Αλλαγές

Ακόμη όμως και στην περίπτωση που, παρά την απουσία τέτοιων στηριγμάτων από τις πηγές, θεωρηθεί ότι ήταν μια περίπτωση δίωξης ιδεών γενικά ή θρησκευτικών απόψεων ειδικότερα, φαίνεται δύσκολη η ιδεολογική εκμετάλλευση τέτοιων γεγονότων με μια προσπάθεια να εμφανιστούν ως φαινόμενα μοναδικά στην ιστορία, τα οποία σχετίζονται αποκλειστικά με την εμφάνιση του Χριστιανισμού και δείχνουν υποτίθεται ''"τη διαφορά ανάμεσα στον παλιό και στον νέο κόσμο"'' (όπως έλεγε ο ιστορικός ''Εδουάρδος Γίββων'' τον 18ο αιώνα)<ref>Βλ. Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 22.</ref>. Γνωρίζουμε καλά πως και στην Αρχαία Ελλάδα, από την οποία αντλούσαν πρότυπα οι ''Διαφωτιστές''<ref>Βλ. Βελουδής Γεώργιος, ''"Το στέμμα και η λύρα. Η "αυλική" ποίηση στην εποχή του Όθωνα (1832/33-1862)"'', περιοδ. ''Ελληνικά'', τόμ. 51, τεύχ. 2, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2001, σελ. 360.</ref>, όπως αναφέρει ο καθηγητής ''Eric Robertson Dodds'' ''"στο τελευταίο τρίτο του 5ου αιώνα π.Χ."'' συναντάμε ''"διωγμούς των διανοούμενων για λόγους θρησκευτικούς"'' καθώς ''"η έλλειψη πίστης στο υπερφυσικό και η διδασκαλία της αστρονομίας αποτελούσαν αξιόποινα αδικήματα. Στα επόμενα τριάντα τόσα χρόνια γινόμαστε μάρτυρες μιας ολόκληρης σειράς δικών"'' στα θύματα των οποίων ''"περιλαμβάνονται οι περισσότεροι αρχηγοί της προοδευτικής σκέψης της Αθήνας -ο Αναξαγόρας, ο Διαγόρας, ο Σωκράτης, μάλλον ο Πρωταγόρας, και πιθανόν ο Ευριπίδης''...[και] ''δεν ξέρουμε πόσοι άλλοι ασημότεροι θα πρέπει να υπέφεραν για τις ιδέες τους"'' σε ''"μια εποχή Διωγμών: δίωξη των διανοουμένων, παρωπίδες στη σκέψη, και ακόμη (αν πρέπει να πιστέψουμε την παράδοση σχετικά με τον Πρωταγόρα) κάψιμο των βιβλίων"''<ref>Dodds R. Ε., ''Οι Έλληνες και το Παράλογο'', έκδ. 2η αναθεωρημένη, Καρδαμίτσας, Αθήνα 1996, σελ. 123-124.</ref>. Και μεταγενέστερα όμως, πριν την επικράτηση του χριστιανισμού, διαπιστώνουμε ότι αυτές οι διώξεις ήταν ο κανόνας στο μεγαλύτερο μέρος της ρωμαϊκής περιόδου, καθώς, όπως σημειώνει ο ''G.E.M. de Ste Croix'' ''"οι εθνικοί"'' (ειδωλολάτρες) αποδέχονταν μεν την ''"αρμονική συνύπαρξη...πολλών μορφών παγανισμού"'' αλλά την ''"ανεξιθρησκία...είχαν πάντα τη διάθεση να την επιτρέψουν ο ένας στον άλλον, αλλά όχι στους χριστιανούς"''<ref>De Ste. Croix, G. E. M., ''Ο χριστιανισμός και η Ρώμη, διωγμοί, αιρέσεις και ήθη'', ΜΙΕΤ, Αθήνα 2005, σελ. 26.</ref>.

