12.398
επεξεργασίες
Αλλαγές
→Μέλλοντας Αιώνας
===Μέλλοντας Αιώνας===
==Η φιλοσοφία στο σύστημα των απολογητών==
Μια πρώτη παρατήρηση, που εμπεριέχει τον λόγο για τον οποίο θα πρέπει να μελετηθεί η σχέση των ''απολογητών'' με την ελληνική [[φιλοσοφία]], είναι ότι έχουν επικριθεί αρκετές φορές και έχει διατυπωθεί εναντίον τους η μομφή ότι η θεολογία τους οδήγησε ''"εις τον εξελληνισμόν του Χριστιανισμού...εις την παραφθοράν του δόγματος διά της ελληνικής φιλοσοφίας"''<ref>Θεοδώρου Ανδρέας, ''Ιστορία των Δογμάτων - τόμ. 1ος, μέρος 2ον, Η ιστορία του δόγματος από της εποχής των Απολογητών μέχρι του 318 μ.Χ.'', Γρηγόρης, Αθήνα 1978, σελ. 31.</ref>. Ποιες ήταν όμως οι αφορμές για τις αιτιάσεις αυτές;
Η ομάδα των ''απολογητών'', ήταν αυτή που ''"ανέλαβε την υπεράσπιση της χριστιανικής πίστεως έναντι των ψευδών κατηγοριών που αποτελούσαν το επίκεντρο και την πρόφαση των [[Διωγμοί|διωγμών]]. Η Εκκλησία είχε ιδιαίτερη ανάγκη απολογίας την εποχή εκείνη, ήταν αναγκαίο να δώση τον δικό της λόγο στις ποικίλες κατηγορίες που ανεφύησαν και οι όποιες πλαστογραφούσαν το μήνυμα της"''<ref>Σκουτέρης Β. Κωνσταντίνος, ''Ιστορία Δογμάτων'', τόμ. Α', Αθήνα 1998, σελ. 217.</ref>. Καθώς ''"δεν πρόκειται για ένα ή δύο συγγραφείς αλλά για ομάδα λογίων χριστιανών, δρώντων ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο, με κοινά όμως χαρακτηριστικά γραφής και επιχειρηματολογίας"'' θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπήρξε ''"κοινή ανάγκη μιας εποχής...να εκφραστεί σε όλη περίπου την τότε «οικουμένη»"'', σε Ανατολή και Δύση<ref>Αγουρίδης Σάββας, ''Ο Χριστιανισμός έναντι Ιουδαϊσμού και Ελληνισμού κατά το Β' αι. μ.Χ.'', Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997, σελ. 87.</ref>.
Το συνολικό έργο των απολογητών φανερώνει την κοινή αυτή ανάγκη, που πήγαζε από τις σημαντικές προκλήσεις της εποχής τους: έπρεπε να υπερασπιστούν τους χριστιανούς που διώκονται άδικα, να αντεπιτεθούν στην ειδωλολατρική θρησκεία αλλά και να προβάλουν με θετικό τρόπο τον [[Χριστιανισμός|Χριστιανισμό]] μέσα στο φιλοσοφικό κλίμα της εποχής<ref>Θεοδώρου, ''''Ιστορία των Δογμάτων...'', ό.π., σελ. 37.</ref>. Επί της ουσίας, ήταν η σειρά των χριστιανών να μιμηθούν το παράδειγμα ''"λογίων του Ιουδαϊσμού, οι οποίοι απηύθυναν προς τους πεπαιδευμένους ειδωλολάτρες αξιόλογες απολογητικού χαρακτήρα μελέτες (Φίλωνας, Αριστέας κ.π.ά.), απολογούμενοι για τη θρησκευτική ιδιαιτερότητα του Ιουδαϊσμού (Περιτομή, Σάββατο κ.ά.)"''<ref>Αγουρίδης, ''Ο Χριστιανισμός...'', ό.π., σελ. 89.</ref>. Έτσι, οι ''απολογητές'' ανέλαβαν με τη σειρά τους την αποστολή ''"της ανάδειξης της πνευματικής ισότητας, και μάλιστα της πνευματικής υπεροχής, έναντι των αντιπάλων"''<ref>Αγουρίδης, ''Ο Χριστιανισμός...'', ό.π., σελ. 89-90.</ref>.
