Αγιολογία

Από OrthodoxWiki
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

Με τον όρο Αγιολογία αναφερόμαστε στον ιστορικό κλάδο της θεολογικής επιστήμης, που μελετά τους βίους των αγίων και την τιμή που τους αποδίδει η Εκκλησία και ερευνά διάφορα γενικότερα θέματα (θεολογικά, ιστορικά, φιλολογικά, κοινωνιολογικά, αρχαιολογικά κ.ά.), που σχετίζονται με τους αγίους[1]. Η Αγιολογία αποτελούσε κλάδο της Εκκλησιαστικής Ιστορίας μέχρι την περίοδο που οι Βολλανδιστές[2] άρχισαν να περισυλλέγουν και να δημοσιεύουν τους δεκάδες ογκώδεις τόμους με Βίους Αγίων υπό την επιγραφή Acta Sanctorum (από το 1643[3]) οπότε και διαμορφώθηκε ως ξεχωριστό αντικείμενο[4].

Τα αγιολογικά κείμενα υπήρξαν ένα από τα σπουδαιότερα και δημοφιλέστερα είδη της βυζαντινής γραμματείας καθώς βρισκόταν στην πρώτη σειρά των προτιμήσεων του κοινού όλων των τάξεων και των κοινωνικών στρωμάτων[5]. Τα σπουδαιότερα συγγράφονται τον 4ο-5ο και 14ο αιώνα, ενώ αξιόλογη ακμή αγιολογικών κειμένων παρατηρείται και από τον 9ο μέχρι τον 11ο αιώνα. Κυρίαρχες μορφές είναι οι Μάρτυρες της εποχής των διωγμών, οι Ασκητές και οι εκκλησιαστικές προσωπικότητες, που καταπολέμησαν τις αιρέσεις[6]. Με τον τρόπο αυτό οι πιστοί μπορούσαν να γνωρίζουν πως πρωτοεκδηλώθηκε η τιμή και ο σεβασμός προς τους αθλητές της πίστεως, τα αίτια εορτασμού της επετείου του θανάτου τους, της ανέγερσης ναών αφιερωμένων σε αυτούς ή της τιμής των ιερών λειψάνων τους[7].

Με βάση το περιεχόμενο τους, τα αγιολογικά κείμενα μπορούν να ενταχθούν στις εξής κατηγορίες[8]:

  • Πράξεις Μαρτύρων (κείμενα που περιγράφουν τις δίκες των Χριστιανών σύμφωνα με τα επίσημα πρακτικά).
  • Μαρτύρια (περιγραφές που περιγράφουν τη διαδικασία, το ψυχικό σθένος του Μάρτυρα και τα βασανιστήρια του από αυτήκοους και αυτόπτες μάρτυρες ή σύγχρονους συγγράφεις).
  • Μαρτυρολόγια (συλλογές από Πράξεις και Μαρτύρια, που συνετάγησαν αρκετό χρόνο μετά τους διωγμούς).
  • Αποφθέγματα και Διηγήσεις Πατέρων (ανθολογίες[9] με αποφθέγματα, διηγήσεις, θαύματα και αναφορά στις αρετές[10] των ασκητών ή Πατέρων της ερήμου ή Γερόντων ή Αββάδων, που ερμηνεύουν το χριστιανικό μήνυμα μ' έναν απλό και βιωματικό τρόπο).
  • Βίοι Αγίων (γραμματολογικό είδος που αναπτύχθηκε μετά τους διωγμούς με το οποίο η Εκκλησία περιγράφει κάθε αξιομνημόνευτη πράξη κληρικών, ασκητών, μοναχών και λαϊκών, που διακρίθηκαν για τις αρετές και την αγιότητα τους).
  • Συναξάρια και Μηνολόγια (κείμενο που αναγινώσκεται στις λατρευτικές συνάξεις, συνήθως μετά την έκτη ωδή των κανόνων του Όρθρου, και αναφέρεται με συντομία στον βίο του εορταζόμενου αγίου ή στο περιεχόμενο της εορτής. Τα Συναξάρια ουσιαστικά ταυτίζονται με τα Μηνολόγια, που επίσης κατά ημερολογιακή σειρά παραθέτουν κείμενα, μικρότερης έκτασης, σχετικά με τις εορτές και τους αγίους).
  • Αγιολογικά μυθιστορήματα (μυθιστόρημα επηρεασμένο ως προς τη μορφή από τα ελληνιστικά πρότυπα και τα ανατολικά μοτίβα. Χωρίζεται σε Ιστορικό και Φανταστικό. Το πρώτο είναι σύνθεση ορισμένων πραγματικών στοιχείων, που εντάσσονται όμως σ' ένα φανταστικό πλαίσιο, ενώ στο δεύτερο απουσιάζει η ιστορική πλαισίωση και τα πρόσωπα είναι επινόηση του συγγραφέα).
  • Αγιολογικές συλλογές (συλλογές με αγιολογικά έργα που οι τοπικές εκκλησίες χρησιμοποιούσαν για λειτουργικούς και διδακτικούς σκοπούς, συγκεντρωμένες σε ομοιογενείς ομάδες).

