Πάσχα
Πάσχα ονομάζεται η μεγάλη γιορτή του ιουδαϊσμού η οποία καθιερώθηκε ως ανάμνηση της Εξόδου, που ελευθέρωσε τους Εβραίους από την αιγυπτιακή δουλεία («είπεν δε Μωυσής προς τον λαόν μνημονεύετε την ημέραν ταύτην εν η εξήλθατε εκ γης Αιγύπτου εξ οίκου δουλείας εν γαρ χειρι κραταιά εξήγαγεν υμας κύριος» Έξ. 13:3).
Το γεγονός της απελευθέρωσης αυτής συνέβη με μια σειρά θεϊκών προνοιακών παρεμβάσεων, από τις οποίες η σημαντικότερη εκδηλώνεται τη νύχτα κατά την οποία θα εξολοθρεύονταν τα πρωτότοκα των ανθρώπων και των ζώων των Αιγυπτίων, ενώ τα σπίτια των Εβραίων θα προστατεύονταν αφού οι πόρτες τους είχαν σημαδευτεί με το αίμα του αρνιού που είχαν θυσιάσει (Έξ. 11:5, 12:12). Αυτό θα ήταν στο εξής το νόημα του Πάσχα και η νέα του διάσταση.
Περιεχόμενα
Προέλευση
O όρος Πάσχα προέρχεται από το αραμαϊκό pasha και το εβραϊκό pesah. Για κάποιους, η προέλευση του εβραϊκού όρου είναι ένα θέμα που συζητείται καθώς του αποδίδουν ξένη ετυμολογία, ασσυριακή (pasahu, πραύνω) ή αιγυπτιακή (pash, η ανάμνηση, pesah, το πλήγμα). Σε κάποιες περιπτώσεις οι ερευνητές ανιχνεύουν τις αρχές του πάσχα σε Χαναανιτικές γιορτές που σχετίζονται με την συγκομιδή κριθαριού την άνοιξη. Καμιά όμως απ' αυτές τις υποθέσεις δεν τεκμηριώνεται.
Άλλοι μελετητές θεωρούν ότι η ρίζα του Πάσχα βρίσκεται σε γιορτές και ιεροτελεστίες της άνοιξης της προ-ισραηλιτικής εποχής με την έννοια των ποιμένων που υποβάλλουν αίτημα στο θεό για την προστασία του κοπαδιού τους (βλ. Έξ. 5:1 και 10:9).
Πάντως, η Αγία Γραφή συσχετίζει το pesah με το ρήμα pasah πού σημαίνει είτε χωλαίνω, είτε εκτελώ τελετουργικό χορό γύρω από τη θυσία (Γ' Βασ. 18:21,26), είτε, μεταφορικά, "ξεφεύγω", "περνώ", "απαλλάσσω". Το Πάσχα, είναι το πέρασμα του Θεού πάνω από τα σπίτια των Ισραηλιτών, ενώ έπληττε τα σπίτια των Αιγυπτίων, και φυσικά το "πέρασμα" των Ισραηλιτών από την Ερυθρά Θάλασσα (Έξ. 12:13,23,27 / βλ. Ησ. 31:5).
Σε χωρία από την Παλαιά Διαθήκη, φαίνεται ότι το Πάσχα ίσως είχε προέλευση πολύ παλαιότερη από την εποχή του Μωυσή καί της εξόδου από την Αίγυπτο. Αρχικά το Πάσχα είναι μια οικογενειακή εορτή. Εορταζόταν νύχτα, στην πανσέληνο της εαρινής ισημερίας, την 14η του μήνα abib (που ονομάστηκε Νισάν μετά την εξορία) με προσφορά στο νεαρού ζώου, χρονιάρικου, για να ευλογηθεί από το Θεό όλο το κοπάδι. Το σφάγιο ήταν αρνί ή κατσίκι, αρσενικό και αρτιμελές (Εξ. 12:3-6), δεν έπρεπε να σπάσει κανένα κόκαλο του (Έξ. 12:46, Αρ. 9:12) ενώ το αίμα του ως ένδειξη προστασίας, το έβαζαν στην είσοδο κάθε σπιτιού (Εξ. 12:7,22). Οι μετέχοντες στο δείπνο ήταν ντυμένοι, έτοιμοι για ταξίδι (Έξ. 12:8-11).
