Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων του "Νεφιλίμ"

Από OrthodoxWiki
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση
μ (→‎1η ερμηνεία)
 
(5 ενδιάμεσες αναθεωρήσεις από τον ίδιο χρήστη δεν εμφανίζεται)
Γραμμή 9: Γραμμή 9:
 
Φυλές γιγάντων η [[Παλαιά Διαθήκη]] θεωρεί τους ''Ομμίν'' (''Δευτ. 2,10''), τους ''Ενακίμ'' (''Δευτ. 2,21'') και τους ''Ραφαΐν'' (''Δευτ. 2,20'') ή ''Ζομζομμίν'' (''Δευτ. 2,20'')<ref>ΘΗΕ, ό.π.</ref>.
 
Φυλές γιγάντων η [[Παλαιά Διαθήκη]] θεωρεί τους ''Ομμίν'' (''Δευτ. 2,10''), τους ''Ενακίμ'' (''Δευτ. 2,21'') και τους ''Ραφαΐν'' (''Δευτ. 2,20'') ή ''Ζομζομμίν'' (''Δευτ. 2,20'')<ref>ΘΗΕ, ό.π.</ref>.
  
−
==Οι ''Νεφιλίμ'' στην αποκαλυπτική γραμματεία==
+
===Οι ''Νεφιλίμ'' στην αποκαλυπτική γραμματεία===
 
Ένα σύνολο ψευδεπίγραφων συγγραμμάτων τα οποία, αν και κυκλοφόρησαν με το όνομα γνωστών, σπουδαίων προσώπων της ισραηλιτικής αρχαιότητας, έμειναν όμως εκτός του [http://el.orthodoxwiki.org/%CE%92%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%BA%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CE%BD%CE%B1%CF%82#.CE.9F_.CE.BA.CE.B1.CE.BD.CF.8C.CE.BD.CE.B1.CF.82_.CF.84.CE.B7.CF.82_.CE.A0.CE.B1.CE.BB.CE.B1.CE.B9.CE.AC.CF.82_.CE.94.CE.B9.CE.B1.CE.B8.CE.AE.CE.BA.CE.B7.CF.82 Κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης], ονομάζονται ''"αποκαλυπτικά"'', επειδή αποκαλύπτουν στους αναγνώστες τους δήθεν μυστήρια, που τους αφορούν ως λαό του Θεού και πρόκειται να συμβούν στους έσχατους χρόνους<ref>Καλαντζάκης Ε. Σταύρος, ''Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη'', Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 137.</ref>.
 
Ένα σύνολο ψευδεπίγραφων συγγραμμάτων τα οποία, αν και κυκλοφόρησαν με το όνομα γνωστών, σπουδαίων προσώπων της ισραηλιτικής αρχαιότητας, έμειναν όμως εκτός του [http://el.orthodoxwiki.org/%CE%92%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%BA%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CE%BD%CE%B1%CF%82#.CE.9F_.CE.BA.CE.B1.CE.BD.CF.8C.CE.BD.CE.B1.CF.82_.CF.84.CE.B7.CF.82_.CE.A0.CE.B1.CE.BB.CE.B1.CE.B9.CE.AC.CF.82_.CE.94.CE.B9.CE.B1.CE.B8.CE.AE.CE.BA.CE.B7.CF.82 Κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης], ονομάζονται ''"αποκαλυπτικά"'', επειδή αποκαλύπτουν στους αναγνώστες τους δήθεν μυστήρια, που τους αφορούν ως λαό του Θεού και πρόκειται να συμβούν στους έσχατους χρόνους<ref>Καλαντζάκης Ε. Σταύρος, ''Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη'', Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 137.</ref>.
  
 
Στα [[Χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας]] έχουν βρεθεί κείμενα και αποσπάσματα κειμένων που κάνουν λόγο για τον [[Ενώχ]], ανάμεσα στα οποία είναι και το ''Βιβλίο των Γιγάντων''<ref>Το υλικό από τα χειρόγραφα του Κουμράν, το οποίο ανήκει στο ''Βιβλίο των Γιγάντων'', προέρχεται από τα σπήλαια 1Q, 2Q, 4Q και 6Q ως εξής: 1Q23, 1Q24, 2Q26, 4Q203, 4Q530, 4Q531, 4Q532, 4Q556, 4Q206 2-3 και 6Q8 (βλ. [http://books.google.gr/books?id=lFZEltgsi_8C&lpg=PP1&dq=%22The%20Book%20of%20Giants%20from%20Qumran%22&pg=RA1-PR12#v=onepage&q&f=false L.T. Stuckenbruck, The Book of Giants from Qumran. Texts, Translation and Commentary (TSAJ 63; Tübingen: Mohr Siebeck, 1997].</ref>, το οποίο διαβαζόταν ευρύτατα (μεταφρασμένο σε διάφορες γλώσσες) στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Οι ''"γίγαντες"'', στο αποκαλυπτικό αυτό έργο αναφέρονται ως απόγονοι των πεπτωκότων αγγέλων και των θυγατέρων των ανθρώπων<ref>Eisenman Robert-Wise Michael, ''Τα 50 Χειρόγραφα-Κλειδιά της Νεκρής Θάλασσας'', Έσοπτρον, Αθήνα 1997, σελ. 126.</ref>, όπως άλλωστε και στο ίδιο το απόκρυφο βιβλίο του ''Ενώχ'', το οποίο στο σημείο αυτό εμφανίζεται να υπομνηματίζει το 6ο βιβλικό κεφάλαιο της ''Γενέσεως''<ref>Αγουρίδης Σάββας, ''Τα απόκρυφα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης'', τόμ. Α΄, Έννοια, Αθήναι 2004, σελ. 533.</ref>.
 
Στα [[Χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας]] έχουν βρεθεί κείμενα και αποσπάσματα κειμένων που κάνουν λόγο για τον [[Ενώχ]], ανάμεσα στα οποία είναι και το ''Βιβλίο των Γιγάντων''<ref>Το υλικό από τα χειρόγραφα του Κουμράν, το οποίο ανήκει στο ''Βιβλίο των Γιγάντων'', προέρχεται από τα σπήλαια 1Q, 2Q, 4Q και 6Q ως εξής: 1Q23, 1Q24, 2Q26, 4Q203, 4Q530, 4Q531, 4Q532, 4Q556, 4Q206 2-3 και 6Q8 (βλ. [http://books.google.gr/books?id=lFZEltgsi_8C&lpg=PP1&dq=%22The%20Book%20of%20Giants%20from%20Qumran%22&pg=RA1-PR12#v=onepage&q&f=false L.T. Stuckenbruck, The Book of Giants from Qumran. Texts, Translation and Commentary (TSAJ 63; Tübingen: Mohr Siebeck, 1997].</ref>, το οποίο διαβαζόταν ευρύτατα (μεταφρασμένο σε διάφορες γλώσσες) στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Οι ''"γίγαντες"'', στο αποκαλυπτικό αυτό έργο αναφέρονται ως απόγονοι των πεπτωκότων αγγέλων και των θυγατέρων των ανθρώπων<ref>Eisenman Robert-Wise Michael, ''Τα 50 Χειρόγραφα-Κλειδιά της Νεκρής Θάλασσας'', Έσοπτρον, Αθήνα 1997, σελ. 126.</ref>, όπως άλλωστε και στο ίδιο το απόκρυφο βιβλίο του ''Ενώχ'', το οποίο στο σημείο αυτό εμφανίζεται να υπομνηματίζει το 6ο βιβλικό κεφάλαιο της ''Γενέσεως''<ref>Αγουρίδης Σάββας, ''Τα απόκρυφα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης'', τόμ. Α΄, Έννοια, Αθήναι 2004, σελ. 533.</ref>.
  
−
==Θρησκευτικές αιρέσεις, παραλογοτεχνία και ''Νεφιλίμ''==
+
===Θρησκευτικές αιρέσεις, παραλογοτεχνία και ''Νεφιλίμ''===
 
Στη Βίβλο, η ιστορία των ''γιγάντων'' αναφέρεται στο κεφάλαιο 6 της [[Γένεσις|Γένεσης]] και εκτός από τα προαναφερόμενα αποκαλυπτικά κείμενα του 2ου-1ου αι. π.Χ., ενέπνευσε στον 20ο αιώνα θρησκευτικές ομάδες που διδάσκουν την ύπαρξη "εξωγήινων πλασμάτων" [[Ελοχίμ]] απο τα οποία προέκυψαν άνθρωποι [[Νεφιλίμ]] με ιδιαίτερες ικανότητες<ref>Βλ. λήμμα: ''"Ρεαλική Κίνηση, Διεθνής Ρεαλική Θρησκεία, Ρεαλική Εκκλησία"'', στο: Τσιάκκας Χριστόφορος (αρχιμ.), ''Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Θρησκειών και Αιρέσεων'', έκδ. Ιεράς Μονής Τροοδιτίσσης, Λεμεσός 2002, σελ. 878-881: Σύμφωνα με τις σχετικές δοξασίες, ''"οι άνθρωποι κατασκευάστηκαν μέσα σε εργαστήρια, από ανθρώπους που γνώριζαν την επιστήμη της γενετικής και της κυτταρο-βιολογίας'' [οι οποίοι είναι] ''οι Ελοχίμ'' [το οποίο σημαίνει] ''αυτούς που ήρθαν από τον ουρανό"''. Οι Ελοχίμ επέλεξαν υποτίθεται την Γη για τα πειραματά τους και ''"είχαν τις βάσεις τους στις Άνδεις, τα Ιμαλάια και την Ελλάδα, γι’ αυτό και η ελληνική Μυθολογία, ο Βουδδισμός και ο Ισλαμισμός, καθώς και οι Μορμονικές διδασκαλίες περιέχουν σημαντικές μαρτυρίες"''.</ref>. Σε άλλες περιπτώσεις οι ''Νεφιλίμ'' ανήκουν σε κάποια απροσδιόριστη, επική, μυθολογική εποχή, και σε συνδυασμό με άλλο παραβιβλικό και παραθρησκευτικό υλικό, αποτελούν μέρος εθνοκεντρικών και άλλων σεναρίων<ref>Βλ. αναφορές σε σχετικές θεωρίες στο περιοδ. ''Παρακαταθήκη'', τεύχ. 62 (Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2008), σελ. 8: ''"Εν αρχή ο Θεός έκανε τους Ελοχίμ, τον ουρανό και την γη, αυτοί κάναν Νεφελίμ, αφού διασταυρώθηκαν με τους ανθρώπους, τα κακά Νεφελίμ έμειναν κακά και τα καλά γίναν Ελ. Από τα καλά νεφελίμ τα Ελ βγήκαν οι Έλληνες. Τα κακά ζούνε κάτω από τη γη (την κοίλη γη) και εξουσιάζουν τον κόσμο, μέχρι να γίνει πόλεμος ξανά"''.</ref>.
 
