Λουκιανός ο Αντιοχεύς

Ο Λουκιανός Αντιοχείας (235-312), γνωστός και ως Λουκιανός ο Αποσυνάγωγος ή Άγιος Λουκιανός, υπήρξε πρεσβύτερος, θεολόγος, διδάσκαλος και συγγραφέας κατά το 4ο αιώνα και έδρασε στην περιοχή της Αντιόχειας. Γεννήθηκε στα Σαμόσατα και ίδρυσε μια από τις σπουδαιότερες σχολές θεολογίας, τη λεγόμενη και Αντιοχειανή.

Ο βίος του

Ο Λουκιανός γεννήθηκε το 235 στα Σαμόσατα της Μικράς Ασίας. Μεγάλωσε στην πόλη Έδεσσα Μικράς Ασίας και έλαβε αρχική μόρφωση στη σχολή του Μακάριου. Υπήρξε μαθητής του Παύλου Σαμοσατέα και διάδοχός του στη Αντιοχειανή σχολή, με αποτέλεσμα ο αρχιεπίσκοπος Αλεξανδρείας Αλέξανδρος να τον κατηγορήσει ως "δυναμικό Μοναρχιανό".

Ο Λουκιανός επανίδρυσε τη Θεολογική Σχολή της Αντιόχειας, με νέο περιεχόμενο και τρόπο διδασκαλίας. Εν συνεχεία χειροτονήθηκε και πρεσβύτερος. Παρά την κατηγορία του επισκόπου Αλεξανδρείας για Μοναρχιανισμό, σήμερα γνωρίζουμε πως δεν ευσταθεί και αυτό διότι ο Λουκιανός δε φαίνεται με βάση τη γραμματεία που διασώζεται να αποδέχεται και να ταυτίζεται με τις απόψεις του Παύλου Σαμοσατέα, παρότι υπήρξε μαθητής και διάδοχός του στη σχολή, και ενώ επέτρεπε τη διδασκαλία του. Λόγω των κατηγοριών αυτών καθαιρέθηκε και παρέμεινε εκτός συναγωγής (αποσυνάγωγος) επί τριών επισκόπων Αντιοχείας μέχρι την αποκατάστασή του. Αυτό συνέβη διότι για οικονομικούς ή άλλους λόγους εξάρτησης δίστασε να αποκηρύξει τον Παύλο παρότι είχε καθαιρεθεί εκκλησιαστικά, αλλά όχι και νομικά (αφού για τις αρχές αναγνωριζόταν μόνο αυτός ως νόμιμος, λόγω της Ζηνοβίας). Αυτή η επαμφοτερίζουσα στάση τον κατέστησε ύποπτο και τελικά του επεβλήθη ποινή ακοινωνησίας το 272. Όμως γρήγορα αποκαταστάθηκε επί Κυρίλου του Α΄ Αντιοχείας ή Τυραννίωνα Αντιοχείας.

Επί διωγμών του Αυτοκράτορος Μαξιμίνου συνελήφθη και εστάλη στη Νικομήδεια. Ο θάνατός του επήλθε στις 7 Ιανουαρίου του 312 όταν συνελήφθη υπό το διωγμό του Μαξιμίνου. Ο τρόπος του θανάτου, ακόμα και σήμερα δεν έχει εξακριβωθεί. Κάποιοι θεολόγοι υποστηρίζουν ότι πέθανε από ασιτία, αλλά το πιθανότερο είναι να αποκεφαλίστηκε. Θεωρείται άγιος και εορτάζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 15 Οκτωβρίου, ενώ από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία στις 7 Ιανουαρίου.

Το έργο του και οι απόψεις του

Ο Λουκιανός περιγράφεται ως άνθρωπος ασκητικός, ενώ κατά τον Ευσέβιο "ανήρ τα πάντα άριστος, βίω τε εγκρατεί και τοις ιεροίς μαθήμασι συγκεκροτημένος". Υπήρξε άριστος γνώστης της εβραϊκής γλώσσας, ασχολήθηκε με τη ερμηνεία της Αγίας Γραφής και εκπόνησε κριτική αναθεώρηση του κειμένου της, κατά βάση φιλολογικού χαρακτήρα, η οποία και διαδόθηκε στην Αντιόχεια και την Κωνσταντινούπολη, λόγω της εισαγωγής της από τον ιερό Χρυσόστομο. Από το έργο του αυτό διασώθηκαν μόνο πενιχρές ειδήσεις. Ο ίδιος επίσης θεωρείται εισηγητής της "ιστορικογραμματικής" ερμηνευτικής μεθόδου.

Πολλοί τον κατηγόρησαν, ότι ασπάστηκε τις απόψεις του Παύλου Σαμοσατέα, ο ίδιος όμως δε φαίνεται να ανέπτυξε σαφή τριαδολογία και χριστολογία, αν και ήταν σαφώς επηρεασμένος από τις αντιλήψεις του Ωριγένη, με αποτέλεσμα να μη δέχεται την προσωπική υπόσταση του Λόγου. Ο Λουκιανός, με βάση πάντα Ωριγενιστικές αντιλήψεις που ασπαζόταν, είχε προβεί και σε άλλες τοποθετήσεις περί του Λόγου, όπως ότι ο Λόγος δεν ήταν ενωμένος κατά την ουσία με το Θεό, δεχόταν "εκ προκοπής" θέωση του Χριστού, ενώ ίσως διέκρινε το Λόγο του Πατέρα (προφορικό) από τον Λόγο του Υιού. Ο Λουκιανός επίσης φέρεται να είχε εκπονήσει σύμβολο το οποίο καλούσε τον Λόγο εικόνα απαράλλακτη της ουσίας και της δυνάμεως του Πατρός. Ο Boularand αρνήθηκε την προέλευση του συμβόλου από τον Λουκιανό, καθώς η έρευνα έχει καταλήξει πως στη σημερινή του μορφή είναι μεταγενέστερο.

Βιβλιογραφία

• Βλάσιος Φειδάς, «Εκκλησιαστική Ιστορία», Τόμος Α΄, Εκδόσεις Διήγηση, Αθήνα, 2002.
• Μπαλάνος Δημήτριος, «Εκκλησιαστική Ιστορία», Πρακτικά Ακαδημίας Αθηνών 7, 1932.