Αλλαγές

Η '''Υπατία''' ήταν μαθηματικός και νεοπλατωνική [[Φιλοσοφία|φιλόσοφος]] του 4ου/5ου αι. μ.Χ., κόρη του μαθηματικού και αστρονόμου ''Θέωνα'' από την [[Αλεξάνδρεια]]. Στην ίδια αυτή πόλη, η ξακουστή φιλόσοφος γεννήθηκε, δίδαξε αλλά και πέθανε στα 415 μ.Χ., σε ηλικία περίπου 45<ref>Η γέννηση της τοποθετείται στα 370 στο: J. M. Rist, ''Hypatia'', Phoenix, τόμ., 19, αρ. 3, (Φθινόπωρο 1965), σελ. 215.</ref> ή πειστικότερα, 60 ετών<ref>Βλ. Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', Ενάλιος, Αθήνα 1997, σελ. 188. Η συγγραφέας σημειώνει: ''"Έχουμε εξακριβώσει ότι η φιλόσοφος γεννήθηκε γύρω στο 355 μ.Χ. και όχι, όπως υποστηρίζεται συνήθως, γύρω στο 370. Επίσης, η γέννησή της τοποθετείται στα 355/360 στο: Καρπόζηλος Απόστολος, ''Βυζαντινοί Ιστορικοί και Χρονογράφοι'', τόμ. Α΄ (4ος-7ος αι.), Αθήνα 1997, η αναφορά από το: Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, ''Παγανιστικός Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία;"'', 3η έκδ., Αρμός, 2003, σελ. 185.</ref>, δολοφονημένη βίαια από όχλο χριστιανών<ref>Σωκράτoυς, ''Εκκλ. Ιστορία'', '''''PG''''' 67,769Α.</ref> οι οποίοι την κατέκοψαν με θραύσματα αγγείων<ref>Μιχάλαγα Δέσποινα, ''Οι Παραβαλανείς ως φορείς κοινωνικής αντίληψης των πρώτων χριστιανικών χρόνων'', ΕΕΘΣΑ, τόμ. 34, Αθήνα 1999, σελ. 549.</ref> ή κοφτερά όστρακα<ref>Λαμπροπούλου Σταυρούλα, ''Υπατία, η Αλεξανδρινή φιλόσοφος'', περιοδ. ''Πλάτων'', έτος ΚΘ΄, τόμ. 29, τεύχ. 57-58, Αθήνα 1977, σελ. 76.</ref> και μετά έκαψαν τα σκορπισμένα και αιμόφυρτα μέλη της<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, ''Ορθοδοξία και Αίρεση στους εκκλησιαστικούς συγγραφείς του Δ', Ε', ΣΤ' αιώνα'', 2η έκδ., Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 221.</ref>, ως τραγική κατάληξη μιας σύγκρουσης που ''"είχε να κάνει με την πολιτική ζωή της Αλεξάνδρειας"''<ref>Chuvin Pierre, ''Οι τελευταίοι εθνικοί. Ένα χρονικό της ήττας του παγανισμού'', εκδ. Θύραθεν, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 112.</ref>.

