12.426
επεξεργασίες
Αλλαγές
→Ο σκοπός σύγκλησης της συνόδου
Από τη σύνοδο, πρέπει να αναφερθεί, πως δεν τηρήθηκαν πρακτικά, αλλά εκδόθηκε «''Τόμος''» <ref>Συνοδική επιστολή συνόδου Κωνσταντινουπόλεως το [[382]]</ref> πίστεως ο οποίος δε διασώζεται. Η αρχική πρόθεση του Θεοδόσιου κατά την κλήση, ήταν η συμμετοχή των ανατολικών επισκόπων, λόγω των διαστάσεων του εκκλησιαστικού ζητήματος στην ανατολή, ενώ εκφράζεται και η άποψη πως η δικαιοδοσία του - αυτοκράτορας της Ανατολής - δεν του επέτρεπε να κάνει αντίστοιχη κίνηση και στη Δύση, άποψη όμως, που δε βρίσκει ισχυρή απήχηση<ref> Παναγιώτης Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίς 40</ref>. Στη Δύση μάλιστα φαίνεται πως ήδη υπήρχαν αντιδράσεις, αφού δεν αναγνώριζαν τον επισκοπικό τίτλο του προεδρεύοντα Μελετίου<ref>Οι δυτικοί επίσκοποι συνδέονταν φιλικά με τον Πέτρο Αλεξανδρείας από την εποχή της εξορίας του στη Ρώμη και αναγνώριζαν αυτόν ως επίσκοπο Αλεξανδρείας και όχι τον Μελέτιο</ref>. Από μια άλλη μεριά, η μη συνεύρεση αρχικά δυτικών επισκόπων εντείνει την άποψη πως ο αρχικός ρόλος τη συνόδου, δεν ήταν η οικουμενικότητα, όπως τελικά κρίθηκε από την σύνοδο του [[382]], αλλά η λογική μιας ενδημούσας συνόδου, η οποία εξελίχθηκε σε οικουμενική. Αυτό άλλωστε προδίδεται από τη προσχώρηση στο β΄ μέρος της συνόδου [[Αίγυπτος|Αιγυπτίων]] και [[Ιλλυρία|Ιλλυριών]] επισκόπων και την αναγνώριση του «''Τόμου''» από του δυτικούς<ref>Εκκλ. Ιστορία Θεοδώρητος, 7,3/Σοζωμενός VII,7-9, HCG, II,37εξ</ref> ένα έτος αργότερα. Αν στόχος ήταν εξ αρχής η οικουμενικότητα θα θεωρείτο αδιανόητη η μη κλήση τους. Προς την ίδια κατεύθυνση, καταδεικνύεται η εκκρεμότητα της εκλογής του τοπικού επισκοπικού θρόνου της Κωνσταντινούπολης, θέμα το οποίο κρίνεται πως είχε αρχίσει να λαμβάνει σοβαρές διαστάσεις, όταν ο [[Πέτρος Αλεξανδρείας]] προέβη στην αντικανονική χειροτονία του [[Μάξιμος Κυνικός|Μαξίμου Κυνικού]]<ref>Εκκλ. Ιστορία Φιλοστοργίου, 9, 8-10/ Σωκράτους 4,14-15/Σοζωμενού 7,13/Θεοδώρητου 5,8</ref> , αλλά και με την όξυνση του προβλήματος με τον Μακεδόνιο και τις αυθαίρετες υπερόριες χειροτονίες του<ref>Εκκλ. Ιστορία Σωκράτους, 2,38</ref>.
== Η σύνθεση της συνόδου και οι εργασίες ==
[[Image:Council of Constantinople 381 BnF MS Gr510 fol355.jpg|thumb|300px|Απεικόνιση της συνόδου στην Κωνσταντινούπολη]]
Στη σύνοδο συμμετείχαν 150 ανατολικοί επίσκοποι, με δεσπόζουσες προσωπικότητες των [[Μελέτιος Α΄ Αντιοχείας|Αντιοχείας Μελέτιο]], [[Γρηγόριος Ναζιανζηνός|Γρηγόριο Ναζιανζηνό]], [[Νεκτάριος Κωνσταντινουπόλεως|Νεκτάριο Κωνσταντινουπόλεως]], [[Τιμόθεος Αλεξανδρείας|Τιμόθεο Αλεξανδρείας]], [[Κύριλλος Α΄ Ιεροσολύμων|Κύριλλο Ιεροσολύμων]], [[Αμφιλόχιος Ικονίου|Ικονίου Αμφιλόχιο]], [[Γρηγόριος Νύσσης|Γρηγόριο Νύσσης]], [[Διόδωρος Ταρσού|Ταρσού Διόδωρο]] κ.α.<ref>Εκκλ. Ιστορία Θεοδώρητου 7,2</ref>. Επίσης ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος, παραβρέθηκε στην εναρκτήρια συνεδρία<ref>Εκκλ. Ιστορία Θεοδώρητου, 7,3</ref>. Η σύνοδος όπως προαναφέρθηκε είχε διττό σκοπό, δηλαδή την επίτευξη επίλυσης βασικών άμεσων αναγκών της εκκλησίας, αλλά και την αντιμετώπιση δογματικών θεωριών. Ήδη από την εποχή της ανόδου του Θεοδοσίου στο θρόνο, είχε εκφραστεί η διάθεση για μία οικουμενική σύνοδο, η οποία θα διακήρυττε την ενότητα της εκκλησίας, την πίστη στο σύμβολο της Νίκαιας και θα αντιμετώπιζε τις κακοδοξίες. Πρωτοστάτης αυτής της κίνησης υπήρξε ο [[Βασίλειος Καισαρείας|Μέγας Βασίλειος]]<ref>Επιστολή 92</ref><ref>Εκκλ. Ιστορία Σωκράτους 5,8</ref> που από το [[372]] επιδίωξε, αν και για διάφορους λόγους δε κατέστη δυνατή η επιθυμία του, σύγκληση μεγάλης συνόδου. Θεολογικά η σύνοδος είχε προετοιμαστεί από τον Μελέτιο και τη σύνοδο των 153 επισκόπων το [[379]] στην Αντιόχεια, στην οποία είχε ήδη κατοχυρωθεί η Τριαδολογική θεολογία των Καππαδοκών πατέρων<ref>Μία Φύση, τρείς υποστάσεις, διαχωρισμός όρων ουσία και υπόσταση</ref>.
