω. 12, 6. 13, 29). Ο Ιούδας λοιπόν κατείχε το γλωσσόκομον (ταμείο) από το οποίο η ομάδα των δώδεκα και ο Ιησούς συντηρούνταν, παρότι ο Ιησούς γνώριζε ότι έκλεβε το ταμείο. Η φιλαργυρία μάλιστα μέσα από τα κείμενα της Καινής Διαθήκης είναι ένα σημείο το οποίο τονίζουν ιδιαίτερα οι ευαγγελιστές και το αναδεικνύουν ως ένα σημαντικά αδύναμο στοιχείο του χαρακτήρα του. Χαρακτηριστικό στιγμιότυπο από το βίο του Ιούδα παρατηρούμε στο συμβάν της ομιλίας του Ιησού στην Καπερναούμ, την αποκαλούμενη ομιλία του "άρτου της ζωής" (Ιω. 6, 22-59), όπου ακόμα και μαθητές Του δυσανασχέτησαν από τα λεγόμενά Του. Είναι χαρακτηριστικοί οι λόγοι του Κυρίου που ουσιαστικά απεύθυνε προς τον Ιούδα: "ἀπεκρίθη αὐτοῖς ὁ ᾿Ιησοῦς· οὐκ ἐγὼ ὑμᾶς τοὺς δώδεκα ἐξελεξάμην; καὶ ἐξ ὑμῶν εἷς διάβολός ἐστιν. ἔλεγε δὲ τὸν ᾿Ιούδαν Σίμωνος ᾿Ισκαριώτην· οὗτος γὰρ ἔμελλεν αὐτὸν παραδιδόναι, εἷς ὢν ἐκ τῶν δώδεκα." (Ιω. 6, 68-71). Σύμφωνα λοιπόν με μερικούς ερευνητές ο Ιούδας από το σημείο αυτό αρχίζει την απομάκρυνσή του. Λίγο αργότερα στη Βηθανία ο Ιησούς, στο σπίτι της Μαρίας του Λαζάρου, επιτιμά τον Ιούδα για τα σχόλια του (Ιω. 12, 1-7). Στην ίδια περικοπή ο Ιησούς μιλά εμμέσως για τέλος που πλησιάζει.

Ο Ιούδας τελικά οδηγείται ενώπιον των αρχιερέων και ρωτά ποιο αντίτιμο επιζητούν για να παραδώσει τον Ιησού. Ο Ματθαίος συμπληρώνει: "καὶ ἀπὸ τότε ἐζήτει εὐκαιρίαν ἵνα αὐτὸν παραδῷ." (Ματθ. 26, 14-16). Ο Ιούδας τελικώς παρίσταται στο Μυστικό Δείπνο χωρίς όμως να λάβει μέρος στη ευχαριστιακή κοινωνία (Ιω. 13, 1-30). Ο Κύριος γνωρίζοντας τα μέλλοντα τον προτρέπει να κάνει γρήγορα πραγματικότητα τις σκέψεις του με αποτέλεσμα τελικά να οδηγηθεί στους Φαρισαίους για να συλλάβουν το Χριστό (Ιω. 18, 1-3. Ματθ. 26, 47. Μάρκος 14, 43. Λουκάς 22, 47). Τελικά υποδεικνύει τον Ιησού με ένα φιλί ενώ μάλιστα ο Μάρκος μας τονίζει ότι είχε συμβουλέψει τους Φαρισαίους να πάνε με απόσπασμα ασφαλείας ώστε να μην επιχειρήσει να διαφύγει (Μάρκος 14, 44). Αυτή η πρόταση δείχνει πως πιθανώς ο Ιούδας πλέον είχε τυφλωθεί από μίσος, ίσως λόγω των γεγονότων που συνέβησαν (απόκληση διαβόλου που θα τον προδώσει, επιτίμηση στην οικία της Μαρίας, διάψευση μεσσιανικών προσδοκιών). Ο ίδιος όμως προφανώς δεν περίμενε δίκη και θανατική του καταδίκη. Αυτό κατά τον Ματθαίο, τον έκανε να μετανοήσει για την πράξη του και τελικά να αυτοκτονήσει (Ματθαίος 27, 5. πράξεις 1, 18-19) μη μπορώντας να δεχτεί μια τέτοια εξέλιξη. Πρέπει πάντως να τονιστεί ότι η περιγραφή του Λουκά και του Ματθαίου διαφέρουν ουσιωδώς σχετικά με το θάνατό του.

