Λουκιανός ο Αντιοχεύς

Ο Λουκιανός Αντιοχείας (Αντιοχεύς) (235-312), γνωστός και ως Λουκιανός ο Αποσυνάγωγος ή Άγιος Λουκιανός, υπήρξε πρεσβύτερος, θεολόγος, διδάσκαλος και συγγραφέας κατά το 2ο αιώνα και έδρασε στην περιοχή της Αντιόχειας. Γεννήθηκε στα Σαμόσατα και ίδρυσε μια από τις σπουδαιότερες σχολές θεολογίας, τη λεγόμενη και Αντιοχειανή.

Ο βίος του

Ο Λουκιανός γεννήθηκε το 235 στα Σαμόσατα της Μικράς Ασίας. Mεγάλωσε στην πόλη της Έδεσσας Μικράς Ασίας και πήρε την αρχική μόρφωση στη σχολή του Μακάριου. Υπήρξε μαθητής του Παύλου Σαμοσατέα και διάδοχός του στη Αντιοχειανή σχολή, με αποτέλεσμα ο αρχιεπίσκοπος Αλεξανδρείας Αλέξανδρος να τον κατηγορήσει ως «δυναμικό Μοναρχιανό». Ο Λουκιανός όμως, επανίδρυσε τη σχολή με νέο περιεχόμενο και τρόπο διδασκαλίας. Εν συνεχεία χειροτονήθηκε πρεσβύτερος στην Αντιόχεια.

Παρά την κατηγορία αυτή του επισκόπου Αλεξανδρείας σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτή η κατηγορία δεν ευσταθεί και αυτό διότι ο Λουκιανός δε φαίνεται με βάση τη γραμματεία που διασώζεται να αποδέχεται και να ταυτίζεται με τις απόψεις του Παύλου Σαμοσατέα, παρότι υπήρξε μαθητής και διάδοχός του στη σχολή και παρότι επέτρεπε τη διδασκαλία του Παύλου στη σχολή του. Παρέμεινε τελικά σε κοινωνία επί τριών επισκόπων Αντιοχείας μέχρι τη διακοπή της ακοινωνησίας που του επεβλήθη. Αυτό συνέβη γιατί τελικά για οικονομικούς ή άλλους λόγους εξάρτησης δίστασε να αποκηρύξει τον Παύλο παρότι είχε καθαιρεθεί εκκλησιαστικά, αλλά όχι και νομικά, λόγω της Ζηνοβίας και έτσι για τις αρχές αναγνωριζόταν μόνο αυτός ως νόμιμος. Αυτή η επαμφοτερίζουσα στάση τον κατέστησε ύποπτο και τελικά του επεβλήθη ποινή ακοινωνησίας το 272. Όμως γρήγορα αποκαταστάθηκε επί Κυρίλου του Α΄ Αντιοχείας ή του Τυραννίωνα Αντιοχείας.

Eπί διωγμών Μαξιμίνου συνελήφθη και εστάλη στη Νικομήδεια. Ο θάνατός του επήλθε στις 7 Ιανουαρίου του 312 όταν υπό το διωγμό του Μαξιμίνου συνελήφθη. Ο τρόπος του θανάτου, ακόμα και σήμερα δεν έχει εξακριβωθεί. Κάποιοι θεολόγοι υποστηρίζουν ότι πέθανε από την ασιτία, αλλά το πιθανότερο είναι να προήλθε από αποκοπή της κεφαλής.

Θεωρείται άγιος και εορτάζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 15 Οκτωβρίου, ενώ από την Καθολική Εκκλησία στις 7 Ιανουαρίου.

Το έργο του και οι απόψεις του

Ήταν άνθρωπος πολύ ασκητικός, ενώ κατά τον Ευσέβιο «ανήρ τα πάντα άριστος, βίω τε εγκρατεί και τοις ιεροίς μαθήμασι συγκεκροτημένος». Υπήρξε άριστος γνώστης της Εβραϊκής γλώσσας, ασχολήθηκε με τη ερμηνεία της Αγίας Γραφής και πιθανότατα εξεπόνησε και κριτική αναθεώρηση του κειμένου της. Δεν συμμεριζόταν τις απόψεις του δυναμικού μοναρχιανού Παύλου Σαμοσατέα αφού δεχόταν την προσωπική υπόσταση του Ιησού. Ο Ιησούς κατά το Λουκιανό ήταν «εικών» της ουσίας του Πατρός, έκφραση την οποία χρησιμοποίησε και και στο σύμβολό της τοπικής συνόδου της Αντιόχειας το 341 μ.Χ. Ο Λουκιανός προέβη επίσης και σε κάποιες τοποθετήσεις περί του Λόγου, με βάση Ωριγενιστικές αντιλήψεις όπως ότι ο Λόγος δεν ήταν ενωμένος κατά την ουσία με το Θεό και δεχόταν «εκ προκοπής» θέωση του Λόγου. Παρόλα αυτά οι θέσεις του κρίνονται ικανοποιητικές σήμερα με βάση την ασάφεια που επικρατούσε στην εποχή του σχετικά με την σχέση Λόγου-Πατέρα.

Βιβλιογραφία

• «Εκκλησιαστική ιστορία» - Βλάσιος Φειδάς.
  Εκδόσεις Διήγηση, Αθήνα, 2002.