Θεόληπτος Φιλαδελφείας

Ο Μητροπολίτης Φιλαδελφείας Θεόληπτος έζησε το 13ο-14ο αιώνα (1250-1322). Καταγόταν από τη Νίκαια της Βιθυνίας (Βόρεια Μ. Ασία), όπου υπηρέτησε από το 1275 αρχικά ως διάκονος και αργότερα ιερομόναχος. Από το 1266 έως το 1268 περίπου ασκήτευσε στην έρημο της Ι. Μονής Εσφιγμένου του Αγίου Όρους μαζί με τον μετέπειτα πατριάρχη Αθανάσιο Α΄ Κων/πόλεως (1289-1293/1303-1309). Φημισμένος από πολύ νεαρή ηλικία ως μοναχός πλέον για τους αγώνες και τους άθλους του υπέρ της ευσέβειας και των ορθών δογμάτων ήρθε σε σύγκρουση με τον ενωτικό και αζυμίτη αυτοκράτορα Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο, για την οποία εξορίστηκε, φυλακίστηκε και υπέστη διώξεις (1275-1281). Την περίοδο αυτή της εξορίας απὀ τη Νίκαια επισκέπτεται πολλά μοναστικά κέντρα στο Άγιον Όρος και αλλού μέχρι την κάθειρξή του από τον αυτοκράτορα στην Κων/πολη (1278-1281), καθώς επίσης ζει ως ασκητής για ένα μικρό διάστημα στα ερημητήρια των περιχώρων της Νίκαιας. Το 1283, μετά την ανατροπή της πολιτικής του Μιχαήλ Η΄, εκλέγεται μητροπολίτης Φιλαδελφείας.

Ως μητροπολίτης Φιλαδέλφειας και μέχρι το θάνατό του ανεδείχθη σε μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της εκκλησιαστικής πολιτικής. Υπήρξε μέντορας των Ανδρονίκων και του αυτοκρατορικού παλατιού με τεράστια επιρροή στα δρώμενα της αυτοκρατορίας, εκκλησιαστικά και πολιτικά, δάσκαλος στην ασκητική ζωή του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, του Ματθαίου Εφέσου, πνευματικός καθοδηγητής της οικογένειας των Χούμνων και μάλιστα ώθησε την κόρη του Νικηφόρου Χούμνου, αυγούστα Ειρήνη Χούμναινα Παλαιολογίνα να ασπαστεί μετά τη χηρεία της το μοναχισμό. Σώζονται 5 Επιστολές του Θεολήπτου προς τη Χούμναινα. Επίσης ο Θεόληπτος έχει συντάξει 9 Κατηχήσεις, 2 Παραινέσεις, 2 Διδασκαλίες σε μορφή Μοναχικών Κανόνων, 10 Νηπτικά έργα, 4 Πραγματείες προς τους Φιλαδελφείς (οι δύο κατά Αρσενιατών), 6 Ποιήματα (1 Ακολουθία νήψεως και νίψεως, νοός δηλαδή και αμαρτημάτων, 2 Κανόνες, 1 Στιχηρό και 2 Ιδιόμελα) και 11 Ιδιόμελα εις «Κοιμηθέντας Μοναχούς αμφιβαλλόμενα». Τα πεζά έργα του ανήκουν στο γραμματειακό είδος των Λόγων και Ομιλιών και διαπραγματεύονται θέματα περί της μυστικής εν Χριστώ ζωής, περί νήψεως, προσευχής, νηστείας, διακρίσεως, μοναδικού επαγγέλματος κ.ά. Εκφωνήθηκαν τα περισσότερα στην ακμάζουσα επί εποχής του διπλή Μονή (ανδρώα και γυναικεία) του Φιλανθρώπου Σωτήρος της Κωνσταντινούπολης, η οποία έτυχε της παχυλής χορηγίας της οικογενείας των Χούμνων και στην οποία εμόναζε η Ειρήνη-Ευλογία. Ενδεικτικό της εκτίμησης γύρω από το πρόσωπό του είναι πως αποσπάσματα από έργα του συμπεριλήφθηκαν από τους Αγίους Νικόδημο και Μακάριο στη Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών. Πλήρης δίτομη μελέτη για το βίο και όλα τα σωζόμενα έργα του Θεολήπτου έχει κυκλοφορήσει από τον εκδοτικό οίκο "Τέρτιος" της Κατερίνης το 1996.

Βιβλιογραφία

• Ιωάννου Κ. Γρηγοροπούλου, Θεολήπτου Φιλαδελφείας του Ομολογητού (1250-1322), Βίος και Έργα, Α΄ τόμος, Εισαγωγή, Β΄ τόμος, Κριτικό κείμενο - Σχόλια, Εκδόσεις Τέρτιος, Κατερίνη 1996.
• Teolipt al Filadelfiei, Cuviosul si Marturisitorul, Cuvinte duhovnicesti, imne si scrisori, Editura DEISIS, Sibiu 2000, (ρουμανική μετάφραση).
• Théolepte de Philadelphie, Lettres et Discours monastiques, Éd. Migne, "Les pères dans la foi" 81-82, Paris 2001, (γαλλική μετάφραση).
• Teolepto di Filadelfia, Lettere e Discorsi, Edizioni Qiqajon - Comunità di Bose, Magnano 2007, (ιταλική μετάφραση).