Ελεγκτές, renameuser, Διαχειριστές
4.720
επεξεργασίες
Αλλαγές
→Μυθιστορηματικές περιγραφές της Υπατίας και ιδεολογικοποίηση των γεγονότων
Η '''Υπατία''' ήταν μαθηματικός και νεοπλατωνική [[Φιλοσοφία|φιλόσοφος]] του 4ου/5ου αι. μ.Χ., κόρη του μαθηματικού και αστρονόμου ''Θέωνα'' από την [[Αλεξάνδρεια]]. Στην ίδια αυτή πόλη, η ξακουστή φιλόσοφος γεννήθηκε, δίδαξε αλλά και πέθανε στα 415 μ.Χ., στην σε ηλικία των περίπου 45<ref>Η γέννηση της τοποθετείται στα 370 στο: J. M. Rist, ''Hypatia'', Phoenix, τόμ., 19, αρ. 3, (Φθινόπωρο 1965), σελ. 215.</ref> ή πειστικότερα, 60 ετών<ref>Η γέννηση της τοποθετείται στα 355/360 στο: Καρπόζηλος ΑπόστολοςΒλ. Dzielska Maria, ''Βυζαντινοί Ιστορικοί και ΧρονογράφοιΥπατία η Αλεξανδρινή'', τόμ. Α΄ (4ος-7ος αι.)Ενάλιος, Αθήνα 1997, η αναφορά από τοσελ. 188. Η συγγραφέας σημειώνει: Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, ''Παγανιστικός Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία;'', 3η έκδ"Έχουμε εξακριβώσει ότι η φιλόσοφος γεννήθηκε γύρω στο 355 μ.Χ.και όχι, Αρμόςόπως υποστηρίζεται συνήθως, 2003, σελ. 185γύρω στο 370"''.</ref>, δολοφονημένη βίαια από όχλο χριστιανών<ref>Σωκράτoυς, ''Εκκλ. Ιστορία'', '''''PG''''' 67,769Α.</ref> οι οποίοι την κατέκοψαν με θραύσματα αγγείων<ref>Μιχάλαγα Δέσποινα, ''Οι Παραβαλανείς ως φορείς κοινωνικής αντίληψης των πρώτων χριστιανικών χρόνων'', ΕΕΘΣΑ, τόμ. 34, Αθήνα 1999, σελ. 549.</ref> ή κοφτερά όστρακα<ref>Λαμπροπούλου Σταυρούλα, ''Υπατία, η Αλεξανδρινή φιλόσοφος'', περιοδ. ''Πλάτων'', έτος ΚΘ΄, τόμ. 29, τεύχ. 57-58, Αθήνα 1977, σελ. 76.</ref> και μετά έκαψαν τα σκορπισμένα και αιμόφυρτα μέλη της<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, ''Ορθοδοξία και Αίρεση στους εκκλησιαστικούς συγγραφείς του Δ', Ε', ΣΤ' αιώνα'', 2η έκδ., Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 221.</ref>, ως τραγική κατάληξη μιας σύγκρουσης που ''"είχε να κάνει με την πολιτική ζωή της Αλεξάνδρειας"''<ref>Chuvin Pierre, ''Οι τελευταίοι εθνικοί. Ένα χρονικό της ήττας του παγανισμού'', εκδ. Θύραθεν, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 112.</ref>.
==Χρονολογία γέννησης==
[[Εικόνα:Hypatia.jpg|right|160px]]Στη βιβλιογραφία, οι χρονολογίες γέννησης που συναντάμε για την ''Υπατία'' είναι δύο: το έτος 370 και τα έτη 355/360 μ.Χ. Η χρονολογία 370 προέρχεται από την ερμηνεία της φράσης ''"ήκμασεν επί της βασιλείας Αρκαδίου"''<ref>Bekkeri Immanuelis, ''Suidae Lexicon'', Berolini 1854, σελ. 1069.</ref> την οποία συναντάμε στο λεξικό ''Σούδα'' και η οποία προέρχεται από ένα λεξικό για τους Έλληνες συγγραφείς του ''Ησύχιου της Μιλήτου'' (γνωστού ως ''Επιφανούς''), το οποίο γράφτηκε τον 6ο αιώνα<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', Ενάλιος, Αθήνα 1997ό.π., σελ. 130.</ref>. Αν δηλαδή η ''Υπατία'' είχε γεννηθεί το 370, θα βρισκόταν στην ωριμότητα της γύρω στο 400, που ήταν περίπου το μέσο της βασιλείας του ''Αρκαδίου'' (395-408).
