Μαρία Μαγδαληνή

Η Αγία Μαρία η Μαγδαληνή

Η Μαρία η Μαγδαληνή ήταν μια νέα γυναίκα που ανήκε στον κύκλο των γυναικών οι οποίες ακολουθούσαν τον Ιησού και τους αποστόλους και βοηθούσαν στο έργο τους με κάθε δυνατό τρόπο. Η καταγωγή της ήταν από τα Μάγδαλα, μια μικρή πόλη στα δυτικά της Λίμνης Γεννησαρέτ και νότια της πεδιάδας της Γαλιλαίας.

Η Μαγδαληνή και η άστοχη ταύτιση της με την πόρνη του Λκ. 7:37-38

Καταρχάς θα πρέπει να διαχωριστούν τέσσερις παρόμοιες αναφορές των ευαγγελίων :

• Οι τρεις διηγήσεις από αυτές (Μκ. 14:3-9, Μτ. 26:6-13 και Ιω. 12:3-8) φαίνεται να αναφέρονται στο ίδιο γεγονός (βλ. ανάλυση πιο κάτω), με τη διαφορά ότι το εκθέτουν με περισσότερες ή λιγότερες λεπτομέρειες. Πρόκειται για την άλειψη του Ιησού με μύρο από κάποια γυναίκα στο σπίτι του Σίμωνα του λεπρού στη Βηθανία. Το γεγονός αυτό, ο Ιωάννης το τοποθετεί "προ εξ ημερών του πάσχα", και προσδιορίζει τη γυναίκα: είναι η Μαρία η αδελφή του Λαζάρου τον οποίο ανέστησε ο Ιησούς. Φυσικά σε καμμιά περίπτωση η Μαρία αυτή δεν είναι η Μαγδαληνή.

• Αντιθέτως, η διήγηση του Λουκά στην περικοπή 7:36-50 είναι αναφορά σε παρόμοιο γεγονός που έλαβε χώρα στο σπίτι του Σίμωνα του Φαρισαίου και έχει ως κεντρικό πρόσωπο μία πόρνη που μετενόησε. Πρόκειται προφανώς για διαφορετικό γεγονός, με διαφορετικό πρωταγωνιστικό πρόσωπο, που συνέβει πολύ πρίν από το πάθος του Ιησού.

Η αναφερόμενη από διαφόρους συγγραφείς, παράδοση δυτικής προέλευσης, ότι η αμαρτωλή γυναίκα και πόρνη που έπλυνε με μύρο τα πόδια του Ιησού και τα σκούπισε με τα μαλλιά της, στο επεισόδιο του Λκ. 7:37-38 ταυτίζεται με τη Μαγδαληνή, δεν μαρτυρείται από τις ιερές πηγές αφού δεν αναφέρεται όνομα για τη γυναίκα αυτή και πρόκειται για μια παρεξήγηση που διαιώνισαν αγιογράφοι και ζωγράφοι της δύσης που απεικόνισαν αυθαίρετα τη Μαγδαληνή ως πόρνη με τα μαλλιά λυτά.

Είναι πιθανόν ότι τα κοινά στοιχεία των τεσσάρων αυτών περιγραφών (η γυναίκα, το μύρο, το σπίτι κάποιου Σίμωνα) οδήγησαν στην ταύτισή τους, με ταυτόχρονη όμως παράβλεψη των διαφορών. Επίσης, η αναφορά στο όνομα Μαρία, στη μία εκ των τεσσάρων περιγραφών, παρόλο που δεν προσδιορίζει ότι επρόκειτο για την Μαγδαληνή (και έμμεσα αναφέρεται στην αδελφή του Λαζάρου), μεγάλωσε τη σύγχυση κάποιων συγγραφέων.

Διαφωνίες επάνω στην ερμηνεία των τεσσάρων περικοπών

Όπως καταγράφει στα υπομνήματά του ο καθ. Παν. Τρεμπέλας, ανάμεσα στους ερμηνευτές της Εκκλησίας δεν υπάρχει ομοφωνία για το πόσες και ποιες είναι τελικά οι γυναίκες που αναφέρονται στις τέσσερις περικοπές:

"Κατ' άλλους «τρεις εισίν αι γυναίκες αι τον Κύριον αλείψασαι μύρω. Πρώτη μεν η πάρα τω Λουκά (Λουκ, ζ 37) ήτις και αμαρτωλός ήν και περί τα μέσα του κηρύγματος τούτο πεποίηκε και εν τη οικία Σίμωνος του Φαρισαίου...δευτέρα δε η παρά τω Ιωάννη (ιβ 3), η αδελφή του Λαζάρου, βίον έχουσα σεμνόν και χαριστήριον της του αδελφού παλινζωίας προσήγαγε το μύρον..τρίτη δε εστιν αυτή περί ης Ματθαίος και Μάρκος ομοίως διαλαμβάνουσι»".

