Αλλαγές

Η σύγχρονη ιστοριογραφία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας ακολουθεί τη διαίρεση που αναγνωρίζει τρεις ή τέσσερις περιόδους<ref>Στοιχεία από το Nesselrath Heinz-Gunther, ''Εισαγωγή στην Αρχαιογνωσία'' (τόμ. Α'-Αρχαία Ελλάδα), 2η έκδ., Παπαδήμας, Αθήνα 2003, σελ. 511.</ref>:

:* την ''Προσωκρατική φιλοσοφία'' που τελειώνει με τον διαφωτισμό του 5ου αιώνα.:* την ''Αττική φιλοσοφία'' (Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης).:* την ''μετα-Αριστοτελική φιλοσοφία'' που μπορεί να υποδιαιρεθεί:::* στην ''Ελληνιστική φιλοσοφία'' (Στοά, Επίκουρος, Σκεπτικοί) και::* τη ''φιλοσοφία της Αυτοκρατορικής περιόδου'' (μέσος πλατωνισμός και νεοπλατωνισμός).

Από εκεί και πέρα, μετά τους ''Δαμάσκιο'' και ''Σιμπλίκιο'', τους τελευταίους εκπροσώπους του ''Νεοπλατωνισμού'', ακολουθούν, συχνά επικαλυπτόμενες<ref>Τα στοιχεία για τις περιόδους της φιλοσοφίας προέρχονται από τα: Βορέας Θεόφιλος, ''Εισαγωγή εις την φιλοσοφίαν'' (Ακαδημεικά 3), 2η έκδ., ΟΕΔΒ, εν Αθήναις 1972 (c1935), σελ. 407-437 / "Φιλοσοφία", ''Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια'' (ΘΗΕ), τόμ. 11, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1967, στ. 1140-1150 / Ματσούκας Α. Νίκος, ''Ιστορία της Φιλοσοφίας'', 7η έκδ., Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2001, σελ. 317-409.</ref>: :*η περίοδος της λεγόμενης ''Βυζαντινής Φιλοσοφίας'' μέσα στην οποία συμπεριλαμβάνονται οι Έλληνες [[Πατρολογία|Πατέρες της Εκκλησίας]] και εκκλησιαστικοί συγγραφείς, από τον 2ο μέχρι τον 14ο αιώνα μ.Χ..:*η περίοδος των λατίνων πατέρων και εκκλησιαστικών συγγραφέων, από τον 2ο αιώνα μ.Χ. έως τον 7ο αιώνα. :*η περίοδος της ''Αραβικής Φιλοσοφίας'', 9ος έως 12ος αιώνας μ.Χ..:*η περίοδος της ''Ιουδαϊκής Φιλοσοφίας'', από τον 9ο έως τον 14ο αιώνα μ.Χ..:*η εποχή του ''Σχολαστικισμού'' (σχολαστική φιλοσοφία), από τον 8ο μέχρι τον 15ο αιώνα. :*η εποχή της ''Αναγέννησης'', που περιλαμβάνει την περίοδο ανανέωσης των αρχαίων ελληνικών φιλοσοφημάτων, τους ανθρωπιστές, την φιλοσοφία του δικαίου και της πολιτείας, τους φυσικούς και τους σκεπτικούς, από τον 15ο μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα.:*η εποχή του ''Διαφωτισμού'', τον 18ο αιώνα.:*η εποχή του ''Θετικισμού'', του ''Ρομαντισμού'' και του ''Ιδεαλισμού'', κατά τον 19ο αιώνα.:*η εποχή της ''Φαινομενολογίας'', της ''Κριτικής Σχολής'', της ''Υπαρξιακής Φιλοσοφίας'', της ''αναλυτικής φιλοσοφίας'' κ.ά. κατά τον 20ο αιωνα. Ο σκοπός της φιλοσοφίας ήταν και είναι πολυεπίπεδος αφού πολλές και διαφορετικές ήταν είναι οι μορφές της ελληνικής και ευρωπαϊκής φιλοσοφίαςπου αναπτύχθηκαν. Σε γενικές γραμμές θα λέγαμε ότι η φιλοσοφία (σοφία) είναι η ανώτερη, αρχιτεκτονική μορφή της γνώσης (επιστήμη). Η γνώση προκύπτει από την αναζήτηση των αιτιών. Αντικείμενο της φιλοσοφίας είναι οι ανώτερες αρχές ή αιτίες που μπορεί να είναι οι έσχατες αρχές του σύμπαντος ή τα θεμέλια της γνώσης ή ο απώτερος σκοπός των ανθρώπινων πράξεων. Ως μεθοδική αναζήτηση των θεμελίων της γνώσης και ως έλεγχος των γενικά αποδεκτών αντιλήψεων η φιλοσοφία προσπαθεί να διαφωτίζει ασκώντας κριτική στην ηθική και τη θρησκεία ενώ ως αναζήτηση των αιτιών των φυσικών φαινομένων η φιλοσοφία αποτελεί την αρχή των φυσικών επιστημών<ref>Nesselrath, ''Εισαγωγή...'', ό.π..</ref>. Η μελέτη της Ιστορίας της Φιλοσοφίας δείχνει ότι τα προβλήματα με τα οποία ασχολείται, μεταβάλλονται από εποχή σε εποχή. Τη μεταβολή του αντικειμένου της, η οποία και εμποδίζει ένα ενιαίο ορισμό της, προκαλούν ιστορικοί παράγοντες, οι οποίοι μεταβάλλουν τη σύνθεση και τα προβλήματα της κοινωνίας<ref>ΘΗΕ, ό.π., στ. 1149.</ref>. Κάθε εποχή "αισθάνεται" εντελώς διαφορετικά και την απασχολούν ιδιαίτερα προβλήματα και κατά συνέπεια ένας προσδιορισμός της Φιλοσοφίας και των φιλοσοφικών κοσμοθεωριών με βάση ιστορικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά είναι περισσότερο εφικτός αφού η φιλοσοφία εκφράζει την περιρρέουσα ατμόσφαιρα ενός πολιτισμού και η οποιαδήποτε γνώση της είναι ελλιπής, δίχως τη γνώση των ιστορικών γεγονότων<ref>Ματσούκας, ''Ιστορία της Φιλοσοφίας'', ό.π., σελ. 7.</ref>. Δεδομένης της σύγκρουσης των διαφόρων κοσμοθεωριών και του γεγονότος ότι η ιστορία της φιλοσοφίας παρουσιάζει ένα σύνολο αλληλοαναιρούμενων συστημάτων, θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι κάθε μία από τις διάφορες θεωρίες φέρουν και έναν ισχυρό υποκειμενικό, προσωπικό-βιωματικό χαρακτήρα<ref>ΘΗΕ, ό.π..</ref>.