Η στάση των απολογητών έναντι της φιλοσοφίας δεν ήταν ενιαία. Άλλοι, όπως ο Τατιανός και ο Θεόφιλος Αντιοχείας τήρησαν αρνητική στάση, ενώ άλλοι, όπως ο Αθηναγόρας και ο μάρτυς και φιλόσοφος Ιουστινος την αντιμετώπισαν θετικά<ref>Θεοδωρούδης Γεώργιος, ''Θεία και ανθρώπινη σοφία κατά την πατερικήν παράδοσιν της Ορθοδόξου Εκκλησίας'', Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 1998, σελ. 47.</ref>.
Ο [[Τατιανός]] σημειώνει ότι ''"οι φιλόσοφοι ουδέν σεμνόν «εξήνεγκον φιλοσοφούντες». Δεν είναι πραγματικοί φιλόσοφοι, αλλά φιλόψοφοι, κινούμενοι από αλαζονείαν"''<ref>Θεοδώρου, ''''Ιστορία των Δογμάτων...'', ό.π., σελ. 43.</ref>, ενώ ο [[Θεόφιλος Αντιοχείας]] θεωρεί ότι ''"ο λόγος των φιλοσόφων είναι μωρός και κενός, έχων φλυαρίαν πολλήν, χωρίς να έχη ίχνος αληθείας"''<ref>Θεοδώρου, ''''Ιστορία των Δογμάτων...'', ό.π., σελ. 44.</ref>.
Από την άλλη, ο [[Ιουστίνος]] βασιζόμενος στην [[Αποκάλυψις|Αποκάλυψη]] και το χωρίο ''"ο ων, ο ην και ο ερχόμενος"'' (1:8.4:8), πίστευε ότι ''"οι αρχαίοι φιλόσοφοι είχαν σπέρματα του Λόγου «από μέρους»...οι Προφήτες της Π. Διαθήκης μετείχαν στο Λόγο σε έναν εξαιρετικό βαθμό'' [ενώ] ''οι χριστιανοί έχουν χαριτωθεί με τον όλο, προσωπικό Λόγο, ο οποίος κατοικεί εντός αυτών"''<ref>Αγουρίδης, ''Ο Χριστιανισμός...'', ό.π., σελ. 102.</ref>. Στο ίδιο θετικό προς τη [[φιλοσοφία]] πνεύμα, ο [[Αθηναγόρας]] θεωρούσε τον εαυτό του ''"χριστιανό φιλόσοφο"''<ref>Φλορόφσκυ Γεώργιος, ''Οι Βυζαντινοί Πατέρες του 5ου αιώνα'', Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 108.</ref> αν και ''"στην πραγματικότητα, φιλοσοφία και χριστιανική θεολογία έχουν κοινά προβλήματα, όχι κοινές λύσεις. Η αποκάλυψη είναι απολύτως αναγκαία για την επιβεβαίωση του ότι κάτι είναι αληθινό"''<ref>Αγουρίδης, ''Ο Χριστιανισμός...'', ό.π., σελ. 116-117.</ref>. Η αξία των αρχαίων φιλοσόφων είναι σχετική: ''"οι φιλόσοφοι δεν μπορούσαν να γνωρίσουν την πλήρη αλήθεια, αφού όσα ήξεραν εξ ιδίων τα έμαθαν. Η αληθινή σοφία προέρχεται από το Θεό"''<ref>Αγουρίδης, ''Ο Χριστιανισμός...'', ό.π., σελ. 116.</ref>.
Ο φιλόσοφος του δευτέρου αιώνα, Κέλσος, ''"είναι η πιο χαρακτηριστική περίπτωση θεωρητικής επιθέσεως κατά της χριστιανικής θεολογίας...Αφ' ενός μεν εστρέφετο κατά τής ουσίας του χριστιανικού κηρύγματος, το οποίο αξιολογούσε ως άμοιρο φιλοσοφικού λόγου και μεστό φανατισμού και δεισιδαιμονίας, αφ' ετέρου δε έβλεπε ότι η χριστιανική τοποθέτηση εστερείτο αναφοράς σε πραγματικά και αδιαμφισβήτητα γεγονότα"''<ref>Σκουτέρης, ''Ιστορία Δογμάτων'', ό.π., σελ. 218.</ref>.
