Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων του "Εκκλησιαστική γραμματολογία"
μ (/* Γενικός πίνακας εκκλησιαστικών και άλλων συγγραφέων μέχρι τον 3ο αι. που κείμενα τους σχετίστηκαν με τον ΧριστιανισμόΠαρατίθεται ό.π.,) |
μ (/* Γενικός πίνακας εκκλησιαστικών και άλλων συγγραφέων μέχρι τον 3ο αι. που κείμενα τους σχετίστηκαν με τον ΧριστιανισμόΠαρατίθεται ό.π.,) |
||
| Γραμμή 82: | Γραμμή 82: | ||
|'''Αρίστων Πελλαίος'''||140||Παλαιστίνη (Πέλλα)||Παλαιστίνη||ελληνική||απολογητής | |'''Αρίστων Πελλαίος'''||140||Παλαιστίνη (Πέλλα)||Παλαιστίνη||ελληνική||απολογητής | ||
|- | |- | ||
| − | |'''Βασιλείδης'''||120-145|| ||Αλεξάνδρεια||ελληνική||γνωστικός | + | |'''[[Βασιλειδιανισμός|Βασιλείδης]]'''||120-145|| ||Αλεξάνδρεια||ελληνική||γνωστικός |
|- | |- | ||
|'''Ισίδωρος'''||μέσα 2ου αι.|| ||Αλεξάνδρεια;||ελληνική||γνωστικός | |'''Ισίδωρος'''||μέσα 2ου αι.|| ||Αλεξάνδρεια;||ελληνική||γνωστικός | ||
Αναθεώρηση της 10:09, 2 Οκτωβρίου 2008
Με τον όρο Εκκλησιαστική γραμματολογία αναφερόμαστε στην επιστημονική σπουδή των Πατέρων και Συγγραφέων της Εκκλησίας[1]. Με το ίδιο περιεχόμενο χρησιμοποιούνται και οι όροι Χριστιανική Γραμματολογία αλλά και Πατρολογία[2] που είναι όμως "στενωτάτου περιεχομένου"[3] αφού σε "πολλές Πατρολογίες εξετάζονται μαζί με τους Πατέρες και οι αιρετικοί συγγράφεις"[4].
Πρέπει να επισημανθεί ότι οι Πατέρες της Εκκλησίας δεν ταυτίζονται με τους εκκλησιαστικούς συγγραφείς[5], αφού δεν αποτελεί ουσιαστικό γνώρισμα του Πατρός η μόρφωση και το συγγραφικό έργο, αλλά η χαρισματική του παρουσία και η αυθεντική του διδασκαλία, ενώ, οι γνώμες των εκκλησιαστικών συγγραφέων δεν περιβάλλονται με την "αγιότητα, το κύρος και την αυθεντία που αναγνωρίζει η συνείδηση της Εκκλησίας στους Πατέρες"[6].
Τα λογογραφικά είδη που καλλιέργησε η εκκλησιαστική γραμματεία είναι τα ακόλουθα[7]:
- Λειτουργικά κείμενα (ευχές, απολυτίκια, εξαποστειλάρια, κοντάκια κ.λπ.).
- Επίσημα δογματικά κείμενα (Σύμβολα κατηχητικά ή βαπτισματικά, αποφάσεις Οικουμενικών και μεγάλων τοπικών συνόδων κ.λπ.).
- Εκκλησιαστικές διατάξεις (διατάξεις και κανόνες που αφορούν τη διοίκηση της Εκκλησίας, την εκλογή και χειροτονία των κληρικών, την αντιμετώπιση συγκεκριμένων ηθικών και διοικητικών παραπτωμάτων).
- Βιογραφικά κείμενα (μαρτυρολόγια, συναξάρια).
- Ιστοριογραφικά κείμενα (ιστορικά συγγράμματα με έμφαση τις κινήσεις και συγκρούσεις στο πεδίο της πίστεως).
- Πραγματείες (συγγράμματα Πατέρων με περιεχόμενο απολογητικό, δογματικό, εξηγητικό, ποιμαντικό, ασκητικό κ.λπ.).
