Πρεσβεία τιμής των Εκκλησιών

Πρεσβεία τιμής των Εκκλησιών αποκαλείται ο άτυπος και εθιμικός ιστορικός θεσμός της Εκκλησίας, που αναπτύχθηκε κατά τους πρώτους αιώνες της λειτουργίας της. Κάποιες εκκλησίες λόγω της εξαιρετικής αυθεντίας που ανέπτυξαν και εξ αιτίας της πολυσχιδής δράσης τους, της γνησιότητας στην ερμηνεία της αποστολικής παραδόσεως αλλά και της πολιτικής σπουδαιότητας που επεδείκνυαν ως μητροπολιτικά κέντρα παρουσίας Χριστιανών, απέκτησαν με μία σχέση αμοιβαίας περιχώρησης, προτεραιότητα στη διοικητική ιεραρχία. Στόχος από αυτή τη διαμόρφωση του εθιμικού πρωτείου ανάμεσα στις τοπικές εκκλησίες, ήταν να αναδείξουν την ανόθευτη αποστολική παράδοση και να αντιμετωπίσουν τις κακοδοξίες με βάση τη αυθεντία που απέρρεε από τα πρεσβεία τιμής. Τα πρεσβεία τιμής των θρόνων, φαίνεται να πήραν άλλη τροπή ως θεσμός κατά το σχίσμα του 1054 μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής χριστιανικής εκκλησίας, όταν ο Πάπας Ρώμης εν μέσω άλλων ζητημάτων, αξίωσε κανονική πρωτοκαθεδρία του Παπικού θρόνου, έναντι των υπολοίπων εκκλησιών.

Διαμόρφωση του θεσμού

Κατά το 2ο αιώνα παρατηρείτε μια προτίμηση της μαρτυρίας ορισμένων εκκλησιών ως προς την αυθεντικότητα της αποστολικής παραδόσεως. Αυτή μαρτυρία κατά πολλούς θεολόγους αποτελεί δείγμα εξαιρετικής σημασίας, διότι μέσα από την ερμηνεία της αποδεικνύεται η αδιάκοπη αποστολική διαδοχή κάποιων τοπικών εκκλησιών. Ο Τερτυλλιανός στο έργο του De praeser. haer. αναφέρει ως αξιολογότερες εκκλησίες τις εκκλησίες της Αχαΐας, Κορίνθου, Μακεδονίας, Φιλίππων, Θεσαλονικέων, Εφέσου, δηλαδή όσες εκκλησίες είχαν γίνει αποδέκτες Αποστολικών επιστολών, μη αναφέροντας καθόλου τις μεγάλες εκκλησίες της εποχής όπως της Αλεξάνδρειας, Ρώμης, Καισαρείας, Καρθαγένης, Αντιοχείας, Ιεροσολύμων κ.α. Ταυτόχρονα όμως τα αξιόλογα πολιτικά κέντρα είχαν αναμφιβόλως γίνει ιδιαίτερος στόχος και των αποστόλων, που δεν παραγνώριζαν τη διοικητική διάρθρωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στα πλαίσια της οποίας αβίαστα αναπτύχθηκαν οι πρώτες Χριστιανικές κοινότητες. Έτσι η διάδοση του Χριστιανισμού κατά τον 3ο και 4ο αιώνα στα μεγάλα πολιτικά κέντρα, κατέστησε σε ευρύτερες περιοχές κάποιες «μητέρες εκκλησίες», ειδικά δε μεγάλο κύρος απέκτησαν όσες είχαν κατακόμβες. Μάλιστα ήδη από αυτή την εποχή διαφαίνεται μια πρόταση και προβολή της «Μητρός Εκκλησίας» ως κέντρου ενότητας των θυγατρικών εκκλησιών αλλά και του πληρώματος της εκκλησίας, σε σημείο να υποχρεώνει τις διαφωνούσες θυγατρικές, σε συμφωνία με τη μητέρα εκκλησία, αν αυτή διαφοροποιείτο σε οποιοδήποτε ζήτημα.