Ήταν ο φιλόσοφος<ref>Έλληνας φιλόσοφος (Αθήνα ή Αίγινα 428/427 π.Χ. – Αθήνα 348/347). Κατά την παράδοση, το αληθινό του όνομα ήταν Αριστοκλής, όπως και του παππού του, και μόνο πολύ αργότερα ονομάστηκε ''Πλάτων'', εξαιτίας του πλάτους των ώμων του.</ref> που με τον αντικειμενικό ιδεαλισμό του παρουσίασε μια δυναμική και πρωτότυπη σύνθεση των προγενέστερων διδασκαλιών και των κυρίαρχων τάσεων του ελληνικού πνεύματος. Στο έργο του συνυπάρχουν ο ορθολογισμός, ο μυστικισμός, η θεωρία της επιστήμης, η ηθική αναζήτηση και ο πολιτισμός στοχασμός. Αν και στα πρώτα του βήματα του, τον απασχολούν τον Πλάτωνα τα προβλήματα που έθεσε ο δάσκαλός του, ''Σωκράτης'' (και έτσι οι νεανικοί του διάλογοι αποτελούν σημαντική πηγή για το σωκρατικό έργο), εντούτοις στην πορεία διαφωνεί με το δάσκαλό του. Ο Πλάτωνας, συνθέτει τις απόψεις του ''Ηράκλειτου'' και των ''Ελεατών'': διέκρινε στον κόσμο δύο επίπεδα (''δυαλισμός''), το σύνολο των αισθητών πραγμάτων όπου "τα πάντα ρει" και την περιοχή των "ιδεών" που είναι αιώνιες και αμετάβλητες. Έτσι, οι αξίες που ο Σωκράτης πάντα αναζητούσε (ωραίο, καλό, δίκαιο, αρετή, ανδρεία κ.λπ.), για να έχουν καθολικότητα και σταθερότητα, θα πρέπει να αποτελούν μια αμετάβλητη και άφθαρτη πραγματικότητα. Μόνο έτσι μπορούν να συγκριθούν και να αξιολογηθούν τα αισθητά πράγματα. Σε αντίθεση με το Σωκράτη, πρεσβεύει ότι οι αξίες δεν πρέπει να αναζητούνται διαρκώς, αλλά να είναι γνωστές μέσω του ορθού λόγου και έτσι η αρετή αποτελεί υποχρέωση που η μή εφαρμογή της οδηγεί στο ηθικό κακό. Η διδασκαλία του παρουσιάζει έναν ''δυαλισμό'' ανάμεσα στο ασαφές είδωλο του αισθητού (που συνεπάγεται και μια καταφρόνηση του σώματος) και την γνήσια πραγματικότητα, το νοητό, την "Ιδέα". Για τον Πλάτωνα, η φιλοσοφία ήταν η κίνηση για την πραγμάτωση μιας πολιτείας που θα βρισκόταν σε μια αναλογία όσο το δυνατόν αντίστοιχη με τις σταθερές και αιώνιες σχέσεις που επικρατούν μεταξύ των ''Ιδεών''. Στην ηθική του διδασκαλία ο Πλάτωνας παρουσίασε ακαμψία, με την απάρνηση κάθε ικανοποίησης που έχει σχέση με τις αισθήσεις.

Τους τελευταίους αιώνες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ο κόσμος βυθιζόταν στις ανατολικές δεισιδαιμονίες. Ο αισθητός κόσμος, σε αντίθεση με όσα είχαν υποστηρίξει οι ''Στωικοί'' και οι ''Επικούρειοι'', θεωρήθηκε ως ο τόπος δυνάμεων εχθρικών προς την ψυχή την οποία κρατούσαν φυλακισμένη. Στόχος και πάλι, ήταν η απολύτρωση, αυτή τη φορά όμως όχι εσωτερική, αλλά εξωτερική, και έτσι, για την αντιμετώπιση των μαγικών δυνάμεων που φυλάκιζαν τον άνθρωπο έπρεπε να βρεθεί μια ισχυρότερη δύναμη την οποία αναζητούσαν σε μυστηριακές, μυητικές τελετουργίες. Τότε εμφανίζεται ο ''Νεοπλατωνισμός'', ο οποίος με τον ''Πλωτίνο''<ref>Λυκόπολις, Αίγυπτος 205 – Ρώμη 270.</ref> παρουσιάζει μια περίπλοκη μεταφυσική, πηγή κάθε μεσαιωνικής και νεώτερης μεταφυσικής. Εμπνευσμένη η μεταφυσική αυτή, εκτός άλλων, από τον ελληνίζοντα ιουδαϊσμό, διδάσκει την μία υπέρτατη αρχή, το ''Εν'' ή ''Αγαθόν''. Η διάρθρωση της πραγματικότητας αποτελείται από το ''Εν'', το ''Νου'', την ''Ψυχή'', τη ''φύση'' και την ''ύλη''. Ο παγκόσμιος ''Νους'' και η παγκόσμια ''ψυχή'' διαχέονται στον κόσμο και τη ζωή, χωρίς όμως να μερίζονται, αλλά υπάρχουν σαν ''αποτυπώματα σφραγίδας σε κερί''<ref>''Εννεάδες'', 4,9,4.</ref>. Οι επιμέρους ανθρώπινες ψυχές ποθούν το ''Εν'' (το οποίο δεν τίνει προς τον άνθρωπο, ούτε τον ποθεί) και κάθε ετερότητα για να κερδίσει την ύπαρξη, πρέπει μετέχει στο ''Νου'' και την ''ψυχή'', να χάσει την ετερότητα αυτή και να ενωθεί με το ''Εν''<ref>Σε αντίθεση με την Τριαδική διδασκαλία της Εκκλησίας, το ''Εν'', ο ''Νους'' και η ''Ψυχή'' παρουσιάζουν μόνο ταυτότητα ουσίας χωρίς ετερότητα υποστάσεων, ενώ οι ανθρώπινες ψυχές είναι ομοούσιες του υπέρτατου ''Εν''. Στον Νεοπλατωνισμό δεν υπάρχουν οι τρεις θείες υποστάσεις που ταυτίζονται κατά την ουσία και την ενέργεια αλλά διακρίνονται κατά την αιτία και τον τρόπο υπάρξεως, όπως επίσης δεν υπάρχει ο διαχωρισμός κτιστού-ακτίστου, όπου το άκτιστο είναι ετερούσιο του κτιστού, ούτε δημιουργία ''εκ του μη όντος'' (δηλ. όχι από τη θεία ουσία). Στον χριστιανισμό όλος ο πνευματικός κόσμος (ψυχή, άγγελοι) είναι κτιστός και ετερούσιος του θεού, ενώ στον Νεοπλατωνισμό οι ψυχές είναι ομοούσιες με το ''Εν'', το οποίο ουδέποτε κινείται προς τον κόσμο, ενώ και μόνο ο κόσμος κινείται προς αυτό (βλ. Ματσούκας Α. Νίκος, ''Ιστορία της Φιλοσοφίας'', 7η έκδ., Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2001, σελ. 248-252).</ref>. Ο Νεοπλατωνισμός, σταδιακά εισδύει στο Βυζάντιο όπου διαποτίζει μορφολογικά τη μυστική θεολογία της Ανατολής, η οποία είναι πλουτισμένη με την ορολογία της φιλοσοφίας αυτής<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, ''Ιστορία της Φιλοσοφίας'', 7η έκδ., Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2001, σελ. 252.</ref>.