Αν και η χρονολογία 370 συναντάται πολύ συχνά, εντούτοις ''"αρκετές ενδείξεις από άλλες πηγές μας οδηγούν να τοποθετήσουμε τη γέννηση της νωρίτερα"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 130.</ref>. Συγκεκριμένα, ο ''Ιωάννης Μαλάλας'' (491-578) αναφέρεται στην ηλικία της ''Υπατίας'' με την έκφραση ''"ην δε παλαιά γυνή"''<ref>''Χρονογραφία'', '''''PG''''' 97,536Α.</ref> και φαίνεται να ''"υποστηρίζει με πειστικότητα ότι, την εποχή του φρικτού θανάτου της, η Υπατία ήταν αρκετά ηλικιωμένη"'', οπότε, ''"βασιζόμενοι στον Μαλάλα, ορισμένοι λόγιοι...σωστά υποστηρίζουν ότι η φιλόσοφος γεννήθηκε γύρω στο 355 και ήταν περίπου 60 ετών όταν πέθανε"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π.</ref>. Επιπλέον, συχνά στη βιβλιογραφία η βασιλεία του ''Αρκαδίου'' προσδιορίζεται χρονικά στα έτη 383-408<ref>π.χ. στο Graf Fritz, ''Εισαγωγή στην Αρχαιογνωσία'', τόμ. Β΄. ''Ρώμη'', 2η έκδ. Παπαδήμας, Αθήνα 2001, σελ. 474.</ref>, καθώς ο ''Αρκάδιος'' έλαβε τον αυτοκρατορικό τίτλο του ''Αυγούστου'' το έτος 383 και ''"συνεπώς, η βασιλεία του πρέπει να υπολογιστεί από αυτή τη χρονολογία και όχι από το 395, οπότε πέθανε ο πατέρας του, Θεοδόσιος Α΄"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π.</ref>.
Ακόμη όμως και στην περίπτωση που, παρά την απουσία τέτοιων στηριγμάτων από τις πηγές, θεωρηθεί ότι ήταν μια περίπτωση δίωξης ιδεών γενικά ή θρησκευτικών απόψεων ειδικότερα, φαίνεται δύσκολη η ιδεολογική εκμετάλλευση τέτοιων γεγονότων με μια προσπάθεια να εμφανιστούν ως φαινόμενα μοναδικά στην ιστορία, τα οποία σχετίζονται αποκλειστικά με την εμφάνιση του Χριστιανισμού και δείχνουν υποτίθεται ''"τη διαφορά ανάμεσα στον παλιό και στον νέο κόσμο"'' (όπως έλεγε ο ιστορικός ''Εδουάρδος Γίββων'' τον 18ο αιώνα)<ref>Βλ. Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 22.</ref>. Γνωρίζουμε καλά πως και στην Αρχαία Ελλάδα, από την οποία αντλούσαν πρότυπα οι ''Διαφωτιστές''<ref>Βλ. Βελουδής Γεώργιος, ''"Το στέμμα και η λύρα. Η "αυλική" ποίηση στην εποχή του Όθωνα (1832/33-1862)"'', περιοδ. ''Ελληνικά'', τόμ. 51, τεύχ. 2, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2001, σελ. 360.</ref>, όπως αναφέρει ο καθηγητής ''Eric Robertson Dodds'' ''"στο τελευταίο τρίτο του 5ου αιώνα π.Χ."'' συναντάμε ''"διωγμούς των διανοούμενων για λόγους θρησκευτικούς"'' καθώς ''"η έλλειψη πίστης στο υπερφυσικό και η διδασκαλία της αστρονομίας αποτελούσαν αξιόποινα αδικήματα. Στα επόμενα τριάντα τόσα χρόνια γινόμαστε μάρτυρες μιας ολόκληρης σειράς δικών"'' στα θύματα των οποίων ''"περιλαμβάνονται οι περισσότεροι αρχηγοί της προοδευτικής σκέψης της Αθήνας -ο Αναξαγόρας, ο Διαγόρας, ο Σωκράτης, μάλλον ο Πρωταγόρας, και πιθανόν ο Ευριπίδης''...[και] ''δεν ξέρουμε πόσοι άλλοι ασημότεροι θα πρέπει να υπέφεραν για τις ιδέες τους"'' σε ''"μια εποχή Διωγμών: δίωξη των διανοουμένων, παρωπίδες στη σκέψη, και ακόμη (αν πρέπει να πιστέψουμε την παράδοση σχετικά με τον Πρωταγόρα) κάψιμο των βιβλίων"''<ref>Dodds R. Ε., ''Οι Έλληνες και το Παράλογο'', έκδ. 2η αναθεωρημένη, Καρδαμίτσας, Αθήνα 1996, σελ. 123-124.</ref>. Και μεταγενέστερα όμως, πριν την επικράτηση του χριστιανισμού, διαπιστώνουμε ότι αυτές οι διώξεις ήταν ο κανόνας στο μεγαλύτερο μέρος της ρωμαϊκής περιόδου, καθώς, όπως σημειώνει ο ''G.E.M. de Ste Croix'' ''"οι εθνικοί"'' (ειδωλολάτρες) αποδέχονταν μεν την ''"αρμονική συνύπαρξη...πολλών μορφών παγανισμού"'' αλλά την ''"ανεξιθρησκία...είχαν πάντα τη διάθεση να την επιτρέψουν ο ένας στον άλλον, αλλά όχι στους χριστιανούς"''<ref>De Ste. Croix, G. E. M., ''Ο χριστιανισμός και η Ρώμη, διωγμοί, αιρέσεις και ήθη'', ΜΙΕΤ, Αθήνα 2005, σελ. 26.</ref>.