Αυτή η ερμηνεία που παραθέτει ο Παν. Τρεμπέλας είναι του Ευθ. Ζιγαβηνού (PG 129,645Β) που συμφωνεί με τον Μ. Φώτιο και μιλάει για τρεις γυναίκες:

• Άλλη στον Λουκά
• Άλλη στον Ιωάννη
• Άλλη στους δύο συνοπτικούς

Και συνεχίζει ο Παν. Τρεμπέλας:

"Κατ' άλλους «η γυνή αύτη παρά μεν τοις τρισί μία τις είναι μοι δοκεί και η αύτη, παρά δε τω Ιωάννη ουκ έτι, αλλ' ετέρα τις θαυμαστή, η του Λαζάρου αδελφή». Κατά την έκδοχήν δηλαδή ταυτην η προκείμενη γυνή ταυτίζεται προς την εν Λουκ. ζ 37 πόρνην.".

Η παραπάνω ερμηνεία που παραθέτει ο καθηγητής είναι του Χρυσοστόμου (PG 58,723) και μιλάει για δύο γυναίκες:

• Άλλη στους τρεις συνοπτικούς
• Άλλη στον Ιωάννη

Εκτός των δύο αυτών, ο Παν. Τρεμπέλας παραθέτει και μία τρίτη ερμηνευτική παράδοση από τον Βίκτωρα Αντιοχείας (5ος αιώνας) του οποίου σώζεται η μοναδική των πρώτων αιώνων ερμηνεία στο κατά Μάρκον:

"Περί δε της γυναικός δοκεί μεν μία και η αυτή γυνή παρά τοις ευαγγελιοταίς άπασιν, ουκ ην δε. Αλλά παρά τοις τρισοί μεν μία τις είναι δοκεί και η αυτή, παρά δ τω Ιωάννη ουκέτι, αλλ' ετέρα τις θαυμαμαστή, η του Λαζάρου αδελφή. Και ταύτα μέν φησιν ο της βασιλίδος πόλεως επίσκοπος Ιωάννης [ο Χρυσόστομος]. Ωριγένης δε πάλιν άλλην μέν φησι την παρά Ματθαίω και Μάρκω εκχέουσαν της κεφαλής το μύρον εν οικία Σίμωνος του λεπρού, άλλην δε την παρά τω Λουκά γεγραμμένην αμαρτωλόν κατεκχέουσαν των ποδών αυτό το μύρον εν τη οικία του Φαρισαίου. Απολινάριος δε και Θεόδωρος μίαν και την αυτήν φασι παρά πάσι τοις ευαγγελισταίς, ακριβέστερον δε τον Ιωάννην την ιστορίαν εκδεδωκέναι...Φαίνονται δε Ματθαίος και Μάρκος και Ιωάννης περί της αυτής λέγοντες· εν Βηθανία γαρ γεγενήσθαι φασι... Λουκάς δε περί ετέρας..ως είναι ταύτην αμαρτωλόν και εν τη πόλει. εκείνην δε μη αμαρτωλόν...και εν Βηθανία τη κώμη»".

Αναφέρεται έτσι σε δύο γυναίκες αλλά:

• Άλλη στον Λουκά
• Άλλη στον Ιωάννη και στους δύο συνοπτικούς

Αυτή την ερμηνεία φαίνεται να ακολουθεί και ο όσιος Αθανάσιος Κορίνθου διαχωρίζοντας ότι μόνο η γυναίκα στο κατά Λουκάν ήταν αμαρτωλός:

"η εν τη οικία του Φαρισαίου ελθούσα γυνή ήτις ην αμαρτωλός, ούτε η παρά τω Μάρκω εστίν, ούτε η παρά τω Ιωάννη, ούτε η παρά τω Ματθαίω".

Ο καθ. Τρεμπέλας θεωρεί την ερμηνεία του Βίκτωρα Αντιοχείας ως την "ορθοτέρα εκδοχή" και με αυτό φαίνεται να συμφωνεί και ο Ν. Δαμαλάς:

"Ορθότερον η γυνή αυτή διακρίνεται μεν της του Λουκά, δι' ους λόγους εκθέτει άριστα ο Ζιγαβηνός, ταυτίζεται όμως προς την του Ιω. ιβ 1-8.".