- Ερμηνείες (υπομνήματα, σχόλια και μεταφράσεις, που αφορούν κυρίως τα βιβλία της Αγίας Γραφής αλλά και προγενέστερους Πατέρες).
- Ομιλίες (διδαχές με περιεχόμενο απολογητικό, δογματικό, εξηγητικό, ποιμαντικό που είναι καταγεγραμμένες εκ των προτέρων με σκοπό την από στήθους απαγγελία, ή εκφωνούνται εκ του προχείρου και σώζονται από ταχυγράφους).
- Επιστολές (μέσο επικοινωνίας με αμεσότητα διαλόγου όπου συχνά αναπτύσσονται θέματα μεγάλης σπουδαιότητας).
- Ποιήματα (πέραν της υμνολογίας, το είδος αυτό αναπτύχθηκε περιορισμένα).
- Άλλα κείμενα, αγιολογικού κυρίως περιεχομένου, που εξετάζονται και χωριστά από τον κλάδο της Αγιολογίας (βλ. περισσότερα στο λήμμα Αγιολογία).
Πρώτος ο Ευσέβιος Καισαρείας στην Εκκλησιαστική Ιστορία του[8] συνέλεξε πληροφορίες για τη ζωή και τα συγγράμματα των εκκλησιαστικών συγγραφέων πριν από το 325. Το εγχείρημα του Ευσεβίου συνεχίστηκε από τους ιστορικούς Γελάσιο Καισαρείας, Φιλοστόργιο, Σωκράτη, Σωζόμενο, Ευάγριο Σχολαστικό, τον πατριάρχη Φώτιο κ.ά..
Οι χρονικές περίοδοι στις οποίες χωρίζεται η εκκλησιαστική γραμματολογία είναι[9]:
- Περίοδος Α', των Διωγμών (90-313)
- Περίοδος Β', της Δογματικής Κατοχυρώσεως (313-451)
- Περίοδος Γ', της Διαστάσεως (451-680)
- Περίοδος Δ', της Εικονομαχίας (681-843)
- Περίοδος Ε', της Αναπροσαρμογής (843-1054)
- Περίοδος ΣΤ', της Νέας Διασπάσεως (1054-1204)
- Περίοδος Ζ', Υστεροβυζαντινή (1204-1453)
Περιεχόμενα
Συλλογές εκκλησιαστικής γραμματείας
Συλλογές εκκλησιαστικής γραμματείας υπάρχουν πολλές. Η πιο γνωστή και πλήρης είναι η έκδοση του J.P. Migne (+ 1875) η οποία έχει δύο Σειρές[10]:
- Patrologiae cursus completus, Series Graeca (συντομογραφίες M.P.G. ή P.G.), τόμοι 161[11] (1857-1866) και περιέχει συγγράμματα στην ελληνική, μέχρι το έτος 1439. Χρησιμοποιείται μέχρι τις μέρες μας[12] σε ανατύπωση της πρώτης εκδόσεως που έγινε στο Παρίσι. Η αρίθμηση γίνεται κατά στήλες (κάθε σελίδα δύο στήλες) οι οποίες στους περισσότερους τόμους παρουσιάζουν και μία επιπλέον διαίρεση σε τέσσερα ίσα τμήματα (A,B,C,D) για γρηγορότερη αναζήτηση. Η παραπομπή σε έργα με την αρίθμηση κατά Migne είναι η πλέον διαδεδομένη στην βιβλιογραφία π.χ.: Θεοφάνους, Χρονογραφία, (M)PG 108, 585 BC (108 =τόμος, 585 =στήλη ΒC =τμήμα/τα ). Περιλαμβάνονται εισαγωγές για κάθε έργο (στα λατινικά), ενώ για κάθε στήλη ή σελίδα περιέχεται η λατινική μετάφραση της, καθώς και τυχόν υποσημειώσεις και σχόλια.
