Σχίσμα Ιππολύτου

Σχίσμα Ιππολύτου αποκαλείται το ενδοεκκλησιαστικό σχίσμα το οποίο εμφανίστηκε κατά τον 3ου αιώνα στην τοπική εκκλησία της Ρώμης, με αφορμή το ζήτημα της μετάνοιας και της επιστροφής των πεπτωκότων στις τάξεις της Εκκλησίας. Προεξάρχων του κινήματος κατά της γραμμής του επισκόπου Καλλίστου Ρώμης, υπήρξε ο Ιππόλυτος, συνδιεκδικητής του επισκοπικού θρόνου και υπέρμαχος της αυστηρότητας της εφαρμογής της "δια βίου μετανοίας" των βαρέων αμαρτημάτων.

Τα αίτια

Στη γραμμή της Εκκλησίας, στο ζήτημα της μετάνοιας των πιστών, με το πέρασμα των αιώνων και την εξασθένηση των ενθουσιαστικών τάσεων, επήλθε μια τάση επιείκειας. Στη Ρώμη μάλιστα, όπως και σε άλλες περιοχές, υπήρχαν στελέχη της εκκλησίας τα οποία θεωρούσαν αυτή την επιείκεια ως αλλοίωση της Αποστολικής παράδοσης, με αποτέλεσμα να αρχίσουν εγείρονται σχετικές έριδες.

Ο Ζεφυρίνος Ρώμης ήταν αρχικώς ο πρώτος επίσκοπος, ο οποίος εισήγαγε μια αρκετά επιεική πολιτική για τους πεπτωκότες ή τους βαρέως αμαρτάνοντες, οι οποίοι για πρώτη φορά μπορούσαν να μην διάγουν δια βίου μετάνοια, εάν και εξέπεσαν σε σοβαρά - θανάσιμα αμαρτήματα. Ο Ιππόλυτος ήδη από εκείνη την εποχή κατηγορούσε στη γραμματεία του το Ζεφυρίνο, με αποτέλεσμα το κλίμα στη Ρώμη να δυναμιτίζεται επικίνδυνα, καθώς στο πλευρό τους συντάσσονταν οι πλευρές των Μοντανιστών και των Μοναρχιανών. Οι Μοναρχιανοί, σφοδροί πολέμιοι των μοντανιστών, είχαν αρκετά ευνοϊκή μεταχείριση από την Εκκλησία της Ρώμης και συνενούσαν στην επιείκεια, ενώ οι Μοντανιστές που κυριαρχούνταν από ενθουσιαστικές τάσεις θεωρούσαν οποιαδήποτε έκπτωση από την αυστηρή γραμμή, ανεπίτρεπτη. Έτσι όταν ο Κάλλιστος διαδέχθηκε το Ζεφυρίνο, οι αλληλοκατηγορίες των δύο ανδρών κυμάνθηκαν στην αιρετικότητα των απόψεων των δύο τάσεων. Η σύγκρουση αυτή όμως οξύνθηκε με το πέρασμα των ετών ειδικά όταν ο Κάλλιστος εισήγαγε μέτρα επιείκειας τα οποία για την εποχή ήταν πρωτόγνωρα.

Το σχίσμα

Ο Κάλλιστος σύμφωνα με τον Ιππόλυτο εισήγαγε μετριοπαθείς τάσεις λέγοντας πως "...οτι εαν αμαρτή, φασίν, ου λογίζεται αυτώ η αμαρτία...", προβάλλοντας την Παύλεια έκφραση "συ τις ει ο κρίνων αλλοτρίω" την οποία συνέδεε και με τη παραβολή των ζιζανίων. Ο Κάλλιστος μάλιστα έφτασε σε σημείο να επιβάλλει μεγάλη επιείκεια ακόμα και στον κλήρο, σε σημείο να μην αποβάλλονται οι κληρικοί αν διέπρατταν θανάσιμα αμαρτήματα, ενώ επέτρεπε και τη διγαμία ή και την τριγαμία του κλήρου. Οι ενέργειες του Καλλίστου πυροδότησαν ένταση ειδικά από τους μοντανίζοντες Χριστιανούς, αλλά και αυτούς που ήσαν υπέρμαχοι της αυστηρότητας. Τελικώς ο Κάλλιστος δεν υποχώρησε, με αποτέλεσμα μερίδα Ρωμαίων χριστιανών να πάψει να τον αναγνωρίζει ως επίσκοπο, και να εκλέξει τον Ιππόλυτο στη θέση του, το 220.

Οι ακραίες για την εποχή καινοτομίες του Καλλίστου γρήγορα μαθεύτηκαν στη Βόρεια Αφρική, οπού οι μοντανιστικές ενθουσιαστικές αντιλήψεις ήταν πολύ ισχυρές, με αποτέλεσμα να προκληθεί και εκεί ένταση με επίθεση του Τερτυλλιανού σε βάρος του Καρθαγένης Αγριππίνου, που είχε εισάγει και αυτός επιεικέστερη γραμμή. Το σχίσμα του Ιππολύτου διατηρήθηκε ως το 235, μέχρι και την επισκοπή του Ποντιανού όταν και προβλήθηκε η ανάγκη ενότητας της εκκλησίας λόγω του διωγμού του Μαξιμίνου. Οι αντιλήψεις τελικά δεν εξαλήφθηκαν από τις δύο πλευρές, ούτε προήλθε σύγκλιση απόψεων.

Βιβλιογραφία

• Βλάσιος Φειδάς, "Εκκλησιαστική ιστορία", Διήγηση, Αθήνα 2003.

Πρόσθετη ανάγνωση

• History of the Christian Church, Volume II: Ante-Nicene Christianity. A.D. 100-325, Philip Schaff: Church Schisms: I. The Roman schism of Hippolytus.
• Καθολική εγκυκλοπαίδεια, λήμμα "St. Hippolytus of Rome".