Στη Βίβλο, η ιστορία των ''γιγάντων'' αναφέρεται στο κεφάλαιο 6 της [[Γένεσις|Γένεσης]] και εκτός από τα προαναφερόμενα αποκαλυπτικά κείμενα του 2ου-1ου αι. π.Χ., ενέπνευσε στον 20ο αιώνα θρησκευτικές ομάδες που διδάσκουν την ύπαρξη "εξωγήινων πλασμάτων" [[Ελοχίμ]] απο τα οποία προέκυψαν άνθρωποι [[Νεφιλίμ]] με ιδιαίτερες ικανότητες<ref>Βλ. λήμμα: ''"Ρεαλική Κίνηση, Διεθνής Ρεαλική Θρησκεία, Ρεαλική Εκκλησία"'', στο: Τσιάκκας Χριστόφορος (αρχιμ.), ''Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Θρησκειών και Αιρέσεων'', έκδ. Ιεράς Μονής Τροοδιτίσσης, Λεμεσός 2002, σελ. 878-881: Σύμφωνα με τις σχετικές δοξασίες, ''"οι άνθρωποι κατασκευάστηκαν μέσα σε εργαστήρια, από ανθρώπους που γνώριζαν την επιστήμη της γενετικής και της κυτταρο-βιολογίας'' [οι οποίοι είναι] ''οι Ελοχίμ'' [το οποίο σημαίνει] ''αυτούς που ήρθαν από τον ουρανό"''. Οι Ελοχίμ επέλεξαν υποτίθεται την Γη για τα πειραματά τους και ''"είχαν τις βάσεις τους στις Άνδεις, τα Ιμαλάια και την Ελλάδα, γι’ αυτό και η ελληνική Μυθολογία, ο Βουδδισμός και ο Ισλαμισμός, καθώς και οι Μορμονικές διδασκαλίες περιέχουν σημαντικές μαρτυρίες"''.</ref>. Σε άλλες περιπτώσεις οι ''Νεφιλίμ'' ανήκουν σε κάποια απροσδιόριστη, επική, μυθολογική εποχή, και σε συνδυασμό με άλλο παραβιβλικό και παραθρησκευτικό υλικό, αποτελούν μέρος εθνοκεντρικών και άλλων σεναρίων<ref>Βλ. αναφορές σε σχετικές θεωρίες στο περιοδ. ''Παρακαταθήκη'', τεύχ. 62 (Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2008), σελ. 8: ''"Εν αρχή ο Θεός έκανε τους Ελοχίμ, τον ουρανό και την γη, αυτοί κάναν Νεφελίμ, αφού διασταυρώθηκαν με τους ανθρώπους, τα κακά Νεφελίμ έμειναν κακά και τα καλά γίναν Ελ. Από τα καλά νεφελίμ τα Ελ βγήκαν οι Έλληνες. Τα κακά ζούνε κάτω από τη γη (την κοίλη γη) και εξουσιάζουν τον κόσμο, μέχρι να γίνει πόλεμος ξανά"''.</ref>.
  
Γραμμή 37: Γραμμή 37:
 
'''''4''''' Εκείνα τα χρόνια και ακόμα αργότερα ήταν οι πολεμιστές στην γη• συνέβαινε δε όταν οι ‘υιοί του Θεού’ ενώνοντο με τις ‘θυγατέρες των ανθρώπων’ να τους γεννούσαν πολεμιστές. Αυτοί είναι οι πολεμιστές οι από παλαιά, οι ονομαστοί άνδρες.  
 
'''''4''''' Εκείνα τα χρόνια και ακόμα αργότερα ήταν οι πολεμιστές στην γη• συνέβαινε δε όταν οι ‘υιοί του Θεού’ ενώνοντο με τις ‘θυγατέρες των ανθρώπων’ να τους γεννούσαν πολεμιστές. Αυτοί είναι οι πολεμιστές οι από παλαιά, οι ονομαστοί άνδρες.  
 
'''''5''''' Βλέποντας Κύριος ο Θεός ότι πληθύνθηκαν οι κακίες των ανθρώπων στην γη και όλοι τους κάθε μέρα μηχανεύονται με επιμέλεια τα πονηρά,
 
'''''5''''' Βλέποντας Κύριος ο Θεός ότι πληθύνθηκαν οι κακίες των ανθρώπων στην γη και όλοι τους κάθε μέρα μηχανεύονται με επιμέλεια τα πονηρά,
−
'''''6''''' "μετανόησε"<ref>Όπως μας λέει ο άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος δεν είναι δυνατόν να αποδεχτούμε και να ερμηνεύσουμε  κατά γράμμα τέτοιες και άλλες παρόμοιες εκφράσεις όπως π.χ. ότι ο Θεός ''"μετάνιωσε"''. Τέτοιες εκφράσεις θα πρέπει να λάβουν υπόψη την αδυναμία της ανθρώπινης γλώσσας και έτσι να ερμηνευτούν «θεοπρεπώς» και όχι με το νόημα που έχουν για τους ανθρώπους:<br>  
+
'''''6''''' "μετανόησε"<ref>Όπως μας λέει ο άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος δεν είναι δυνατόν να αποδεχτούμε και να ερμηνεύσουμε  κατά γράμμα εκφράσεις όπως π.χ. ότι ο Θεός ''"μετάνιωσε"''. Για τις εκφράσεις αυτές θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η αδυναμία της ανθρώπινης γλώσσας και έτσι να ερμηνευτούν ''"θεοπρεπώς"'' και όχι με το νόημα που έχουν για τους ανθρώπους:<br>  
 
''"Τα γαρ ρήματα επί του Θεού λεγόμενα ου την αυτήν έχει ισχύν: οίον, ζηλεύει Θεός, οργίζεται Θεός, μετανοεί Θεός, μισεί Θεός. Τα ρήματα ταύτα ανθρώπινα, άλλα τα νοήματα θεοπρεπή. Πως ζηλεύει Θεός;...Οργίζεται Θεός;...Μετανοεί Θεός;...Μισεί ο Θεός;...Αλλά μη πρόσεχε τη ευτελεία των λέξεων αλλά λάβε θεοπρεπή τα νοήματα. Ζηλεύει ο Θεός, αγαπά γαρ...Υπνοί Θεός, ου καθεύδων, αλλά μακροθυμών...Ούτω και όταν άκούσης, ότι γέννα Θεός, μη τμήσιν νόμιζε, αλλά το ομοούσιον"''<br>(Ιω. Χρυσοστόμου, ''Β΄ Ομιλία, ότε της εκκλησίας έξω ευρεθείς Ευτρόπιος απεσπάσθη'', PG 52,402).</ref> που έκανε τον άνθρωπο στην γη και "θύμωσε" (εναντίον του).</font>
 
''"Τα γαρ ρήματα επί του Θεού λεγόμενα ου την αυτήν έχει ισχύν: οίον, ζηλεύει Θεός, οργίζεται Θεός, μετανοεί Θεός, μισεί Θεός. Τα ρήματα ταύτα ανθρώπινα, άλλα τα νοήματα θεοπρεπή. Πως ζηλεύει Θεός;...Οργίζεται Θεός;...Μετανοεί Θεός;...Μισεί ο Θεός;...Αλλά μη πρόσεχε τη ευτελεία των λέξεων αλλά λάβε θεοπρεπή τα νοήματα. Ζηλεύει ο Θεός, αγαπά γαρ...Υπνοί Θεός, ου καθεύδων, αλλά μακροθυμών...Ούτω και όταν άκούσης, ότι γέννα Θεός, μη τμήσιν νόμιζε, αλλά το ομοούσιον"''<br>(Ιω. Χρυσοστόμου, ''Β΄ Ομιλία, ότε της εκκλησίας έξω ευρεθείς Ευτρόπιος απεσπάσθη'', PG 52,402).</ref> που έκανε τον άνθρωπο στην γη και "θύμωσε" (εναντίον του).</font>
  
Γραμμή 65: Γραμμή 65:
 