Πως όμως θα μπορούσαν οι ''απολογητές'' να βρουν μια βάση συζήτησης με τα πρόσωπα του εθνικού κόσμου; Σαφώς, ''"το μόνον έδαφος συνεννοήσεως των πεπαιδευμένων ανδρών της εποχής"'' ήταν η ελληνική φιλοσοφία η οποία θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί ώστε να υπάρξει απάντηση, στην ιστορική ανάγκη της Εκκλησίας να έρθει σε γόνιμη επαφή με το περιβάλλον της<ref>Θεοδώρου, ''''Ιστορία των Δογμάτων...'', ό.π., σελ. 30.</ref>. Είναι όμως ''"λάθος να λέγεται ότι οι Απολογητές βοήθησαν στον «εξελληνισμό του Χριστιανισμού»"'' γιατί το μόνο που έκαναν ήταν να δουλέψουν ''"στα δεδομένα που είχαν"'' αξιοποιώντας ως εργαλείο την ελληνική φιλοσοφία, με μόνη ''"προοπτική να βοηθήσουν και να προβάλουν την αληθινή διδασκαλία της Εκκλησίας"''<ref>Σκουτέρης, ''Ιστορία Δογμάτων'', ό.π., σελ. 272.</ref>.
Ο π. [[Γεώργιος Φλορόφσκι]] παρατηρεί ότι ''"η ορολογία είναι ένα πρόβλημα για τους Απολογητές"'' καθώς ''"μπορεί να μην έχουν πάντα χρησιμοποιήσει ακριβή ορολογία"''<ref>Φλορόφσκυ, ''Οι Βυζαντινοί Πατέρες...'', ό.π., σελ. 158.</ref>. Αυτό δείχνει για ποιο λόγο οι Εκκλησιαστικοί Πατέρες πάντα έδιναν τόσο μεγάλη προσοχή στα προβλήματα ορολογίας αφού ''"η λέξη, οι όροι, οι φράσεις που δίνουν εξωτερική μορφή σε μια σκέψη, και η φραστική ακρίβεια είναι αναγκαία για την πλήρη έκφραση της διανοητικής συλλήψεως"''<ref>Φλορόφσκυ, ''Οι Βυζαντινοί Πατέρες...'', ό.π., σελ. 160.</ref>. Οι Απολογητές, στην προσπάθεια τους να δείξουν ότι η χριστιανική πίστη δεν είναι κάτι επικίνδυνο, αντίθετα μάλιστα σε πολλά σημεία συμπορεύεται με τα διδάγματα της φιλοσοφίας<ref>Σκουτέρης, ''Ιστορία Δογμάτων'', ό.π., σελ. 271.</ref>, αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν γλώσσα ανάλογη και κατηγορίες που ήταν οικείες στην ελληνική διανόηση<ref>Σκουτέρης, ''Ιστορία Δογμάτων'', ό.π., σελ. 270.</ref>. Παρουσίασαν με μεγαλύτερη έμφαση τον [[Χριστός|Χριστό]] ως μέγα νομοθέτη και διδάσκαλο, ''"του οποίου τα διδάγματα φωτίζουν και σώζουν τον άνθρωπον εκ της πλάνης και του ψεύδους"'' και ''"την χριστιανικήν θρησκείαν...ως την υγιά εκείνην μονοθεΐαν, η οποία δύναται να ικανοποιήσει τας βαθυτάτας θρησκευτικάς ανάγκας παντός υγιώς και ελλόγως σκεπτόμενου πνεύματος"''<ref>Θεοδώρου, ''''Ιστορία των Δογμάτων...'', ό.π., σελ. 117.</ref>. Άφησαν έτσι στη σκιά άλλα δόγματα όπως το χριστολογικό και το σωτηριολογικό, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι τα αγνοούσαν<ref>Θεοδώρου, ''''Ιστορία των Δογμάτων...'', ό.π., σελ. 32.</ref>. Παρά τον συγκεκριμένο απολογητικό σκοπό των συγγραμμάτων τους, ''"ο επίμονος ερευνητής των έργων τους"'' διακρίνει την ''"πίστη τους στο σταυρό, στο θάνατο και στην ανάσταση του Χριστού"''<ref>Σκουτέρης, ''Ιστορία Δογμάτων'', ό.π., σελ. 272.</ref> και την επιβεβαίωση ότι ο Χριστός «φύσει Θεός ων και άνθρωπος» όπως γράφει ο [[Μελίτων Σαρδέων]]<ref>Φλορόφσκυ, ''Οι Βυζαντινοί Πατέρες...'', ό.π., σελ. 121.</ref>.
