Δοκητισμός

Μέρος της σειράς άρθρων Γνωστικισμός

Αρχαϊκά Συστήματα Σίμων ο Μάγος Δοσίθεος Μένανδρος Σατορνείλος

Ιουδαΐζοντες γνωστικοί Εβιωναίοι Κήρινθος Ελκεσαΐτες

Αντινομιστές Νικολαΐτες Καρποκράτης Καΐνίτες

Διάφοροι Βασιλειδιανισμός Δοκητές Βαλεντίνος Βαρβηλογνωστικοί Βαρδησάνης Εγκρατίτες

Τριαρχικοί- Ανθρωπογονικοί Οφίτες Ναασηνοί Μονόιμος Σηθιανοί

Διαρχικοί Μαρκίων Απελλής Ερμογένης Μανιχαϊσμός

Σύγχρονοι Παυλικιανισμός Βογόμιλοι Καθαροί

Κατηγορία:Γνωστικά κείμενα

Δοκητές ή Δοκητισμός, αποκαλείται αιρετική ομάδα του 1ου αιώνος, η οποία αρνείτο πως το σώμα του Ιησού ήταν πραγματικό, διδάσκοντας πως αυτό ήταν φαινομενικό (κατά δόκηση). Η πρόταση της διδασκαλίας αυτής καταπολεμήθηκε άμεσα από την πρώτη χριστιανική κοινότητα, θεωρείται δε πως το Ευαγγέλιο του Ιωάννη και οι επιστολές του (Β΄ Ιω. 7) περιέχουν σαφείς αντιδοκητικές αιχμές, καθώς με τη θεωρία αυτή οι δοκητές αρνούνταν την πραγματική ενσάρκωση του Ιησού. Ο δοκητισμός αρχικώς υπήρξε ως αυτούσια ομάδα, αλλά είναι εμφανές πως δεν αποτέλεσε απλώς αυτόνομη και ιδιαίτερη αίρεση, αλλά επέζησε μέσω διαφόρων μορφών και συστημάτων. Έτσι πρέπει να επισημανθεί πως με τον όρο δοκητισμό, εννοούμε μία ευρύτερη διδασκαλία, η οποία αρνείται την ουσιαστική ενανθρώπηση του Χριστού.

Ιστορικό

Η αίρεση των δοκητών, ήδη εμφανίζεται κατά τον Α΄ αιώνα όπως μαρτυρείται μέσα από την Καινή Διαθήκη. Η αντιμετώπιση μάλιστα της αιρέσεως είναι άμεση υπό του αποστόλου Ιωάννη, ο οποίος με σαφή λόγους απορρίπτει τη θεώρησή τους ("πολλοί πλάνοι εισήλθον εις τον κόσμον οι μη ομολογούντες Ιησούν Χριστόν ερχόμενο εν σαρκί"). Η αίρεση αυτή όπως παρατηρούμε αντιμετωπίζεται και υπό του Ιγνατίου ο οποίος τους χαρακτηρίζει ως βλάσφημους, άθεους και άπιστους, αναφέροντας επιπρόσθετα πως αληθώς ηγέρθη εκ νεκρών ο Κύριος και πως ήταν τέλειος άνθρωπος. Κατά τους επόμενους δύο αιώνες ο δοκητισμός θα λάβει μεγαλύτερη έκταση καθώς θα προσαρμοστεί σε γνωστικά κινήματα και μάλιστα σε διάφορες μορφές. Η κυριότερη μορφή που λαμβάνει είναι διδασκαλία η οποία αναφέρει πως ο αιών Χριστός, κατήλθε στον υιό της Μαρίας και του Ιωσήφ για να γίνει άνθρωπος φαινομενικώς. Λίγο μάλιστα προ του θανάτου αποχωρίστηκε τον άνθρωπο Ιησού. Κατά μία άλλη εκδοχή, το σώμα του Ιησού ήταν ουράνιο, αρνούμενοι έτσι πως είχε υλικό σώμα.

Ο Δοκητισμός θα εμφανιστεί δυναμικά και πάλι κατά τον 5ο αιώνα, με τη μορφή του Μονοφυσιτισμού. Αυτό συμβαίνει καθώς η θεϊκή φύση του Χριστού απορρόφησε την ανθρώπινη, με αποτέλεσμα να μην πάθει το ανθρώπινο σώμα του Χριστού, καθώς πλέον είχε εξαφανιστεί από την ένωσή του με το θείο. Η συσχέτιση αυτή γίνεται από τον Ευστάθιο Αντιοχείας, ενώ και ο Θεοδώρητος Κύρου θεωρεί πως οι μονοφυσίτες ανανεώνουν το περιεχόμενο του δοκητισμού. Ιδέες δοκητικές εκτός των μεγάλων αιρέσεων θεολόγοι ισχυρίζονται πως βρίσκονται και στο σύστημα του Ωριγένη και του Κλήμεντα Αλεξανδρείας, αν και με βάση το συνολικό τους έργο δε μπορούν να καταταχθούν στους δοκητές. Κρίνοντας το δοκητισμό σε όλες τις εποχές, αυτό που κατανοείτε είναι πως σε όλες τους τις μορφές του, ερμηνεύεται σα μία λογική προσπάθεια εξηγήσεως του σχεδίου της θείας οικονομίας, γεννώντας τελικώς πληθώρα χριστολογικών αιρέσεων, μέσω πλατωνικών, νεοπλατωνικών, αλλά και των συγκριτιστικών τάσεων. Το ουσιαστικό δηλαδή πρόβλημα των δοκητών ήταν το κατά πόσο πράγματι μπορεί αληθώς να λάβει σάρκα ο Θεός και κατά πόσο μπορεί να υπάρξει πραγματική ένωση θεϊκής και ανθρώπινης φύσεως, δίχως συνέπειες για τη δεύτερη. Έτσι ο δοκητισμός καταπολεμήθηκε από την εκκλησία, καθώς δίδασκε τη μη πραγματική σάρκωση του Χριστού, αλλά μια φαινομενική, μειώνοντας ή και εξαλείφοντας το απολυτρωτικό έργο της παρουσίας Του επί γης.