Οι ''"υιοί του θεού"'', στα εβραϊκά ονομάζονται ''"bene ha elohim"'' (Μπενέ χα Ελοχίμ ή Ελοΐμ). Το ''"bene"'' είναι ο πληθυντικός του ''"ben"'' το οποίο σημαίνει στα εβραϊκά ''"υιός"''<ref>Γαλάνης Λ. Ιωάννης, ''Υιοθεσία...'', ό.π., σελ. 72: ''"Η λέξις υιός (εβραϊστί ben, αραμαϊστί bar)"''.</ref>. Το ''"ha"'' είναι το οριστικό άρθρο<ref>''"(ha-): definite article"'' (λήμμα: ''HGK2021'', στο: James Swanson, ''Dictionary of Biblical Languages with Semantic Domains: Hebrew, Old Testament'' (electronic ed.), Bellingham, WA: Logos Research Systems, 1997).</ref>. Το ''"Elohim"'' ([[Ελοχίμ]]) μόνο του, είναι ένα από τα εβραϊκά ονόματα που απαντώνται στην [[Παλαιά Διαθήκη]] σχετικά με τον Θεό (όπως και τα Αδωνάϊ, Γιαχβέ<ref>''"Από λόγους σεβασμού...οι Ιουδαίοι θα αντικαστήσουν στην ανάγνωση των κειμένων το ιερό τετραγράμματο Γιαχβέ (Jahve) από το Elohim (=Θεός) και πιο πολύ το Adonai (ο Κύριος). Από τα εβραϊκά στα ελληνικά το όνομα Γιαχβέ θα το αποδώσουν με το Κύριος"'' (Γαλάνης Λ. Ιωάννης, ''Η Δευτέρα Επιστολή του Απ. Παύλου προς Θεσσαλονικείς'', Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1997, σελ. 138).</ref> κ.ά.)<ref>Μουστάκης Βασίλειος, ''Λεξικό της Αγίας Γραφής'', Αθήναι 1955, σελ. 73.</ref>.  
 
Οι ''"υιοί του θεού"'', στα εβραϊκά ονομάζονται ''"bene ha elohim"'' (Μπενέ χα Ελοχίμ ή Ελοΐμ). Το ''"bene"'' είναι ο πληθυντικός του ''"ben"'' το οποίο σημαίνει στα εβραϊκά ''"υιός"''<ref>Γαλάνης Λ. Ιωάννης, ''Υιοθεσία...'', ό.π., σελ. 72: ''"Η λέξις υιός (εβραϊστί ben, αραμαϊστί bar)"''.</ref>. Το ''"ha"'' είναι το οριστικό άρθρο<ref>''"(ha-): definite article"'' (λήμμα: ''HGK2021'', στο: James Swanson, ''Dictionary of Biblical Languages with Semantic Domains: Hebrew, Old Testament'' (electronic ed.), Bellingham, WA: Logos Research Systems, 1997).</ref>. Το ''"Elohim"'' ([[Ελοχίμ]]) μόνο του, είναι ένα από τα εβραϊκά ονόματα που απαντώνται στην [[Παλαιά Διαθήκη]] σχετικά με τον Θεό (όπως και τα Αδωνάϊ, Γιαχβέ<ref>''"Από λόγους σεβασμού...οι Ιουδαίοι θα αντικαστήσουν στην ανάγνωση των κειμένων το ιερό τετραγράμματο Γιαχβέ (Jahve) από το Elohim (=Θεός) και πιο πολύ το Adonai (ο Κύριος). Από τα εβραϊκά στα ελληνικά το όνομα Γιαχβέ θα το αποδώσουν με το Κύριος"'' (Γαλάνης Λ. Ιωάννης, ''Η Δευτέρα Επιστολή του Απ. Παύλου προς Θεσσαλονικείς'', Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1997, σελ. 138).</ref> κ.ά.)<ref>Μουστάκης Βασίλειος, ''Λεξικό της Αγίας Γραφής'', Αθήναι 1955, σελ. 73.</ref>.  
  
−
Με τις μεταφράσεις αυτές διαπιστώνουμε για ποιον λόγο αποδόθηκε η φράση αυτή από τους ''εβδομήκοντα'' ως ''"υιοί του θεού"''. Αυτοί οι ''"υιοί του θεού"'' ερμηνεύτηκαν ως άνθρωποι ενάρετοι, υπάκουοι στον Θεό, ''"οι από του Σηθ"'' όπως λέει ο Χρυσόστομος<ref>''ΚΒ΄ Ομιλία εις την Γένεσιν'', PG 53,189.</ref>, δηλαδή απόγονοι του ''Σηθ''<ref>''"Σηθ: Ένας από τους προπάτορες του Κυρίου, αναφερόμενος στον γενεαλογικό κατάλογο του ευαγγελιστού Λουκά (3,38), υιός των πρωτοπλάστων (Γεν. 5,4 κ. εξ. Α΄ Παρ. 1,1)"'' (Μουστάκης Βασίλειος, ''Λεξικό της Αγίας Γραφής'', Αθήναι 1955, σελ. 173).</ref>.  
+
Από τις μεταφράσεις αυτές διαπιστώνουμε για ποιον λόγο αποδόθηκε η φράση αυτή από τους ''εβδομήκοντα'' ως ''"υιοί του θεού"''. Αυτοί οι ''"υιοί του θεού"'' ερμηνεύτηκαν ως άνθρωποι ενάρετοι, υπάκουοι στον Θεό, ''"οι από του Σηθ"'' όπως λέει ο Χρυσόστομος<ref>''ΚΒ΄ Ομιλία εις την Γένεσιν'', PG 53,189.</ref>, δηλαδή απόγονοι του ''Σηθ''<ref>''"Σηθ: Ένας από τους προπάτορες του Κυρίου, αναφερόμενος στον γενεαλογικό κατάλογο του ευαγγελιστού Λουκά (3,38), υιός των πρωτοπλάστων (Γεν. 5,4 κ. εξ. Α΄ Παρ. 1,1)"'' (Μουστάκης Βασίλειος, ''Λεξικό της Αγίας Γραφής'', Αθήναι 1955, σελ. 173).</ref>.  
  
 
Οι ''"θυγατέρες των ανθρώπων"'' θεωρήθηκαν ως γυναίκες που ανήκουν στην ασεβή γενιά, στη φυλή του [[Κάιν]]. Αυτές τις κόρες των ''Καϊνιτών'' τις άρπαξαν οι ''Σηθίτες'' με μοναδικό κίνητρο την ηδονή και την εκμετάλευση.  
 
Οι ''"θυγατέρες των ανθρώπων"'' θεωρήθηκαν ως γυναίκες που ανήκουν στην ασεβή γενιά, στη φυλή του [[Κάιν]]. Αυτές τις κόρες των ''Καϊνιτών'' τις άρπαξαν οι ''Σηθίτες'' με μοναδικό κίνητρο την ηδονή και την εκμετάλευση.  
Γραμμή 73: Γραμμή 73:
 
Σύμφωνα με μια δεύτερη ερμηνεία, τα παραπάνω δημιουργούν πολλά ερωτηματικά. Ο καθ. ''Ιερεμίας Φούντας'' σημειώνει: ''"Αλλά πώς οι Καϊνίτες, άνδρες σκληροί και πολεμιστές, ανέχθηκαν την αρπαγή των γυναικών τους από τους Σηθίτες, που ήταν άνδρες απαλοί; Αλλά και οι ίδιες οι γυναίκες των Καϊνιτών θα ήταν και αυτές σκληρές και εξοπλισμένες με τον οπλισμό των ανδρών τους και δεν θα ήταν, λοιπόν, εύκολο να αρπαγούν από τους απαλούς Σηθίτες. Και πως από τον γάμο αυτό, που οι άνδρες ήταν ήπιοι, προήλθαν οι Γίγαντες, οι ισχυροί πολεμιστές (στίχ. 4);"''<ref>Φούντας Ιερεμίας, ''Ερμηνεία Παλαιάς Διαθήκης - Γένεσις'', Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2004, σελ. 46-47.</ref>.
 
Σύμφωνα με μια δεύτερη ερμηνεία, τα παραπάνω δημιουργούν πολλά ερωτηματικά. Ο καθ. ''Ιερεμίας Φούντας'' σημειώνει: ''"Αλλά πώς οι Καϊνίτες, άνδρες σκληροί και πολεμιστές, ανέχθηκαν την αρπαγή των γυναικών τους από τους Σηθίτες, που ήταν άνδρες απαλοί; Αλλά και οι ίδιες οι γυναίκες των Καϊνιτών θα ήταν και αυτές σκληρές και εξοπλισμένες με τον οπλισμό των ανδρών τους και δεν θα ήταν, λοιπόν, εύκολο να αρπαγούν από τους απαλούς Σηθίτες. Και πως από τον γάμο αυτό, που οι άνδρες ήταν ήπιοι, προήλθαν οι Γίγαντες, οι ισχυροί πολεμιστές (στίχ. 4);"''<ref>Φούντας Ιερεμίας, ''Ερμηνεία Παλαιάς Διαθήκης - Γένεσις'', Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2004, σελ. 46-47.</ref>.
  