Στα ίδια συμπεράσματα καταλήγει και ο καθηγητής Ιω. Καραβιδόπουλος:

"Το ερώτημα που εξετάζουν αρχαιότεροι και νεώτεροι ερμηνευτές είναι η σχέση της διήγησης των Μάρκου και Ματθαίου προς αυτήν του Ιωάννη: Εάν οι τρεις αυτές διηγήσεις περιγράφουν το ίδιο γεγονός πως εξηγείται η έστω και ελάχιστη διαφορά στη χρονολογία (δύο μέρες — έξι μέρες πριν από το Πάσχα); Εάν πάλι πρόκειται για δύο όμοια αλλά πάντως διαφορετικά επεισόδια — όπως δέχονται ορισμένοι ερμηνευτές...αναρρωτιέται κανείς πως είναι δυνατό να έχουμε ακριβώς την ίδια περιγραφή του μύρου, τον ίδιο τόπο (Βηθανία), τις ίδιες αντιδράσεις και συζητήσεις των μαθητών, την ίδια ερμηνεία της πράξης της γυναίκας από τον Ιησού; Νομίζουμε ότι τα κοινά στοιχεία του τόπου, της ερμηνείας τής πράξης, ως προανακρούσματος του ενταφιασμού, της αντίδρασης των μαθητών...ευνοούν την άποψη ότι το ίδιο γεγονός περιγράφουν οι Μάρκος, Ματθαίος και Ιωάννης, με τη διαφορά ότι ο τελευταίος έχει ακριβέστερες πληροφορίες για το όνομα της γυναίκας (που σε καμμία από τις τρεις διηγήσεις δεν παρουσιάζεται ως μετανοούσα αμαρτωλή) και για τη χρονολογία του γεγονότος.".

Την ίδια άποψη με τους Δαμαλά, Τρεμπέλα και Καραβιδόπουλο αποδέχονται οι Σάββας Αγουρίδης, Γεώργιος Πατρώνος, η Θ.Η.Ε. και άλλοι.

Οι αναφορές των κανονικών ευαγγελίων στη Μαγδαληνή

Σύμφωνα με τα κανονικά ευαγγέλια, η Μαγδαληνή ήταν μία από τις πολλές ακολούθους που ευεργετήθηκαν από τον Ιησού και ίσως, όπως οι μαθητές, έτσι κι εκείνες, κατά καιρούς εγκατέλειπαν τα σπίτια και τους συγγενείς τους για να υπηρετήσουν το ιεραποστολικό έργο του Ιησού (ο Ματθαίος μάλιστα, εισάγει το όνομά της για πρώτη φορά στο χωρίο 27:56 σαν να ήταν κάποιο γνωστό πρόσωπο παρόλο που δεν την είχε μνημονεύσει πάλι μέχρι τότε).

Βλέπουμε, συγκεκριμένα, μερικές από τις γυναίκες που κατάγονταν από τα μέρη της Γαλιλαίας, να βρίσκονται στα νότια της Ιουδαίας και στην πόλη των Ιεροσολύμων ακόμη, και να βοηθούν το έργο του Ιησού (Λκ. 23:56). Ο ευαγγελιστής Λουκάς υπογραμμίζει μερικές φορές, ότι ολόκληρο σχεδόν το ιεραποστολικό έργο το συντηρούσαν οικονομικά πολλές από τις "μαθήτριες" αυτές, διαθέτοντας προφανώς τα οικονομικά μέσα "εκ των υπαρχόντων αυταίς", για τη συντήρηση, μετακίνηση και διαμονή της συνοδείας του Ιησού (Λκ. 8:3).

• Η Μαρία Μαγδαληνή είναι εκείνη από την οποία ο Ιησούς διώχνει επτά δαιμόνια (Μκ 16:9), δηλ. "πολλά" καθώς αυτή ήταν η συνήθης χρήση του αριθμού επτά από τους εβραίους.
• Η Μαρία η Μαγδαληνή μαζί με την Μαρία Ιωσή παρακολούθησαν την ταφή του Ιησού από τον Ιωσήφ Αριμαθαίας (Μκ. 15:47).
• Η Μαρία η Μαγδαληνή μαζί με άλλες ακολούθους του Ιησού, βρίσκεται στο Γολγοθά την ώρα της σταύρωσης (Μτ. 27:56).
• Η Μαρία η Μαγδαληνή ήταν από τους πρώτους που είδαν ότι η πέτρα του τάφου του Ιησού είχε μετακινηθεί (Μτ 28:1-2).
• Η Μαρία η Μαγδαληνή έτρεξε με τις υπόλοιπες γυναίκες να πει στους μαθητές ότι το σώμα του Ιησού έλειπε αλλά εκείνοι δεν το πίστεψαν (Λκ. 24:10).
• Η Μαρία η Μαγδαληνή είναι εκείνη στην οποία πρώτα εμφανίζεται ο αναστημένος Ιησούς (Μκ. 16:9), τον οποίο όμως, (σύμφωνα με άλλη διήγηση), δεν τον αναγνωρίσει αμέσως θεωρώντας τον ως κηπουρό (Ιω. 20:11-18).

