Ελεγκτές, renameuser, Διαχειριστές
4.720
επεξεργασίες
Αλλαγές
μ
καμία σύνοψη επεξεργασίας
Ο '''Κώδικας''' αποτελεί τύπο συλλογής χειρογράφων από [[Πάπυρος|πάπυρο]], [[περγαμηνή]] ή [[χαρτί]], στερεωμένων σε ένα σώμα με τη μορφή βιβλίου, που ήταν σε χρήση, κυρίως πριν από την εφεύρεση της [[τυπογραφία|τυπογραφίας]].
Ο παλαιότερος ελληνικός κώδικας που σώζεται και ο οποίος προέρχεται από τον 4ο μ.Χ. αιώνα είναι ο [[Σιναϊτικός Κώδικας]] (''Codex Sinaiticus''), ένα χειρόγραφο της [[Αγία Γραφή|Αγίας Γραφής]] σε [[ελληνική γλώσσα]]. Οι άλλοι δύο από τους τρεις παλαιότερους που σώζονται, επίσης περιέχουν βιβλία της Αγίας Γραφής και είναι ο [[Αλεξανδρινός Κώδικας|Αλεξανδρινός]] και ο [[Βατικανός Κώδικας|Βατικανός]].
==Εισαγωγικά==
Με τη [[Λατινικά|λατινική]] λέξη ''codex'' (η ελληνική αντίστοιχη είναι ''σωμάτιον'') χαρακτηρίζεται από το τέλος της [[Αρχαιότητα]]ς Αρχαιότητας το βιβλίο, με μια μορφή που θυμίζει τη σημερινή. Στα παλαιότερα χρόνια, όταν ο τύπος αυτός του βιβλίου δεν ήταν ακόμη γνωστός, με τη λέξη ''codex'' αναφέρονταν σε μια εναλλακτική μορφή που την αποτελούσαν μικροί, ξύλινοι πίνακες [[γραφή]]ςγραφής, με επίστρωση [[Κερί|κεριού]], συνενωμένοι ανά δύο ή και περισσότεροι, με ιμάντα.
Η κατασκευή αυτή πρόσφερε σταθερό υπόβαθρο για την καταγραφή επιστολών, αριθμητικών πράξεων, σχολικών ασκήσεων ή πρόχειρων σημειώσεων. Οι [[Ρώμη|Ρωμαίοι]] επεξέτειναν τα όρια χρήσης, γράφοντας πάνω σε αυτές [[Νόμος|νομικά]] έγγραφα και επίσης είχαν τη σημαντική πρωτοβουλία να αντικαταστήσουν τις ξύλινες αυτές πινακίδες με φύλλα περγαμηνής.
Από τη συνένωση πολλών φύλλων προήλθε μια μορφή βιβλίου η οποία μπορούσε να περιλαμβάνει και λογοτεχνικά έργα σημαντικής έκτασης. Αρχικά [[Πάπυρος|παπύρινοι]] και [[Περγαμηνή|περγαμηνοί]] κώδικες συνυπήρχαν, στο τέλος όμως επικράτησαν οι περγαμηνοί.
Όσο και αν οι ειδικοί έχουν δώσει διάφορες ερμηνείες για τους λόγους που ο περγαμηνός κώδικας επικράτησε εις βάρος του παπύρινου κυλίνδρου, η πραγματικότητα είναι πως αυτό συνέβη την ίδια εποχή που ο [[πάπυρος]] αντικαταστάθηκε από την [[περγαμηνή]]. Είναι γεγονός ότι η διάδοση της παιδείας και ο πολλαπλασιασμός των σχολείων στα πλαίσια της [[Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία|Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας]], ακόμη και στις επαρχίες, οδήγησε σε σοβαρά πρακτικά πρόβλήματα: ο πάπυρος άρχισε να μην επαρκεί στη μεγάλη ζήτηση, ενώ οι αρχαίες μαρτυρίες μάς μιλούν για μια μεγάλη ξηρασία στα χρόνια του [[Τιβέριος Καίσαρας Αύγουστος|Τιβερίου]] που έκανε πιο αισθητή την έλλειψη. Αυτό ήταν ένα πρώτο βήμα για τη σταδιακή επικράτηση της περγαμηνής, η οποία στην αρχή είχε χρησιμοποιηθεί ως υποκατάστατο του παπύρου.