==Ο θάνατος της Υπατίας==

===Συμπεράσματα===

#Οι πληροφορίες μας λένε ότι η ''Υπατία'' έχαιρε εκτίμησης από τους χριστιανούς· ''"αν και εκτός εκκλησίας, συζητούσε πάντα ελεύθερα με τους αξιωματούχους της πόλης όταν τους συναντούσε καθώς διέσχιζε τους δρόμους της (διά μέσον του άστεως) ή όταν τους φιλοξενούσε στο σπίτι της. Κανένας άνθρωπος της εκκλησίας δεν την παρενοχλούσε σε αυτό το θέμα και δεν σχολίαζε τον τρόπο της ζωής της, ο οποίος ήταν γνωστός σε όλους. Η πολιτική ανεξαρτησία της, που εκδηλωνόταν καθαρά στα δημόσια μέρη, ήταν σεβαστή από όλους. Ο κόσμος ήξερε ότι η σοφία, η πολυμάθεια και οι ηθικές αρχές της έκαναν τους άρχοντες να επιζητούν τις συμβουλές της"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 200.</ref>.

#Σε κάθε περίπτωση, ο ''Κύριλλος'' ακόμη και να το ήθελε, ''"ήταν δύσκολο να επιτεθεί ή να καταδιώξει την Υπατία με πρόσχημα τον παγανισμό της επειδή, αντίθετα με τους συγχρόνους συναδέλφους της, δεν ήταν δραστήρια και αφοσιωμένη παγανίστρια. Δεν καλλιεργούσε τη νεοπλατωνική μαγική φιλοσοφία, δεν πήγαινε στα ειδωλολατρικά ιερά και δεν αντιδρούσε στη μετατροπή τους σε χριστιανικές εκκλησίες. Στην πραγματικότητα συμπαθούσε τον χριστιανισμό και προστάτευε τους χριστιανούς μαθητές της. Με την ανεξιθρησκεια της και την πλήρη αντίληψη των μεταφυσικών ερωτηματικών τους βοηθούσε να επιτύχουν πνευματική και θρησκευτική πληρότητα. Δύο από αυτούς έγιναν επίσκοποι. Οι ειδωλολάτρες και οι χριστιανοί που σπούδαζαν μαζί της είχαν φιλικές σχέσεις μεταξύ τους"''"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 192-193.</ref>.

===Ανίχνευση των ευθυνών του Κύριλλου Αλεξανδρείας===

:''"Σύμφωνα με τον Εθνικό Δαμάσκιο, που γράφει στις αρχές του 6ου αι., ο επίσκοπος, περνώντας μπροστά από το σπίτι της Υπατίας και βλέποντας το πλήθος που συνωστιζόταν, ανακάλυψε τυχαία τη δημοτικότητα της φιλοσόφου. Η εκδοχή αυτή ενοχοποιεί άμεσα τον επίσκοπο και παρουσιάζει τον φόνο ως μια σαφή έκφραση της έχθρας ανάμεσα στον χριστιανισμό και την εθνική φιλοσοφία. Βέβαια, είναι μάλλον απίθανο ο Κύριλλος, που χειροτονήθηκε επίσκοπος τον Οκτώβριο του 412, να πληροφορήθηκε τη δημοτικότητα της Υπατίας τον Μάρτιο του 415· Η Υπατία ήταν διάσημη εδώ και μία -αν όχι δύο-δεκαετίες"''<ref>Chuvin Pierre, ''Οι τελευταίοι εθνικοί...'', ό.π., σελ. 111.</ref>.

Και συμπληρώνει: για τον λόγο αυτό, ''"για τον ιστορικό, πολύ πειστικότερος από τον Δαμάσκιο είναι ο Σωκράτης"''<ref>Chuvin Pierre, ''Οι τελευταίοι εθνικοί...'', ό.π.</ref>. Επιπλέον, ο ''J.M. Rist'' σημειώνει ότι δεν υπάρχει τίποτα στην επισκοπική πορεία του Κύριλλου που να αφήνει να εννοηθεί ότι θα μπορούσε να οργανώσει μια δολοφονία από καθαρό φθόνο για την αυξημένη δημοτικότητα κάποιου<ref>Στο πρωτότυπο: ''"there is nothing in his career which would suggest that he would plot a murder through mere envy of someone else's popularity"'' (J. M. Rist, ''Hypatia'', ό.π., σελ. 222).</ref>.