Κατά συνέπεια, απόψεις που οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τέτοια γεγονότα εμφανίζονται με τον Χριστιανισμό ή τον χαρακτηρίζουν συνολικά, αποτελούν ''"προλήψεις"'' που ''"πρέπει να διαλυθούν"''<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, ''Ορθοδοξία και Αίρεση...'', ό.π., σελ. 222.</ref>· Τέτοιες ''προλήψεις'' ''"όπως φαίνεται δεν υπήρχαν διόλου στη σκέψη του Σωκράτη, γι' αυτό ακριβώς είναι αντικειμενικός και αμερόληπτος Χριστιανός"''<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, ''Ορθοδοξία και Αίρεση...'', ό.π.</ref>. Πράξεις όπως το έγκλημα κατά της ''Υπατίας'' ''"προέρχονται από την ανθρώπινη κακότητα, που καλλιεργείται και ανδρώνεται από προσωπικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Οι εκδηλώσεις της κακότητας δείχνουν πως η θεραπεία, την οποία επαγγέλλεται η Εκκλησία, δεν έγινε. Και ο λόγος είναι σαφής· μια τέτοια θεραπεία προϋποθέτει την ελεύθερη αποδοχή"'' από τον άνθρωπο<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, ''Ορθοδοξία και Αίρεση...'', στο ίδιο.</ref>. Η Εκκλησία επιδιώκει μόνο τη θεραπεία της βούλησης και ''"δεν την εξαφανίζει"'': σε καμία περίπτωση ''"ο ελεύθερος υπαρξιακός παράγοντας"'' δεν προορίζεται ''"αναγκαστικά σε μια διαμόρφωση"''<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, ''Ορθοδοξία και Αίρεση...'', ό.π.</ref>. Ναι μεν ''"το έργο του Θεού είναι απόλυτο στην κτίση, στην ιστορία και στην ανθρώπινη ζωή, αλλά δεν ρυθμίζει αιτιοκρατικά και νομοτελειακά την ελεύθερη συμπεριφορά μας. Αυτή φωτίζεται καί χαριτώνεται από τη θεία ενέργεια με τη δική μας αποδοχή και θέληση"''<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, ''"Μισού αιώνα έργα και όνειρα στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης"'', Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 234-235.</ref>.
==Ο θάνατος της Υπατίας==
:''"Οι σημαντικότερες και αξιολογότερες πληροφορίες για τη ζωή της Υπατίας προέρχονται από την Εκκλησιαστική Ιστορία του συγχρόνου της Σωκράτη Σχολαστικού (379-450)'' [...] ''Αυτός ο εκκλησιαστικός ιστορικός, δικηγόρος από την Κωνσταντινούπολη, του οποίου έργο είναι η συνέχιση της Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Ευσεβίου του Καισαρέως, αφιερώνει ένα κεφάλαιο στην Υπατία. Αν και η περιγραφή του Σωκράτη για την Υπατία είναι σύντομη, τα στοιχεία του είναι ιστορικά αξιόπιστα. Όπως αποδεικνύουν οι μελετητές των έργων του, ήταν πολύ καλά πληροφορημένος σχετικά με τις πολιτικές και εκκλησιαστικές εξελίξεις στην αυτοκρατορία και οι γνώσεις του για την Υπατία πιθανότατα προέρχονται από αυτόπτες μάρτυρες"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 200.</ref>.
Αν και αξιόλογες πληροφορίες για την ''Υπατία'' μπορούν να βρεθούν και στον ''Φιλοστόργιο'' και στο λεξικό ''Σούδα''<ref>Λαμπροπούλου Σταυρούλα, ''Υπατία...'', ό.π., σελ. 66.</ref> (το οποίο αντλεί από τον ''Δαμάσκιο''), σύμφωνα με τον καθ. ''Απ. Καρπόζηλο'', υπάρχει το ζήτημα ότι οι πηγές αυτές είναι δυσμενώς χρωματισμένες είτε από ''"κύκλους οπαδών του Αρείου, όπως τουλάχιστον διαφαίνεται από το χωρίο του Φιλοστοργίου ("υπό των το ομοούσιον πρεσβευόντων")"'', είτε ''"από την απροκάλυπτη κριτική της Σούδας κατά του Κυρίλλου Αλεξανδρείας"''<ref>Καρπόζηλος Απόστολος, ''Βυζαντινοί Ιστορικοί και Χρονογράφοι'', τόμ. Α΄ (4ος-7ος αι.), Αθήνα 1997, η αναφορά από το: Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, ''Παγανιστικός Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία;'', 3η έκδ., Αρμός, 2003, σελ. 186.</ref>. Όπως επιβεβαιώνει ο ''Pierre Chuvin'', ''"για τον ιστορικό, πολύ πειστικότερος από τον Δαμάσκιο είναι ο Σωκράτης"''<ref>Chuvin Pierre, ''Οι τελευταίοι εθνικοί...'', ό.π., σελ. 111.</ref>. Την ίδια κριτική για τη μεροληψία του ''Φιλοστόργιου'' και της ''Σούδας'' συναντάμε και στο άρθρο του ''J.M. Rist'' για την ''Υπατία'': ''"ό,τι έχει να πει ο Φιλοστόργιος για το θάνατο της Υπατίας, μπορεί να αγνοηθεί. Η απροκάλυπτη δήλωση ότι λιντσαρίστηκε από τη μερίδα των ορθοδόξων ("υπό των το ομοούσιον πρεσβευόντων") μπορεί να θεωρηθεί ως κακία ενός αρειανιστή ο οποίος μισούσε την Αλεξάνδρεια, τον τόπο του μεγάλου εχθρού Αθανασίου. Και σε αυτό το ζήτημα η Σούδα φαίνεται τόσο αναξιόπιστη όσο και ο Φιλοστόργιος"''<ref>Στο πρωτότυπο: ''"What Philostorgius has to say about Hypatia's death can be discounted. His bald statement that she was lynched by the orthodox party (υπό των το ομοούσιον πρεσβευόντων) can be regarded as the malevolence of an Arian who hated Alexandria, home of the great enemy Athanasius. And in this matter the Suda seems as unreliable as Philostorgius."'' (J. M. Rist, ''Hypatia'', Phoenix, τόμ., 19, αρ. 3, (Φθινόπωρο 1965), σελ. 222).</ref>.