−
Τα παραπάνω, μετά από λεπτομερέστερη εξέταση της περικοπής, οδηγούν πολλούς μελετητές στα εξής συμπεράσματα: Το ''"υιοί του θεού"'' μπορεί στα εβραϊκά να αποδοθεί και ως ''"υιοί ισχυροί"''. Η ερμηνεία αυτή, σύμφωνα με τον καθ. ''Ιερεμία Φούντα'' προκύπτει από τους εβραίους εξηγητές: ''"οι ραββίνοι ερμηνευτές είδαν κυρίως στους 'υιούς του Θεού' τους ισχυρούς άνδρες [...] [Το] 'μπενέ χα Ελωχίμ', όπως λέγει το Εβραϊκό, oι 'υιοί του Elohim' [...] κατά λέξη ερμηνεύεται 'ισχυροί άνδρες'"''<ref>Φούντας Ιερεμίας, ''...Γένεσις'', ό.π., σελ. 400.401.</ref>.
+
Τα παραπάνω, μετά από λεπτομερέστερη εξέταση της περικοπής, οδηγούν πολλούς μελετητές στα εξής συμπεράσματα: Το ''"υιοί του θεού"'' μπορεί στα εβραϊκά να αποδοθεί και ως ''"υιοί ισχυροί"''. Η ερμηνεία αυτή, σύμφωνα με τον καθ. ''Ιερεμία Φούντα'' προκύπτει από τους εβραίους εξηγητές: ''"οι ραββίνοι ερμηνευτές είδαν κυρίως στους 'υιούς του Θεού' τους ισχυρούς άνδρες'' [...] [Το] ''μπενέ χα Ελωχίμ', όπως λέγει το Εβραϊκό, oι 'υιοί του Elohim'' [...] ''κατά λέξη ερμηνεύεται 'ισχυροί άνδρες'"''<ref>Φούντας Ιερεμίας, ''...Γένεσις'', ό.π., σελ. 400.401.</ref>.
  
 
Όπως σημειώνει και ο ''Σταύρος Καλαντζάκης'', το ''"Elohim"'' με βάση την εβραϊκή γραμματική μπορούμε να το εκλάβουμε και με τη ''"μεταφορική σημασία της 'δύναμης'"''<ref>Καλαντζάκης Ε. Σταύρος, ''Εν αρχή εποίησεν ο Θεός...'', ό.π., σελ. 63-64.</ref>. Με την απόδοση αυτή, αντιστρέφονται οι δύο βασικοί όροι και οι  ''"υιοί του θεού"'' ερμηνεύονται ως οι ισχυροί άνδρες της ασεβούς φυλής του [[Κάιν]] ενώ οι ''"θυγατέρες των ανθρώπων"'' είναι οι κόρες της ευσεβούς γενιάς του ''Σηθ'' από τους οποίους γεννιούνται οι ''"Γίγαντες"'', οι [[Νεφιλίμ]], ασεβείς<ref>Ο ''Σάββας Αγουρίδης'' [χωρίς να συντάσσεται με αυτή] παραθέτει την ''"περί γιγάντων ερμηνεία του Πατριάρχη Γενναδίου: 'Γίγαντες γαρ οίδεν η Γραφή καλείν τους καθ' υπερβολήν ασεβείς και υπερηφάνους και τη οικεία ρώμη το παν επιτρέποντας'"'' (Αγουρίδης Σάββας, ''Βιβλικές Θεολογικές Μελέτες'', Άρτος Ζωής, Αθήνα 1993, σελ. 222).</ref>, επιθετικοί, φιλοπόλεμοι και άδικοι (''Γεν. 6,11''). Τελικά, η διαφθορά της καλής γενεάς καταλήγει σε μια αντίστοιχη κατάσταση με την πτώση των πρωτοπλάστων<ref>Φούντας Ιερεμίας, ''...Γένεσις'', ό.π., σελ. 47.</ref>.
 
Όπως σημειώνει και ο ''Σταύρος Καλαντζάκης'', το ''"Elohim"'' με βάση την εβραϊκή γραμματική μπορούμε να το εκλάβουμε και με τη ''"μεταφορική σημασία της 'δύναμης'"''<ref>Καλαντζάκης Ε. Σταύρος, ''Εν αρχή εποίησεν ο Θεός...'', ό.π., σελ. 63-64.</ref>. Με την απόδοση αυτή, αντιστρέφονται οι δύο βασικοί όροι και οι  ''"υιοί του θεού"'' ερμηνεύονται ως οι ισχυροί άνδρες της ασεβούς φυλής του [[Κάιν]] ενώ οι ''"θυγατέρες των ανθρώπων"'' είναι οι κόρες της ευσεβούς γενιάς του ''Σηθ'' από τους οποίους γεννιούνται οι ''"Γίγαντες"'', οι [[Νεφιλίμ]], ασεβείς<ref>Ο ''Σάββας Αγουρίδης'' [χωρίς να συντάσσεται με αυτή] παραθέτει την ''"περί γιγάντων ερμηνεία του Πατριάρχη Γενναδίου: 'Γίγαντες γαρ οίδεν η Γραφή καλείν τους καθ' υπερβολήν ασεβείς και υπερηφάνους και τη οικεία ρώμη το παν επιτρέποντας'"'' (Αγουρίδης Σάββας, ''Βιβλικές Θεολογικές Μελέτες'', Άρτος Ζωής, Αθήνα 1993, σελ. 222).</ref>, επιθετικοί, φιλοπόλεμοι και άδικοι (''Γεν. 6,11''). Τελικά, η διαφθορά της καλής γενεάς καταλήγει σε μια αντίστοιχη κατάσταση με την πτώση των πρωτοπλάστων<ref>Φούντας Ιερεμίας, ''...Γένεσις'', ό.π., σελ. 47.</ref>.
  
−
===Άλλες ερμηνείες===
+
====Άλλες ερμηνείες====
 
Εκτός των προαναφερομένων, υπάρχουν και ερμηνείες που βασίζονται στο σκεπτικό, το οποίο καταγράφει ο καθ. ''Μιλτιάδης Κωνσταντίνου''<ref>Για όλα τα παρακάτω, βλ. στο: Κωνσταντίνου Μιλτιάδης, ''Παλαιά Διαθήκη...'', ό.π., σελ. 87-97.</ref> και το οποίο βρίσκουν πειστικό πολλοί νεώτεροι ερμηνευτές:
 
Εκτός των προαναφερομένων, υπάρχουν και ερμηνείες που βασίζονται στο σκεπτικό, το οποίο καταγράφει ο καθ. ''Μιλτιάδης Κωνσταντίνου''<ref>Για όλα τα παρακάτω, βλ. στο: Κωνσταντίνου Μιλτιάδης, ''Παλαιά Διαθήκη...'', ό.π., σελ. 87-97.</ref> και το οποίο βρίσκουν πειστικό πολλοί νεώτεροι ερμηνευτές:
  
Γραμμή 88: Γραμμή 88:
 
Από εδώ και πέρα, ο καθ. ''Μιλτιάδης Κωνσταντίνου'' τάσσεται με την άποψη ότι η αφήγηση αυτή παρουσιάζει ένα ακόμη επεισόδιο στη διάσπαση των σχέσεων του ανθρώπου με τον Θεό: Αρχικά, οι άνθρωποι τρώνε τον καρπό του παραδείσου για να ανοιχτούν τα μάτια τους και να γίνουν σαν θεοί (Γεν. 3,5), ενώ τώρα, στη διήγηση περί Γιγάντων, προσπαθούν να πετύχουν την ισοθεΐα όχι με μια τελειωτική πορεία από το κατ’ εικόνα στο καθ’ ομοίωσιν αλλά αλλοιώνοντας την ανθρώπινη φύση μέσω της μίξης τους με υπεράνθρωπα όντα. Ένα τέτοιο νόημα ίσως ταιριάζει και με την παρέμβαση του Θεού, ο οποίος ορίζει ότι η ζωή τους δεν θα ξεπερνά πλέον τα εκατόν είκοσι χρόνια (''Γεν. 6,3'')<ref>Βλ. στο: Αγουρίδης Σάββας, ''Βιβλικές Θεολογικές Μελέτες'', Άρτος Ζωής, Αθήνα 1993, σελ. 220.</ref>. Επίσης, το περιεχόμενο περί του ανθρώπου που επαναστατεί κατά του Θεού, ίσως εκφράζεται με το ότι ''"οι Nephilim στην αρχαία Αίγυπτο υπήρξαν θεία όντα, εχθροί των μεγάλων θεών, επαναστάτες, που πολεμούσαν την αυθεντία τους"''<ref>Αγουρίδης Σάββας, ''Βιβλικές Θεολογικές Μελέτες'', ό.π., σελ. 220.</ref>, κάτι που δεν αποκλείεται να ήταν γνωστό στους ακροατές των βιβλικών κειμένων.
 
Από εδώ και πέρα, ο καθ. ''Μιλτιάδης Κωνσταντίνου'' τάσσεται με την άποψη ότι η αφήγηση αυτή παρουσιάζει ένα ακόμη επεισόδιο στη διάσπαση των σχέσεων του ανθρώπου με τον Θεό: Αρχικά, οι άνθρωποι τρώνε τον καρπό του παραδείσου για να ανοιχτούν τα μάτια τους και να γίνουν σαν θεοί (Γεν. 3,5), ενώ τώρα, στη διήγηση περί Γιγάντων, προσπαθούν να πετύχουν την ισοθεΐα όχι με μια τελειωτική πορεία από το κατ’ εικόνα στο καθ’ ομοίωσιν αλλά αλλοιώνοντας την ανθρώπινη φύση μέσω της μίξης τους με υπεράνθρωπα όντα. Ένα τέτοιο νόημα ίσως ταιριάζει και με την παρέμβαση του Θεού, ο οποίος ορίζει ότι η ζωή τους δεν θα ξεπερνά πλέον τα εκατόν είκοσι χρόνια (''Γεν. 6,3'')<ref>Βλ. στο: Αγουρίδης Σάββας, ''Βιβλικές Θεολογικές Μελέτες'', Άρτος Ζωής, Αθήνα 1993, σελ. 220.</ref>. Επίσης, το περιεχόμενο περί του ανθρώπου που επαναστατεί κατά του Θεού, ίσως εκφράζεται με το ότι ''"οι Nephilim στην αρχαία Αίγυπτο υπήρξαν θεία όντα, εχθροί των μεγάλων θεών, επαναστάτες, που πολεμούσαν την αυθεντία τους"''<ref>Αγουρίδης Σάββας, ''Βιβλικές Θεολογικές Μελέτες'', ό.π., σελ. 220.</ref>, κάτι που δεν αποκλείεται να ήταν γνωστό στους ακροατές των βιβλικών κειμένων.
  