Για μεθοδολογικούς λόγους στην Αγιολογία διακρίνονται δύο τμήματα:

α) η πρακτική Αγιολογία, η οποία αναφέρεται σε έργα περιστασιακά, που εξυπηρετούν διάφορες θρησκευτικές ανάγκες των πιστών, κυρίως λειτουργικές και
β) η επιστημονική Αγιολογία, η οποία μελέτα και ερευνά με κριτική μέθοδο το υλικό της πρακτικής Αγιολογίας, με σκοπό να εκδόσει τα αγιολογικά κείμενα και να καθορίσει την ιστορική τους αξία.

Στην ορθόδοξη σκέψη, η πνευματική σημασία των αγίων παραμένει αναλλοίωτη και έχει ουσιαστική θέση στη ζωή των πιστών, ενώ η αγιολογική έρευνα προσεγγίζει ισορροπημένα τις αγιολογικές πηγές, με επιστημονική γνώση αλλά και ευσέβεια, με απώτερο σκοπό την πληρέστερη προβολή των αγίων και τον εξαγιασμό των πιστών[13]. Όμως τα αγιολογικά κείμενα αποτελούν σπουδαιότατη πηγή όχι μόνο για τη ζωή των Αγίων, αλλά και για τη γνώση του λαϊκού βίου της εποχής, των κοινωνικών σχέσεων, του πολιτισμού γενικότερα. Ορισμένοι Βίοι Αγίων δίνουν ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την κρατική οργάνωση, τις σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας, το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας, την αγροτική οικονομία, τις εμπορικές σχέσεις, τυχόν πολεμικά γεγονότα κ.λπ., αποτελώντας σημαντική πηγή για την πολιτική και την εκκλησιαστική ιστορία ακόμα[14].

Εν τούτοις τα κείμενα αυτά παρουσιάζουν πολλά επιστημονικά προβλήματα, περισσότερα ίσως από κάθε άλλο κλάδο της βυζαντινής και μεταβυζαντινής φιλολογίας και χρειάζεται η κριτική επιστημονική ματιά προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ως ιστορικές πηγές[15]. Η αγιολογική κριτική αφού καταφύγει σε καταλόγους αγιολογικών χειρογράφων, παίρνει υπόψη της όλο τον "φάκελο" του αγίου, εκδίδει τα δεδομένα αφού προβεί σε αποκατάσταση του κειμένου ώστε να είναι όσο το δυνατό πλησιέστερο στο πρωτότυπο, και ερμηνεύει το περιεχόμενο κάνοντας σύγκριση όλου του φιλολογικού και άλλου υλικού της εποχής, προσπαθώντας να ανακαλύψει τις πηγές και τις προθέσεις του συγγραφέα[16].