Στη Δύση, οι ιστορικές συγκυρίες οδήγησαν σε μια άκαμπτη στάση της θεολογίας. Η ''πολιτεία του Θεού'', έργο του Αυγουστίνου (354-430), αντίδραση προς την πτώση της Ρώμης από τα φύλα των εισβολέων, δημιούργησε ένα πρότυπο αναφοράς για τη διοίκηση της πολιτείας από την εκκλησία. Όταν η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία κατέρρευσε από τις βαρβαρικές επιδρομές (5ος αιώνας μ.Χ.) η μόνη εναπομείνασα μορφωμένη τάξη ήταν ο κλήρος ο οποίος δεν περιορίσθηκε μόνο στο καθήκον του να μεταστρέψει στον Χριστιανισμό τους εισβολείς αλλά επιπλέον προμήθευσε τους νέους άρχοντες με εγγραμμάτους υπαλλήλους και ιδιαίτερα νομικούς. Οι Ρωμαίοι θεολόγοι απαιτούσαν ακριβείς φόρμουλες καί λογικά επιχειρήματα, για την εφαρμογή του χριστιανισμού από τους βάρβαρους αυτούς λαούς<ref>Βλ. Runciman Steven, "Ορθοδοξία και ΕΛληνισμός", στο ''Ορθοδοξία - Ελληνισμός, Πορεία στην τρίτη χιλιετία'', τόμ. Α', έκδ. Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου, 2η έκδ., Άγιον Όρος 2002, σελ. 44.</ref>. Έπειτα από τον ''Αυγουστίνο'', οι συγγραφείς του 11ου αιώνα όπως ο Άνσελμος (1033-1109) είχαν εμπνευστεί κυρίως από τον Πλάτωνα, ενώ στην πορεία επικάτησε στον μεσαιωνικό Σχολαστικισμό, η παράδοση του Αριστοτέλη, κυρίως στην επιβλητική φιλοσοφική και θεολογική σύνθεση του ''Θωμά του Ακινάτη'' (1224-1274), ενώ η συνεχής χρήση της διαλεκτικής, έδωσε στον άνθρωπο της Δύσης την συνήθεια της ακρίβειας στις διατυπώσεις των χριστιανικών διδασκαλιών. Βεβαίως, ως το 10ο αιώνα που αναπτύσσονται οι τρεις μεγάλες αυτοκρατορίες του τότε κόσμου α) του Καρόλου του Μεγάλου, β) του Βυζαντίου και γ) των Αράβων της Ανατολής και της Μεσογείου, η Δύση δέχεται κάποια επίδραση των φιλοσοφικών και θεολογικών έργων της Ανατολής, διαμέσου και των Αράβων. Πάντως, η σχολαστική φιλοσοφία ήταν αυτή που είχε αποθεώσει τον λόγο, ο οποίος όμως παρέμενε υπηρέτης της εκκλησιαστικής αυθεντίας και της θεολογίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι και η δυτική θεολογία δεν ήταν ταυτόχρονα υποταγμένη στο λόγο<ref>Ματσούκας, ''Ιστορία της Φιλοσοφίας'', ό.π., σελ. 317.</ref>.

==Αρχαία Ελληνική =Καρτέσιος (17ος αιώνας)===Καρτέσιος είναι εξελληνισμένος τύπος του ονόματος του ''Ρενέ Ντεκάρ''<ref>Ντεκάρ, Ρενέ (Rene Descartes), Λα E, Τουρέν 1596 – Στοκχόλμη 1650. Γάλλος φιλόσοφος και μαθηματικός.</ref>. Πιστός καθολικός ήθελε πάντοτε να τα έχει καλά με τους εκκλησιαστικούς ηγέτες και τους Ιησουίτες. Στόχος μιας ακούραστης προσπάθειας του ήταν να πείσει την Εκκλησία να μην αντιδικεί με την επιστήμη. Η φιλοσοφία του, είναι μείγμα μεσαιωνικής αλλά και σύγχρονης σκέψης, ιδεαλιστική, αλλά και υλιστική, με επιστημονικές τεκμηριώσεις αλλά και μεταφυσικές τάσεις. Τέλεια γνώση για τον ''Καρτέσιο'' είναι η μαθηματική γνώση, αφού τα Μαθηματικά έχουν βασικές αρχές, τα αξιώματα, τα οποία χάρη στη σαφήνεια τους επιβάλλονται στο νου. Τα αξιώματα θεμελιώνουν τη λογική του συλλογισμού γιατί δείχνουν πώς περνάμε από το ένα σημείο στο άλλο κατά τρόπο που είναι ολοφάνερος στο νου. Συνεπώς, η Φιλοσοφία, αλλά και κάθε τέλεια γνώση που αφορά το σύμπαν, τη φύση, τον άνθρωπο, πρέπει να διαμορφωθεί με βάση τις επιταγές των Μαθηματικών. Επιστημονική γνώση για τον ''Καρτέσιο'' δεν είναι η περιγραφή του γεγονότος, αλλά η γνώση του γιατί κάτι είναι όπως είναι. Έτσι, η Φιλοσοφία ως επιστημονική και Χριστιανισμός==τέλεια γνώση αναζητά την αξιωματική έννοια, την πρώτη αιτία και πρώτη αρχή της φύσης και των πραγμάτων, ώστε να καταδείξει πως παράγονται τα πράγματα μέσα στον κόσμο. Μια τέτοια έννοια για τον ''Καρτέσιο'' είναι ο Θεός, Ον ύψιστο, αιώνιο, άπειρο, αναλλοίωτο, παντογνώστη, παντοδύναμο και δημιουργό όλων των πραγμάτων που είναι έξω από τον άνθρωπο. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο: ''"ακόμα και όταν η ιδέα μιας ουσίας είναι μέσα μου από το γεγονός ότι είναι μια ουσία, δε θα είχα γι’ αυτό την ιδέα μιας άπειρης ουσίας, εγώ που είμαι ένα πεπερασμένο ον, αν αυτή δεν είχε εμφυσηθεί μέσα μου από μια ουσία αληθινά άπειρη"''. Το βασικό περιεχόμενο του καρτεσιανού ορθολογισμού συνίσταται στη συγκρότηση ενός συστήματος όπου όλες οι γνώσεις παράγονται λογικά από μια θεμελιωμένη αρχή, το λόγο. Ακριβώς αυτό είναι το νόημα της φράσης: ''"Cogito ergo sum"'' (''"σκέπτομαι, άρα υπάρχω"''). Δηλαδή, μόνο για ένα πράγμα δεν μπορώ να αμφιβάλλω, για το ότι συλλογίζομαι, για το ότι είμαι ένα ον που σκέφτεται και συλλαμβάνει αρχές, αιτίες, έννοιες για να εξηγήσει τα πράγματα.