===Η πορεία προς τα τραγικά γεγονότα και η ερμηνεία τους===
Η σύγκρουση αυτή ανάμεσα στα δύο κέντρα εξουσίας και επιρροής της ''Αλεξάνδρειας'', τον νεοφερμένο έπαρχο ''Ορέστη'' και τον ντόπιο και αγαπητό σε μεγάλη μερίδα του λαού, ''Κύριλλο'', ''"καθορίστηκε κατά ένα μεγάλο μέρος από τις ανυποχώρητες και λυσσώδεις διαμάχες ανάμεσα στους Εβραίους και τους Χριστιανούς"''<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, ''Ορθοδοξία και Αίρεση...'', ό.π., σελ. 221.</ref>. Ο ''Ορέστης'' φαίνεται να υποστήριζε το ''"πολυάριθμο εβραϊκό στοιχείο"'' της πόλης<ref>Καρπόζηλος Απόστολος, ''Βυζαντινοί Ιστορικοί και Χρονογράφοι'', τόμ. Α΄ (4ος-7ος αι.), Αθήνα 1997, η αναφορά από το: Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, ''Παγανιστικός Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία;'', 3η έκδ., Αρμός, 2003, σελ. 187.</ref> και για το λόγο αυτό, σε μια πολυπληθή συγκέντρωση που έγινε με αφορμή μια θεατρική παράσταση στην οποία παρευρισκόταν ο έπαρχος, έκανε δεκτές τις εβραϊκές καταγγελίες ότι ο δάσκαλος ''Ιέρακας'' -έμπιστος του ''Κύριλλου''- είχε την πρόθεση να ''"διεγείρη τα πλήθη εις αντιιουδαϊκήν στάσιν"'' και έτσι τον συνέλαβε και τον μαστίγωσε<ref>Χρήστου Παναγιώτης, ''Ελληνική Πατρολογία'', τόμ. Δ΄, 2η έκδ., Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 341.</ref>.
Ο ''Κύριλλος'' ερεθισμένος, συγκεντρώνει τους ηγέτες των Εβραίων και τους καλεί/απειλεί να σταματήσουν τις προκλήσεις. Εκείνοι αντιδρούν, εκείνοι όμως, και ενθαρρυμένοι από την υποστήριξη του ''Ορέστη'' αλλά και τη δυσαρέσκεια του κατά του αρχιεπισκόπου, σχεδιάζουν επίθεση, διαδίδουν . Διαδίδουν ότι καίγεται ο ναός του ''Αγίου Αλεξάνδρου'', και όταν οι χριστιανοί συγκεντρώνονται, οι Εβραίοι τους επιτίθενται ενόπλως και σκοτώνουν πολλούς<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 161.</ref>(''"κατέσφαξαν"'' γράφει ο ''Θεοφάνης''<ref>Θεοφάνους, ''Χρονικόν'', '''''PG''''' 108,224.</ref>). Μέσα στη δίνη των γεγονότων, ο ''Κύριλλος'' εξοργισμένος από τη σφαγή, φτάνει στο σημείο με πλήθος χριστιανών, διώχνει με τη βία εκτός της πόλης μεγάλο αριθμό Εβραίων και επιτρέπει τη λεηλασία των περιουσιών τους<ref>Φλορόφσκυ Γεώργιος, ''Οι Βυζαντινοί Πατέρες...'', ό.π., σελ. 457.</ref>, γεγονότα που είχαν επιπτώσεις στην οικονομική ζωή της πόλης<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 161-162.</ref>.
