Δοκητισμός

Μέρος της σειράς άρθρων Γνωστικισμός

Αρχαϊκά Συστήματα Σίμων ο Μάγος Δοσίθεος Μένανδρος Σατορνείλος

Ιουδαΐζοντες γνωστικοί Εβιωναίοι Κήρινθος Ελκεσαΐτες

Αντινομιστές Νικολαΐτες Καρποκράτης Καΐνίτες

Διάφοροι Βασιλειδιανισμός Δοκητές Βαλεντίνος Βαρβηλογνωστικοί Βαρδησάνης Εγκρατίτες

Τριαρχικοί- Ανθρωπογονικοί Οφίτες Ναασηνοί Μονόιμος Σηθιανοί

Διαρχικοί Μαρκίων Απελλής Ερμογένης Μανιχαϊσμός

Σύγχρονοι Παυλικιανισμός Βογόμιλοι Καθαροί

Κατηγορία:Γνωστικά κείμενα

Δοκητές ή Δοκητισμός, αποκαλείται αιρετική ομάδα του 1ου αιώνος, η οποία αρνείτο πως το σώμα του Ιησού ήταν πραγματικό, διδάσκοντας πως αυτό ήταν φαινομενικό (κατά δόκηση). Η πρόταση της διδασκαλίας αυτής καταπολεμήθηκε άμεσα από την πρώτη χριστιανική κοινότητα, θεωρείται δε πως το Ευαγγέλιο του Ιωάννη και οι επιστολές του (Β΄ Ιω. 7) περιέχουν σαφείς αντιδοκητικές αιχμές, καθώς με τη θεωρία αυτή οι δοκητές αρνούνταν την πραγματική ενσάρκωση του Ιησού. Ο δοκητισμός αρχικώς υπήρξε ως αυτούσια ομάδα, αλλά είναι εμφανές πως δεν αποτέλεσε απλώς αυτόνομη και ιδιαίτερη αίρεση, αλλά επέζησε μέσω διαφόρων μορφών και συστημάτων. Έτσι πρέπει να επισημανθεί πως με τον όρο δοκητισμό, εννοούμε μία ευρύτερη διδασκαλία, η οποία αρνείται την ουσιαστική ενανθρώπηση του Χριστού.

Ιστορικό

Η αίρεση των δοκητών, ήδη εμφανίζεται κατά τον Α΄ αιώνα όπως μαρτυρείται μέσα από την Καινή Διαθήκη. Η αντιμετώπιση μάλιστα της αιρέσεως είναι άμεση υπό του αποστόλου Ιωάννη, ο οποίος με σαφή λόγους απορρίπτει τη θεώρησή τους ("πολλοί πλάνοι εισήλθον εις τον κόσμον οι μη ομολογούντες Ιησούν Χριστόν ερχόμενο εν σαρκί"). Η αίρεση αυτή όπως παρατηρούμε αντιμετωπίζεται και υπό του Ιγνατίου ο οποίος τους χαρακτηρίζει ως βλάσφημους, άθεους και άπιστους, αναφέροντας επιπρόσθετα πως αληθώς ηγέρθη εκ νεκρών ο Κύριος και πως ήταν τέλειος άνθρωπος. Κατά τους επόμενους δύο αιώνες ο δοκητισμός θα λάβει μεγαλύτερη έκταση καθώς θα προσαρμοστεί σε γνωστικά κινήματα και μάλιστα σε διάφορες μορφές. Η κυριότερη μορφή που λαμβάνει είναι διδασκαλία η οποία αναφέρει πως ο αιών Χριστός, κατήλθε στον υιό της Μαρίας και του Ιωσήφ για να γίνει άνθρωπος φαινομενικώς. Λίγο μάλιστα προ του θανάτου αποχωρίστηκε τον άνθρωπο Ιησού. Κατά μία άλλη εκδοχή, το σώμα του Ιησού ήταν ουράνιο, αρνούμενοι έτσι πως είχε υλικό σώμα.

Ο Δοκητισμός θα εμφανιστεί δυναμικά και πάλι κατά τον 5ο αιώνα, με τη μορφή του Μονοφυσιτισμού. Αυτό συμβαίνει καθώς η θεϊκή φύση του Χριστού απορρόφησε την ανθρώπινη, με αποτέλεσμα να μην πάθει το ανθρώπινο σώμα του Χριστού, καθώς πλέον είχε εξαφανιστεί από την ένωσή του με το θείο. Η συσχέτιση αυτή γίνεται από τον Ευστάθιο Αντιοχείας, ενώ και ο Θεοδώρητος Κύρου θεωρεί πως οι μονοφυσίτες ανανεώνουν το περιεχόμενο του δοκητισμού. Ιδέες δοκητικές εκτός των μεγάλων αιρέσεων θεολόγοι ισχυρίζονται πως βρίσκονται και στο σύστημα του Ωριγένη και του Κλήμεντα Αλεξανδρείας, αν και με βάση το συνολικό τους έργο δε μπορούν να καταταχθούν στους δοκητές.

Διδασκαλία

Εν αρχή πρέπει να τονιατεί πως ο δοκητισμός είναι γνώρισμα όλων των Γνωστικών ομάδων. Όλες οι γνωστικές ομάδαες απέρριπταν την πραγματικότητα της σαρκώσεως του Λόγου και το πάθος του.

Πηγές

• Κωνσταντίνος Σκουτέρης, "Ιστορία Δογμάτων", τ. Α΄, Αθήνα 1998.
• λήμμα "Δοκηταί" ΘΗΕ, τόμος 9, Μαρτίνος, Αθήνα 1962-1968.
• Βλάσιος Φειδάς, "Εκκλησιαστική Ιστορία", τ. Α΄, Διήγηση, Αθήνα 2002.
• Βασίλειος Στεφανίδης. "Εκκλησιαστική Ιστορία", Παπαδημητρίου, Αθήνα 1959.
• Παναγιώτης Χρήστου, "Ελληνική Πατρολογία", Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2005