- Patrologiae cursus completus, Series Latina (συντομογραφίες M.P.L. ή P.L.), τόμοι 221 και 4 τόμοι με Πίνακες (1844-1855) και περιέχει συγγράμματα στην λατινική, μέχρι το έτος 1216.
- Υπάρχει επίσης και η Βιβλιοθήκη Ελλήνων Πατέρων και Εκκλησιαστικών Συγγραφέων (συντομογραφικά «Β.Ε.Π.Ε.Σ.») που εκδίδεται από την Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, από το 1955 και εξής (μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί 88 τόμοι).
Γενικός πίνακας εκκλησιαστικών και άλλων συγγραφέων μέχρι τον 3ο αι. που κείμενα τους σχετίστηκαν με τον Χριστιανισμό[13]
| Όνομα | Χρόνος δράσης | Τόπος Καταγωγής | Τόπος Δράσεως | Γλώσσα | Εκκλησιαστικός, Αιρετικός, Γνωστικός ή Ιουδαΐζων |
|---|---|---|---|---|---|
| Κλήμης Ρώμης | 92-101 | Ρώμη | Ρώμη | ελληνική | εκκλησιαστικός |
| Κήρινθος | 70/99 | Μικρασία | ελληνική | αιρετικός-γνωστικός | |
| Σίμων ο Μάγος | μέσα 1ου αι. | Παλαιστίνη (Σαμάρεια) | και Ρώμη | ελληνική | αιρετικός-γνωστικός |
| Ιγνάτιος ο Θεοφόρος | +107/117 | Συρία | Αντιόχεια | ελληνική | εκκλησιαστικός |
| Πολύκαρπος Σμύρνης | +167/8 | Σμύρνη | ελληνική | εκκλησιαστικός | |
| Κοδράτος Αθηνών | 123/9 | Μικρασία | Μικρασία | ελληνική | απολογητής |
| Καρποκράτης | 117-138 | Αλεξάνδρεια | ελληνική | γνωστικός | |
| Επιφανής | 138-155 | Αλεξ.-Κεφαλληνία | ελληνική | γνωστικός | |
| Παπίας Ιεραπόλεως | 100-130 | Ιεράπολη Μικρασίας | ελληνική | εκκλησιαστ. λαϊκός | |
| Αριστείδης φιλόσοφος | 140 | Αθήνα | Αθήνα | ελληνική | απολογητής |
| Αρίστων Πελλαίος | 140 | Παλαιστίνη (Πέλλα) | Παλαιστίνη | ελληνική | απολογητής |
| Βασιλείδης | 120-145 | Αλεξάνδρεια | ελληνική | γνωστικός | |
| Ισίδωρος | μέσα 2ου αι. | Αλεξάνδρεια; | ελληνική | γνωστικός | |
| Βαλεντίνος (ή Ουαλεντίνος) | 135-160; | Αίγυπτος | Αλεξ-Ρώμη-Κύπρος | ελληνική | γνωστικός |
| Μαρκίων | 140-160; | Πόντος (Σινώπη) | Ρώμη | ελληνική | γνωστικός-αιρετικός |
| Ιουστίνος φιλόσοφος και μάρτυς | + 165 | Παλαιστίνη, Νεάπολη | Ρώμη | ελληνική | εκκλ.-απολογητής |
| Θεόδοτος | 150- | Ανατολή | Ανατολή | ελληνική | γνωστικός |
| Μιλτιάδης | 165/169; | Μικρασία | και Ρώμη | ελληνική | απολ. αντιρρητικός |
| Κλαύδιος Απολλινάριος | 161-180; | Μικρασία | Μικρασία (Ιεράπολη) | ελληνική | αντιμονταν.-απολογ. |
| Πτολεμαίος | 150-170; | Ιταλία; | ελληνική | γνωστικός | |
| Ιούλιος Κασσιανός | 170; | Αίγυπτος | ελληνική | γνωστικός-δοκήτης | |
| Ηρακλέων | 175; | Ιταλία; | ελληνική | γνωστικός | |