Διδασκαλία

Εν αρχή πρέπει να τονιστεί πως ο δοκητισμός είναι γνώρισμα όλων των Γνωστικών ομάδων. Όλες οι γνωστικές ομάδες δηλαδή απέρριπταν την πραγματικότητα της σαρκώσεως του Λόγου και το πάθος του. Αφετηρία όμως των δοκητών είναι ο πρώτος Θεός, το πρώτο θείο σπέρμα, που αποτελεί αιτία υπάρξεως και προστασίας όλων των όντων. Όπως λοιπόν το σπέρμα της συκής παράγει φύλλα και καρπούς έτσι και αυτό αρχικώς δημιούργησε τρεις αιώνες, οι οποίοι διαφέρουν ως προς τη θέση ("ότι το μεν εστί πρώτον, το δε δεύτερον, το δε τούτων τρίτον"). Ο Θεός είναι κεχωρισμένος των τριών αιώνων, απροσδεής, δίχως να δέχεται εξέλιξη, όπως οι τρεις αιώνες, οι οποίοι δύναται να φτάσουν στην τελείωση, που είναι ο αριθμός 10. Με την ανάπτυξη λοιπόν, οι τρεις αιώνες γίνονται τέλειοι, φτάνοντας τον αριθμό 30, συνεχίζοντας όμως μία ατελεύτητη τελειότητα, όντας αρσενοθήλυκες.

Στην περί Σωτήρα διδασκαλία τους η κοσμολογία των Δοκητών συνδέεται στενά με την περί αιώνων αντίληψη. Όλοι οι αιώνες προήλθαν εκ του πρώτου σπέρματος και όλοι μαζί γέννησαν εκ Παρθένου Μαρίας το Σωτήρα των πάντων Χριστό. Επειδή ο Ιησούς είναι γέννημα 30 αιώνων, γι αυτό και επί 30 έτη έμεινε αφανής και τελικά αποφάσισε να διδάξει. Ο Σωτήρας του κόσμου είναι ισοδύναμος με το πρώτο σπέρμα και κρίθηκε απαραίτητο να εμφανιστεί για να επαναφέρει στον κόσμο την ευταξία. Το σώμα βέβαια που γεννήθηκε από την παρθένο Μαρία εικονίζεται ως "σκότος...εξώτερον" και είναι σώμα που το ενδύθηκε ο Χριστός κατά τη βάπτιση. Όταν όμως καταδικάστηκε σε θάνατο, η ψυχή του βγήκε από το σώμα, βοηθώντας να το νικήσει τις αρχές και τις εξουσίες.

Ο κόσμος κατά τους δοκητές είναι προϊόν ανενδεούς νοητής φύσεως, που χαρακτηρίζεται ως φως. Το φως αυτό δεν είναι άμορφο και αργό, αλλά έχει άπειρες ιδέες ζώων, μορφοποιούμενο εκ του τρίτου αιώνος. Από τις ιδέες του μάλιστα, που ήσαν κατειλημμένες από το υποκείμενο σκότος, εξήλθε ο μέγας Άρχων, δηλαδή ο δημιουργός της Παλαιάς Διαθήκης. Ο Μέγας Άρχων είναι ανυπόστατος, είναι δε πύρινος Θεός, που νομοθετεί και συμπολιτεύεται, εμφανίζοντα τον εαυτό του ποικιλοτρόπως. Σύμφωνα με τον Ιππόλυτο, η διδασκαλία των δοκητών χαρακτηρίζεται ως πολύπλοκο και ασύστατο σύστημα, ιδίως για τις ανεδαφικές περί ύλης απόψεις τους, οι οποίες τη χαρακτήριζαν ως άβατο και ακατάληπτον, αλλά και γιατί το δόγμα των δοκητών δηλώνει αδυναμία της θέας της αλήθειας, που προέρχεται από "δοκόν εν οφθαλμώ φερομένην".

Πηγές

• Κωνσταντίνος Σκουτέρης, "Ιστορία Δογμάτων", τ. Α΄, Αθήνα 1998.
• λήμμα "Δοκηταί" ΘΗΕ, τόμος 9, Μαρτίνος, Αθήνα 1962-1968.
• Βλάσιος Φειδάς, "Εκκλησιαστική Ιστορία", τ. Α΄, Διήγηση, Αθήνα 2002.
• Βασίλειος Στεφανίδης. "Εκκλησιαστική Ιστορία", Παπαδημητρίου, Αθήνα 1959.
• Παναγιώτης Χρήστου, "Ελληνική Πατρολογία", Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2005