Αυτά τα στοιχεία νομαδικής, οικογενειακής ζωής μας δείχνουν μια πολύ παλαιότερη προέλευση του Πάσχα, που θα μπορούσε να είναι η θυσία που ζήτησαν οι Ισραηλίτες από τον Φαραώ να πάνε να γιορτάσουν στην έρημο (Έξ. 3:18, 5:1 εξ). Παρ' όλα αυτά όμως, η έξοδος από την Αίγυπτο έδωσε στο Πάσχα την οριστική του σημασία.
Χριστιανικό Πάσχα
Συγχρονος εορτασμός του Πάσχα
Το Χριστιανικό Πάσχα ή κοινώς Πασχαλιά είναι η μεγαλύτερη γιορτή του Χριστιανισμού. Γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο που ακολουθεί την εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου μη συμπεριλαμβανομένης, κατά το Ιουλιανό ημερολόγιο στην Ορθόδοξη εκκλησία και κατά το Γρηγοριανό στην Ρωμαιοκαθολική. Γιορτάζεται η ανάσταση του Ιησού Χριστού που πιστεύεται ότι έγινε το 33 μ.Χ.
Με τον όρο Πάσχα αναφερόμαστε είτε στην εβδομάδα του Πάσχα μέχρι το Σάββατο της Διακαινησίμου, είτε στην περίοδο των 50 ημερών που ακολουθούν το Πάσχα, μέχρι την εορτή της πεντηκοστής ημέρας από του Πάσχα λεγόμενη (αριθμητικά) Πεντηκοστή.
Η εορτή του Πάσχα, λόγω της σπουδαιότητός της, επηρεάζει το εορτολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας τόσο 40 ημέρες πριν από αυτό (Μεγάλη Τεσσαρακοσστή, Τριώδιο) όσο και 50 ημέρες μετά (περίοδος Πεντηκοσταρίου). Οι ακολουθίες που τελούνται τότε έχουν αρχαιοπρέπεια (ανάγονται στους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού), κατάνυξη και λαμπρότητα, και περιγράφονται λεπτομερώς στο τυπικό της Εκκλησίας.
Ιστορία Εορτασμού του Πάσχα
H πρώτη χριστιανική κοινότητα δεν περιείχε εορτές σε ετήσιο κύκλο. Αρχικά η ανάμνηση της Αναστάσεως του Χριστού εορταζόταν την Κυριακή ημέρα, ή «μία των Σαββάτων». Το Πάσχα μαζί με τη Πεντηκοστή, ήταν οι πρώτες εορτές σε ετήσιο κύκλο που καθιερώθηκαν σταδιακά στην πρώτη χριστιανική εκκλησία κατά τον 2ο αιώνα. Ταυτόχρονα δε, με την εορτή άρχισε να τηρήται και η λεγόμενη Πασχάλια νηστεία, που σε κάθε τοπική εκκλησία είχε ορισμένο διάστημα ασκήσεως. Η εορτή, εν αρχή κατά άμεσο παραλληλισμό με το Ιουδαϊκό Πάσχα, τελείτο κάθε έτος στις 14 του μήνα Νισάν, δίνοντας όμως έμφαση στην σταύρωση τελικά, παρά στην Ανάσταση. Οι τοπικές Χριστιανικές Εκκλησίες όμως σαν συνείδηση με τα χρόνια θέλησαν να διακόψουν αυτό τον παραλληλισμό, μεταθέτοντας τον εορτασμό αρχικά την πρώτη Κυριακή μετά τη 14η Νισάν. Κάθε τοπική εκκλησία εόρταζε με δικό της κριτήριο την ημερομηνία της εορτής του Πάσχα. Όμως γινόταν προσπάθεια ώστε να επιτευχθεί μια ενιαία ημερομηνία για όλες της εκκλησίες. Αυτό οδήγησε σε εντάσεις κάποιες τοπικές εκκλησίες ιδίως κατά τον 3ο αιώνα. Τελικά η Α΄ Οικουμενική σύνοδος αποφάσισε οριστικά για μια κοινή ημερομηνία τέλεσης του εορτασμού του Πάσχα, που τηρήται μέχρι σήμερα με μερικές παραλλαγές, από κάποιες ομολογίες.
Βιβλιογραφία
- Φειδάς Ιω. Βλάσιος, Εκκλησιαστική Ιστορία - Απ' αρχής μέχρι την Εικονομαχία, τόμ. Α', 3η έκδ., Αθήνα 2002
