Δόγμα

Δόγμα στην Ορθόδοξη θεολογία αποκαλείται η καταγραφή της αποκαλυφθείσας, από τον Τριαδικό Θεό, αλήθειας. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία το δόγμα δεν αποτελεί καταγραφή θεωρητικών αληθειών, αλλά την ερμηνευθείσα βιωματική εμπειρία των θεοφόρων μελών, που επικυρώνεται στα πλαίσια της εκκλησιαστικής κοινωνίας, που είναι ο κάτοχος της καθολικής αλήθειας. Η αλήθεια αυτή παραμένει αναλλοίωτη και περιγράφεται σε μνημεία πολιτισμού και σύμβολα, καθώς ενυπάρχει σαρκωμένη στα ιστορικά γεγονότα και σε μορφές ζωής της εκκλησιαστικής κοινότητας. Κάθε παραχάραξη αυτής της αλήθειας αποτελεί τελικά διάβρωση της ζωής και της ορθής βιωματικής εμπειρίας, που οδηγεί σε εσφαλμένη ζωή και σχέση τα μέλη με το Θεό και την κτίση.

Ετυμολογία και ιστορική χρήση

Η λέξη δόγμα προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα. Η ρίζα της βρίσκεται στη λέξη δοκείν που σημαίνει νομίζω, αλλά το δόγμα κυριολεκτικά σημαίνει ότι φαίνεται σε κάποιον καλό, το σωστό, το φρόνημα, η αρχή, η γνώμη, η πίστη. Η έννοια αυτή μετατέθηκε στη φιλοσοφία. Έτσι από τον Πλούταρχο μαθαίνουμε φερ ειπείν για "τα περί ψυχών δόγματα", ενώ στη φιλοσοφία και ειδικά στην Ακαδημία λαμβάνει τη μορφή του νομοθετείν. Αυτή όμως η απόφανση περί των δογμάτων δεν εννοείται ως κάτι αφηρημένο αφού προηγείται έρευνα και απόφανση μόνο για όσα έχουν καταληφθεί και έλεγχος για τα ψευδή και στάση εφεκτική απέναντι στα άδηλα. Ο όρος δόγμα επίσης χρησιμοποιείται για τη νομοθεσία της πόλης κράτους, δείχνοντας ένα υποχρεωτικό χαρακτήρα στη χρησιμοποίησή του. Γενικώς η έννοια του δόγματος στην Αρχαία Ελλάδα έχει την έννοια της αυθεντικής καθιέρωσης, είτε αφορά την πολιτική εξουσία και δη τη νομοθεσία, είτε αφορά επιστημονικού κύρους αλήθειες. Τελικά αποβαίνει η αυθεντική αρχή των φιλοσοφικών σχολών ή τις κατά καιρούς τις αποκλίσεις από τον κεντρικό κορμό.

Σα θρησκευτικό όρο αρχικώς τον βρίσκουμε στην Παλαιά Διαθήκη με μια έννοια νομικού-υποχρεωτικού χαρακτήρα. Στην Καινή Διαθήκη με την έννοια της κρατικής νομοθεσίας (Λουκάς 2, 1), αλλά και στον Παύλο, περισσότερο όμως με μία αρνητική σημασία (Κολοσσαείς 2, 14. Εφεσίους 2, 15) αλλά και πάλι με την έννοια του υποχρεωτικού νόμου. Την πρώτη φορά που θα βρούμε την έννοια δόγμα σχεδόν με το περιεχόμενο το οποίο αποδόθηκε σταθερά στην εκκλησιαστική πράξη είναι στις Πράξεις των Αποστόλων όπου αναφέρεται "φυλάσσειν τα δόγματα τα κεκυρωμένα υπό των αποστόλων και των πρεσβυτέρων" (Πράξεις 15, 28). Παρά τη συνήθη χρήση του όρου στη σημερινή πράξη οι πατέρες δε τον χρησιμοποιούν ιδιαίτερα, ενώ στον Ευσέβιο παρατηρούμε ότι όρος έχει ήδη πάρει την έννοια της καθολικότητας της αλήθειας. Στους Αποστολικούς Πατέρες πάντως λαμβάνει την έννοια της πράξης, ενώ αργότερα κατά το Μέγα Βασίλειο χαρακτηρίζει το αδιάβλητο της παραδοχής των αναλλοίωτων αληθειών τόσο της εκκλησίας όσο και των αιρετικών, καθώς και τη βιωθείσα εμπειρία της λατρευτικής κοινότητας, η οποία διαφέρει από τη εξαγγελία αυτής. Θα μπορούσαμε τελικά να πούμε πως η έννοια δόγμα στην πατερική θεολογία διατήρησε την έννοια της αυθεντίας, όπως αυτή εκδηλώθηκε στην αρχαία ελληνική γραμματεία.

Βιβλιογραφία

• Νίκος Ματσούκας, "Ιστορία της φιλοσοφίας", Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2005.
• Νίκος Ματσούκας, "Ορθοδοξία και αίρεση", Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1990.
• Νίκος Ματσούκας, "Δογματική και Συμβολική θεολογία Β΄", Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2007.
• Ιωάννης Ρωμανίδης, "Πατερική θεολογία", Παρακαταθήκη, θεσσαλονίκη 2004.
• Ιωάννης Ρωμανίδης, "Δογματική και συμβολική θεολογία της Ορθοδόξου καθολικής εκκλησίας", τ. Α΄, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1999.
• Παναγιώτης Τρεμπέλας, "Δογματική", τ. Α΄, Σωτήρ, Αθήνα 1997
• Χρήστος Ανδρούτσος, "Δογματική της Ορθοδόξου Ανατολικής εκκλησίας", Αστήρ, Αθήνα 1956.
• Γεώργιος Φλορόφσκι, "Το σώμα του ζώντος Χριστού", Αρμός, Αθήνα 1948 (Πρωτότυπη έκδοση).
• Γεώργιος Φλορόφσκι, "Αγία Γραφή, Εκκλησία, Παράδοσις", Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2003.
• Ζηζιούλας Ιωάννης, "Δογματική" (Σημειώσεις από παραδόσεις στο Τμήμα Ποιμαντικής τής Θεολογικής Σχολής τού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κατά το ακαδημαϊκό έτος 1984 – 85) από ΟΟΔΕ.