Ο ''Ιωάννης Μαλάλας'', έναν αιώνα αργότερα, αναφέρει ότι ''"εκείνον δε τον καιρόν παρρησίαν λαβόντες υπό του επισκόπου"'' ''"οι Αλεξανδρείς"'', δολοφόνησαν την ''Υπατία''<ref>Ιωάννης Μαλάλας, ''Χρονογραφία'', '''''PG''''' 97,536Α.</ref>. Για το εδάφιο αυτό, υπάρχει η αντίληψη ότι αποτελεί ''"μια ασαφή πληροφορία"''<ref>Στο πρωτότυπο: ''"vague scraps of information have reached the pages of Malalas"'' (J. M. Rist, ''Hypatia'', Phoenix, τόμ., 19, αρ. 3, (1965), σελ. 215).</ref>. Η ''Maria Dzielska'', έχει επισημάνει ότι ''"η πλέον αξιόπιστη πηγή"'' είναι ο σύγχρονος των γεγονότων ''Σωκράτης'' και ακόμα ότι ''"η μοναδική σαφής και ξεκάθαρη κατηγορία κατά του πατριάρχη και των χριστιανών της Αλεξάνδρειας αναφέρεται στο έργο του Δαμασκίου Ισιδώρου βίος"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 44.</ref>. Το ίδιο σημειώνει και ο καθ. Στ. Παπαδόπουλος: ''"καμία ιστορική πηγή δεν αποδίδει άμεσα ευθύνη"'' στον ''Κύριλλο''<ref>Παπαδόπουλος Γ. Στυλιανός, ''Άγιος Κύριλλος...'', ό.π., σελ. 30.</ref>. Αυτό ίσως σημαίνει, ότι ερμηνεύει την φράση του ''Μαλάλα'' στο ίδιο πνεύμα με τον ''J.C. Robertson'', ότι οι οπαδοί του ''Κύριλλου'' ήταν ενθαρρημένοι από την μέχρι τότε συμπεριφορά του<ref>Στο πρωτότυπο: ''"they had unquestionably drawn encouragement from his earlier proceedings"'' (Philip Schaff, ''History of the christian church'', Vol. 3 (Chapter X, §171. Cyril of alexandria), Wm. B. Eerdmans, Grand Rapids, Michigan 1910, σελ. 943, υποσημ. #1).</ref>. Διευκρινίζει όμως ο ''J.C. Robertson'' πως το γεγονός ''"ότι ο Κύριλλος είχε οποιαδήποτε συμμετοχή σε αυτή τη θηριωδία, δείχνει να αποτελεί μια αστήρικτη συκοφαντία"''<ref>Στο πρωτότυπο: ''"That Cyril had any share in this atrocity appears to be an unsupported calumny"'' (Philip Schaff, ''History of the christian church'', ό.π.</ref>. Από τα παραπάνω φαίνεται πως το εδάφιο του ''Μαλάλα'' δεν έχει κατανοηθεί σαν να μιλά για σχεδιασμό ή συμμετοχή του ''Κύριλλου'' στο έγκλημα, αλλά περισσότερο σαν να τον αναφέρει ''"ως εξερεθίσαντα τον ευερέθιστον λαόν της Αλεξανδρείας"''<ref>Άρθρο ''Υπατία'', στο: Βουτυράς Σταύρος, ''Λεξικόν Ιστορίας και Γεωγραφίας πάντων των εθνών από των αρχαιοτάτων χρόνων'', τόμ. 9, εν Κωνσταντινουπόλει 1890, σελ. 23.</ref>. Όπως γράφει ο ''W. Bright'', αν δεν είχε γίνει η επίθεση κατά των ''Εβραίων'', δεν θα είχε γίνει και ο φόνος της ''Υπατίας'', χωρίς όμως να θεωρεί ότι ο ''Κύριλλος'' ήταν συμμέτοχος στην ''"φριχτή αυτή πράξη"''<ref>Στο πρωτότυπο: ''"Cyril was no party to this hideous deed but it was the work of men whose passions he had originally called out. Had there been no onslaught on the synagogues, there would doubtless have been no murder of Hypatia."'' (William Bright, ''A History of the Church (313-451)'', Oxford, London 1860, σελ. 274-275).</ref>.