| Κέλσος | 178 | Αίγυπτος | ελληνική | εθνικός φιλόσοφος | |
| Ερμείας | 140-178; | ελληνική | απολογητής | ||
| Μοντανός | 170/80; | Μικρασία; | Μικρασία (Φρυγία) | ελληνική | μοντανιστής |
| Μελίτων Σάρδεων | 160/80 | Μικρασία | Μικρασία (Σάρδεις) | ελληνική | εκκλησ.-απολογητής |
| Απελλής | —180; | Ρώμη; | Ρώμη-Αλεξάνδρεια | ελληνική | γνωστικός |
| Φλωρίνος | —180; | Μικρασία (Σμύρνη) | Ρώμη | ελληνική | γνωστικός |
| Διονύσιος Κορίνθου | 160/80; | Κόρινθος | ελληνική | εκκλησιαστικός | |
| Αθηναγόρας φιλόσοφος | —180; | Αθήνα | Αθήνα; | ελληνική | απολογ.-φιλόσοφος |
| Θεόφιλος Αντιοχείας | 169-188; | Αντιόχεια | ελληνική | ιουδαιοχριστ. θεολ. | |
| Ηγήσιππος | —190; | Παλαιστίνη | Παλαιστίνη; | ελληνική | ιστορικός |
| Τατιανός Ασσύριος | -190; | Συρία | Ρώμη-Συρία | ελλην.-συριακ. | χριστιανίζων δυαλιστής φιλόσοφος |
| Λουκιανός Σαμοσατέας | -192 | Συρία | Αθήνα-Αίγυπτος | ελληνική | εθνικός φιλόσοφος |
| Ρόδων | -195; | Μικρασία | Ρώμη; | ελληνική | αντιγνωστικός |
| Πολυκράτης Εφέσου | 195 | Μικρασία | Μικρασία (Έφεσος) | ελληνική | εκκλησιαστικός |
| Απολλώνιος | 196/7 | Μικρασία | Μικρασία | ελληνική | άντιμοντανιστής |
| Ειρηναίος | + 202; | Μικρασία (Σμύρνη) | Λυών (Γαλλία) | ελλην.-κελτική | αντιρρητικός-αντιγνωστικός |
| Θεόδοτος Βυζάντιος | —200 | Ρώμη | ελληνική | αιρετικός | |
| Σεραπίων Αντιοχείας | 192-212 | Συρία | Αντιόχεια (Συρία) | ελληνική | εκκλησιαστικός |
| Μινούκιος Φήλιξ Μάρκος | 215/7 | Β. Αφρική | Ρώμη | λατινική | απολογητής |
| Γάιος | -217 | Ρώμη | Ρώμη | ελληνική | αντιμοντανιστής |
| Βαρδεσάνης | +222 | Συρία (Έδεσσα) | Έδεσσα-Αρμενία | ελλην.-συριακ. | γνωστικός |
| Κλήμης Αλεξανδρέας | +222/31 | Αλεξάνδρεια | ελληνική | ηθικολόγος | |
| Τερτυλλιανός | +225/40 | Καρθαγένη | Καρθαγένη | λατιν.-ελλην. | ηθικολ.- μοντανιστής |
| Ιππόλυτος | +235 | Ανατολή (ελληνική) | Ρώμη | ελληνική | αντιρρητικός - αντιγνωστικός |
| Σαβέλλιος | 240; | Λιβύη (Πεντάπολη) | Ρώμη-Λιβύη (Πεντάπολη) | ελληνική | αιρετικός |
| Σέξτος Ιούλιος Αφρικανός | λίγο μετά 240; | Ιεροσόλυμα | Παλαιστ. (Εμμαούς)-Ρώμη | ελληνική | χρονογράφος |
| Αλέξανδρος Ιεροσολύμων | +250 | Καππαδοκία | Ιεροσόλυμα | ελληνική | εκκλησιαστικός |
| Αμμώνιος | μέσα 3ου αι. | Αίγυπτος | ελληνική | φιλόσοφος | |
| Κορνήλιος Ρώμης | 251-253 | Ρώμη | λατινική | εκκλησιαστικός | |
| Ωριγένης | +254/5 | Αλεξάνδρεια | Αλεξάνδ.-Καισάρεια (Παλαιστίνης) | ελληνική | αλληγοριστής-θεολόγος |