Στην πρώτη περίπτωση ο Ματθαίος αναφέρει πως ο Ιούδας επέστρεψε τα τριάντα αργύρια και τελικά κρεμάστηκε. Τα χρήματα τα οποία επιστράφηκαν στους αρχιερείς χρησιμοποιήθηκαν για να αγοραστεί ο αγρός του κεραμέως (Ματθαίος 27, 9-10). Στην αντίπερα όχθη ο Λουκάς αναφέρει πως με αυτά τα χρήματα ο Ιούδας αγόρασε ένα χωράφι και βρήκε τραγικό θάνατο καθώς "πρηνὴς γενόμενος ἐλάκησε μέσος, καὶ ἐξεχύθη πάντα τὰ σπλάγχνα αὐτοῦ·" (Πράξεις 1, 18).

Η προδοσία

Θέμα σχετικά μεγάλης ερεύνης, από τη θεολογική και ιστορική έρευνα, έχει γίνει η προδοσία του Ιούδα. Γενικώς σήμερα θεωρείται αποδεκτό πως η αδυναμία το Ιούδα να κατανοήσει το πραγματικό νόημα της μεσσιανικής ιδιότητας του Ιησού, περνούσε μέσα από τις μεσσιανικές ζηλωτικές του ανησυχίες. Ο Ιούδας, πιθανώς, ήταν μέλος του Ιουδαϊκού κινήματος των Ζηλωτών και μάλιστα φαίνεται πως ανήκε σε μία ομάδα με ακραίες θρησκευτικές και εθνικές-πολιτικές πεποιθήσεις. Οι κύκλοι μάλιστα όπου άνηκε ο Ιούδας κατανοούσαν την έλευση του Μεσσία ως ένα εθνικό απελευθερωτή που θα οδηγούσε το βασίλειο των Ιουδαίων σε μεγάλη ακμή και κατάλυση δια της βίας της ρωμαϊκής κυριαρχίας, ώστε να εγκατασταθεί επί της γης η βασιλεία του Θεού. Ήταν λοιπόν λογικό πως όταν διαπίστωσε πως η μεσσιανική αυτή προσδοκία δε μπορούσε να επαληθευτεί στο πρόσωπο του Ιησού, αφού ο Ιησούς τελικά δεν ανήκε στο προφίλ του Μεσσία το οποίο ταίριαζε στις βλέψεις και τις προοπτικές του κινήματος των ζηλωτών, να οδηγηθεί σε μια τέτοια πράξη. Είναι βέβαιο μάλιστα πως και άλλοι μαθητές ανήκαν στο κίνημα των ζηλωτών (όχι απαραίτητα το ίδιο) και πως παρερμήνευσαν και αυτοί αρχικώς το μήνυμα της μεσσιανικής ιδιότητας του Κυρίου όπως και σύγχρονοί του Ιουδαίοι. Ο Ιησούς όμως στηλίτευσε μια τέτοια μεσσιανική προσδοκία με το κήρυγμά του, πράγμα που σίγουρα θα επέφερε αναταράξεις ανάμεσα σε μεγάλη μερίδα ιουδαίων. Ανάμεσα λοιπόν σε αυτούς που ανέμεναν ένα μεσσία όπως ο Θευδάς ή Βαρ Κόχβα, ήταν προφανώς και ο Ιούδας, που όσο περισσότερο γνώριζε τον Κύριο, τόσο πιθανώς απογοητευόταν από την επιλογή του να τον ακολουθήσει, καθώς πλέον διαψεύδονταν οι ελπίδες, που είχαν συνυφανθεί με το πρόσωπό Του.