Αυτή η υπέρβαση εξουσίας από τον ''Κύριλλο'' εξαγριώνει τον ''Ορέστη'' ο οποίος καταγγέλει το γεγονός στον αυτοκράτορα, ενώ ο ''Κύριλλος'', και με την πίεση μερίδας της χριστιανικής κοινότητας, ζητά να συνδιαλλαγεί με τον έπαρχο<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 162.</ref>. Ο ''Ορέστης'' όμως αρνείται, και ο ''Κύριλλος'' προσπαθεί να πιέσει την κατάσταση με τη βοήθεια 500 μοναχών της ''Αιγύπτου'' οι οποίοι οχλαγωγούσαν κατά του έπαρχου κατηγορώντας τον ως ειδωλολάτρη. Ένας από αυτούς πέταξε μια πέτρα στον έπαρχο η οποία και τον χτυπάχτύπησε, πλήθος όμως χριστιανών υπερασπίστηκαν τον ''Ορέστη'' και διέλυσαν την ομάδα των μοναχών. Ο έπαρχος διατάζει τη σύλληψή του μοναχού, τον καταδικάζει σε βασανιστήρια, αλλά τον βασανίζουν τόσο, που τελικά πέθανε<ref>Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, ''Παγανιστικός Ελληνισμός...'', ό.π., σελ. 141.</ref>. Ο ''Κύριλλος'' προσπαθεί να πείσει το λαό ότι ο μοναχός που βασανίστηκε έπρεπε να θεωρηθεί μάρτυρας της πίστεως, όμως αυτό δεν έγινε αποδεκτό από τους μετριοπαθείς χριστιανούς και τελικά ο ''Κύριλλος'' υποχώρησε<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 164.</ref>.
''"Η κεφαλή όμως της εκκλησίας και ο εκπρόσωπος της αυτοκρατορικής ισχύος εξακολούθησαν να είναι αντίπαλοι. Πιο άκαμπτος από τους δυο ήταν ο Ορέστης'' [...] ''Σαφώς, η ανυποχώρητη θέση του Ορέστη απέναντι στις ενέργειες του πατριάρχη είχε σημαντική υποστήριξη από σημαίνοντα άτομα, μέλη της άρχουσας τάξης στην πόλη"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π.</ref>. Ένας από τους πιο γνωστούς υποστηρικτές του ''Ορέστη'' ήταν η ''Υπατία'', η οποία σύμφωνα με τις πηγές, είχε λόγο βαρυσήμαντο στις υποθέσεις της πόλης. Άρχισε να διαδίδεται από μερίδα των χριστιανών ότι βασικό ρόλο στην αδιαλλαξία του ''Ορέστη'' να συμφιλιωθεί με τον ''Κύριλλο'', έπαιζε η ''Υπατία''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 164-165.</ref>. Όσο όμως συνεχιζόταν η αδιαλλαξία αυτή, είχε μεγάλες επιπτώσεις στον χριστιανικό πληθυσμό, διότι συνοδευόταν και από την υποστήριξη του ''Ορέστη'' προς την εβραϊκή κοινότητα, η οποία προκαλούσε διαρκώς τους χριστιανούς<ref>Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, ''Παγανιστικός Ελληνισμός...'', ό.π., σελ. 142-143.</ref>.
Κατά συνέπεια, σύμφωνα και με την πλειοψηφία των ερευνητών, τα αίτια ήταν καθαρά πολιτικά και ο φόνος της ''Υπατίας'' ήταν η τραγική κατάληξη μιας σύγκρουσης που ''"είχε να κάνει με την πολιτική ζωή της Αλεξάνδρειας"'' ενώ ''"οι φρικαλεότητες αυτές αποδοκιμάστηκαν ακόμα και από ένθερμους Χριστιανούς"''<ref>Chuvin Pierre, ''Οι τελευταίοι εθνικοί...'', ό.π., σελ. 112.</ref>. Δεν ήταν στόχος, συνεπώς, το πρόσωπο της ''Υπατίας'', το οποίο θαύμαζαν οι χριστιανοί, ''"αλλά η (υποτιθέμενη) στάση της"''<ref>Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, ''Παγανιστικός Ελληνισμός...'', ό.π., σελ. 142.</ref>.
===ΣυμπέρασμαΣυμπεράσματα===#Η ''Υπατία'' δεν διώχθηκε για τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές ιδέες της. Όπως, εκτός άλλων, υποστήριξαν οι ''Crawford'' και ''Rist'', ο θάνατος της Υπατίας ήταν αποτέλεσμα των ταραχών στην ''Αλεξάνδρεια'' με αίτια και τα αίτιά του ήταν περισσότερο πολιτικά παρά θρησκευτικά. Η πόλη υπέφερε από τις έριδες και ο χριστιανικός όχλος ήταν βέβαιος ότι η επιρροή της ''Υπατίας'' επιδείνωνε τη διαμάχη και πίστευε ότι, αν έβγαινε εκείνη από τη μέση, θα μπορούσε να επιτευχθεί η συμφιλίωση. Έτσι τη δολοφόνησαν με δική τους πρωτοβουλία όχι σαν εχθρό της πίστης, αλλά σαν ένα υποτιθέμενο εμπόδιο της ησυχίας ποθητής συμφιλίωσης ''Κύριλλου'' και ''Ορέστη'', που θα έφερνε την τάξη και την ησυχία στην πόλη και τουςκατοίκους της<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 192, υποσημ. #1.</ref>.