Η Μαγδαληνή της απόκρυφης παράδοσης

Σύντομες αναφορές στο πρόσωπο της Μαρίας Μαγδαληνής που δεν ξεφεύγουν όμως από το περιεχόμενο των "κανονικών" ευαγγελίων συναντάμε στα:

• Απόκρυφη "Επιστολή Τιβερίου προς Πιλάτο" κείμενο στα ελληνικά του 11ου μ.Χ. αιώνα, δυτικής προέλευσης.
• Απόκρυφο "Ευαγγέλιο Πέτρου" που η συγγραφή του χρονολογείται στα τέλη του 2ου αιώνα.

Εκεί που οι διηγήσεις φεύγουν μακριά από τα δεδομένα των κανονικών ευαγγελίων είναι στο λεγόμενο Ευαγγέλιο του Φιλίππου, ένα ψευδεπίγραφο Γνωστικό κείμενο της συλλογής του Ναγκ Χαμαντί, που αποδίδεται στο μαθητή του Ιησού Φίλιππο. Εκεί αναφέρεται για τον Ιησού:

• "[...] Μαρία λεγόταν η αδελφή του και η μητέρα του και η σύζυγος του",
• "Η σύζυγος του ήταν η Μαρία η Μαγδαληνή. Ο Ιησούς την αγάπησε πολύ [...]", και
• "Την αγαπούσε περισσότερο από όλους τους άλλους μαθητές και την φιλούσε συχνά στο στόμα"

Επίσης, και το Ευαγγέλιο της Μαρίας που βρέθηκε στο Γνωστικό Κώδικα του Βερολίνου που έχει χρονολογηθεί στις αρχές του 5ου αιώνα μ.Χ. (αλλά μάλλον η συγγραφή του τοποθετείται πιο πριν) αναφέρει:

• "Ο Πέτρος είπε στη Μαρία, "Αδελφή, ξέρουμε ότι ο Σωτήρας σε αγαπούσε περισσότερο από τις υπόλοιπες γυναίκες"

Με αφορμή τα Απόκρυφα αυτά ευαγγέλια, πολλοί σύγχρονοι συγγραφείς, αναφέρθηκαν στον "νεανικό έρωτα" του Ιησού με τη Μαρία Μαγδαληνή. Ανάμεσα σε συγγραφείς με αναφορές σε διάφορες συζύγους ή απλά συντρόφους του Ιησού που ταυτίζονται είτε με την Μαγδαληνή είτε με άλλες γυναίκες βρίσκουμε τους Νίκο Καζαντζάκη ("Τελευταίος Πειρασμός"), Νίκο Κόκκινο ("Το αίνιγμα του Ιησού της Γαλιλαίας"), Έρνεστ Χέμινγουεϊ ("Σήμερα Παρασκευή"), Ρόμπερτ Γκρέιβς ("Βασιλιάς Ιησούς"), Άντονι Μπέρτζες ("Ο άνθρωπος από τη Ναζαρέτ") κ.ά.

Η Ορθόδοξη παράδοση για την Μαγδαληνή

Σύμφωνα με την παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, μετά την Ανάληψη του Χριστού και την ίδρυση της πρώτης χριστιανικής Εκκλησίας στα Ιεροσόλυμα, η Μαρία η Μαγδαληνή εξακολούθησε να υπηρετεί το ευαγγελικό κήρυγμα. Όταν μετά την Κοίμηση της Θεοτόκου ο Ευαγγελιστής Ιωάννης εγκαταστάθηκε στην Έφεσο, τον ακολούθησε και η Μαγδαληνή εκεί, όπου και πέθανε. Η μνήμη της εορτάζεται στις 22 Ιουλίου.

Βιβλιογραφία

• Πατρώνος Π. Γεώργιος, Η Ιστορική Πορεία του Ιησού, Δόμος, Αθήνα 1991
• Καραβιδόπουλος Δ. Ιωάννης, Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα (Βιβλική Βιβλιοθήκη #13), τόμ. Α', Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1999
• Χριστιανικός Γνωστικισμός - τα Κοπτικά Κείμενα του Nag Hammadi στην Αίγυπτο, επιμέλεια - Σάββας Αγουρίδης, 2η έκδ., Άρτος Ζωής, Αθήνα 2004