Μία ακόμα άποψη που έχει ειπωθεί περί της προδοσίας του Ιούδα είναι πως παρακινήθηκε από από φιλοπατρία. Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, ο Ιούδας πίστευε ότι αν προδοθεί ο Ιησούς θα επακολουθούσε επανάσταση του λαού, αφού προ ολίγου τον είχε υποδεχθεί σαν ήρωα, με αποτέλεσμα την πτώση του Ρωμαϊκού ζυγού. Ο Ιησούς τελικά λόγω της θεϊκής του ιδιότητας, θα σωζόταν με θαυματουργικό τρόπο. Η άποψη αυτή πάντως δε βρίσκει ισχυρά ερείσματα. Η υπόθεση πως κινήθηκε αποκλειστικά από φιλάργυρα αισθήματα δεν κατανοείται σήμερα ως αποκλειστική εξήγηση για την προδοσία, καθώς τα τριάντα αργύρια που έλαβε είναι γνωστό πως δεν αποτελούσαν κάποιο ιδιαίτερα σεβαστό ποσό για τα δεδομένα της εποχής.

Το «ευαγγέλιο» του Ιούδα

Το Ευαγγέλιο του Ιούδα είναι ένα γνωστικό ευαγγέλιο το οποίο συνεγράφη από άγνωστο συγγραφέα. Συνετάχθη το β΄ αιώνα, ενώ η αποκατάστασή του και το περιεχόμενο του έγιναν γνωστά στην θεολογική επιστήμη κατά στις αρχές του 21ου αιώνα.

Το 1978 στην κεντρική Αίγυπτο ανακαλύφτηκε μετά από εκσκαφή χωριατών, ένα αρχαίος κώδικας ο οποίος ήταν γραμμένος στα κοπτικά και το τελευταίο κομμάτι του στα αρχαία Αιγυπτιακά. Χρονολογήθηκε κατά τον γ΄ ή δ΄ αιώνα, άλλα μετά από κριτική φιλολογική έρευνα διαπιστώθηκε πως ήταν μετάφραση από τα ελληνικά, οπότε η υπόθεση συγγραφής του οδήγησε τους ερευνητές στον β΄ αιώνα. Ο κώδικας αρχικά ήταν σε καλή κατάσταση, αλλά μετά από περιπετειώδες ταξίδι 23 ετών, βρέθηκε αρκετά ταλαιπωρημένος και σε αρκετά σημεία κατεστραμμένος. Έτσι έφτασε στα χέρια ανθρώπων που προσπάθησαν να τον αποκαταστήσουν, αλλά αρκετά σημεία ήταν αδύνατο να διαβαστούν.

Στο ευαγγέλιο αυτό, το οποίο απηχεί τις γνωστικές αντιλήψεις της εποχής, ο Ιησούς διαφαίνεται ως ένας άνθρωπος πολύ διαφορετικός από το γνωστό. Διαφαίνεται σαν ένας ευφυολόγος και γενικά όχι πολύ καλό άτομο, που αρνείται το ρόλο που ήρθε να εκπροσωπήσει στη γη, δηλαδή τη σωτηρία της ανθρωπότητος. Το κείμενο στις μισές διασωθείσες σελίδες του, ασχολείται με τη συναναστροφή του Ιησού με τους μαθητές του, που ούτε λίγο ούτε πολύ τους ειρωνεύεται συχνά καθώς τον παρερμηνεύουν. Στο άλλο μισό, μιλά για το κοσμολογικό κομμάτι. Η εικόνα και εκεί είναι άκρως αντιβιβλική και συνάδει με τα γνωστικά πρότυπα. Ο κόσμος δε δημιουργήθηκε από το Θεό. Ο Θεός δημιούργησε ένα υιό άγγελο, ο οποίος με τη σειρά του δημιούργησε χιλιάδες αγγέλους. Δώδεκα αιώνες και 72 φωστήρες ήρθαν επίσης σε ύπαρξη και κάθε ένας φωστήρας είχε πέντε ουρανούς, δηλαδή συνολικά 360. Ο κόσμος αυτός ήταν διεφθαρμένος, αλλά όχι τόσο όσο η γη, η οποία δημιουργήθηκε από τη σύγκρουση του Νέβρου με τον Σάκλα, που ήταν βοηθός του. Κατά τα άλλα μέσα από το Ευαγγέλιο ο Ιησούς φαίνεται να εκτιμά περισσότερο τον Ιούδα από τους άλλους μαθητές, ενώ ζητήματα όπως η ανάσταση δεν αναφέρονται. Αντιθέτως αναφέρονται γνωστικές σωτηριολογικές ερμηνείες και είναι εμφανής η διαρχία.