#Οι πληροφορίες μας λένε ότι η ''Υπατία'' έχαιρε εκτίμησης από τους χριστιανούς· ''"αν και εκτός εκκλησίας, συζητούσε πάντα ελεύθερα με τους αξιωματούχους της πόλης όταν τους συναντούσε καθώς διέσχιζε τους δρόμους της (διά μέσον του άστεως) ή όταν τους φιλοξενούσε στο σπίτι της. Κανένας άνθρωπος της εκκλησίας δεν την παρενοχλούσε σε αυτό το θέμα και δεν σχολίαζε τον τρόπο της ζωής της, ο οποίος ήταν γνωστός σε όλους. Η πολιτική ανεξαρτησία της, που εκδηλωνόταν καθαρά στα δημόσια μέρη, ήταν σεβαστή από όλους. Ο κόσμος ήξερε ότι η σοφία, η πολυμάθεια και οι ηθικές αρχές της έκαναν τους άρχοντες να επιζητούν τις συμβουλές της"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 200.</ref>.
#Σε κάθε περίπτωση, ο ''Κύριλλος'' ακόμη και να το ήθελε, ''"ήταν δύσκολο να επιτεθεί ή να καταδιώξει την Υπατία με πρόσχημα τον παγανισμό της επειδή, αντίθετα με τους συγχρόνους συναδέλφους της, δεν ήταν δραστήρια και αφοσιωμένη παγανίστρια. Δεν καλλιεργούσε τη νεοπλατωνική μαγική φιλοσοφία, δεν πήγαινε στα ειδωλολατρικά ιερά και δεν αντιδρούσε στη μετατροπή τους σε χριστιανικές εκκλησίες. Στην πραγματικότητα συμπαθούσε τον χριστιανισμό και προστάτευε τους χριστιανούς μαθητές της. Με την ανεξιθρησκεια της και την πλήρη αντίληψη των μεταφυσικών ερωτηματικών τους βοηθούσε να επιτύχουν πνευματική και θρησκευτική πληρότητα. Δύο από αυτούς έγιναν επίσκοποι. Οι ειδωλολάτρες και οι χριστιανοί που σπούδαζαν μαζί της είχαν φιλικές σχέσεις μεταξύ τους"''"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 192-193.</ref>.
===Ανίχνευση των ευθυνών του Κύριλλου Αλεξανδρείας===
Όπως επισημαίνει η ''Maria Dzielska'', τελικά ''"ο Σωκράτης...αφήνει αναπάντητο το ερώτημα της συνενοχής του Κυρίλλου στο έγκλημα"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 44.</ref>. Κάτι όμως που θα πρέπει να σημειωθεί, είναι η πεποίθηση του καθ. ''Αλέξη Σαββίδη'' ο οποίος, με μια εντελώς αντίθετη ερμηνεία, γράφει ότι ο ''Κύριλλος'' ''"έβαλε έμπιστους ανθρώπους του να τη δολοφονήσουν, όπως αφηγείται ο Σωκράτης"''<ref>Σαββίδης Αλέξης, ''Τα Χρόνια Σχηματοποίησης του Βυζαντίου, 284-518 μ.Χ.'', Ιστορικές Εκδόσεις Στέφανος Δ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1983, σελ. 82.</ref>. Αυτή η απλοποίηση εκδοχή των πραγμάτων πάντως, έρχεται σε αντίθεση με το γεγονός ότι ο ''Σωκράτης'' ουδέποτε διατύπωσε τέτοια ευθεία καταδίκη κατά του ''Κυρίλλου'' αφού γνωρίζουμε πως ''"η μοναδική σαφής και ξεκάθαρη κατηγορία κατά του πατριάρχη και των χριστιανών της Αλεξάνδρειας αναφέρεται στο έργο του Δαμασκίου Ισιδώρου βίος"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 44.</ref>. Και πάλι όμως, στην περίπτωση αυτή, το ζήτημα είναι πως ο ισχυρισμός του ''Δαμασκίου'' περί προσωπικού φθόνου του ''Κυρίλλου'' κατά της ''Υπατίας'', άποψη η οποία καταγράφεται στη ''Σούδα'', εκτός από το γεγονός ότι διατυπώνεται με τρόπο που δείχνει προκατάληψη κατά του ιεράρχη (βλ. παραπάνω άποψη του ''J.M. Rist''), επιπλέον εντάσσει την εξιστόρηση σ' ένα μυθιστορηματικό πλαίσιο. Όπως σημειώνει ο ''Pierre Chuvin'': ''"Σύμφωνα με τον Εθνικό Δαμάσκιο, που γράφει στις αρχές του 6ου αι., ο επίσκοπος, περνώντας μπροστά από το σπίτι της Υπατίας και βλέποντας το πλήθος που συνωστιζόταν, ανακάλυψε τυχαία τη δημοτικότητα της φιλοσόφου. Η εκδοχή αυτή ενοχοποιεί άμεσα τον επίσκοπο και παρουσιάζει τον φόνο ως μια σαφή έκφραση της έχθρας ανάμεσα στον χριστιανισμό και την εθνική φιλοσοφία. Βέβαια, είναι μάλλον απίθανο ο Κύριλλος, που χειροτονήθηκε επίσκοπος τον Οκτώβριο του 412, να πληροφορήθηκε τη δημοτικότητα της Υπατίας τον Μάρτιο του 415· Η Υπατία ήταν διάσημη εδώ και μία -αν όχι δύο-δεκαετίες"''<ref>Chuvin Pierre, ''Οι τελευταίοι εθνικοί...'', ό.π., σελ. 111.</ref>. Για τον λόγο αυτό, ''"για τον ιστορικό, πολύ πειστικότερος από τον Δαμάσκιο είναι ο Σωκράτης"''<ref>Chuvin Pierre, ''Οι τελευταίοι εθνικοί...'', ό.π.</ref>.
