Πεντηκοστάριο
Πεντηκοστάριο ονομάζεται το λειτουργικό βιβλίο της Ορθόδοξης Εκκλησίας που χρησιμοποιείται την περίοδο από το Πάσχα μέχρι την γιορτή των αγίων Πάντων και περιέχει τις ακολουθίες των κινητών εορτών (όπως και το άλλο λειτουργικό βιβλίο, το Τριώδιο). Καλείται Πεντηκοστάριο επειδή αρχικά έφθανε μέχρι την Κυριακή της Πεντηκοστής, αργότερα όμως προστέθηκαν οι ύμνοι μίας ακόμη εβδομάδας. Στις ακολουθίες που περιέχει το Πεντηκοστάριο υμνείται η Ανάσταση και η Ανάληψη του Χριστού, καθώς και η επέλευση του αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους κατά την ημέρα της Πεντηκοστής[1].
Η πρώτη έντυπη έκδοση του Πεντηκοσταρίου έγινε το 1568, "η δε δευτέρα το 1579 εις Ενετίαν υπό Ιακώβου του Λεογγίτου"[2]. Το υμνογραφικό υλικό που σήμερα περιέχει το Πεντηκοστάριο είναι πολύ μεγαλύτερο σε σχέση με το αρχικό και η έκδοση που θεωρήθηκε αξιόλογη ώστε να χρησιμοποιηθεί έως σήμερα στις λειτουργικές ανάγκες, είναι αυτή του Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανού του Ιμβρίου[3], από το 1836.
Περιεχόμενα
Το Πεντηκοστάριο ως λειτουργική περίοδος
Πεντηκοστάριο καλείται και το χρονικό διάστημα των 8 εβδομάδων από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι τη γιορτή της Πεντηκοστής, κατά την οποία εορτάζουν "όλα τα δευτερεύοντα πρόσωπα που έπαιξαν ρόλο στην Ανάσταση του Κυρίου και στην αποκαθήλωσή Του: Οι Μυροφόρες Γυναίκες, ο Ιωσήφ από Αριμαθαίας και ο Νικόδημος ο κρυφός Φαρισαίος μαθητής", αλλά και η αγία Φωτεινή η Σαμαρείτις και Ισαπόστολος. Την περίοδο αυτή εορτάζεται και η θαυματουργική δύναμη του Κυρίου (Τρίτη Κυριακή: του Παραλύτου, Πέμπτη Κυριακή: του Τυφλού) και επίσης η Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής 20 μέρες μετά τα Πάσχα, η Απόδοση του Πάσχα, η Ανάληψη του Κυρίου 40 ημέρες μετά το Πάσχα, και η μνήμη των Αγίων Πατέρων της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου, η οποία δογμάτισε ότι ο Χριστός δεν είναι κτίσμα, καθόρισε πότε πρέπει να εορτάζεται το Πάσχα και απαγόρευσε τη γονυκλισία την Κυριακή ως ημέρα Αναστάσεως, αλλά και η μνήμη των Αγίων Πάντων. [4] "Την περίοδο του Πεντηκοσταρίου, λόγω του αναστάσιμου χαρακτήρα της, δεν νηστεύονται οι Τετάρτες και οι Παρασκευές, δηλαδή έχουμε κατάλυση οίνου και ελαίου."[5]
Το Πεντηκοστάριο ως τροπάριο
Κατά μία άλλη έννοια, με το όνομα Πεντηκοστάριο καλείται το τροπάριο (εκκλησιαστικός ύμνος) που ψάλλεται μετά το τέλος του πεντηκοστού (ν΄) ψαλμού στην ακολουθία του όρθρου. Τέτοια Πεντηκοστάρια τροπάρια ψάλλονται κάθε φορά στον όρθρο, όταν διαβάζεται απόσπασμα του Ευαγγελίου, πριν από τον πεντηκοστό ψαλμό.
Υποσημειώσεις
- ↑ Γεωργιάδης Βαρθολομαίος (Αρχιεπισκ. Κορινθίας), Επιτομή Λειτουργικής, εκδ. 4η, εκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, 1995 (c1909), σελ. 47.
- ↑ "Πεντηκοστάριον", Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 10, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1967, στ. 285.
- ↑ Ο Ίμβριος Βαρθολομαίος Κουτλουμουσιανός (1772-1851), ήταν μαθητής του Νικοδήμου του Αγιορείτη και λόγιος ο ίδιος. Δίδαξε στην Αθωνιάδα, υπήρξε προϊστάμενος της Ιερατικής Σχολής στο Φανάρι και έκανε αξιόλογη κριτική και εκδοτική εργασία (βλ. Τωμαδάκης Νικόλαος, Κλεις της Βυζαντινής Φιλολογίας, 4η έκδ., Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 132-133).
- ↑ π. Αντώνιος Χρήστου, "Η περίοδος του Πεντηκοσταρίου", http://euxh.gr/theologia/leitourgika/i-periodos-tou-pentikostariou
- ↑ Μητροπολίτου Ν. Σμύρνης Συμεών Κούτσα, "Η νηστεία της Εκκλησίας", εκδ. Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Βιβλιογραφία
- "Πεντηκοστάριο", Μαλαβάκης Νίκος, Βυζαντινολόγιο-Λεξικό Εκκλησιαστικών και Θρησκευτικών όρων, Αστήρ, Αθήνα 1999, σελ. 113.
- "Πεντηκοστάριον", e-δομή (ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ), εκδόσεις Δομή Α.Ε., Αθήνα 2003-2004 [DVD-ROM].
- "Πεντηκοστάριον", Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 10, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1967, στ. 284-285.
- "Πεντηκοστάριον", Βεργωτής Γεώργιος, Λεξικόν Λειτουργικών και Τελετουργικών Όρων, 3η έκδ. βελτιωμένη και επαυξημένη, Θεσσαλονίκη 1995, σελ. 178.
- "Πεντηκοστάριον", εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα, τόμ. 48, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα 2004-2005 [CD-ROM].