| Νοουατιανός (ή Νοβατιανός) | +253/6; | Ρώμη; | Ρώμη | λατινική | σχισματικός |
| Στέφανος Ρώμης | 254-257 | Ρώμη | εκκλησιαστικός | ||
| Κυπριανός | +258 | Καρθαγένη | Καρθαγένη | λατινική | εκκλησιαστικός |
| Διονύσιος Αλεξανδρείας | +264/5 | Αλεξάνδρεια | Αλεξάνδρεια | ελληνική | αντιρρητικός |
| Διονύσιος Ρώμης | +267 | ελληνική καταγωγή | Ρώμη | ελλην.-λατιν. | αντιρρητικός |
| Φιρμιλιανός Καισαρείας | +266/8 | Καππαδοκία | Καισάρεια (Καππαδ.) | ελληνική | εκκλησιαστικός |
| Γρηγόριος Νεοκαισαρείας (Θαυματουργός) | + 270/5 | Πόντος (Νεοκαισάρ.) | Πόντος (Νεοκαισάρ.) | ελληνική | εκκλησιαστικός |
| Παύλος Αντιοχείας | +272 | Σαμόσατα (Ευφράτη) | Αντιόχεια | ελληνική | αιρετικός |
| Μάνης | +277 | Βαβυλωνία | Περσία Μεσοποταμία | συριακή | μανιχαίος |
| Θεόγνωστος Αλεξανδρείας | +281 | Αλεξάνδρεια | ελληνική | εκκλησιαστικός |
Υποσημειώσεις
- ↑ Τσάμης Γ. Δημητρίος, Εκκλησιαστική Γραμματολογία, (ανατύπωση Α' έκδ. 1983), Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1996, σελ. 17.
- ↑ Ο όρος Πατρολογία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1653 από τον λουθηρανό θεολόγο, Johann Gerhard.
- ↑ "Γραμματολογία Χριστιανική", Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια (Θ.Η.Ε.), τόμ. 04, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1964, στ. 645.
- ↑ Τσάμης, στο ίδιο, σελ. 22.
- ↑ Τον όρο εισήγαγε ο Ευσέβιος Καισαρείας (Εκκλησιαστική Ιστορία 1,5).
- ↑ Τσάμης, ό.π..
- ↑ Τα στοιχεία προέρχονται από τη Θ.Η.Ε., ό.π., στ. 649-650.
- ↑ PG 20,45-906.
- ↑ Χρήστου Παναγιώτης, Ελληνική Πατρολογία', τόμ. Α'-Εισαγωγή, 3η έκδ., Κυρομάνος, Αθήνα 1994 (c1976), σελ. 8.
- ↑ Στοιχεία από το: Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, Πηγές Εκκλησιαστικής Ιστορίας, Αρμός, Αθήνα 1989, σελ. 59.
- ↑ Η έκδοση περιλαμβάνει συνολικά 169 βιβλία καθώς διαιρούνται: ο τόμος 7 σε δύο μέρη, ο τόμος 16 σε τρία μέρη, ο τόμος 25 σε δύο μέρη, ο τόμος 29 σε δύο μέρη, ο τόμος 86 σε δύο μέρη, ο τόμος 87 σε τρία μέρη.
- ↑ Στην Ελλάδα εκδίδεται από το Κέντρον Πατερικών Εκδόσεων (ΚΕ.Π.Ε.) (πρώτη έκδοση, 1993).
- ↑ Παρατίθεται ό.π., σελ. 479-480.
Εξωτερικοί δεσμοί
- Δρόμοι της Πίστης – Ψηφιακή Πατρολογία (σημαντικός αριθμός ψηφιοποιημένων κειμένων Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας από την Patrologiae cursus completus, Series Graeca. Επισημαίνεται ότι στα περισσότερα απουσιάζει η αρίθμηση με βάση την P.G. του Migne).