Είναι γνωστό ότι ο [[Χριστιανισμός]]===Ο 17ος αιώνας===Ο 17ος αιώνας στο χώρο της επιστήμης και της φιλοσοφίας παρουσίασε μια δημιουργική πορεία, που έθεσε τις βάσεις του νεώτερου πολιτισμού. Ο λόγος, η τάξη και η επιβολή της τεχνολογίας ετοιμάζονταν να κυριαρχήσουν κατά τρόπο αποκλειστικό σ' όλες τις περαιτέρω εκδηλώσεις. Οι διάδοχοι του ''Καρτέσιου'', φαντάστηκαν το σύμπαν με ορθολογικό υπερβατισμό, από τρόπος που ικανοποιεί την εμφάνισή ανθρώπινη διάνοια. Το σύμπαν του έπρεπε να κινηθεί σε ένα τοπίο''Σπινόζα''<ref>Σπινόζα Μπαρούχ (Spinoza, Άμστερνταμ 1632 - Χάγη 1677), ανάμεσα Ολλανδός φιλόσοφος εβραϊκής καταγωγής.</ref> έχει ως αιτία του έναν Θεός που ενυπάρχει στον [[Ιουδαϊσμός|Ιουδαϊσμό]]κόσμο και στα φαινόμενα, ταυτίζεται ουσιαστικά με την ίδια τη φύση. Οι νόμοι της φύσης είναι αποφάσεις αυτού του Θεού, τον [[Γνωστικισμός|Γνωστικισμό]] που πηγάζουν από την ανάγκη και από την Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία τελειότητα της ίδιας της φύσης του Θεού. Είναι απρόσβλητες και εκεί απαραβίαστες και έτσι αναιρούν το θαύμα αφού ο Θεός δεν μπορεί να χαράξει τον δικό ενεργεί εναντίον της ίδιας του δρόμοτης φύσης. Ο Θεός τού ''Μαλμπράνς''<ref>Μαλμπράνς Νικολά (Nicolas de Malebranche, Παρίσι 1638 – 1715), να παραδώσει Γάλλος φιλόσοφος και θεολόγος.</ref> θεωρεί την εμπειρία [[Ιησούς Χριστός|Χριστού]] λογική τάξη του κόσμου ως απώτερο σκοπό των επιθυμιών του ενώ η επιστημονική γνώση βασίζεται στην πίστη σε ένα Θεό που είχε, διδάσκοντας ότι μόνο δημιουργεί τα αποτελέσματα των ανθρώπινων αποφάσεων. Ο Θεός του ''Λάιμπνιτς''"ουκ ένι Έλλην <ref>Λάιμπνιτς Γκότφριντ Βίλχελμ (Gotfride Wilhelm Leibniz, Λειψία 1646 – Ανόβερο 1716), Γερμανός φιλόσοφος και Ιουδαίοςμαθηματικός.</ref> δημιουργεί αυτό τον κόσμο επειδή είναι ο καλύτερος δυνατός που μπορεί να δημιουργηθεί.Πίστευε στην κανονική τάξη της φύσης, μέσα στην οποία όλα τα πράγματα, έμψυχα και άψυχα δρουν σύμφωνα με αιώνιους, παγκόσμιους και αυτολειτουργούντες, αυτόματους νόμους.αλλάΣε αυτόν τον κόσμο, το κακό υπάρχει καθώς ''"η ευτυχία μας ποτέ δεν μπορεί και δεν πρέπει να συνίσταται σε πλήρη χαρά, διότι τότε δεν θα είχαμε να επιθυμήσουμε τίποτα αποχαυνώνοντας έτσι το πνεύμα μας...πάντα καί εν πάσιν Χριστός"''<ref>UNESCO, ''Ιστορία της Ανθρωπότητας''Κολ, τόμ. 3:11(Η Θεμελίωση των Νεώτερων Χρόνων 1300-1775), εκδ. Χ. Τεγόπουλου-Ν. Νίκας & ΣΙΑ Ο.Ε., Αθήνα 1970, σελ. 4026.</ref>. Οι σημαντικοί αυτοί μεταφυσικοί του 17ου αιώνα, συνέλαβαν την τέλεια μέθοδο στα πλαίσια μιας απόλυτης υπερβατικότητας, χωρίς να ακολουθούν τον δρόμο του Καρτέσιου που εννοούσε την μέθοδο όχι ως εκδήλωση της θεϊκής δραστηριότητας, αλλά ως ρυθμιστικό παράγοντα της δραστηριότητας της ανθρώπινης διάνοιας. Η ενότητα αυτής τής διάνοιας, η νοητική ενότητα τού ανθρώπινου είδους, ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος όλων αυτών τών φιλοσοφιών. Η Δύση, από τον 17ο αιώνα και εξής θα προχωρήσει στη δημιουργία του τεχνολογικού πολιτισμού διαμέσου δύο τάσεων, του ορθολογισμού και της εμπειριοκρατίας, παλεύοντας να τις συμφιλιώσει. Την εμπειριοκρατία εκπροσώπησε ο ''Τζον Λοκ''<ref>Λοκ Τζον (John Locke, Ρίνγκτον, Σόμερσετ 1632 – Λονδίνο 1704), Άγγλος φιλόσοφος.</ref> και , ο οποίος δεν μπορούσε να δεχτεί ότι υπάρχουν ιδέες στην ανθρώπινη ψυχή χωρίς να έχουν περάσει από τη σκέψη, χωρίς να μεταδώσει υπάρχει επίγνωση της ιδέας αυτής που προέρχεται αποκλειστικά από την εμπειρία, από τη δεκτικότητά της ανθρώπινης νόησης έναντι του κόσμου. Ταυτόχρονα πίστευε στο ''φυσικό δίκαιο''"τούτο που ρυθμίΖει νομοτελειακά τη ζωή των πολιτισμών, υπαγορεύει ακόμη και οι αιχμάλωτοι πολέμου να γίνονται δούλοι, η εξουσία σε ορισμένα πρόσωπα να δίδεται από το ευαγγέλιον της βασιλείας εν όλη τη οικουμένη εις μαρτύριον πάσιν τοις έθνεσι"Θεό, μ'ένα βέβαια συμβόλαιο που έχει λαϊκή βάση, και να συντελείται πρόοδος και απ'αυτή την αδικία<ref>Ματσούκας, ''Ματθ. 24:14Ιστορία της Φιλοσοφίας'',ό.π., σελ. 325.</ref>.