−
Ο δογματολόγος ''Νίκος Ματσούκας'' διαφοροποιείται στο ότι δεν αποδέχεται την αναφορά σε υπερφυσικά όντα, αλλά μένει στο ότι:
+
Ο δογματολόγος ''Νίκος Ματσούκας'' διαφοροποιείται στο ότι δεν αποδέχεται την αναφορά σε υπερφυσικά όντα, ενώ θεωρεί ότι οι αναφορές σε ''θυγατέρες των ανθρώπων'' και ''γίγαντες'', μπορούν πίσω τους να κρύβουν σύμβολα:
−
:''"εξάπαντος...πίσω από τους αγγέλους εννοούνται ανθρώπινα όντα. Με άλλα λόγια ο αφηγητής...ανεξάρτητα από που παίρνει τα σύμβολα και τις εικόνες [...] αποσκοπεί να παραπέμψει σ’ ένα γεγονός ή καλύτερα στη σημασία αυτού του γεγονότος, που είναι η διαφθορά του ανθρώπινου γένους"''<ref> Ματσούκας Α. Νίκος, ''Επιστήμη, φιλοσοφία και θεολογία στην Εξαήμερο του Μ. Βασιλείου'', 2η έκδ., Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1990, σελ. 42-43.</ref>.
+
:''"εξάπαντος...πίσω από τους αγγέλους εννοούνται ανθρώπινα όντα. Με άλλα λόγια ο αφηγητής...ανεξάρτητα από που παίρνει τα σύμβολα και τις εικόνες [...] αποσκοπεί να παραπέμψει σ’ ένα γεγονός ή καλύτερα στη σημασία αυτού του γεγονότος, που είναι η διαφθορά του ανθρώπινου γένους"''<ref> Ματσούκας Α. Νίκος, ''Επιστήμη, φιλοσοφία και θεολογία στην Εξαήμερο του Μ. Βασιλείου'', 2η έκδ., Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1990, σελ. 42-43.</ref>.<br>
 +
:''"Γιοί του Θεού ονομάζονται όχι μόνο οι άγγελοι αλλά και οι Ισραηλίτες. Ως κόρες των ανθρώπων οφείλουμε να εννοήσουμε τα κάθε λογής ειδωλικά κατασκευάσματα του ανθρώπου, ως εγωκεντρικούς τρόπους ζωής, που οδηγούν αναπότρεπτα στη θεοποίηση της ανθρωπότητας, και συνάμα σε ερειπιώνες καταστροφής. Οι γίγαντες, εξάλλου, δεν είναι τίποτα αλλο παρά η από τη φύση της, έτσι κι άλλιώς, κακότητα της εξουσίας"''<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, ''Παλαιάς και Καινής Διαθήκης σημεία νοήματα αποτυπώματα'', Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2002, σελ. 29.</ref>.
  
 
Τέλος, ο καθ. ''Σάββας Αγουρίδης'' στην εκτενή μελέτη του για το ζήτημα, θεωρεί πιθανή την πρόταση ότι με την ενσωμάτωσή του εν λόγω αποσπάσματος στα περί του κατακλυσμού, ο ιερός συγγραφέας ήθελε να δείξει, εκτός άλλων, ότι ''"καταδικάζει την ειδωλολατρική μυθολογία"''<ref> Αγουρίδης Σάββας, ''Βιβλικές Θεολογικές Μελέτες'', ό.π., σελ. 222.</ref>.
 
Τέλος, ο καθ. ''Σάββας Αγουρίδης'' στην εκτενή μελέτη του για το ζήτημα, θεωρεί πιθανή την πρόταση ότι με την ενσωμάτωσή του εν λόγω αποσπάσματος στα περί του κατακλυσμού, ο ιερός συγγραφέας ήθελε να δείξει, εκτός άλλων, ότι ''"καταδικάζει την ειδωλολατρική μυθολογία"''<ref> Αγουρίδης Σάββας, ''Βιβλικές Θεολογικές Μελέτες'', ό.π., σελ. 222.</ref>.

Τελευταία αναθεώρηση της 19:15, 23 Νοεμβρίου 2010

Νεφιλίμ (ή Νεφελίμ) είναι μια εβραϊκή λέξη αβέβαιης ετυμολογίας[1] η οποία στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα αποδίδεται ως "Γίγαντες" (Γεν. 6,4. Αριθμ. 13,33-34).

Επιπλέον σημασίες του Νεφιλίμ μπορεί να είναι: α) ο ασυνήθιστος, β) αυτός που έχει πέσει από τα ουράνια, όπως για παράδειγμα κάποιο θεϊκό πλάσμα, γ) αυτός που έχει υποστεί ηθική πτώση, δ) αυτός που επιτίθεται, ο εχθρικός, ο βίαιος κ.ά. Καμία πάντως από τις έννοιες αυτές δεν βρίσκει σύμφωνους όλους τους μελετητές[2].

Σύμφωνα με τον Ιωάννη Χρυσόστομο, η Αγία Γραφή, "γίγαντας ενταύθα τους ισχυρούς το σώμα οίμαι λέγειν"[3].

O Ακύλας, Έλληνας από τη Σινώπη του Πόντου, ο οποίος γύρω στα 140 μ.Χ. ολοκλήρωσε μια κατά λέξη μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης στα Ελληνικά, απέδωσε το Νεφιλίμ ως οι "επιπίπτοντες" (επιπίπτω= εφορμώ, επιτίθεμαι), ενώ ο Σύμμαχος (εβιωνίτης με καταγωγή από τη Σαμάρεια), το μετέφρασε ως "βίαιοι"[4]. Το Βαρούχ 3,26 χαρακτηρίζει τους Νεφιλίμ ως "ευμεγέθεις, επισταμένους πόλεμον", ενώ το Αριθμ. 13,33 τους παρουσιάζει "υπερμήκεις".

Φυλές γιγάντων η Παλαιά Διαθήκη θεωρεί τους Ομμίν (Δευτ. 2,10), τους Ενακίμ (Δευτ. 2,21) και τους Ραφαΐν (Δευτ. 2,20) ή Ζομζομμίν (Δευτ. 2,20)[5].

Οι Νεφιλίμ στην αποκαλυπτική γραμματεία

Ένα σύνολο ψευδεπίγραφων συγγραμμάτων τα οποία, αν και κυκλοφόρησαν με το όνομα γνωστών, σπουδαίων προσώπων της ισραηλιτικής αρχαιότητας, έμειναν όμως εκτός του Κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης, ονομάζονται "αποκαλυπτικά", επειδή αποκαλύπτουν στους αναγνώστες τους δήθεν μυστήρια, που τους αφορούν ως λαό του Θεού και πρόκειται να συμβούν στους έσχατους χρόνους[6].

Στα Χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας έχουν βρεθεί κείμενα και αποσπάσματα κειμένων που κάνουν λόγο για τον Ενώχ, ανάμεσα στα οποία είναι και το Βιβλίο των Γιγάντων[7], το οποίο διαβαζόταν ευρύτατα (μεταφρασμένο σε διάφορες γλώσσες) στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Οι "γίγαντες", στο αποκαλυπτικό αυτό έργο αναφέρονται ως απόγονοι των πεπτωκότων αγγέλων και των θυγατέρων των ανθρώπων[8], όπως άλλωστε και στο ίδιο το απόκρυφο βιβλίο του Ενώχ, το οποίο στο σημείο αυτό εμφανίζεται να υπομνηματίζει το 6ο βιβλικό κεφάλαιο της Γενέσεως[9].

Θρησκευτικές αιρέσεις, παραλογοτεχνία και Νεφιλίμ

Στη Βίβλο, η ιστορία των γιγάντων αναφέρεται στο κεφάλαιο 6 της Γένεσης και εκτός από τα προαναφερόμενα αποκαλυπτικά κείμενα του 2ου-1ου αι. π.Χ., ενέπνευσε στον 20ο αιώνα θρησκευτικές ομάδες που διδάσκουν την ύπαρξη "εξωγήινων πλασμάτων" Ελοχίμ απο τα οποία προέκυψαν άνθρωποι Νεφιλίμ με ιδιαίτερες ικανότητες[10]. Σε άλλες περιπτώσεις οι Νεφιλίμ ανήκουν σε κάποια απροσδιόριστη, επική, μυθολογική εποχή, και σε συνδυασμό με άλλο παραβιβλικό και παραθρησκευτικό υλικό, αποτελούν μέρος εθνοκεντρικών και άλλων σεναρίων[11].