Ο ιστορικός ''Philip Schaff'' θεωρεί ότι τα στοιχεία δεν επαρκούν ώστε να υπάρξουν ισχυρισμοί περί άμεσης ευθύνης του ''Κύριλλου''<ref>Στο πρωτότυπο: ''"Walch, Schrockh, Gibbon, and Milman incline to hold Cyril responsible for the murder of Hypatia, which was perpetrated under the direction of a reader of his church, by the name of Peter. But the evidence is not sufficient."'' (Philip Schaff, ''History of the christian church'', ό.π.</ref>. Αυτή η αδυναμία είναι φανερή στις διατυπώσεις των μελετητών. Σύμφωνα με τον ''Pierre Chuvin'' ''"είναι φανερό ότι τα χέρια του'' [Κύριλλου] ''δεν θα μπορούσε να είναι καθαρά σε ένα έγκλημα που διαπράχθηκε μέσα στον ίδιο τον πατριαρχικό ναό του"''<ref>Chuvin Pierre, ''Οι τελευταίοι εθνικοί...'', ό.π., σελ. 111.</ref>, από την άλλη μεριά όμως, θεωρεί ότι ''"δεν μπορούμε να υπολογίσουμε με ακρίβεια την ευθύνη του επισκόπου σε αυτήν την τραγική εξέλιξη"''<ref>Chuvin Pierre, ''Οι τελευταίοι εθνικοί...'', ό.π., σελ. 111.</ref>. Παρομοίως, και η ''Maria Dzielska'' γράφει ότι ''"είμαστε υποχρεωμένοι να δεχτούμε κάποια ενοχή του Κυρίλλου. Δεν μπορούμε να φτάσουμε τόσο μακριά όσο ο Σέφερ που τον απαλλάσσει πλήρως και επιρρίπτει την ευθύνη στον Ορέστη''...[και] ''ανεξαρτήτως αν ήταν άμεσα ή έμμεσα αναμεμιγμένος, ο Κύριλλος παραβίασε τις αρχές της χριστιανικής ηθικής τάξης"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 182.</ref>. Και προσθέτει: ''"δεν υπάρχει αμφιβολία ότι'' [ο ''Κύριλλος''] ''ήταν ο βασικός υποκινητής της εκστρατείας εναντίον της Υπατίας, υποδαυλίζοντας την προκατάληψη και την εχθρότητα εναντίον της φιλοσόφου"'', παρά ταύτα όμως, η ίδια πάλι σημειώνει ότι ''"δεν μπορεί να θεωρηθεί νομικά υπεύθυνος για τον σχεδιασμό του εγκλήματος"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 182.</ref>. Όπως είχε γράψει ο ''Crawford'', θα μπορούσε το έγκλημα κάλλιστα να συντελέστηκε με πρωτοβουλία μερίδας του λαού της ''Αλεξάνδρειας''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 192, υποσημ. #1.</ref>. Εδώ θα πρέπει να προσθέσουμε ότι ο καθ. ''Στυλιανός Παπαδόπουλος'' δεν αποδέχεται την πιθανότητα ο ''Κύριλλος'' να ήταν αυτός που υποδαύλιζε την εχθρότητα κατά της ''Υπατίας'': ''"Κάποιοι απαίδευτοι και θερμόαιμοι χριστιανοί απέδιδαν στην γνωστή τότε νεοπλατωνική φιλόσοφο Υπατία (355-415) την αδιαλλαξία και την άρνηση του Ορέστη να συμφιλιωθεί με τον Κύριλλο. Το κύρος και η φήμη της Υπατίας ίσως κάποιους ενοχλούσε, αλλά γι' αυτό δεν ευθυνότανε ο Κύριλλος, που άλλωστε σχετιζότανε φιλικά με μορφωμένους εθνικούς"''<ref>Παπαδόπουλος Γ. Στυλιανός, ''Πατρολογία'', τόμ. Γ΄, Γρηγόρης, Αθήνα 2010, σελ. 536.</ref>. Το γεγονός πάντως, ''"στερείται κάθε ουσιαστικής αποδείξεως που να συνδέει τον Αγ. Κύριλλο άμεσα με το επεισόδιο"'' γράφει ο ''Γεώργιος Φλορόφσκυ''<ref>Φλορόφσκυ Γεώργιος, ''Οι Βυζαντινοί Πατέρες...'', ό.π., σελ. 457.</ref> και ο ''J.M. Rist'' συμφωνεί: ''"δεν φαίνεται να υπάρχει λόγος να εμπλακεί ο Κύριλλος στον φόνο αυτό καθαυτό"''<ref>Στο πρωτότυπο: ''"There appears no reason to implicate Cyril in the murder itself"'' (J. M. Rist, ''Hypatia'', ό.π., σελ. 224).