===Ο 18ος αιώνας===Ο 18ος αιώνας ονομάζεται αλλά και υπήρξε κατ' εξοχήν ο ''"αιώνας των φιλοσόφων"''. Σημαντικοί συγγραφείς, μέσα από τα έργα τους που κυκλοφορούσαν σε όλη την Ευρώπη, προσπάθησαν να διαδώσουν το φιλοσοφικό πνεύμα ως όπλο στον αγώνα εναντίον της μισαλλοδοξίας και των προκαταλήψεων. Στην εποχή αυτή του ''"εγκυκλοπαιδισμού"'' που κυριάρχησε στη Γαλλία με τους λεγόμενους ''"Διαφωτιστές"'', όπως ο Βολταίρος<ref>Βολτέρος (Francois Marie Arouet de Voltaire, Παρίσι 1694 – 1778), εξελληνισμένο όνομα του Γάλλου φιλόσοφου και συγγραφέα Φρανσουά Μαρί Αρουέ ντε Βολτέρ.</ref>, ο Ρουσσώ<ref>Ρουσό, Ζαν-Ζακ (Rousseau, Γενεύη 1712 – Eρμενονβίλ, Ουάζ 1778), Φιλόσοφος του γαλλικού διαφωτισμού.</ref>, ό Μοντεσκιέ<ref>Μοντεσκιέ: Σαρλ Λουί ντε Σεκοντά, βαρόνος της Λα Μπρεντ και του Μοντεσκιέ (Charles Louis de Secondat, baron de La Brent et de Montesquieu, Λα Μπρεντ, Μπορντό 1869 – Παρίσι 1755), Γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας δοκιμίων από τους επιφανέστερους εκπρόσωπους του Διαφωτισμού.</ref>, ό Ντιντερό<ref>Ντιντερό, Ντενί (Denis Diderot, Λανγκρ 1713 – Παρίσι 1784), Γάλλος φιλόσοφος, μυθιστοριογράφος και θεατρικός συγγραφέας.</ref> και άλλοι, αποθεώνεται ο λόγος και η φύση, φτάνοντας ως τα όρια της λατρείας. Ο λόγος και η φύση κατέχουν κατά κάποιο αυτοδύναμο τρόπο τις δυνατότητες να βρουν και να εκφράσουν τις αλήθειες που αφορούν τον άνθρωπο και τη Ζωή. Το πεδίο έρευνας είναι ο ίδιος ο λόγος και η ίδια η φύση και ως βάση τίθεται ο αυτόνομος και ελεύθερος από κάθε αυθεντία άνθρωπος. Για την φιλοσοφία του 18ου αιώνα, δεν ήταν δυνατόν να υπάρχει άλλο μέτρο, παρά μόνο εκείνο της κριτικής. Έπρεπε να επανεξεταστούν όλοι οι μεγάλοι τομείς που χαρακτηρίζουν τον πολιτισμένο άνθρωπο —οι επιστήμες, η ηθική, η θρησκεία και η τέχνη— προκειμένου να αναζητηθούν οι ρίζες τους μέσα στην δομή τών ανθρώπινων ικανοτήτων ώστε να αποτιμηθεί η αξία τους. Στο πεδίο τής θρησκείας, πολλοί αποδέχονταν την ύπαρξη του Θεού και μία Πρόνοια περισσότερο ή λιγότερο αόριστη, περιοριζόμενοι έτσι σε μία θρησκεία που υποστήριζαν ότι ήταν ''"φυσική"'' με έντονο αντικληρικαλισμό. Στις κοινωνικές θεωρίες καταγγέλονται οι αδικίες και οι αυθαιρεσίες της λεγόμενης ''"πολιτισμένης"'' σύγχρονης κοινωνίας, καθώς στη ''"φυσική κατάσταση"'' δεν υπάρχουν ανισότητες μεταξύ των ανθρώπων ούτε ιεραρχία, η οποία παράγεται τεχνητά. Προβάλλονται οι έννοιες ''"λαός"'' και ''"λαϊκή κυριαρχία"'', χωρίς μόνο δικαιώματα, αλλά με την απαίτηση για ενεργή και υπεύθυνη ύπαρξη. Εκτός του ''Γαλλικού διαφωτισμού'', ο οποίος έφερνε στο προσκήνιο μια ριζική αμφιβολία και θεμελίωνε την ύπαρξη του υποκειμενικού και αντικειμενικού κόσμου, υπήρξε και ο ''Γερμανικός διαφωτισμός'', που έχει να παρουσίασει και συστηματικούς φιλοσόφους, όπως ο Βολφ<ref>Κρίστιαν φον Βολφ (Christian von Wolff, Μπρέσλαου 1679 – Χάλε 1754), Γερμανός φιλόσοφος. Ο Βολφ κυριάρχησε στην επιστημονική σκέψη της Γερμανίας του 18ου αι. Η θεωρία του αντιπροσωπεύει τη βάση του εθνικισμού, που χαρακτηρίζει τον Γερμανικό Διαφωτισμό.</ref> και ο Καντ. Ο Καντ<ref>Καντ Ιμάνουελ (Immanuel Kant, Κένιξμπεργκ 1724 – 1804), Γερμανός φιλόσοφος.</ref> αποτελεί ένα φαινόμενο του φιλοσοφικού κόσμου κατά τον αιώνα αυτό. Περιόρισε πολλές ακρότητες της δυτικής σκέψεως και του επιστημονισμού ασκώντας κριτική. Εισηγείται τον αγνωστικισμό καθώς χωρίς να αρνείται τη μεταφυσική, τη θεωρεί απρόσιτη γνωσιολογικά και την απομακρύνει από τη δικαιοδοσία του λόγου. Γενικά, προώθησε την επιστημονική έρευνα με την ακριβή μεθοδολογία, χάραξε όρια σε κάθε επιστήμη, περιόρισε τις υπερβολές της φυσικής θεολογίας ενώ η ακαμψία του ηθικού του συστήματος ήταν μια πρόκληση για την ενασχόληση της φιλοσοφίας με ζητήματα ηθικής και κοινωνικής συμπεριφοράς. ===Ο 19ος αιώνας===Στη φιλοσοφία του 19ου αιώνα εκδηλώνονται δύο κατευθύνσεις, μία ιδεαλιστική και μία αντι-ιδεαλιστική. Ο αιώνας αυτός αρχίζει με κάποια μεταφυσικά συστήματα, τα οποία βρίσκονται έξω από τα όρια της εμπειρίας. Οι δημιουργοί των συστημάτων αυτών είναι ο ''Σέλλιγκ''<ref>Σέλινγκ, Φρήντριχ Βίλχελμ Γιοζεφ (Schelling), Γερμανός φιλόσοφος (Λέομπεργκ, Βύρτεμπεργκ 1775 - Ραγκάτς, Σανκτ Γκάλεν 1854).</ref> και ο ''Έγελος'' (Χέγγελ)<ref>Χέγγελ, Γκεόργκ Βίλχελμ Φρίντριχ (Georg Hegel, Στουτγάρδη 1770 – Βερολίνο 1831), Γερμανός φιλόσοφος. Είναι ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του γερμανικού ιδεαλισμού.