Για την αποκατάσταση του βιβλίου ξοδεύτηκαν μεγάλα κονδύλια και γενικά θα λέγαμε πως έγινε ιδιαίτερα αποδεκτό για τη σημαντικότητά του από την επιστημονική κοινότητα, καθώς συμπλήρωνε και επαλήθευε πληροφορίες στα απόκρυφα γνωστικά κείμενα του Nag Hammadi και της Νεκράς θάλασσας. Η αρχική απόδοση όμως, όπως διαφάνηκε από τις μετέπειτα έρευνες, ήταν σε πολλά σημεία λανθασμένη σε σημείο μάλιστα να δίνει παραπλανητική άποψη. Οι αρχικοί μεταφραστές του κειμένου οδηγήθηκαν σε μερικά σημεία σε λεκτική προσαύξηση του κειμένου, σε σημείο πολλοί κριτικοί να επισημάνουν σημαντικές αστοχίες στη μετάφραση του National Geographic. Χαρακτηριστικά, σε κάποιο σημείο στη μετάφραση του National Geographic, διαφαίνεται ο Ιησούς να λέει πως ουδείς πρόκειται να σωθεί και ότι ο μόνος που θα σωθεί θα είναι ο Ιούδας. Οι κριτικοί αντιτάχθηκαν σε αυτή την παρανόηση, με αποτέλεσμα να επεξεργαστούν νέα έκδοση ένα έτος αργότερα, όπου αναθεωρήθηκε η άποψη αυτή, όπως και άλλα σημεία. Κατά τον April DeConick μάλιστα, καθηγητή βιβλικών σπουδών, η αρχική έκδοση ως στόχο είχε να βελτιώσει το προφίλ του Ιούδα. Στην πραγματικότητα, κανείς δε μπορεί να πει τι πραγματικά γράφεται μέσα στο κείμενο, όχι μόνο εξαιτίας της κακής κατάστασης της οποίας βρέθηκε, όσο κυρίως του αινιγματικού χαρακτήρα του. Παρόλα αυτά στην αρχική προσπάθεια απόδοσης του κειμένου ασκήθηκε αρκετά έντονη κριτική στη μεταφραστική ομάδα του National Geographic, όχι μόνο για την βελτιωμένη εικόνα που ήθελε να δώσει στον Ιούδα, αλλά και για τη λεκτική προσαύξηση που παρατηρήθηκε σε αρκετά κομμάτια του κειμένου.

Βιβλιογραφία

• Απόστολος Γλαβίνας, Οι Δώδεκα Απόστολοι, Τέρτιος, Κατερίνη 1993.

Απόστολοι

Απόστολοι  | | Απόστολος Ανδρέας | Απόστολος Πέτρος | Απόστολος Ιάκωβος (Ζεβεδαίου)  | Ευαγγελιστής Ιωάννης | Απόστολος Φίλιππος | Απόστολος Βαρθολομαίος (Ναθαναήλ) | Ευαγγελιστής Ματθαίος | Απόστολος Ιάκωβος (Αλφαίου) | Απόστολος Ιούδας (Θαδδαίος) | Απόστολος Σίμων (Ζηλωτής) | Απόστολος Θωμάς | Απόστολος Ματθίας | Απόστολος Παύλος