Κατά συνέπεια, απόψεις που οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τέτοια γεγονότα εμφανίζονται με τον Χριστιανισμό ή τον χαρακτηρίζουν συνολικά, αποτελούν ''"προλήψεις"'' που ''"πρέπει να διαλυθούν"''<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, ''Ορθοδοξία και Αίρεση...'', ό.π., σελ. 222.</ref>· Τέτοιες ''προλήψεις'' ''"όπως φαίνεται δεν υπήρχαν διόλου στη σκέψη του Σωκράτη, γι' αυτό ακριβώς είναι αντικειμενικός και αμερόληπτος Χριστιανός"''<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, ''Ορθοδοξία και Αίρεση...'', ό.π.</ref>. Πράξεις όπως το έγκλημα κατά της ''Υπατίας'' ''"προέρχονται από την ανθρώπινη κακότητα, που καλλιεργείται και ανδρώνεται από προσωπικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Οι εκδηλώσεις της κακότητας δείχνουν πως η θεραπεία, την οποία επαγγέλλεται η Εκκλησία, δεν έγινε. Και ο λόγος είναι σαφής· μια τέτοια θεραπεία προϋποθέτει την ελεύθερη αποδοχή"'' από τον άνθρωπο<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, ''Ορθοδοξία και Αίρεση...'', στο ίδιο.</ref>. Η Εκκλησία επιδιώκει μόνο τη θεραπεία της βούλησης και ''"δεν την εξαφανίζει"'': σε καμία περίπτωση ''"ο ελεύθερος υπαρξιακός παράγοντας"'' δεν προορίζεται ''"αναγκαστικά σε μια διαμόρφωση"''<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, ''Ορθοδοξία και Αίρεση...'', ό.π.</ref>. Ναι μεν ''"το έργο του Θεού είναι απόλυτο στην κτίση, στην ιστορία και στην ανθρώπινη ζωή, αλλά δεν ρυθμίζει αιτιοκρατικά και νομοτελειακά την ελεύθερη συμπεριφορά μας. Αυτή φωτίζεται καί χαριτώνεται από τη θεία ενέργεια με τη δική μας αποδοχή και θέληση"''<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, ''"Μισού αιώνα έργα και όνειρα στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης"'', Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 234-235.</ref>.

Αν και αξιόλογες πληροφορίες για την ''Υπατία'' μπορούν να βρεθούν και στον ''Φιλοστόργιο'' και στο λεξικό ''Σούδα''<ref>Λαμπροπούλου Σταυρούλα, ''Υπατία...'', ό.π., σελ. 66.</ref> (το οποίο αντλεί από τον ''Δαμάσκιο''), σύμφωνα με τον καθ. ''Απ. Καρπόζηλο'', υπάρχει το ζήτημα ότι οι πηγές αυτές είναι δυσμενώς χρωματισμένες είτε από ''"κύκλους οπαδών του Αρείου, όπως τουλάχιστον διαφαίνεται από το χωρίο του Φιλοστοργίου ("υπό των το ομοούσιον πρεσβευόντων")"'', είτε ''"από την απροκάλυπτη κριτική της Σούδας κατά του Κυρίλλου Αλεξανδρείας"''<ref>Καρπόζηλος Απόστολος, ''Βυζαντινοί Ιστορικοί και Χρονογράφοι'', τόμ. Α΄ (4ος-7ος αι.), Αθήνα 1997, η αναφορά από το: Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, ''Παγανιστικός Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία;'', 3η έκδ., Αρμός, 2003, σελ. 186.</ref>. Όπως επιβεβαιώνει ο ''Pierre Chuvin'', ''"για τον ιστορικό, πολύ πειστικότερος από τον Δαμάσκιο είναι ο Σωκράτης"''<ref>Chuvin Pierre, ''Οι τελευταίοι εθνικοί...'', ό.π., σελ. 111.</ref>. Την ίδια κριτική για τη μεροληψία του ''Φιλοστόργιου'' και της ''Σούδας'' συναντάμε και στο άρθρο του ''J.M. Rist'' για την ''Υπατία'': ''"ό,τι έχει να πει ο Φιλοστόργιος για το θάνατο της Υπατίας, μπορεί να αγνοηθεί. Η απροκάλυπτη δήλωση ότι λιντσαρίστηκε από τη μερίδα των ορθοδόξων ("υπό των το ομοούσιον πρεσβευόντων") μπορεί να θεωρηθεί ως κακία ενός αρειανιστή ο οποίος μισούσε την Αλεξάνδρεια, τον τόπο του μεγάλου εχθρού Αθανασίου. Και σε αυτό το ζήτημα η Σούδα φαίνεται τόσο αναξιόπιστη όσο και ο Φιλοστόργιος"''<ref>Στο πρωτότυπο: ''"What Philostorgius has to say about Hypatia's death can be discounted. His bald statement that she was lynched by the orthodox party (υπό των το ομοούσιον πρεσβευόντων) can be regarded as the malevolence of an Arian who hated Alexandria, home of the great enemy Athanasius. And in this matter the Suda seems as unreliable as Philostorgius."'' (J. M. Rist, ''Hypatia'', Phoenix, τόμ., 19, αρ. 3, (Φθινόπωρο 1965), σελ. 222).</ref>.