</ref>. Ο πρώτος θέλοντας να αποδείξη την ενότητα του κόσμου δέχεται ότι η φύση και το πνεύμα, οι δύο δυνάμεις του Απόλυτου, παρουσιάζουν συγγένεια ως προς τη φύση τους, τη σύσταση τους και ότι στο βάθος είναι ταυτόσημα. Οικοδομεί έτσι μια φιλοσοφία της φύσης όπου η δραστηριότητα δεν αντιπροσωπεύεται πλέον από το εγώ και το μη εγώ, αλλά από τα δυναμικά αντίθετα της ίδιας της φύσης. Ο ''Χέγγελ'', από την άλλη, συλλαμβάνει τον κόσμο ως μια διαδοχική αυτεξέλιξη μιας Ιδέας. Ο κόσμος είναι Ιδέα, η οποία διαλεκτικά αυτεξελισσόμενη διαμορφώνει όλο τον φυσικό και τον ιστορικό κόσμο. Ο ρυθμός της διαδικασίας αυτής ακολουθεί 3 φάσεις: τη θέση, την αντίθεση και τη σύνθεση, ή, αλλιώς, τη στιγμή της αμεσότητας, τη στιγμή της αλλοτρίωσης και τη στιγμή της διαλεκτικής μεσολάβησης. Σε αντίθεση προς την ιδεαλιστική και μεταφυσική αυτή φιλοσοφία του ''Σέλλιγκ'' και του ''Χέγγελ'', βρίσκονται οι φιλοσοφίες του ''Σοπενχάουερ'' <ref>Σοπενχάουερ, Άρτουρ (Schopenhauer), Γερμανός φιλόσοφος (Ντάντσιχ 1788 - Φρανκφούρτη 1860).</ref>, του ''Κοντ''<ref>Κοντ, Ογκίστ (August Comte, Μονπελιέ 1798 – Παρίσι 1857), Γάλλος θετικιστής φιλόσοφος, εισηγητής της επιστήμης της κοινωνιολογίας.</ref>, του ''Σπένσερ''<ref>Σπένσερ, Χέρμπερτ (Spencer), Άγγλος θετικιστής και εξελικτικός φιλόσοφος (Ντέρμπι 1820 - Μπράιτον 1903).</ref>, του ''Φόιερμπαχ''<ref>Φόιερμπαχ, Λούντβιχ (Feuerbach, Λάντσχουτ, Βαυαρία 1804 – Ρέχενμπεργκ, Νυρεμβέργη 1872), Γερμανός φιλόσοφος, θεμελιωτής του λεγόμενου φυσιοκρατικού ουμανισμού.</ref>, του ''Μαρξ''<ref>Μαρξ, Καρλ (Heinrich Karl Marx, Τριρ 1818 – Λονδίνο 1883), Γερμανός φιλόσοφος και οικονομολόγος, εβραϊκής καταγωγής, συνιδρυτής, με τον Φρίντριχ Ένγκελς, του επιστημονικού σοσιαλισμού και της υλιστικής αντίληψης της ιστορίας.</ref> και του ''Νίτσε''<ref>Νίτσε, Φρίντριχ Βίλχελμ (Friedrich Wilhelm Nietzsche, Ρέκεν, Λίτσεν 1844 – Βαϊμάρη 1900), Γερμανός φιλόσοφος και δοκιμιογράφος.</ref>.Για τον ''Σοπενχάουερ'', αρχή και υπόβαθρο του κόσμου δεν είναι η "λογική ιδέα" του ''Χέγγελ'', αλλά μία τυφλή και άλογη βούληση. Για να θέτει ένα όριο στα πάθη της, η ανθρωπότητα διαθέτει την τέχνη η οποία, χάρη στον καθαρό στοχασμό, μας λυτρώνει από την πράξη, καθώς και την ηθική του ελέους η οποία κατευνάζει την βούληση. Ο ''Κοντ'', πατέρας του ''Θετικισμού'', μέσω της "θετικής φιλοσοφίας" του, απορρίπτει κάθε μεταφυσική ιδέα ως καθαρή φαντασία και εκδηλώνει εμπιστοσύνη μόνο για το αμέσως δεδομένο. Η αναδιοργάνωση της κοινωνίας θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω μιας μεταρρύθμισης την οποία θα επιτελούσε η κοινωνική επιστήμη, κορύφωμα των άλλων θετικών επιστημών. Ο ''Σπένσερ'' εξηγεί τα πάντα με την έννοια της εξελίξεως, επηρεασμένος από τη βιολογία της εποχής του. Μέσω αυτής της εξέλιξης, η ύλη αλλά και η κοινωνία, από μια αρχική ομοιογένεια προχωρεί σε βαθμιαία ετερογένεια και διαφοροποίηση. Ο ''Φόιερμπαχ'' και ο ''Μαρξ'', επιχειρούν συνειδητή αντιστροφή της διαλεκτικής του ''Έγελου'', βάζοντας ως αρχή όχι την ιδέα αλλά την ύλη. Ο ''Φόιερμπαχ'' θεωρεί πως δε δημιούργησε ο Θεός τον άνθρωπο, αλλά ο άνθρωπος δημιούργησε το Θεό. Όλες οι ιδιότητες που το ανθρώπινο ον αποδίδει στον Θεό είναι χαρακτηριστικά του ίδιου του ανθρώπου, που γίνονται υποκείμενο, δηλαδή μετατρέπονται σε μια δύναμη έξω από τον άνθρωπο, και λατρεύονται. Η καταγωγή της θρησκείας πρέπει να αναζητηθεί, στους ανικανοποίητους πόθους και στις ανικανοποίητες ανάγκες της ανθρώπινης υπόστασης και η κριτική της θρησκείας πρέπει να συνεπάγεται την κριτική των συνθηκών της επίγειας ζωής από τις οποίες βγήκε η ίδια η θρησκεία, που μεταβάλλεται έτσι σε κριτική της πολιτικής και της οικονομίας. Κατά τον ''Μαρξ'' (που επηρεάζεται από τον ''Φόιερμπαχ''), η διαλεκτική κίνηση, όπως γίνεται ιδιαίτερα φανερό στον "Ιστορικό Υλισμό" του, μεταφέρεται στην ιστορία και υποστηρίζεται ότι η κοινωνία ξεκινώντας από μια αρχική ενότητα οικονομικών συμφερόντων θα κατάληξει πάλι σε μια τέτοια με τη βοήθεια της ίδιας δύναμης που επέφερε τη διάσπαση της κοινωνία σε τάξεις, δηλ. της τεχνολογίας. Σε μια τέτοια σοσιαλιστική κοινωνία, θα υπάρχει εξάλειψη της ατομικής ιδιοκτησίας και του κεφαλαίου και κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής. Τέλος ο ''Νίτσε'', πολεμά την ιδεαλιστική και μεταφυσική φιλοσοφία, θεωρώντας ότι η ουσία της μεταφυσικής συνίσταται σε ιδέες που έχουν σχέση με τη μετά θάνατον ζωή και τις ελπίδες για τη μέλλουσα μακαριότητα. Αυτές όμως οι σκέψεις πηγάζουν από όντα αδυναμα και βιολογικά εκφυλισμένα, τα