Χριστός Παντοκράτωρ (αγιογραφία)
Ο Χριστός Παντοκράτωρ, όπως έχει παραδοθεί, είναι εγκαυστική[1] εικόνα σε φυσικό μέγεθος, από το πρώτο μισό του 6ου αιώνα, που βρίσκεται στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά. Η εικόνα, που έχει διαστάσεις 84 cm ύψος Χ 45,5 cm πλάτος[2], και είναι πολύ καλά συντηρημένη στον ξηρό αέρα της χερσονήσου του Σινά, παρουσιάζει μια εντυπωσιακή εικόνα του Χριστού.
Περιγραφή
Υπάρχει μια μικρή ασυμμετρία στα μάτια, η οποία τραβά την προσοχή του θεατή. Οι τεχνοκριτικοί αναγνωρίζουν συγγένεια ανάμεσα στα μάτια αυτής της βυζαντινής εικόνας και στα μάτια των προσωπογραφιών του Φαγιούμ[3] ή εκείνων που παράχθηκαν στη Ρωσία στους επόμενους αιώνες, ειδικά από τον Αντρέι Ρουμπλέφ (Andrei Rublev)[4]. Ο Χριστός είναι ενδεδυμένος με τον παραδοσιακό πορφυρό χιτώνα[5]. Το φωτοστέφανο που περιβάλλει το κεφάλι του φέρει σταυρό και μια σειρά διακοσμητικές χάντρες στην περιφέρειά του. Μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια είναι η διαφορά ανάμεσα στο χρώμα του προσώπου και το χρώμα των χεριών. Σύμφωνα με τον Κουρτ Βάιτζμαν (Kurt Weitzmann), «η υψηλή ποιότητα αυτής της εικόνας στηρίζεται στο λεπτό χειρισμό της σάρκας, που υποδεικνύει μια σταθερή σχέση με τη κλασική παράδοση, και στη δυνατότητα του καλλιτέχνη να ξεπερνά την ανθρώπινη φύση του Χριστού με τη μεταβίβαση της εντύπωσης του άχρονου που συνδέεται με το θείο»[6].
Μετάβαση
Στη συγκεκριμένη εικόνα συνυπάρχουν οι νατουραλιστικές τάσεις της ελληνιστικής παράδοσης –ιδιαίτερα στο πρόσωπο- με την εμφανή προσπάθεια του καλλιτέχνη να προχωρήσει στην αφαιρετική διαδικασία και να προβάλλει μια άχρονη Ύπαρξη πίσω από την απεικόνιση του συγκεκριμένου προσώπου, χρησιμοποιώντας συγκεκριμένες χρωματικές αποδόσεις, τη μετωπικότητα, την έκφραση των ματιών, τα σύμβολα του φωτοστέφανου και του σταυρού. Η μετάβαση από το νατουραλισμό στην αφαίρεση[7] είναι ένα κυρίαρχο στοιχείο στη διαδικασία της ιστορικής μετάβασης της τέχνης από την Ύστερη Ρωμαϊκή στην Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο και ως εκ τούτου είναι ένα σημείο αιχμής για τη διάκριση και καθιέρωση μιας πραγματικά μοναδικής αντίληψης για την τέχνη[8].
Παραπομπές - σημειώσεις
- ↑ Τεχνική, σύμφωνα με την οποία οι χρωστικές ουσίες αναμιγνύονται με κερί ή κερί και ρητίνη και εφαρμόζονται με πυρωμένο σίδερο ή άλλο μέσο. Η τεχνική χρονολογείται περίπου από τον 2ο π.Χ. αιώνα στην Αίγυπτο αλλά χρησιμοποιήθηκε επίσης στη Ρώμη, την Ελλάδα και άλλες χώρες. Είναι ευρέως διαδεδομένη τεχνική στη βυζαντινή τέχνη, περίπου ως την περίοδο της Εικονομαχίας. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος περιγράφει την τεχνική, σύμφωνα με την οποία η χρωστική ουσία απλωνόταν στο ξύλο ή τον τοίχο με πυρωμένο σίδερο. Η τεχνική χρησιμοποιήθηκε και στη βυζαντινή τέχνη, επιβίωσε και εμφανίστηκε πάλι κατά τον 19ο και 20ο αιώνα με καλλιτέχνες όπως ο Ντιέγκο Ριβέρα (Diego Rivera), o Καρλ Ζέρμπε (Karl Zerbe) κ.ά. Βλ. επίσης Πανσελήνου Ν., 2002, Βυζαντινή Ζωγραφική, Η Βυζαντινή Κοινωνία και οι Εικόνες της, Καστανιώτης, Αθήνα, 103.
- ↑ Lowden J., 1999, Πρώιμη Χριστιανική και Βυζαντινή Τέχνη, Καστανιώτης, Αθήνα, 96.
- ↑ Πανσελήνου Ν., 2002, 97.
- ↑ Βλ επίσης Weitzmann, Κ. (εκδ). 1982, The Icon: Images-Sixth to Fourteenth Century, Alfred A. Knopf, Rev. Edition, New York, 55.
- ↑ Με τον πορφυρό χιτώνα συμβολίζεται το αίμα του Χριστού, το οποίο θυσίασε χάριν του ανθρώπου, ενώ ο μανδύας ή «ιμάτιον» σε σκούρο μπλε συμβολίζει το μυστήριον της θείας φύσης.
- ↑ Βλ. Weitzmann, K., 1982, 40.
- ↑ Η αφαίρεση ως αναζήτηση της υπερβατικότητας. Βλ. επίσης, Αλμπάνη, Τζ., 1999, Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Τομ. Β΄, Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Τέχνη, Ε.Α.Π., Πάτρα, 22.
- ↑ Είτε επιθυμεί να ασπαστεί κανείς τη θεωρία της «καλλιτεχνικής πρόθεσης» του Riegl για τα έργα της Πρώιμης Βυζαντινής περιόδου ή όχι, το αποτέλεσμα είναι ότι μέσω τούτης της τεχνοτροπίας επιτυγχάνεται η απόδοση της πνευματικής έντασης και του ισχυρού συναισθήματος με έναν τρόπο μοναδικό, μάλλον ιμπρεσιονιστικό παρά εξπρεσιονιστικό, όπως ισχυρίζεται ο Α. Hauser, που δίνει ιδιαίτερη σημασία στην πνευματική σημασία των απεικονιζόμενων αντικειμένων ή πράξεων. Βλ. επίσης, Hauser, A. 1976, Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης, Τομ. 1, Κάλβος, Αθήνα, 161-165.
Βλέπε επίσης
Βιβλιογραφία
- Αλμπάνη, Τζ., 1999, Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Τομ. Β΄, Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Τέχνη, Ε.Α.Π., Πάτρα.
- Hauser, A. 1976, Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης, Τομ. 1, Κάλβος, Αθήνα.
- Lowden J., 1999, Πρώιμη Χριστιανική και Βυζαντινή Τέχνη, Καστανιώτης, Αθήνα.
- Πανσελήνου Ν., 2002, Βυζαντινή Ζωγραφική, Η Βυζαντινή Κοινωνία και οι Εικόνες της, Καστανιώτης, Αθήνα.
- Weitzmann, Κ. (εκδ). 1982, The Icon: Images-Sixth to Fourteenth Century, Alfred A. Knopf, Rev. Edition, New York.
- Το λήμμα προέρχεται από το αντίστοιχο λήμμα της ελληνικής Βικιπαίδειας υπό την GFDL άδεια. Βλ. επίσης ιστορικό του λήμματος