#Η ''Υπατία'' δεν διώχθηκε για τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές ιδέες της. Όπως, εκτός άλλων, υποστήριξαν οι ''Crawford'' και ''Rist'', ο θάνατος της Υπατίας ήταν αποτέλεσμα των ταραχών στην ''Αλεξάνδρεια'' με αίτια και τα αίτιά του ήταν περισσότερο πολιτικά παρά θρησκευτικά. Η πόλη υπέφερε από τις έριδες και ο χριστιανικός όχλος ήταν βέβαιος ότι η επιρροή της ''Υπατίας'' επιδείνωνε τη διαμάχη και πίστευε ότι, αν έβγαινε εκείνη από τη μέση, θα μπορούσε να επιτευχθεί η συμφιλίωση. Έτσι τη δολοφόνησαν με δική τους πρωτοβουλία όχι σαν εχθρό της πίστης, αλλά σαν ένα υποτιθέμενο εμπόδιο της ησυχίας ποθητής συμφιλίωσης ''Κύριλλου'' και ''Ορέστη'', που θα έφερνε την τάξη και την ησυχία στην πόλη και τουςκατοίκους της<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 192, υποσημ. #1.</ref>.

Όπως επισημαίνει η ''Maria Dzielska'', τελικά ''"ο Σωκράτης...αφήνει αναπάντητο το ερώτημα της συνενοχής του Κυρίλλου στο έγκλημα"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 44.</ref>. Κάτι όμως που θα πρέπει να σημειωθεί, είναι η πεποίθηση του καθ. ''Αλέξη Σαββίδη'' ο οποίος, με μια εντελώς αντίθετη ερμηνεία, γράφει ότι ο ''Κύριλλος'' ''"έβαλε έμπιστους ανθρώπους του να τη δολοφονήσουν, όπως αφηγείται ο Σωκράτης"''<ref>Σαββίδης Αλέξης, ''Τα Χρόνια Σχηματοποίησης του Βυζαντίου, 284-518 μ.Χ.'', Ιστορικές Εκδόσεις Στέφανος Δ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1983, σελ. 82.</ref>. Αυτή η απλοποίηση εκδοχή των πραγμάτων πάντως, έρχεται σε αντίθεση με το γεγονός ότι ο ''Σωκράτης'' ουδέποτε διατύπωσε τέτοια ευθεία καταδίκη κατά του ''Κυρίλλου'' αφού γνωρίζουμε πως ''"η μοναδική σαφής και ξεκάθαρη κατηγορία κατά του πατριάρχη και των χριστιανών της Αλεξάνδρειας αναφέρεται στο έργο του Δαμασκίου Ισιδώρου βίος"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 44.</ref>.

Και Αυτός ο ισχυρισμός όμως του ''Δαμασκίου'', ο οποίος καταγράφεται στη ''Σούδα'', περί προσωπικού φθόνου του ''Κυρίλλου'' κατά της ''Υπατίας'', εκτός από το γεγονός ότι διατυπώνεται με τρόπο που δείχνει προκατάληψη κατά του ιεράρχη (βλ. κρίση του ''J.M. Rist'': ''"η Σούδα φαίνεται τόσο αναξιόπιστη όσο και ο Φιλοστόργιος"''<ref>Στο πρωτότυπο: ''"What Philostorgius has to say about Hypatia's death can be discounted. His bald statement that she was lynched by the orthodox party (υπό των το ομοούσιον πρεσβευόντων) can be regarded as the malevolence of an Arian who hated Alexandria, home of the great enemy Athanasius. And in this matter the Suda seems as unreliable as Philostorgius."'' (J. M. Rist, ''Hypatia'', Phoenix, τόμ., 19, αρ. 3, (Φθινόπωρο 1965), σελ. 222).</ref>), επιπλέον εντάσσει την εξιστόρηση σ' ένα μυθιστορηματικό πλαίσιο. Όπως σημειώνει ο ''Pierre Chuvin'':