Ορθόδοξες ερμηνείες της περικοπής Γεν. 6,1-4

Όπως φάνηκε, οι παρερμηνείες περί Ελοχίμ και Νεφιλίμ, προέκυψαν από την ύπαρξη μιας "μικρής...αλλά ιδιαίτερα δυσνόητης, περικοπής"[12] την οποία βρίσκουμε στο βιβλίο της Γενέσεως, στα εδάφια 1-4 (παρατίθενται παρακάτω και οι στίχοι 5-6 ώστε να γίνει περισσότερο κατανοητή η συνολική ερμηνεία της περικοπής):

Γεν. 6,1-6 (σύμφωνα με το αρχαίο κείμενο της Μετάφρασης των εβδομήκοντα):
1 Και εγένετο ηνίκα ήρξαντο οι άνθρωποι πολλοί γίνεσθαι επί της γης, και θυγατέρες εγενήθησαν αυτοίς. 2 ιδόντες δε οι υιοί του θεού τας θυγατέρας των ανθρώπων ότι καλαί εισιν, έλαβον εαυτοίς γυναίκας από πασών, ων εξελέξαντο. 3 και είπεν κύριος ο θεός Ου μη καταμείνη το πνεύμά μου εν τοις ανθρώποις τούτοις εις τον αιώνα δια το είναι αυτούς σάρκας, έσονται δε αι ημέραι αυτών εκατόν είκοσι έτη. 4 οι δε γίγαντες ήσαν επί της γης εν ταις ημέραις εκείναις και μετ̓ εκείνο, ως αν εισεπορεύοντο οι υιοί του θεού προς τας θυγατέρας των ανθρώπων και εγεννώσαν εαυτοίς, εκείνοι ήσαν οι γίγαντες οι απ’ αιώνος, οι άνθρωποι οι ονομαστοί. 5 Ιδών δε κύριος ο θεός ότι επληθύνθησαν αι κακίαι των ανθρώπων επί της γης και πας τις διανοείται εν τη καρδία αυτού επιμελώς επί τα πονηρά πάσας τας ημέρας, 6 και ενεθυμήθη ο θεός ότι εποίησεν τον άνθρωπον επί της γης, και διενοήθη.


Γεν. 6,1-6 (μετάφραση της περικοπής των εβδομήκοντα στα νέα ελληνικά[13]):
1 Όταν άρχισαν οι άνθρωποι να πληθύνονται στην γη και απόχτησαν πολλές θυγατέρες, 2 είδαν οι ‘υιοί του Θεού’ τις ‘θυγατέρες των ανθρώπων’ ότι ήταν ωραίες και πήραν για γυναίκες τους όσες τους άρεσαν. 3 Τότε είπε Κύριος ο Θεός: ‘Δεν θα μείνει το πνεύμα μου σ' αυτούς τους ανθρώπους για πάντα, γιατί έγιναν σάρκες• η ζωή τους θα φτάνει σε εκατόν είκοσι χρόνια’. 4 Εκείνα τα χρόνια και ακόμα αργότερα ήταν οι πολεμιστές στην γη• συνέβαινε δε όταν οι ‘υιοί του Θεού’ ενώνοντο με τις ‘θυγατέρες των ανθρώπων’ να τους γεννούσαν πολεμιστές. Αυτοί είναι οι πολεμιστές οι από παλαιά, οι ονομαστοί άνδρες. 5 Βλέποντας Κύριος ο Θεός ότι πληθύνθηκαν οι κακίες των ανθρώπων στην γη και όλοι τους κάθε μέρα μηχανεύονται με επιμέλεια τα πονηρά, 6 "μετανόησε"[14] που έκανε τον άνθρωπο στην γη και "θύμωσε" (εναντίον του).


Γεν. 6,1-6 (μετάφραση στα νέα ελληνικά[15] της περικοπής σύμφωνα με το εβραϊκό κείμενο (ή αλλιώς μασοριτικό κείμενο):
1 Όταν άρχισαν οι άνθρωποι να γίνονται πολλοί πάνω στη γη και απέκτησαν κόρες, 2 είδαν οι γιοι του Θεού τις κόρες των ανθρώπων ότι ήταν όμορφες, και πήραν για γυναίκες τους εκείνες που τους άρεσαν. 3 Τότε είπε ο Κύριος: ‘Δε θα παραμείνει το ζωοποιό Πνεύμα μου στους ανθρώπους για πάντα, γιατί είναι σαρκικοί• η ζωή τους θα διαρκεί μόνον εκατόν είκοσι χρόνια’. 4 Εκείνα τα χρόνια και ακόμα αργότερα ήταν οι πολεμιστές στην γη• συνέβαινε δε όταν οι ‘υιοί του Θεού’ ενώνοντο με τις ‘θυγατέρες των ανθρώπων’ να τους γεννούσαν πολεμιστές. Αυτοί είναι οι πολεμιστές οι από παλαιά, οι ονομαστοί άνδρες. 5 Όταν ο Κύριος είδε πόσο είχε αυξηθεί η κακία των ανθρώπων στη γη και ότι όλες τους οι σκέψεις ήταν πάντα μόνο πονηρές, 6 μετάνιωσε που είχε δημιουργήσει τον άνθρωπο στη γη και λυπήθηκε κατάκαρδα.


Όπως είναι φανερό, η εν λόγω περικοπή, κινείται γύρω από τρεις έννοιες:
α) Τους "υιούς του θεού",
β) Τις "θυγατέρες των ανθρώπων",
γ) Τους "γίγαντες".

Ερμηνείες της περικοπής

Όπως μας πληροφορεί ο καθ. Ιω. Γαλάνης, "όσον αφορά εις την φράσιν 'υιοί θεού' των Γεν. 6,2.4 υπάρχουν δύο ερμηνείαι. Η πρώτη δέχεται ως υιούς αγγέλους και ουρανίους δυνάμεις γενικώς και η δευτέρα εξέχοντας ανθρώπους"[16]. Έτσι, αρχικά οι "υιοί του θεού", μία από τις σημαντικές παραμέτρους της περικοπής, έγιναν κατανοητοί ως άγγελοι. Όπως σημειώνει αλλού ο κ. Γαλάνης, "εκ των ελλήνων πατέρων και εκκλησιαστικών συγγραφέων οι Ιουστίνος, Αθηναγόρας, Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, Ειρηναίος, Ευσέβιος Καισ. και εκ των λατίνων οι Κυπριανός, Τερτυλλιανός, Αμβρόσιος, Λακτάντιος, ομιλούν περί Αγγέλων"[17]. Αργότερα, από τον 4ο αιώνα και εξής άρχισε να επικρατεί η ερμηνευτική θέση ότι "η θεώρησή τους ως αγγέλων έρχεται σε αντίθεση με τη βιβλική αντίληψη ότι το κύριο χαρακτηριστικό των αγγέλων είναι η απουσία ερωτικών σχέσεων (πρβλ. Ματθ. 22:30)"[18].

Κατόπιν, οι ερμηνείες διατυπώθηκαν ως εξής:

1η ερμηνεία

Οι "υιοί του θεού", στα εβραϊκά ονομάζονται "bene ha elohim" (Μπενέ χα Ελοχίμ ή Ελοΐμ). Το "bene" είναι ο πληθυντικός του "ben" το οποίο σημαίνει στα εβραϊκά "υιός"[19]. Το "ha" είναι το οριστικό άρθρο[20]. Το "Elohim" (Ελοχίμ) μόνο του, είναι ένα από τα εβραϊκά ονόματα που απαντώνται στην Παλαιά Διαθήκη σχετικά με τον Θεό (όπως και τα Αδωνάϊ, Γιαχβέ[21] κ.ά.)[22].

Από τις μεταφράσεις αυτές διαπιστώνουμε για ποιον λόγο αποδόθηκε η φράση αυτή από τους εβδομήκοντα ως "υιοί του θεού". Αυτοί οι "υιοί του θεού" ερμηνεύτηκαν ως άνθρωποι ενάρετοι, υπάκουοι στον Θεό, "οι από του Σηθ" όπως λέει ο Χρυσόστομος[23], δηλαδή απόγονοι του Σηθ[24].

Οι "θυγατέρες των ανθρώπων" θεωρήθηκαν ως γυναίκες που ανήκουν στην ασεβή γενιά, στη φυλή του Κάιν. Αυτές τις κόρες των Καϊνιτών τις άρπαξαν οι Σηθίτες με μοναδικό κίνητρο την ηδονή και την εκμετάλευση. Από τη μίξη αυτή γεννήθηκαν οι "Γίγαντες", τους οποίους το εβραϊκό κείμενο προσδιορίζει με τον όρο Νεφιλίμ. Αυτές οι πράξεις και η πλήρης εξαχρείωση των ανθρώπων (που έγιναν "σάρκα", "σαρκικοί", και ήταν μακριά από τον Θεό) οδήγησε τελικά στο χαμό τους με τον κατακλυσμό.

2η ερμηνεία

Σύμφωνα με μια δεύτερη ερμηνεία, τα παραπάνω δημιουργούν πολλά ερωτηματικά. Ο καθ. Ιερεμίας Φούντας σημειώνει: "Αλλά πώς οι Καϊνίτες, άνδρες σκληροί και πολεμιστές, ανέχθηκαν την αρπαγή των γυναικών τους από τους Σηθίτες, που ήταν άνδρες απαλοί; Αλλά και οι ίδιες οι γυναίκες των Καϊνιτών θα ήταν και αυτές σκληρές και εξοπλισμένες με τον οπλισμό των ανδρών τους και δεν θα ήταν, λοιπόν, εύκολο να αρπαγούν από τους απαλούς Σηθίτες. Και πως από τον γάμο αυτό, που οι άνδρες ήταν ήπιοι, προήλθαν οι Γίγαντες, οι ισχυροί πολεμιστές (στίχ. 4);"[25].