Επιπλέον -έχοντας υπόψη βέβαια ότι τα εδάφια μας τα διασώζει ο ''Φώτιος''-, ο αρειανιστής ''Φιλοστόργιος'', επίσης σύγχρονος της ''Υπατίας'', ενώ καταγγέλει τους ''Ορθοδόξους'' γενικά (''αυτούς που πρεσβεύουν το ομοούσιον''<ref>Φιλοστόργιος, ''Εκκλ. Ιστορ.'' VIII, 9 ('''''PG''''' 65,564).</ref>), εντούτοις δεν κατονομάζει τον δογματικό του αντίπαλο ''Κύριλλο''<ref>Ο οποίος μάλιστα έγραψε κείμενα όπως το ''Θησαυρός περί της Αγ. καί Ομοουσίου Τριάδος'' ('''''PG''''' 75,23 κ.ε.), ''"το συστηματικώτερον εξ όλων των κατά του αρειανισμού γραφέντων συγγραμμάτων"'' (Χρήστου Παν., ''Κύριλλος Αλεξανδρείας'', ''ΘΗΕ'' τόμ. 7 (1965), στ. 1167).</ref>. Η απουσία αναφοράς στο όνομα του ''Κύριλλου'' από τον ''Φιλοστόργιο'', αποκτάει μεγαλύτερο ενδιαφέρον σε περίπτωση που ισχύουν και κατά ένα μέρος έστω, όσα του καταλογίζει ο [[Φώτιος Α΄ ο Μέγας|Φώτιος]] στη ''Βιβλιοθήκη'' του: ''"Εξαίρει συλλήβδην τους αρειανίζοντες, περιλούζει με ύβρεις τους ορθοδόξους, έτσι που η ιστορία του να μην είναι ιστορία αλλά μάλλον εγκώμιο, αφενός, των αιρετικών, απροκάλυπτος ψόγος αφετέρου και «κατηγορώ» κατά των ορθοδόξων"''<ref>Στο πρωτότυπο: ''"Εξαίρει τους Αρειανίζοντας άπαντας, λοιδορίαις πλύνει τους ορθοδόξους, ως είναι την ιστορίαν αυτού μη ιστορίαν μάλλον αλλ' εγκώμιον μεν των αιρετικών, ψόγον δε γυμνόν και κατηγορίαν των ορθοδόξων"'' (Πρωτότυπο και μετάφραση του αποσπάσματος στο: Φώτιος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ''Βιβλιοθήκη - Όσα της ιστορίας'' (μτφρ. Ευθυμιάδης Στέφανος), εκδ. Κανάκη, Αθήνα 2000, σελ. 76.77).</ref>. Ο επίσης μεταγενέστερος των γεγονότων ''Θεοφάνης'', αναφέρει ότι την ''Υπατία'' σκότωσαν ''"κάποιοι"'' (''"τινές ανείλον"''<ref>Θεοφάνους, ''Χρονικόν'', '''''PG''''' 108,225.</ref>).

Ο ιστορικός ''Philip Schaff'' θεωρεί ότι τα στοιχεία δεν επαρκούν ώστε να υπάρξουν ισχυρισμοί περί άμεσης ευθύνης του ''Κύριλλου''<ref>Στο πρωτότυπο: ''"Walch, Schrockh, Gibbon, and Milman incline to hold Cyril responsible for the murder of Hypatia, which was perpetrated under the direction of a reader of his church, by the name of Peter. But the evidence is not sufficient."'' (Philip Schaff, ''History of the christian church'', ό.π.</ref>. Αυτή η αδυναμία είναι φανερή στις διατυπώσεις των μελετητών. Σύμφωνα με τον ''Pierre Chuvin'' ''"είναι φανερό ότι τα χέρια του'' [Κύριλλου] ''δεν θα μπορούσε να είναι καθαρά σε ένα έγκλημα που διαπράχθηκε μέσα στον ίδιο τον πατριαρχικό ναό του"''<ref>Chuvin Pierre, ''Οι τελευταίοι εθνικοί...'', ό.π., σελ. 111.</ref>, από την άλλη μεριά όμως, θεωρεί ότι ''"δεν μπορούμε να υπολογίσουμε με ακρίβεια την ευθύνη του επισκόπου σε αυτήν την τραγική εξέλιξη"''<ref>Chuvin Pierre, ''Οι τελευταίοι εθνικοί...'', ό.π., σελ. 111.</ref>.