οποία από αδυναμία να καταξιώσουν την παρούσα ζωή μεταθέτουν τις προσδοκίες τους σε μια άλλη. Κατά συνέπεια, η μεταφυσική είναι κατά τον ''Νίτσε'' σύμπτωμα βιολογικού εκφυλισμού. Ο ''Νίτσε'' πιστεύει ότι η ηθική διακρίνεται σε ηθική των δυνατών και σε ηθική των σκλάβων. Το κήρυγμα λοιπόν της αγάπης προσιδιάζει στην ηθική των σκλάβων και όχι των κυρίων και δυνατών. Ο άνθρωπος πρέπει να διαθέτει βούληση για μεγάλα έργα και με μια τέτοια προοπτική ανεβαίνει την κλίμακα του προορισμού και φτάνει τα όρια τού υπεράνθρωπου και έτσι στον ''Νίτσε'' αποθεώνεται το ένστικτο της δυνάμεως. ===Ο 20ος αιώνας===Στον 19ο αιώνα αρχίζει μια πορεία που ολοκληρώνεται στον 20ο αιώνα. Η επιστήμη κυριαρχεί, οι φυσικές επιστήμες και η ιστορική έρευνα ανατρέπουν πολλά δεδομένα, προετοιμάζεται και επιβάλλεται η βιομηχανική υποδομή του πολιτισμού και η αναζήτηση νέων κοινωνικών δομών και θεσμών. Η βιομηχανική κυριαρχία και η κοινωνική αναταραχή δημιουργούν εκρήξεις και ανακατατάξεις, που θα οδηγήσουν στους μεγάλους και καταστροφικούς πολέμους των πρώτων δεκαετιών του εικοστού αιώνα. Η ζωή αρχίζει να τυποποιείται και να μηχανοποιείται και οι αναζητήσεις για περισσότερη ασφάλεια και ευδαιμονία γίνονται απαιτήσεις, που τρέφουν και προάγουν δυναμικά τον επαναστατικό τρόπο ζωής. Ο 20ος αιώνας, κυριαρχείται πλέον από το βιομηχανικό τρόπο ζωής και παρουσιάζει ραγδαίες αλλαγές και ανακατατάξεις στον πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό χώρο. Η φυσική και η βιολογία υπόσχονται ανατροπή πολλών δεδομένων και δημιουργία όρων ζωής τέτοιων, που θα κυριαρχούνται από μια τεχνολογική νομοτέλεια. Τίποτα δεν μπορεί να θεωρηθεί στατικό σε έναν ραγδαία εξελισσόμενο πολιτισμό. Αν και σε πολλές περιπτώσεις ο ανατολικός και αφρικανικός πολιτισμός αντιδρά, ο τεχνολογικός πολιτισμός διαθέτει πολλή δύναμη ώστε να αλλοιώσει τον ανθρώπινο πυρήνα και την παραδοσιακή του πνευματικότητα.Τα κυριώτερα φιλοσοφικά ρεύματα της περιόδου είναι:*Ο ''Νεοκριτικισμός'' ή αλλιώς ''Νεοκαντιανισμός'' (ως μια προσπάθεια επιστροφής στη φιλοσοφία του ''Καντ'') με τις δύο σχολές του, του Μάρμπουργκ και της Χάιντελμπεργκ (Χαϊδελβέργης), από τις οποίες η πρώτη ασχολείται με γνωσιολογικά προβλήματα, ενώ η δεύτερη με προβλήματα αξιών. *Η ''Φαινομενολογία'', ιδρυτής της οποίας είναι ο ''Χούσερλ''<ref>Χούσερλ, Έντμουντ (Husserl, Πρόσνιτς, Μοραβία 1859 – Φράιμπουργκ, Μπάντεν 1938), Γερμανός φιλόσοφος.</ref> και η οποία είναι περισσότερο μια μέθοδος, που χρησιμοποιείται από φιλοσόφους διαφόρων φιλοσοφικών κατευθύνσεων παρά ένα κλειστό σύστημα ιδεών. Η Φαινομενολογία αναζητά την ουσία του φαινομένου, έξω από κάθε υποκειμενική θεώρηση και ερμηνεία του.*Η ''Νεοσχολαστική'' φιλοσοφία ή ''Νεοθωμισμός'', ως αναβίωση της σχολαστικής φιλοσοφίας του Μεσαίωνα.*Ο ''Διαλεκτικός υλισμός'', που αποτελεί περαιτέρω επεξεργασία του ιστορικού υλισμού του ''Μαρξ'' γιατί χρησιμοποιεί την διαλεκτική μέθοδο για τη μελέτη των φυσικών φαινομένων (θέση-αντίθεση-σύνθεση), ενώ η ερμηνεία που δίνει στα φαινόμενα της φύσης είναι υλιστική.*Ο ''Νεοθετικισμός'' ή ''Λογικός θετικισμός'' είναι ένας ανανεωμένος θετικισμός που ασχολείται με την αποσαφήνιση εννοιών, που έχουν σχέση με τις επιστήμες, και την επεξεργασία των μαθηματικών αξιωμάτων.*Ο ''Υπαρξισμός'', ο οποίος, παραμερίζοντας τα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου, ανακαλύπτει τον ανθρωπο με τις αγωνίες του και τον αγώνα του να δημιουργήσει την ύπαρξή του. Είναι η φιλοσοφία που θέτει στο κέντρο όχι πράγματα, έννοιες ή ιδέες, αλλά τον πραγματικό, ξεχωριστό άνθρωπο που υπάρχει, τον άνθρωπο ως μοναδική και ανεπανάληπτη ύπαρξη.*Η ''Αναλυτική φιλοσοφία'' με σημαντικό εκπρόσωπο τον ''Μπέρτραντ Ράσελ''<ref>1872-1970. Άγγλος φιλόσοφος, μαθηματικός, κοινωνιολόγος και αντίπαλος του χριστιανισμού.</ref> είναι μια κατεύθυνση που γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση στην Μεγάλη Βρετανία με επίκεντρο την ''"φιλοσοφία τής γλώσσας"'' και τις επιπτώσεις της στους τύπους συλλογισμού στο πεδίο της επιστημονικής σκέψης. Διάφορες άλλες φιλοσοφικές τάσεις αναπτύχθηκαν προς την κατεύθυνση της έρευνας των επιστημών του ανθρώπου και των μεθόδων τους, όπως η Κοινωνιολογία, η φροϋδική και μεταφροϋδική ψυχανάλυση, η γλωσσολογία και η σημειολογία. ==Φιλοσοφία και Χριστιανισμός==:''Βλέπε κύριο άρθρο [[Χριστιανισμός και Φιλοσοφία]]''. Καθώς ο [[Χριστιανισμός]], από την εμφάνισή του έπρεπε να κινηθεί σε ένα τοπίο, ανάμεσα στον [[Ιουδαϊσμός|Ιουδαϊσμό]], τον [[Γνωστικισμός|Γνωστικισμό]] και την Ειδωλολατρία, και εκεί να χαράξει τον δικό του δρόμο, να παραδώσει την εμπειρία [[Ιησούς Χριστός|Χριστού]] που είχε, διδάσκοντας ότι ''"ουκ ένι Έλλην και Ιουδαίος...