Ο ''Ιωάννης Μαλάλας'', έναν αιώνα αργότερα, αναφέρει ότι ''"εκείνον δε τον καιρόν παρρησίαν λαβόντες υπό του επισκόπου"'' ''"οι Αλεξανδρείς"'', δολοφόνησαν την ''Υπατία''<ref>Ιωάννης Μαλάλας, ''Χρονογραφία'', '''''PG''''' 97,536Α.</ref>. Για το εδάφιο αυτό, υπάρχει η αντίληψη ότι αποτελεί ''"μια ασαφή πληροφορία"''<ref>Στο πρωτότυπο: ''"vague scraps of information have reached the pages of Malalas"'' (J. M. Rist, ''Hypatia'', Phoenix, τόμ., 19, αρ. 3, (Φθινόπωρο 1965), σελ. 215).</ref>. Η ''Maria Dzielska'', έχει επισημάνει ότι ''"η πλέον αξιόπιστη πηγή"'' είναι ο σύγχρονος των γεγονότων ''Σωκράτης'' και ακόμα ότι ''"η μοναδική σαφής και ξεκάθαρη κατηγορία κατά του πατριάρχη και των χριστιανών της Αλεξάνδρειας αναφέρεται στο έργο του Δαμασκίου Ισιδώρου βίος"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 44.</ref>. Το ίδιο σημειώνει και ο καθ. Στ. Παπαδόπουλος: ''"καμία ιστορική πηγή δεν αποδίδει άμεσα ευθύνη"'' στον ''Κύριλλο''<ref>Παπαδόπουλος Γ. Στυλιανός, ''Άγιος Κύριλλος...'', ό.π., σελ. 30.</ref>. Αυτό ίσως σημαίνει, ότι ερμηνεύει την φράση του ''Μαλάλα'' στο ίδιο πνεύμα με τον ''J.C. Robertson'', ότι οι οπαδοί του ''Κύριλλου'' ήταν ενθαρρημένοι από την μέχρι τότε συμπεριφορά του<ref>Στο πρωτότυπο: ''"they had unquestionably drawn encouragement from his earlier proceedings"'' (Philip Schaff, ''History of the christian church'', Vol. 3 (Chapter X, §171. Cyril of alexandria), Wm. B. Eerdmans, Grand Rapids, Michigan 1910, σελ. 943, υποσημ. #1).</ref>. Διευκρινίζει όμως ο ''J.C. Robertson'' πως το γεγονός ''"ότι ο Κύριλλος είχε οποιαδήποτε συμμετοχή σε αυτή τη θηριωδία, δείχνει να αποτελεί μια αστήρικτη συκοφαντία"''<ref>Στο πρωτότυπο: ''"That Cyril had any share in this atrocity appears to be an unsupported calumny"'' (Philip Schaff, ''History of the christian church'', ό.π.</ref>. Από τα παραπάνω φαίνεται πως το εδάφιο του ''Μαλάλα'' δεν έχει κατανοηθεί σαν να μιλά για σχεδιασμό ή συμμετοχή του ''Κύριλλου'' στο έγκλημα, αλλά περισσότερο σαν να τον αναφέρει ''"ως εξερεθίσαντα τον ευερέθιστον λαόν της Αλεξανδρείας"''<ref>Άρθρο ''Υπατία'', στο: Βουτυράς Σταύρος, ''Λεξικόν Ιστορίας και Γεωγραφίας πάντων των εθνών από των αρχαιοτάτων χρόνων'', τόμ. 9, εν Κωνσταντινουπόλει 1890, σελ. 23.</ref>. Όπως γράφει ο ''W. Bright'', αν δεν είχε γίνει η επίθεση κατά των ''Εβραίων'', δεν θα είχε γίνει και ο φόνος της ''Υπατίας'', χωρίς όμως να θεωρεί ότι ο ''Κύριλλος'' ήταν συμμέτοχος στην ''"φριχτή αυτή πράξη"''<ref>Στο πρωτότυπο: ''"Cyril was no party to this hideous deed but it was the work of men whose passions he had originally called out. Had there been no onslaught on the synagogues, there would doubtless have been no murder of Hypatia."'' (William Bright, ''A History of the Church (313-451)'', Oxford, London 1860, σελ. 274-275).</ref>.