Σημαντικές συλλογές αγιολογικών κειμένων

  • Η πολύτομη και θεμελιώδης σειρά των Acta Sanctorum των Βολλανδιστών του Βελγίου[17].
  • Το ειδικό αγιολογικό περιοδικό διεθνούς κύρους των Βολλανδιστών, Analecta Bollandiana, στο οποίο δημοσιεύεται κάθε είδηση που αφορά την επιστημονική πορεία και πρόοδο της αγιολογικής επιστήμης.
  • Ειδικά ευρετήρια έχουν καταρτιστεί που διευκολύνουν την ανεύρεση αγιολογικού υλικού από διάφορες πηγές. Πρόκειται για τις εκδόσεις:
BHG (Bibliotheca Hagiographica Graeca, τόμοι 3, Bruxellis, 1957 η 3η έκδ., για κείμενα ελληνικά)
BHL (Bibliotheca Hagiographica Latina, τόμοι 2, Bruxellis, 1898-1901 και 1911, για κείμενα λατινικά)
BHO (Bibliotheca Hagiographica Orientalis, Bruxellis, 1910, για κείμενα συριακά, αραβικά, αρμενικά, αιθιοπικά, κοπτικά κ.ά.)

Στους τρεις τόμους της Bibliotheca Hagiographica Graeca, ευρετηριάζονται, εκτός άλλων, και το αγιολογικό υλικό των Acta Sanctorum, των τευχών του Analecta Bollandiana και η Patrologiae Graeca του J.P. Migne.

Υποσημειώσεις

  1. ↑ Τσάμης Γ. Δημητρίος, Αγιολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 17.
  2. ↑ Βολλανδιστές, από το όνομα του Ζαν Μπολάν ή Βολλάνδου (1596-1665), ονομάζονται οι συνεχιστές του έργου του, Ρωμαιοκαθολικοί μοναχοί του βελγικού Ιησουιτικού τάγματος, με επιστημονικό, αγιολογικό έργο (βλ. "Βολλανδισταί", ΘΗΕ, τόμ. 3 (1963), στ. 951-953).
  3. ↑ λήμμ. "Αγιολογία", εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα, τόμ. 01, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα 2004-2005.
  4. ↑ Τρεμπέλας Ν. Παν., Εγκυκλοπαίδεια της θεολογίας, έκδ. 5η, Ο Σωτήρ, Αθήναι 2000, σελ. 307.
  5. ↑ Σοφιανός Ζ. Δημήτριος, Οι βυζαντινοί άγιοι του ελλαδικού χώρου μέσα από τις πηγές και τα κείμενα, 2η έκδ., Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, Αθήνα 1998, σελ. 9.
  6. ↑ Τσάμης Γ. Δημητρίος, ό.π., σελ. 19.
  7. ↑ Τρεμπέλας, Εγκυκλοπαίδεια..., ό.π., σελ. 308.
  8. ↑ Τσάμης, Αγιολογία..., ό.π., σελ. 20.21.23-28.29-31.32.34.35.
  9. ↑ Με διάφορες ονομασίες: Γεροντικόν, Πατερικόν, Ψυχωφελείς διηγήσεις κ.ά..
  10. ↑ Όπως π.χ. η ησυχία, η κατάνυξη, η εγκράτεια, η ακτημοσύνη, η υπομονή, η διάκριση, η προσευχή, η υπακοή, η ταπεινοφροσύνη, η αγάπη, η νήψη κ.ά..
  11. ↑ Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, Πηγές Εκκλησιαστικής Ιστορίας, Αρμός, Αθήνα 1989, σελ. 141.
  12. ↑ Τρεμπέλας, Εγκυκλοπαίδεια..., ό.π., σελ. 309.
  13. ↑ Τσάμης, Αγιολογία..., ό.π., σελ. 17.
  14. ↑ Μεταλληνός, Πηγές..., ό.π., σελ. 142.
  15. ↑ ό.π..
  16. ↑ "Αγιολογία", Θ.Η.Ε., τόμ. 1, στ. 257.
  17. ↑ Όλα τα στοιχεία από το: Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, Πηγές Εκκλησιαστικής Ιστορίας, Αρμός, Αθήνα 1989, σελ. 143.
Ανακτήθηκε από «https://el.orthodoxwiki.org/index.php?title=Αγιολογία&oldid=16642»