</ref>. Σύμφωνα με τον ''Στ. Παπαδόπουλο'', η ευθύνη του ''Κύριλλου'', ''"αν υπάρχει, πρέπει να περιορισθεί στο ότι δεν κατόρθωσε ν' απομονώσει ή ν' αποθαρρύνει τους φανατικούς χριστιανούς"''<ref>Παπαδόπουλος Γ. Στυλιανός, ''Άγιος Κύριλλος...'', ό.π., σελ. 31.</ref>. Για τον καθ. ''Παν. Χρήστου'', ''"είναι φανερόν ότι ο Κύριλλος δεν είχε καμμίαν ανάμιξιν εις το επεισόδιον, διότι, αν συνέβαινε κάτι παρόμοιον, και ο Σωκράτης θα το ανέφερε ρητώς και οι μετέπειτα αντίπαλοι του Νεστοριανοί δεν θα παρέλειπαν να το χρησιμοποιήσουν ως όπλον εναντίον του"''<ref>Χρήστου Παναγιώτης, ''Ελληνική Πατρολογία'', ό.π., σελ. 342.</ref>. Σημαντική παράμετρος για το γεγονός ότι ο ''Σωκράτης'' δεν κατονομάζει τον ''Κύριλλο'' ως υπεύθυνο για το θάνατο της ''Υπατίας'', θα πρέπει να θεωρηθεί ότι ο εκκλησιαστικός ιστορικός βρισκόταν στην ''"ασφαλή απόσταση της Κωνσταντινούπολης"'' οπότε δεν θα είχε ενδοιασμούς να το κάνει αν ήταν αλήθεια, και επιπλέον, ''"ως φίλα προσκείμενος στους Νοβατιανούς"'' τους οποίους εδίωξε ο ''Κύριλλος'' θα είχε έναν λόγο ακόμη να το αναφέρειμην αποκρύψει τυχόν άμεση εμπλοκή του ''Κύριλλου''<ref>Μιχάλαγα Δέσποινα, ''Οι Παραβαλανείς...'', ό.π., σελ. 548.</ref>.
==Αρχαίες Πηγές για την Υπατία==
*Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'' (μτφρ. Κουσουνέλος Γιώργος), Ενάλιος, Αθήνα 1997.
*Kroh Paul, ''Λεξικό αρχαίων συγγραφέων Ελλήνων και Λατίνων'', University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1996, σελ. 448-449.
*Philip Schaff, ''History of the christian church'', Vol. 3 (Chapter X, §171. Cyril of alexandria), Wm. B. Eerdmans, Grand Rapids, Michigan 1910, σελ. 943.
*Rist M.J., ''Hypatia'', Phoenix, τόμ., 19, αρ. 3, (Φθινόπωρο 1965), σελ. 214-225.*Ενισλείδης Χρ., ''Αγία ΑικατερίνηΥπατία'', Βουτυράς Σταύρος, ''ΘΗΕΛεξικόν Ιστορίας και Γεωγραφίας πάντων των εθνών από των αρχαιοτάτων χρόνων'' , τόμ. 1 (1962)9, εν Κωνσταντινουπόλει 1890, στσελ. 1037-103923.
*Λαμπροπούλου Σταυρούλα, ''Υπατία, η Αλεξανδρινή φιλόσοφος'', περιοδ. ''Πλάτων'', έτος ΚΘ΄, τόμ. 29, τεύχ. 57-58, Αθήνα 1977, σελ. 65-78.
*Ματσούκας Α. Νίκος, ''Ορθοδοξία και Αίρεση στους εκκλησιαστικούς συγγραφείς του Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄ αιώνα'', 2η έκδ., Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 221-222.
*Μιχάλαγα Δέσποινα, ''Οι Παραβαλανείς ως φορείς κοινωνικής αντίληψης των πρώτων χριστιανικών χρόνων'', ΕΕΘΣΑ, τόμ. 34, Αθήνα 1999, σελ. 547-550.
*Σαββίδης Αλέξης, ''Τα Χρόνια Σχηματοποίησης του Βυζαντίου, 284-518 μ.Χ.'', Ιστορικές Εκδόσεις Στέφανος Δ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1983, σελ. 82-83.
*''Υπατία'', εγκυκλοπαίδεια ''Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα'', τόμ. 59, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα 2004-2005 [CD-ROM].
*Φλορόφσκυ Γεώργιος, ''Οι Βυζαντινοί Πατέρες του 5ου αιώνα'', Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 456-457.
*Χρήστου Παναγιώτης, ''Κύριλλος Αλεξανδρείας'', ''ΘΗΕ'' τόμ. 7 (1965), στ. 1162.
Βλ. επίσης:
*Ενισλείδης Χρ., ''Αγία Αικατερίνη'', ''ΘΗΕ'' τόμ. 1 (1962), στ. 1037-1039.
*Michael A. B. Deakin, [http://www.polyamory.org/~howard/Hypatia/primary-sources.html The Primary Sources for the Life and Work of Hypatia of Alexandria].
[[Κατηγορία:Άνθρωποι|Υ]]
[[Κατηγορία:5ος αιώνας|Υ]]
{{Αξιόλογο Άρθρο}}