Ασφαλώς, ''"η έμφαση που δίνουν οι Απολογητές στην ενότητα...του Θεού"'' ώστε ''"να προστατεύσουν τον μονοθεϊσμό"''<ref>Φλορόφσκυ, ''Οι Βυζαντινοί Πατέρες...'', ό.π., σελ. 160.</ref>, έναντι του [[Διαρχία|δυϊσμού]] των [[Γνωστικισμός|Γνωστικών]] και του πολυθεϊσμού των ειδωλολατρών<ref>Θεοδώρου, ''''Ιστορία των Δογμάτων...'', ό.π., σελ. 113.</ref>, ''"οδήγησε σε κάποια υπερβολική προσπάθεια να υπερασπιστούν τη θεϊκή μοναρχία και...έτειναν να μεταφέρουν το κέντρο της προσοχής τους από τη διάκριση του Πατρός, του Υιού, και του Αγίου Πνεύματος στην ενότητα του Θεού"'' με αποτέλεσμα να ''"κατηγορούνται συχνά ότι...«υπέτασσαν» τον Υιό και το Πνεύμα στον...Θεό Πατέρα"''<ref>Φλορόφσκυ, ''Οι Βυζαντινοί Πατέρες...'', ό.π., σελ. 160.</ref>. Ιδιαίτερα στο σημείο αυτό, διάφοροι μελετητές έθεσαν το ερώτημα αν τελικά η φιλοσοφούσα σκέψη είχε δυσμενείς επιδράσεις επί των απολογητών και τελικά έφθειρε το χριστιανικό δόγμα ανοίγοντας δρόμο προς τον [[αρειανισμός|αρειανισμό]] και τον [[μοναρχιανισμός|μοναρχιανισμό]]<ref>Σκουτέρης, ''Ιστορία Δογμάτων'', ό.π., σελ. 271.</ref>.
Στην πραγματικότητα, δεν θα έπρεπε να εκπλήσσει η απουσία αναλύσεων επάνω στην εσωτερική, αιώνια ύπαρξη του Θεού ''"ακριβώς γιατί αυτή δεν ήταν το κεντρικό σημείο του έργου τους, της αποστολής τους"'' που ήταν ο διάλογος με τον μή-Χριστιανικό κόσμο<ref>Φλορόφσκυ, ''Οι Βυζαντινοί Πατέρες...'', ό.π., σελ. 161.</ref>. Έπρεπε με κάποιον τρόπο να προσελκύσουν στην ''"εν Χριστώ θείαν άλήθειαν τους φιλοσοφικώς σκεπτόμενους αναγνώστας των"''<ref>Θεοδώρου, ''''Ιστορία των Δογμάτων...'', ό.π., σελ. 116.</ref>. Χρησιμοποποίησαν εκλεκτικά και με νηφαλιότητα την ελληνική φιλοσοφία, εισάγοντας έννοιες που θεωρούσαν σύμφωνες προς την πίστη τους (άσχετα αν το εγχείρημα δεν ήταν πάντα ακίνδυνο), απέρριπταν όμως και ''"επέκρινον ζωηρώς"'' τις ασύμβατες με τον [[χριστιανισμός|χριστιανισμό]] διδασκαλίες<ref>Θεοδώρου, ''''Ιστορία των Δογμάτων...'', ό.π.</ref>. Παρά τα προβλήματα στις διατυπώσεις τους, οι απολογητές ήταν ''"εκκλησιαστικοί άνδρες, με γνήσιο χριστιανικό φρόνημα, με την εμπειρία περί του εκκλησιαστικού μυστηρίου της σωτηρίας"''<ref>Αγουρίδης, ''Ο Χριστιανισμός...'', ό.π., σελ. 160.</ref>. Σταθερά αναφέρονται στην ''"«παράδοση», τον «κανόνα τής πίστεως», εκείνο που παραλήφθηκε και διαφυλάχθηκε, την «αρχική παρακαταθήκη»"'' της Εκκλησίας<ref>Φλορόφσκυ, ''Οι Βυζαντινοί Πατέρες...'', ό.π., σελ. 153.</ref>.