Το γεγονός πάντως, ''"στερείται κάθε ουσιαστικής αποδείξεως που να συνδέει τον Αγ. Κύριλλο άμεσα με το επεισόδιο"'' γράφει ο ''Γεώργιος Φλορόφσκυ''<ref>Φλορόφσκυ Γεώργιος, ''Οι Βυζαντινοί Πατέρες...'', ό.π., σελ. 457.</ref> και ο ''J.M. Rist'' συμφωνεί: ''"δεν φαίνεται να υπάρχει λόγος να εμπλακεί ο Κύριλλος στον φόνο αυτό καθαυτό"''<ref>Στο πρωτότυπο: ''"There appears no reason to implicate Cyril in the murder itself"'' (J. M. Rist, ''Hypatia'', ό.π., σελ. 224).</ref>. Σύμφωνα με τον ''Στ. Παπαδόπουλο'', η ευθύνη του ''Κύριλλου'', ''"αν υπάρχει, πρέπει να περιορισθεί στο ότι δεν κατόρθωσε ν' απομονώσει ή ν' αποθαρρύνει τους φανατικούς χριστιανούς"''<ref>Παπαδόπουλος Γ. Στυλιανός, ''Άγιος Κύριλλος...'', ό.π., σελ. 31.</ref>.

*Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'' (μτφρ. Κουσουνέλος Γιώργος), Ενάλιος, Αθήνα 1997.

*Kroh Paul, ''Λεξικό αρχαίων συγγραφέων Ελλήνων και Λατίνων'', University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1996, σελ. 448-449.

*Philip Schaff, ''History of the christian church'', Vol. 3 (Chapter X, §171. Cyril of alexandria), Wm. B. Eerdmans, Grand Rapids, Michigan 1910, σελ. 943.

*Rist M.J., ''Hypatia'', Phoenix, τόμ., 19, αρ. 3, (1965), σελ. 214-225.

*Λαμπροπούλου Σταυρούλα, ''Υπατία, η Αλεξανδρινή φιλόσοφος'', περιοδ. ''Πλάτων'', έτος ΚΘ΄, τόμ. 29, τεύχ. 57-58, Αθήνα 1977, σελ. 65-78.

*Ματσούκας Α. Νίκος, ''Ορθοδοξία και Αίρεση στους εκκλησιαστικούς συγγραφείς του Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄ αιώνα'', 2η έκδ., Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 221-222.

*Μιχάλαγα Δέσποινα, ''Οι Παραβαλανείς ως φορείς κοινωνικής αντίληψης των πρώτων χριστιανικών χρόνων'', ΕΕΘΣΑ, τόμ. 34, Αθήνα 1999, σελ. 547-550.

*Σαββίδης Αλέξης, ''Τα Χρόνια Σχηματοποίησης του Βυζαντίου, 284-518 μ.Χ.'', Ιστορικές Εκδόσεις Στέφανος Δ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1983, σελ. 82-83.

*''Υπατία'', εγκυκλοπαίδεια ''Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα'', τόμ. 59, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα 2004-2005 [CD-ROM].

*Φλορόφσκυ Γεώργιος, ''Οι Βυζαντινοί Πατέρες του 5ου αιώνα'', Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 456-457.

*Χρήστου Παναγιώτης, ''Κύριλλος Αλεξανδρείας'', ''ΘΗΕ'' τόμ. 7 (1965), στ. 1162.

[[Κατηγορία:Άνθρωποι|Υ]]

{{Αξιόλογο Άρθρο}}