Τα παραπάνω, μετά από λεπτομερέστερη εξέταση της περικοπής, οδηγούν πολλούς μελετητές στα εξής συμπεράσματα: Το "υιοί του θεού" μπορεί στα εβραϊκά να αποδοθεί και ως "υιοί ισχυροί". Η ερμηνεία αυτή, σύμφωνα με τον καθ. Ιερεμία Φούντα προκύπτει από τους εβραίους εξηγητές: "οι ραββίνοι ερμηνευτές είδαν κυρίως στους 'υιούς του Θεού' τους ισχυρούς άνδρες [...] [Το] μπενέ χα Ελωχίμ', όπως λέγει το Εβραϊκό, oι 'υιοί του Elohim [...] κατά λέξη ερμηνεύεται 'ισχυροί άνδρες'"[26].

Όπως σημειώνει και ο Σταύρος Καλαντζάκης, το "Elohim" με βάση την εβραϊκή γραμματική μπορούμε να το εκλάβουμε και με τη "μεταφορική σημασία της 'δύναμης'"[27]. Με την απόδοση αυτή, αντιστρέφονται οι δύο βασικοί όροι και οι "υιοί του θεού" ερμηνεύονται ως οι ισχυροί άνδρες της ασεβούς φυλής του Κάιν ενώ οι "θυγατέρες των ανθρώπων" είναι οι κόρες της ευσεβούς γενιάς του Σηθ από τους οποίους γεννιούνται οι "Γίγαντες", οι Νεφιλίμ, ασεβείς[28], επιθετικοί, φιλοπόλεμοι και άδικοι (Γεν. 6,11). Τελικά, η διαφθορά της καλής γενεάς καταλήγει σε μια αντίστοιχη κατάσταση με την πτώση των πρωτοπλάστων[29].

Άλλες ερμηνείες

Εκτός των προαναφερομένων, υπάρχουν και ερμηνείες που βασίζονται στο σκεπτικό, το οποίο καταγράφει ο καθ. Μιλτιάδης Κωνσταντίνου[30] και το οποίο βρίσκουν πειστικό πολλοί νεώτεροι ερμηνευτές:

Προκειμένου να πετύχει ο θεόπνευστος συγγραφέας τους στόχους του, χρησιμοποιεί κάθε διαθέσιμο εκφραστικό μέσο και φυσικά δεν αποκλείει ούτε τους ευρύτατα διαδεδομένους μύθους του περιβάλλοντος του. Τους χρησιμοποιεί επειδή τους γνωρίζουν οι αναγνώστες του, και βεβαίως, επειδή με το αφηγηματικό τους ύφος προσφέρονται περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο λογοτεχνικό είδος για μια γλαφυρή και παραστατική περιγραφή των σχέσεων του ανθρώπου με τον Θεό. Ένας από αυτούς είναι ευρύτατα διαδεδομένος στην Ανατολή, και είχε ως θέμα του τις σχέσεις των θεών με θνητές γυναίκες, από τις όποιες γεννιόνταν ήρωες, ημίθεοι κ.λπ.

Η χρήση του, δεν πρέπει να θεωρείται κάτι αρνητικό, διότι οι διηγήσεις αυτές δεν αποτελούν "δάνεια" που ενσωματώνονται αυτούσια στη βιβλική διήγηση. Η χρήση τους γίνεται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε καθώς εντάσσονται μέσα στη βιβλική αφήγηση να χάνουν εντελώς το αρχικό μυθολογικό τους νόημα, και να αποκτούν ένα νέο θεολογικό περιεχόμενο. Δεν πρόκειται λοιπόν για πρόσληψη μυθολογικής σκέψης, αλλά για χρήση γνωστών παραστάσεων ώστε να γίνει πιο σαφές, απλό και σχηματικό το περιεχόμενο στους ακροατές των Γραφών. Άλλωστε, και στο Γεν. 3,8 όταν γράφει η διήγηση ότι "ήκουσαν την φωνήν κυρίου του θεού περιπατούντος εν τω παραδείσω το δειλινόν", δεν εννοεί ο ιερός συγγραφέας ότι ο Θεός περπατάει, όπως λέει ο Χρυσόστομος[31], ούτε πρέπει κατ’ ανάγκη να θεωρηθεί ότι ήταν δειλινό κατά γράμμα, αλλά συμβολικά, όπως λέει ο Γρηγόριος Νύσσης[32].

Ανεξάρτητα, λοιπόν, από το αρχικό νόημα που είχε η αφήγηση του Γένεσις 6,1-4, ο βιβλικός συντάκτης, εντάσσοντάς την στο έργο του ως εισαγωγή στην ιστορία του κατακλυσμού, έχει κάποιον στόχο να καταδείξει.

Από εδώ και πέρα, ο καθ. Μιλτιάδης Κωνσταντίνου τάσσεται με την άποψη ότι η αφήγηση αυτή παρουσιάζει ένα ακόμη επεισόδιο στη διάσπαση των σχέσεων του ανθρώπου με τον Θεό: Αρχικά, οι άνθρωποι τρώνε τον καρπό του παραδείσου για να ανοιχτούν τα μάτια τους και να γίνουν σαν θεοί (Γεν. 3,5), ενώ τώρα, στη διήγηση περί Γιγάντων, προσπαθούν να πετύχουν την ισοθεΐα όχι με μια τελειωτική πορεία από το κατ’ εικόνα στο καθ’ ομοίωσιν αλλά αλλοιώνοντας την ανθρώπινη φύση μέσω της μίξης τους με υπεράνθρωπα όντα. Ένα τέτοιο νόημα ίσως ταιριάζει και με την παρέμβαση του Θεού, ο οποίος ορίζει ότι η ζωή τους δεν θα ξεπερνά πλέον τα εκατόν είκοσι χρόνια (Γεν. 6,3)[33]. Επίσης, το περιεχόμενο περί του ανθρώπου που επαναστατεί κατά του Θεού, ίσως εκφράζεται με το ότι "οι Nephilim στην αρχαία Αίγυπτο υπήρξαν θεία όντα, εχθροί των μεγάλων θεών, επαναστάτες, που πολεμούσαν την αυθεντία τους"[34], κάτι που δεν αποκλείεται να ήταν γνωστό στους ακροατές των βιβλικών κειμένων.

Ο δογματολόγος Νίκος Ματσούκας διαφοροποιείται στο ότι δεν αποδέχεται την αναφορά σε υπερφυσικά όντα, ενώ θεωρεί ότι οι αναφορές σε θυγατέρες των ανθρώπων και γίγαντες, μπορούν πίσω τους να κρύβουν σύμβολα:

"εξάπαντος...πίσω από τους αγγέλους εννοούνται ανθρώπινα όντα. Με άλλα λόγια ο αφηγητής...ανεξάρτητα από που παίρνει τα σύμβολα και τις εικόνες [...] αποσκοπεί να παραπέμψει σ’ ένα γεγονός ή καλύτερα στη σημασία αυτού του γεγονότος, που είναι η διαφθορά του ανθρώπινου γένους"[35].
"Γιοί του Θεού ονομάζονται όχι μόνο οι άγγελοι αλλά και οι Ισραηλίτες. Ως κόρες των ανθρώπων οφείλουμε να εννοήσουμε τα κάθε λογής ειδωλικά κατασκευάσματα του ανθρώπου, ως εγωκεντρικούς τρόπους ζωής, που οδηγούν αναπότρεπτα στη θεοποίηση της ανθρωπότητας, και συνάμα σε ερειπιώνες καταστροφής. Οι γίγαντες, εξάλλου, δεν είναι τίποτα αλλο παρά η από τη φύση της, έτσι κι άλλιώς, κακότητα της εξουσίας"[36].

Τέλος, ο καθ. Σάββας Αγουρίδης στην εκτενή μελέτη του για το ζήτημα, θεωρεί πιθανή την πρόταση ότι με την ενσωμάτωσή του εν λόγω αποσπάσματος στα περί του κατακλυσμού, ο ιερός συγγραφέας ήθελε να δείξει, εκτός άλλων, ότι "καταδικάζει την ειδωλολατρική μυθολογία"[37].