Το γεγονός ότι το θεολογικό σύστημα των Απολογητών δεν είχε κάτι το επιλήψιμο και αιρετικό, ''"δεικνύουν κυρίως η συνείδησις και η πράξις της Εκκλησίας, η οποία αποτελεί τον υπέρτατον κριτήν εις τα δογματικά της πίστεως ζητήματα. Η Εκκλησία ενθέρμως υπεδέχθη και υιοθέτησε την θεολογίαν των Απολογητών, τους οποίους πολυειδώς και ετίμησεν"'', εκτός βεβαίως από τα σημεία που έκρυβαν δογματικούς κινδύνους<ref>Θεοδώρου, ''''Ιστορία των Δογμάτων...'', ό.π., σελ. 118.</ref>. Αντιθέτως, ''"όπου αύτη είδεν αίρεσιν, εστράφη αμειλίκτως κατ' αυτής. Τοιουτοτρόπως τα Γνωστικά συστήματα, τα οποία οδήγησαν πράγματι εις νόθον εξελληνισμόν του Χριστιανισμού, κατεδίκασε...ομοίως κατεδίκασε τας αιρετικάς ακρότητας του Τατιανού...και τας αιρετικάς κακοδοξίας του Ωριγένους"'' και όσες περιπτώσεις γενικά νόθευσαν το χριστιανικό δόγμα διαμέσου της ελληνικής φιλοσοφίας<ref>Θεοδώρου, ''''Ιστορία των Δογμάτων...'', ό.π.</ref>.
==Η γραμματεία==
Τα αποσπάσματα της απολογητικής γραμματείας που διασώθηκαν είναι ελάχιστα,«''πλείστα δε αυτών δια κώδικος γραφέντος παραγγελία του Αρέθα''»<ref>Παναγιώτης Χρήστου, «Ελληνική Πατρολογία», Τόμος Β΄, σελίς 526</ref>. Παρόλα αυτά είναι ενδεικτικά περί της γραμματείας αυτών. Παρατηρείται επίσης ότι στην προσπάθεια να τα καταστήσουν αρεστά, τα προσάρμοσαν με λογοτεχνικό ένδυμα, όχι κατά βάση όμως το μέσο κοσμικό της εποχής. Οι πρώτοι απολογητές προερχόμενοι άλλωστε από την Αθήνα φαίνονται να έχουν ως πρότυπο την απολογία του Σωκράτη<ref>Παναγιώτης Χρήστου, «Ελληνική Πατρολογία», Τόμος Β΄, σελίς 526</ref>.
==Υποσημειώσεις==
<div style="font-size:85%; -moz-column-count:2; column-count:2;"><references/></div>
==Βιβλιογραφία==
*Ιωάννη Ζηζιούλα, «''Ελληνισμός και Χριστιανισμός''», Εκδόσεις Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2003.
*Παναγιώτη Χρήστου, «''Ελληνική Πατρολογία''», Τόμος Β΄, Εκδόσεις Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2005.
*Παναγιώτη Χρήστου, «''Εκκλησιαστική Γραμματολογία''», Τόμος Α΄, Εκδόσεις Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2005.
*Δημητρίου Τσάμη, «''Εκκλησιαστική Γραμματολογία''», Εκδόσεις Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2001
*Ανδρέα Θεοδώρου, «''Ιστορία των Δογμάτων''», Τόμος Α΄, Μέρος β΄, Εκδόσεις Γρηγόρης, Αθήνα 1977.
*Κωνσταντίνου Σκουτέρη, «''Ιστορία των Δογμάτων''», Τόμος Α΄, Αθήνα, 1998.
*Βλασίου Φειδά, «''Εκκλησιαστική Ιστορία''», Τόμος Α΄, Εκδόσεις Διήγηση, Αθήνα 2002.
*Σάββα Αγουρίδη, «''Ο Χριστιανισμός έναντι του Ιουδαϊσμού και του Ελληνισμού κατά το Β΄ μ.Χ. αιώνα''», Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997.
{{Απολογητές}}
[[Κατηγορία:Απολογητές|*]]
[[Κατηγορία:Ζωτικά Άρθρα|Α]]
[[en:Apologetics]]