Εθιμική καθιέρωση των «Πρεσβειών τιμής»

Ο τίτλος «Πρεσβεία τιμής» καθιερώθηκε από το συνοδικό σύστημα της εκκλησίας και αφορούσε τις «μητέρες εκκλησίες». Ο επίσκοπος του τιμώμενου θρόνου, προΐστατο συνήθως στις χειροτονίες των επισκόπων και στις εργασίες τοπικών συνόδων, ενώ ουσιαστικά ο θεσμός αποτέλεσε τη βάση υης εκκλησιαστικής διοικήσεως του 4ου και 5ου αιώνα, τη λεγόμενη Πενταρχία. Η αυθεντία και το κύρος που εξέδιδε στον εκάστοτε επίσκοπο, είχε οικουμενική απήχηση, ενώ από την αλληλοπεριχώρηση της τοπικότητας και της οικουμενικότητας πήγαζε η ενότητα του εκκλησιαστικού σώματος, μέσω της κοινωνίας των εκκλησιών.

Τα «πρεσβεία τιμής» της εκκλησίας της Ρώμης

Η υπεροχή της εκκλησίας της Ρώμης

Η Ρώμη ανάμεσα στις εκκλησίες που κατείχαν «πρεσβεία τιμής», αναμφιβόλως είχε εξέχουσα θέση. Με βάση την γραμματεία μάλιστα, κατείχε το εθιμικό «πρωτείο». Προς αυτή την κατεύθυνση κρίνεται και η προσφώνηση του Ιγνατίου ως «αξιόθεος, αξιοπρεπής, αξιομακάριστος, αξιέπαινος, αξιοεπίτευκτος, αξιόαγνος και προκαθήμενη της αγάπης...» στο προοίμιο της προς Ρωμαίους επιστολής του. Η προσφώνηση δε «προκαθήμενη της αγάπης» σήμερα ερμηνεύεται από πολλούς δυτικούς θεολόγους ως απόδειξη ενός καθιερωμένου «νομικού» εκκλησιαστικού πρωτείου, από τους πρώτους αιώνες ύπαρξης της εκκλησίας, όμως κάτι τέτοιο θα ήταν παρακινδυνευμένο να ειπωθεί, αν και οπωσδήποτε τονίζει με εμφατικό τρόπο τη ιδιαίτερη τιμή που απολάμβανε.

Σήμερα αρκετά σημεία της εκκλησιολογικής γραμματείας μας δείχνουν πως όντως η Εκκλησία της Ρώμης ήταν λόγω θέσης, πλήθους ποιμνίου, αυθεντίας και ανάδειξης προσωπικοτήτων η σπουδαιότερη των τοπικών εκκλησιών. Το θέμα που εγείρεται όμως είναι, αν υπήρχε ένα θεσμοθετημένο νομικό-κανονικό πρωτείο ή όχι. Σίγουρα πολλά δυσερμήνευτα χωρία της γραμματείας δυσχεραίνουν το έργο αυτό. Ένα τέτοιο χωρίο είναι του Ειρηναίου Λουγδούνου, στο έργο του «Έλεγχος και ανατροπή της ψευδωνύμου γνώσεως» το οποίο σώθηκε σε λατινική μετάφραση. Αυτή τη μαρτυρία, εν πολλοίς, η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία τη θεωρεί ως ακλόνητο πειστικό επιχείρημα πως το «παπικό πρωτείο» ήταν θεσμοθετημένο από τη πρώτη εκκλησία ήδη. Το ζήτημα που πραγματεύεται ο Ειρηναίος είναι η διαμάχη Βίκτωρος Ρώμης και «Τεσσαρεσκαιδεκατιτών» της Μικράς Ασίας.

Παπικό πρωτείο ή Υπεροχικότητα «Πρεσβείων τιμής»;