Αν και ο κύλινδρος από [[Πάπυρος|πάπυρο]] υπήρξε ως τα τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ. το κυρίαρχο μέσο για τη διάδοση των κειμένων της κλασικής [[Φιλολογία|φιλολογίας]], από την εποχή αυτή και ύστερα, τα φύλλα από πάπυρο ή και [[περγαμηνή]], αντί να τα συγκολλούν και να σχηματίζουν μεγάλους ρόλους, άρχισαν σταδιακά να τα διπλώνουν και να συγκροτούν τεύχη, όπως στα σύγχρονα [[Βιβλίο|βιβλία]]. Η περγαμηνή μάλιστα ήταν υλικό πιο εύκολο στο δίπλωμα για τον σχηματισμό των φύλλων του κώδικα.
Πλέον, η λέξη ''codex'' χρησιμοποιήθηκε όχι για τους συνενωμένους ξύλινους πίνακες [[γραφή]]ςγραφής, αλλά για να δηλώσει τα φύλλα ή τα τεύχη που δεν ήταν τυλιγμένα σε ρόλο αλλά ήταν τοποθετημένα απλωτά ανάμεσα σε εξώφυλλα από [[ξύλο]] ή άλλο υλικό. Αυτό το σχήμα αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως βοήθημα για πρόχειρες σημειώσεις και καταγραφή σχολικών ασκήσεων.
Είναι γεγονός ότι την πρώτη (και μεμονωμένη) παραπομπή σε [[Λογοτεχνία|λογοτεχνικά]] έργα με τη μορφή κώδικα προσφέρει αρκετά νωρίς ο Λατίνος [[Επίγραμμα|επιγραμματοποιός]] [[Μάρκος Βαλέριος Μαρτιάλης]] (''Marcus Valerius Martialis'', Βίλβιλις, Ισπανία 40;–104;):
:''"Εάν ποθείς τα ποιήματα μου να τα έχεις πάντα μαζί σου''<br>
Σύμφωνα με τη μαρτυρία αυτή που ανάγεται στο τέλος του 1ου αιώνα μ.Χ., ο ποιητής προτείνει την αγορά των ποιημάτων του σε μια έκδοση με τη μορφή κώδικα με μικρά φύλλα (''brevibus tabellis'') από περγαμηνή (''membrana''), που λόγω του μικρού του σχήματος, μπορεί εύκολα κάποιος να παίρνει μαζί του στο ταξίδι.
Πάντως, παρ' όλη την προσπάθεια του Μαρτιάλη και ελάχιστων άλλων, (όπως είδαμε και στον παραπάνω πίνακα) οι κώδικες που αποδεδειγμένα περιέχουν κλασική γραμματεία ([[Πίνδαρος|Πίνδαρο]], [[Ξενοφώντας|Ξενοφώντα]], [[Πλάτωνας|Πλάτωνα]]) στο διάστημα μεταξύ 2ου και αρχών 3ου αιώνα είναι ελάχιστοι. Αντίθετα, πολλά άλλα δείγματα κωδίκων που περιείχαν μή [[Χριστιανισμός|χριστιανικά]] συγγράμματα είχαν ως περιεχόμενο κείμενα κατώτερης ποιότητας κατά την έννοια εκείνης της εποχής (μαντικούς στίχους, [[Όμηρος|ομηρικά]] αποσπάσματα για σχολική χρήση, τεχνικο-ιατρικά και [[Μυθιστόρημα|μυθιστορήματα]] περιορισμένα στην αγοραία γραμματεία).
Ο λόγος μπορεί να έγκειται στο γεγονός ότι τα συντηρητικά στρώματα των αναγνωστών, των κοινωνικά ανεβασμένων, συνέδεαν σε μεγάλο βαθμό τη νέα μορφή του [[Βιβλίο|βιβλίου]] με το απλό "σημειωματάριο" που χρησίμευε για καταγραφή του καθημερινού και του παροδικού και τελικά την έβλεπαν ως μη αξιοπρεπή λύση για απαιτητική, κλασική γραμματεία.
Σε σχέση με τη διαπίστωση αυτή, μερικοί μελετητές προσθέτουν μία ακόμη λύση στο ζήτημα της επικράτησης του κώδικα για τα χριστιανικά συγγράμματα: καθώς οι πρώτοι χριστιανοί συνειδητά κρατούσαν απόσταση από την τότε κοινωνική ελίτ, έκαναν αμέσως τον κώδικα δικό τους αφού αποτελούσε μια μορφή βιβλίου προορισμένη για τον απλούστερο λαό. Έγινε έτσι το βιβλίο και η γραφή μέσον και έκφραση κοινωνικής χειραφέτησης.
* [[Χαρτί]]
[[Κατηγορία:ΠαλαιογραφίαΓραμματεία]][[Κατηγορία:Υλικά γραφής]]