Αυτή την ευθύνη ίσως καταλογίζει στον ''Κύριλλο'' ο σύγχρονος της ''Υπατίας'', ιστορικός ''Σωκράτης'', καθώς δεν απαγγέλει κατηγορία συνενοχής στον ''Κύριλλο'' αλλά εξιστορεί ότι το έγκλημα διέπραξαν κάποιοι ''"τους οποίους κατηύθυνε κάποιος Πέτρος"'', και γιόχι ο ίδιος ο ''Κύριλλος'' αυτό . Έτσι, μένει στην στη διαπίστωση ότι η δολοφονία της ''Υπατίας'' αποτέλεσε μομφή/όνειδος για τον ''Κύριλλο'' και την Εκκλησία της ''Αλεξάνδρειας''. Η ακριβής φράση που χρησιμοποιεί ο ''Σωκράτης'' είναι: ''"Τούτο ου μικρόν μώμον Κυρίλλω και τη Αλεξανδρέων εκκλησία ειργάσατο"''<ref>Σωκράτoυς, ''Εκκλ. Ιστορία'', '''''PG''''' 67,769Α.</ref>. Δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ότι εδώ υπονοείται άμεση εμπλοκή του επισκόπου, όμως δεν απαγγέλει κατηγορία συνενοχής καθώς ο ίδιος ακριβώς ''"μώμος"'' (μομφή/όνειδος) απευθύνεται και στον ''Κύριλλο'' αλλά και εξιστορεί σε ολόκληρη την Εκκλησία της ''Αλεξάνδρειας'', ''"κανείς όμως δεν θα έλεγε ότι η Εκκλησία αυτή ήταν ένοχη για το έγκλημα διέπραξαν κάποιοι "'', σχολιάζει ο ''W. Bright''<ref>Βλ. υποσημείωση-σχόλιο στη φράση αυτή του ''"τους οποίους κατηύθυνε κάποιος Πέτρος"Σωκράτη''στο William Bright, και όχι ο ίδιος ο ''ΚύριλλοςA History of the Church (313-451)'', Oxford, London 1860, σελ. 275.</ref>.  Επιπλέον -έχοντας υπόψη βέβαια ότι τα εδάφια μας τα διασώζει ο ''Φώτιος''-, ο αρειανιστής ''Φιλοστόργιος'', επίσης σύγχρονος της ''Υπατίας'', ενώ καταγγέλει τους ''Ορθοδόξους'' γενικά (''αυτούς που πρεσβεύουν το ομοούσιον''<ref>Φιλοστόργιος, ''Εκκλ. Ιστορ.'' VIII, 9 ('''''PG''''' 65,564).</ref>), εντούτοις δεν κατονομάζει τον δογματικό του αντίπαλο ''Κύριλλο''<ref>Ο οποίος μάλιστα έγραψε κείμενα όπως το ''Θησαυρός περί της Αγ. καί Ομοουσίου Τριάδος'' ('''''PG''''' 75,23 κ.ε.), ''"το συστηματικώτερον εξ όλων των κατά του αρειανισμού γραφέντων συγγραμμάτων"'' (Χρήστου Παν., ''Κύριλλος Αλεξανδρείας'', ''ΘΗΕ'' τόμ. 7 (1965), στ. 1167).</ref>. Η απουσία αναφοράς στο όνομα του ''Κύριλλου'' από τον ''Φιλοστόργιο'', αποκτάει μεγαλύτερο ενδιαφέρον σε περίπτωση που ισχύουν και κατά ένα μέρος έστω, όσα του καταλογίζει ο [[Φώτιος Α΄ ο Μέγας|Φώτιος]] στη ''Βιβλιοθήκη'' του: ''"Εξαίρει συλλήβδην τους αρειανίζοντες, περιλούζει με ύβρεις τους ορθοδόξους, έτσι που η ιστορία του να μην είναι ιστορία αλλά μάλλον εγκώμιο, αφενός, των αιρετικών, απροκάλυπτος ψόγος αφετέρου και «κατηγορώ» κατά των ορθοδόξων"''<ref>Στο πρωτότυπο: ''"Εξαίρει τους Αρειανίζοντας άπαντας, λοιδορίαις πλύνει τους ορθοδόξους, ως είναι την ιστορίαν αυτού μη ιστορίαν μάλλον αλλ' εγκώμιον μεν των αιρετικών, ψόγον δε γυμνόν και κατηγορίαν των ορθοδόξων"'' (Πρωτότυπο και μετάφραση του αποσπάσματος στο: Φώτιος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ''Βιβλιοθήκη - Όσα της ιστορίας'' (μτφρ. Ευθυμιάδης Στέφανος), εκδ. Κανάκη, Αθήνα 2000, σελ. 76.77).</ref>. Ο επίσης μεταγενέστερος των γεγονότων ''Θεοφάνης'', αναφέρει ότι την ''Υπατία'' σκότωσαν ''"κάποιοι"'' (''"τινές ανείλον"''<ref>Θεοφάνους, ''Χρονικόν'', '''''PG''''' 108,225.</ref>).