Το κείμενο του Ειρηναίου Λουγδούνου, διασώθηκε σε λατινική μετάφραση στο έργο Κατά Αιρέσεων. H φράση στη οποία επικεντρώθηκε το ενδιαφέρον ήταν η τελευταία φράση του αποσπάσματος που αναφέρει "Ad hanc enim ecclesiam...est ab apostolis traditio". Πάνω σε αυτό το κείμενο η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία προβάλλει ένα ενεργό πρωτείο εξουσίας της Ρώμης σε ολόκληρη τη εκκλησία. Η σημερινή έρευνα, παρά τις αποκλίνουσες απόψεις θεωρεί πως αυτή η ερμηνεία δεν μπορεί να σταθεί. Μάλιστα ο P.Nautin αμφισβήτησε έντονα την ερμηνεία αυτή θεωρώντας πως με την έννοια «Ad hanc ecclesiam» θεωρεί όχι την τοπική εκκλησία αλλά την οικουμενική, αλλά και ο B.Botte, θεωρούσε πως αναφέρει τις σημαντικότερες εκκλησίες της εποχής αναιρώντας την ερμηνεία της τοπικής εκκλησίας. Αυτή η διαφωνία προέκυψε πάνω στη ερμηνευτική απόδοση της μετάφρασης του κειμένου, που αν είχε σωθεί στη γλώσσα που εγράφη θα επέλυε το πρόβλημα εν τη γενέσει του. Λόγω όμως του προβλήματος αυτού υπεισέρχονται υποκειμενικές ερμηνείες. Έτσι όσοι πιστεύουν στην δουλική μετάφραση του κειμένου, κάτι που διαφαίνεται εμφανώς κατά τους αρνητές του πρωτείου, η χρήση του επιρρήματος «undique» είναι και το κλειδί της υπόθεσης της ερμηνείας. Έτσι όσοι πιστεύουν σε δουλική ερμηνεία, το ερμηνεύουν σαν «οποθενδήποτε», ενώ σε ελεύθερη απόδοση ως «απανταχού», κάτι που και Β.Στεφανίδης δέχτηκε, όχι όμως και ο Β.Φειδάς, που δέχεται την πρώτη ερμηνεία. Έτσι η ερμηνεία που δίνει η πλευρά της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας είναι «Προς την εκκλησία (Ρώμης) ταύτην, ένεκα της υπερεχούσης αυθεντίας είναι ανάγκη να συμφωνεί ολόκληρη η εκκλησία, τουτέστιν οι απανταχού πιστοί. Ενώ στη δεύτερη περίπτωση οι πιστοί που πρέπει να ακολουθήσουν είναι οι οποθενδήποτε πιστοί, δηλαδή οι πιστοί της τοπικής εκκλησίας της Ρώμης, όπου και αν βρίσκονται. Επίσης η φράση «omnem ecclesiam» δίδεται σε ενικό αριθμό και όχι πληθυντικό, κάτι που ενισχύει περαιτέρω την άποψη των αρνούντων του πρωτείου, αφού έτσι η ερμηνεία διαμορφώνεται σε «πάσαν την εκκλησίαν» συμφωνούντες (την τοπική της Ρώμης) οι «οποθενδήποτε» χριστιανοί και «όχι πάσας τας εκκλησίας» όπως οι Ρωμαιοκαθολικοί ισχυρίζονται.

Το σημαντικότερο όμως εύρημα της έρευνας που καταδεικνύει, ότι δεν μπορεί με ασφάλεια να εξαχθεί συμπέρασμα σχετικά με το κείμενο αυτό, αν όχι να απορριφθεί εξ ολοκλήρου η ερμηνεία του πρωτείου, είναι η συμπεριφορά του Βίκτωρος Ρώμης, ο οποίος απέστειλε επιστολές στις κύριες τοπικές εκκλησίες ζητώντας τοποθέτηση στο ζήτημα της «διακοπής κοινωνίας» σε βάρος των εκκλησιών της Μικράς Ασίας για το ζήτημα του εορτασμού του Πάσχα. Αποτέλεσμα ο Ειρηναίος να επικαλεσθεί το παράδειγμα του Πολύκαρπου Σμύρνης και Ανικήτου Ρώμης και την ειρηνική διευθέτηση του ζητήματος. Σίγουρα ο Βίκτωρας έκανε μια δυναμική κίνηση που υπαγόταν στην υπεροχή της εκκλησίας της Ρώμης, η ανάγκη για συναίνεση, όπως αυτή προκύπτει από την κίνηση να αποστείλει επιστολές, δείχνει πως δεν ήταν υποχρεωμένες οι άλλες εκκλησίες να ακολουθήσουν υποχρεωτικά το δρόμο που ο Βίκτωρας χάραξε, αλλά μάλιστα δύνατο να διαφωνήσουν, όπως ο Ειρηναίος έπραξε, προτάσσοντας το παλαιότερο δεδικασμένο.

Βιβλιογραφία

• Βλάσιος Φειδάς, Εκκλησιαστική Ιστορία, εκδόσεις Διήγηση, Αθήνα, 2002