αλλά...πάντα καί εν πάσιν Χριστός"''<ref>''Κολ. 3:11''.</ref> και να μεταδώσει ''"τούτο το ευαγγέλιον της βασιλείας εν όλη τη οικουμένη εις μαρτύριον πάσιν τοις έθνεσι"''<ref>''Ματθ. 24:14''.</ref>, ήρθε αναπόφευκτα σε επαφή με την Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία. Σε αυτή τη διαδρομή, ''"σε πλείστες όσες περιπτώσεις"'' βλέπουμε από τους χριστιανούς τη ''"φιλοσοφία από το ένα μέρος [να] αποκαλείται δαιμονική, και από το άλλο επωφελής. Κι αυτό ενίοτε συμβαίνει σ' ένα και το ίδιο έργο και στον αυτό συγγραφέα. Έτσι αρκετοί μελετητές της πατερικής σκέψης, προβληματιζόμενοι στό έπακρο, κάνουν λόγο πότε περί αντιφάσεων και πότε περί εξελικτικών αλλαγών στις ιδέες ενός και του αυτού θεολόγου πατρός!"''<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, ''Ιστορία της Βυζαντινής Φιλοσοφίας'', Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 30.</ref>. Αυτή όμως η φαινομενική αντίφαση, στην πραγματικότητα έχει την εξήγησή της. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω απόσπασμα από το [[Συνοδικό της Ορθοδοξίας]]:

Εδώ η διαφοροποίηση και η τοποθέτηση των ορίων είναι σαφής: διαφορετικό πράγμα η παιδευτική χρήση των ελληνικών γραμμάτων και διαφορετικό η αποδοχή της [[Ειδωλολατρία|ειδωλολατρικής]] θεολογίας που αυτά τυχόν περιέχουν. Είναι αποδεκτή η χρήση της φιλοσοφικής ορολογίας με νέο, αποκλειστικά χριστιανικό περιεχόμενο ώστε να μεταδωθεί στο ελληνιστικό περιβάλλον η διδασκαλία, απορρίπτεται όμως πλήρως, η κατανόηση του Θεού με φιλοσοφήματα και διανοητικές ασκήσεις.  Σύμφωνα με τον ''Γεώργιο Μαρτζέλο'', ''"η χρήση συναφειακών παραστάσεων και εικόνων, προκειμένου να γίνουν κατανοητές οι δογματικές αλήθειες από ανθρώπους με διαφορετικό πολιτιστικό υπόβαθρο, είναι πολλές φορές όχι απλώς θεμιτή αλλά και επιβεβλημένη. Αυτό αποτελεί θεμελιώδη ιεραποστολική και παιδαγωγική αρχή, που είναι βαθιά ριζωμένη μέσα στην ιστορία και τη ζωή της Εκκλησίας. Πρέπει όμως η χρήση των συναφειακών αυτών παραστάσεων και εικόνων να περιορίζεται μόνο στη μορφολογία του δόγματος και να αφήνει άθικτη και απαραχάρακτη την ουσία του. Τη στάση αυτή ακριβώς τήρησαν τόσο οι Απόστολοι όσο και οι Πατέρες της Εκκλησίας· αν και χρησιμοποίησαν εικονικές παραστάσεις και ορολογία από το πλαίσιο συναφειακό πολιτιστικό υπόβαθρο του ελληνικού κόσμου, εντούτοις αυτές περιορίζονται αποκλειστικά σε μορφολογικό επίπεδο και δεν αλλοιώνουν το μήνυμα της θείας Αποκάλυψεως"''<ref>Γ.Δ. Μαρτζέλος, στο οποίο κινήθηκε η Ορθόδοξη Θεολογία διαμέσου των αιώνωνπεριοδ. ''Καθ' Οδόν'', τεύχ. 4 (ΙΑΝ-ΑΠΡ 1993), Θεσσαλονίκη, εκδ. Παρατηρητής, σελ. 105.</ref>

βλ. περισσότερα Αυτό είναι και το πλαίσιο στο άρθρο: [[Χριστιανισμός και Φιλοσοφία]]οποίο κινήθηκε η Ορθόδοξη Θεολογία διαμέσου των αιώνων.

*Long AΜατσούκας Α.AΝίκος, ''Ιστορία της Φιλοσοφίας'', 7η έκδ., Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2001*Μπέγζος Μάριος, ''Δοκίμια ψυχολογίας της θρησκείας'', Εξάντας, Αθήνα 2004*Μπέγζος Μάριος, ''Ευρωπαϊκή Φιλοσοφία της Θρησκείας'', Γρηγόρης, Αθήνα 2004*Μπέγζος Μάριος, ''Φαινομενολογία της Θρησκείας'', Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1995*Νικολαΐδης Β. Απόστολος, ''Θρησκεία και Φόβος'', Γρηγόρης, Αθήνα 2003*Νικολαΐδης Β. Απόστολος, ''Παίγνια Εξουσίας'', Γρηγόρης, Αθήνα 2006*Νικολαΐδης Β.Απόστολος, ''Προβληματισμοί Χριστιανικού Ήθους'', Γρηγόρης, Αθήνα 2002*Τατάκης Βασίλειος, ''Μελέτες Ιστορίας της Φιλοσοφίας - Αρχαία Ελλάδα και Βυζάντιο'', Οι Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1980*Τζιμπελλίνι Ροζίνο, ''Η ελληνιστική φιλοσοφία Στωικοίθεολογία του 20ου αιώνα'' (μτφρ. Παναγιώτης Αρ. Υφαντής), ΕπικούρειοιΆρτος Ζωή, Αθήνα 2002*Ψαρουδάκης Νίκος, Σκεπτικοί''Διαλεχτικός Υλισμός και Χριστιανική Διδασκαλία'', 3η έκδ2η, εκδ., ΜΙΕΤΜήνυμα, Αθήνα 19871984

*"Φιλοσοφία", ''Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια'', τόμ. 11, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1967, στ. 1140-1150*''e-δομή'' (Ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια ''ΔΟΜΗ''), εκδόσεις Δομή Α.Ε., Αθήνα 2003-2004 [DVD-ROM] (όλα τα λήμματα που αφορούν φιλοσόφους, φιλοσοφικές σχολές και κινήματα)<br>:<small>Επιπλέον, όλη η βιβλιογραφία που αναφέρεται στις υποσημειώσεις.</small>.