Παρομοίως, και η ''Maria Dzielska'' γράφει ότι ''"είμαστε υποχρεωμένοι να δεχτούμε κάποια ενοχή του Κυρίλλου. Δεν μπορούμε να φτάσουμε τόσο μακριά όσο ο Σέφερ που τον απαλλάσσει πλήρως και επιρρίπτει την ευθύνη στον Ορέστη''...[και] ''ανεξαρτήτως αν ήταν άμεσα ή έμμεσα αναμεμιγμένος, ο Κύριλλος παραβίασε τις αρχές της χριστιανικής ηθικής τάξης"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 182.</ref>. Και προσθέτει: ''"δεν υπάρχει αμφιβολία ότι'' [ο ''Κύριλλος''] ''ήταν ο βασικός υποκινητής της εκστρατείας εναντίον της Υπατίας, υποδαυλίζοντας την προκατάληψη και την εχθρότητα εναντίον της φιλοσόφου"'', παρά ταύτα όμως, η ίδια πάλι σημειώνει ότι ''"δεν μπορεί να θεωρηθεί νομικά υπεύθυνος για τον σχεδιασμό του εγκλήματος"''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 182.</ref>. Όπως είχε γράψει ο ''Crawford'', θα μπορούσε το έγκλημα κάλλιστα να συντελέστηκε με πρωτοβουλία μερίδας του λαού της ''Αλεξάνδρειας''<ref>Dzielska Maria, ''Υπατία η Αλεξανδρινή'', ό.π., σελ. 192, υποσημ. #1.</ref>. Εδώ θα πρέπει να προσθέσουμε ότι ο καθ. ''Στυλιανός Παπαδόπουλος'' δεν αποδέχεται την πιθανότητα ο ''Κύριλλος'' να ήταν αυτός που υποδαύλιζε την εχθρότητα κατά της ''Υπατίας'': ''"Κάποιοι απαίδευτοι και θερμόαιμοι χριστιανοί απέδιδαν στην γνωστή τότε νεοπλατωνική φιλόσοφο Υπατία (355-415) την αδιαλλαξία και την άρνηση του Ορέστη να συμφιλιωθεί με τον Κύριλλο. Το κύρος και η φήμη της Υπατίας ίσως κάποιους ενοχλούσε, αλλά γι' αυτό δεν ευθυνότανε ο Κύριλλος, που άλλωστε σχετιζότανε φιλικά με μορφωμένους εθνικούς"''<ref>Παπαδόπουλος Γ. Στυλιανός, ''Πατρολογία'', τόμ. Γ΄, Γρηγόρης, Αθήνα 2010, σελ. 536.</ref>.

*Rist M.J., ''Hypatia'', Phoenix, τόμ., 19, αρ. 3, (Φθινόπωρο 1965), σελ. 214-225.*Ενισλείδης Χρ., ''Αγία ΑικατερίνηΥπατία'', Βουτυράς Σταύρος, ''ΘΗΕΛεξικόν Ιστορίας και Γεωγραφίας πάντων των εθνών από των αρχαιοτάτων χρόνων'' , τόμ. 1 (1962)9, εν Κωνσταντινουπόλει 1890, στσελ. 1037-103923.