Υποσημειώσεις

  1. ↑ Φούντας Ιερεμίας (Αρχιμ.), Ερμηνεία Παλαιάς Διαθήκης - Αριθμοί, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2006, σελ. 318.
  2. ↑ Στο πρωτότυπο: "NEPHILIM [...] (Gen. 6:4; Nu. 13:33) […] The etymology of nepilim is uncertain. The following explanations have been advanced with mixed reception. First, it may derive from the niphal of the verb pala, meaning “be extraordinary,” i.e., “extraordinary men.” Second, it may derive from the verb napal, “fall,” in one of the following senses: (1) the “fallen ones” — from heaven, i.e., supernatural beings; (2) morally “fallen men”; (3) “those who fall upon,” in the sense of invaders or hostile, violent men; (4) “those who fell by” the sword (cf. Ezk. 32:20f); (5) “unnaturally begotten men” or bastards [...] None of these satisfies all scholars, and some consider nephilim an unexplainable relic from an ancient, now-forgotten language" (Bromiley G. W., The International Standard Bible Encyclopedia (Revised), Wm. B. Eerdmans 2002, τόμ. 3, σελ. 518-519).
  3. ↑ ΚΒ΄ Ομιλία εις την Γένεσιν, PG 53,191.
  4. ↑ Λήμμα "Γίγαντες", ΘΗΕ, τόμ. 4 (1964), στ. 515.
  5. ↑ ΘΗΕ, ό.π.
  6. ↑ Καλαντζάκης Ε. Σταύρος, Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 137.
  7. ↑ Το υλικό από τα χειρόγραφα του Κουμράν, το οποίο ανήκει στο Βιβλίο των Γιγάντων, προέρχεται από τα σπήλαια 1Q, 2Q, 4Q και 6Q ως εξής: 1Q23, 1Q24, 2Q26, 4Q203, 4Q530, 4Q531, 4Q532, 4Q556, 4Q206 2-3 και 6Q8 (βλ. L.T. Stuckenbruck, The Book of Giants from Qumran. Texts, Translation and Commentary (TSAJ 63; Tübingen: Mohr Siebeck, 1997.
  8. ↑ Eisenman Robert-Wise Michael, Τα 50 Χειρόγραφα-Κλειδιά της Νεκρής Θάλασσας, Έσοπτρον, Αθήνα 1997, σελ. 126.
  9. ↑ Αγουρίδης Σάββας, Τα απόκρυφα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης, τόμ. Α΄, Έννοια, Αθήναι 2004, σελ. 533.
  10. ↑ Βλ. λήμμα: "Ρεαλική Κίνηση, Διεθνής Ρεαλική Θρησκεία, Ρεαλική Εκκλησία", στο: Τσιάκκας Χριστόφορος (αρχιμ.), Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Θρησκειών και Αιρέσεων, έκδ. Ιεράς Μονής Τροοδιτίσσης, Λεμεσός 2002, σελ. 878-881: Σύμφωνα με τις σχετικές δοξασίες, "οι άνθρωποι κατασκευάστηκαν μέσα σε εργαστήρια, από ανθρώπους που γνώριζαν την επιστήμη της γενετικής και της κυτταρο-βιολογίας [οι οποίοι είναι] οι Ελοχίμ [το οποίο σημαίνει] αυτούς που ήρθαν από τον ουρανό". Οι Ελοχίμ επέλεξαν υποτίθεται την Γη για τα πειραματά τους και "είχαν τις βάσεις τους στις Άνδεις, τα Ιμαλάια και την Ελλάδα, γι’ αυτό και η ελληνική Μυθολογία, ο Βουδδισμός και ο Ισλαμισμός, καθώς και οι Μορμονικές διδασκαλίες περιέχουν σημαντικές μαρτυρίες".
  11. ↑ Βλ. αναφορές σε σχετικές θεωρίες στο περιοδ. Παρακαταθήκη, τεύχ. 62 (Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2008), σελ. 8: "Εν αρχή ο Θεός έκανε τους Ελοχίμ, τον ουρανό και την γη, αυτοί κάναν Νεφελίμ, αφού διασταυρώθηκαν με τους ανθρώπους, τα κακά Νεφελίμ έμειναν κακά και τα καλά γίναν Ελ. Από τα καλά νεφελίμ τα Ελ βγήκαν οι Έλληνες. Τα κακά ζούνε κάτω από τη γη (την κοίλη γη) και εξουσιάζουν τον κόσμο, μέχρι να γίνει πόλεμος ξανά".
  12. ↑ Κωνσταντίνου Μιλτιάδης, Παλαιά Διαθήκη. Αποκρυπτογραφώντας την πανανθρώπινη κληρονομιά, Αρμός, Αθήνα 2008, σελ. 88.
  13. ↑ Μετάφραση των στίχων από το: Φούντας Ιερεμίας, Ερμηνεία Παλαιάς Διαθήκης - Γένεσις, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2004, σελ. 46.
  14. ↑ Όπως μας λέει ο άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος δεν είναι δυνατόν να αποδεχτούμε και να ερμηνεύσουμε κατά γράμμα εκφράσεις όπως π.χ. ότι ο Θεός "μετάνιωσε". Για τις εκφράσεις αυτές θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η αδυναμία της ανθρώπινης γλώσσας και έτσι να ερμηνευτούν "θεοπρεπώς" και όχι με το νόημα που έχουν για τους ανθρώπους:
    "Τα γαρ ρήματα επί του Θεού λεγόμενα ου την αυτήν έχει ισχύν: οίον, ζηλεύει Θεός, οργίζεται Θεός, μετανοεί Θεός, μισεί Θεός. Τα ρήματα ταύτα ανθρώπινα, άλλα τα νοήματα θεοπρεπή. Πως ζηλεύει Θεός;...Οργίζεται Θεός;...Μετανοεί Θεός;...Μισεί ο Θεός;...Αλλά μη πρόσεχε τη ευτελεία των λέξεων αλλά λάβε θεοπρεπή τα νοήματα. Ζηλεύει ο Θεός, αγαπά γαρ...Υπνοί Θεός, ου καθεύδων, αλλά μακροθυμών...Ούτω και όταν άκούσης, ότι γέννα Θεός, μη τμήσιν νόμιζε, αλλά το ομοούσιον"
    (Ιω. Χρυσοστόμου, Β΄ Ομιλία, ότε της εκκλησίας έξω ευρεθείς Ευτρόπιος απεσπάσθη, PG 52,402).
  15. ↑ Μετάφραση των στίχων από το: Συλλογικό έργο, Η Αγία Γραφή (Παλαιά και Καινή Διαθήκη) - Μετάφραση από τα πρωτότυπα κείμενα, Βιβλική Εταιρεία, Αθήνα 1997, σελ. 14.
  16. ↑ Γαλάνης Λ. Ιωάννης, Υιοθεσία. Η χρήσις του όρου παρά Παύλω, Θεσσαλονίκη 1977, σελ. 73, υποσημ. #324.
  17. ↑ Γαλάνης Λ. Ιωάννης, Υιοθεσία..., ό.π.
  18. ↑ Κωνσταντίνου Μιλτιάδης, Παλαιά Διαθήκη..., ό.π.
  19. ↑ Γαλάνης Λ. Ιωάννης, Υιοθεσία..., ό.π., σελ. 72: "Η λέξις υιός (εβραϊστί ben, αραμαϊστί bar)".
  20. ↑ "(ha-): definite article" (λήμμα: HGK2021, στο: James Swanson, Dictionary of Biblical Languages with Semantic Domains: Hebrew, Old Testament (electronic ed.), Bellingham, WA: Logos Research Systems, 1997).
  21. ↑ "Από λόγους σεβασμού...οι Ιουδαίοι θα αντικαστήσουν στην ανάγνωση των κειμένων το ιερό τετραγράμματο Γιαχβέ (Jahve) από το Elohim (=Θεός) και πιο πολύ το Adonai (ο Κύριος). Από τα εβραϊκά στα ελληνικά το όνομα Γιαχβέ θα το αποδώσουν με το Κύριος" (Γαλάνης Λ. Ιωάννης, Η Δευτέρα Επιστολή του Απ. Παύλου προς Θεσσαλονικείς, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1997, σελ. 138).
  22. ↑ Μουστάκης Βασίλειος, Λεξικό της Αγίας Γραφής, Αθήναι 1955, σελ. 73.
  23. ↑ ΚΒ΄ Ομιλία εις την Γένεσιν, PG 53,189.
  24. ↑ "Σηθ: Ένας από τους προπάτορες του Κυρίου, αναφερόμενος στον γενεαλογικό κατάλογο του ευαγγελιστού Λουκά (3,38), υιός των πρωτοπλάστων (Γεν. 5,4 κ. εξ. Α΄ Παρ. 1,1)" (Μουστάκης Βασίλειος, Λεξικό της Αγίας Γραφής, Αθήναι 1955, σελ. 173).
  25. ↑ Φούντας Ιερεμίας, Ερμηνεία Παλαιάς Διαθήκης - Γένεσις, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2004, σελ. 46-47.
  26. ↑ Φούντας Ιερεμίας, ...Γένεσις, ό.π., σελ. 400.401.
  27. ↑ Καλαντζάκης Ε. Σταύρος, Εν αρχή εποίησεν ο Θεός..., ό.π., σελ. 63-64.
  28. ↑ Ο Σάββας Αγουρίδης [χωρίς να συντάσσεται με αυτή] παραθέτει την "περί γιγάντων ερμηνεία του Πατριάρχη Γενναδίου: 'Γίγαντες γαρ οίδεν η Γραφή καλείν τους καθ' υπερβολήν ασεβείς και υπερηφάνους και τη οικεία ρώμη το παν επιτρέποντας'" (Αγουρίδης Σάββας, Βιβλικές Θεολογικές Μελέτες, Άρτος Ζωής, Αθήνα 1993, σελ. 222).
  29. ↑ Φούντας Ιερεμίας, ...Γένεσις, ό.π., σελ. 47.
  30. ↑ Για όλα τα παρακάτω, βλ. στο: Κωνσταντίνου Μιλτιάδης, Παλαιά Διαθήκη..., ό.π., σελ. 87-97.
  31. ↑ PG 49,98.
  32. ↑ PG 45,1053.
  33. ↑ Βλ. στο: Αγουρίδης Σάββας, Βιβλικές Θεολογικές Μελέτες, Άρτος Ζωής, Αθήνα 1993, σελ. 220.
  34. ↑ Αγουρίδης Σάββας, Βιβλικές Θεολογικές Μελέτες, ό.π., σελ. 220.
  35. ↑ Ματσούκας Α. Νίκος, Επιστήμη, φιλοσοφία και θεολογία στην Εξαήμερο του Μ. Βασιλείου, 2η έκδ., Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1990, σελ. 42-43.
  36. ↑ Ματσούκας Α. Νίκος, Παλαιάς και Καινής Διαθήκης σημεία νοήματα αποτυπώματα, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2002, σελ. 29.
  37. ↑ Αγουρίδης Σάββας, Βιβλικές Θεολογικές Μελέτες, ό.π., σελ. 222.

Βιβλιογραφία

Η αναφερόμενη στις υποσημειώσεις.

Ανακτήθηκε από «https://el.orthodoxwiki.org/index.php?title=Νεφιλίμ&oldid=19179»