Αρχικά πρόεδρος της συνόδου ήταν ο Μελέτιος Αντιοχείας, ο οποίος απεβίωσε κατά τη διάρκεια των εργασιών. Πρώτο μέλημα της συνόδου όπως διαφαίνεται από τη σχετική γραμματεία<ref>PG 37,1176-1177/37,1268-1269/37,1410/37,1412</ref> ήταν η εκλογή του Γρηγορίου από τη Ναζιανζό, με τη σχετική προώθησή του από τον Μελέτιο. Κατά την ίδια περίοδο συντάχθηκαν και κανόνες, με σημαντικότερους τον πρώτο και τον τρίτο οι οποίοι δήλωναν την αμετακίνητη πίστη στο Σύμβολο της Νίκαιας και την απόδοση [[Τα Πρεσβεία τιμής των Εκκλησιών|πρώτων πρεσβειών τιμής]] στην εκκλησία της Κωνσταντινούπολης στην ανατολή και δεύτερα τη τάξη μετά τη Ρώμη. Ένα ακόμα θέμα που τέθηκε στη σύνοδο ήταν ο θρόνος της [[Αντιόχεια|Αντιοχείας]], λόγω του προβλήματος του [[Ευσταθιανό σχίσμα|Ευσταθιανού σχίσματος]]. Ο Μελέτιος προωθούσε την άποψη πως για να γεφυρωθεί το χάσμα έπρεπε να μην εκλεγεί νέος [[Επίσκοπος|επίσκοπος]] σε περίπτωση θανάτου ενός εκ των δύο. Ο ίδιος όμως απεβίωσε πριν το τέλος της συνόδου και ενώ ο Γρηγόριος προωθούσε το αίτημά του, συνάντησε ισχυρές αντιδράσεις που δεν επέτρεψαν την προωθούμενη λύση, εντείνοντας το πρόβλημα. Τελικά τοποθετήθηκε στη θέση αυτή ο [[Φλαβιανός Αντιοχείας|Φλαβιανός]], με αποτέλεσμα τις μετέπειτα έντονες αντιδράσεις των δυτικών επισκόπων, που δεν τον αναγνώρισαν. Σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις διαδραμάτισε ο Διόδωρος Ταρσού, ο οποίος είχε και σοβαρές θεολογικές διαφωνίες προς τον Γρηγόριο, όπως αποδείχθηκε από τις απόψεις που εξέφρασαν στο λεγόμενο χριστολογικό ζήτημα. Αποτέλεσμα ήταν να παραιτηθεί ο Γρηγόριος λόγω των αντιδράσεων από τη μερίδα των επισκόπων που δεν συμφωνούσαν με τη διαλλακτική τακτική του, αλλά και τους ψιθύρους περί αντικανονικής χειροτονίας του (μεταθετό)<ref>Ιωάννη Καρμίρη, Η εκκλησιολογία του αγίου Γρηγορίου Θεολόγου, Αθήνα, 1960, σελίδα 30/1, 38</ref>, παρά την αντίθεση του Θεοδοσίου<ref>Εκκλ. Ιστορία Σοζωμενού 7,7</ref>. Στη θέση του προωθήθηκε ο Νεκτάριος υπό την ισχυρή επιρροή του Διοδώρου Ταρσού, με αποτέλεσμα η σύνοδος να εκκινήσει με πρόεδρο τον Μελέτιο, να εκτελέσει εργασίες με τον Γρηγόριο και να κλείσει με τον Νεκτάριο<ref>Εκκλησιαστική Ιστορία Θεοδώρητου 7,2</ref>. Οι εργασίες διήρκεσαν από το Μάιο μέχρι τις 30 Ιουλίου του [[381]]. Το δεύτερο μέρος τη συνόδου, απαιτούσε υποχρεωτικά μεγαλύτερη σύνθεση συνέδρων ειδάλλως αδυνατούσε να εφαρμόσει στην πράξη συγκεκριμένες εκκλησιαστικές διαδικασίες, οι οποίες μπορούσαν να τεθούν σε εφαρμογή μετά τη συμμετοχή στη σύνοδο των επισκόπων Ιλλυρικού και Αιγύπτου. Τις αποφάσεις προσυπέγραψαν ένα έτος αργότερα οι δυτικοί<ref>Εκκλ. Ιστορία Θεοδώρητος, 7,3/Σοζωμενός VII,7-9, HCG, II,37εξ</ref> μετά από σύνοδο στη [[Ρώμη]]. Σε αυτή τη σύνοδο, προσκάλεσαν και τους ανατολικούς επισκόπους, οι οποίοι δε θεώρησαν σκόπιμο να παραστούν. Αντ’αυτού, σε νέα σύνοδο, όπως προαναφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, εξέδωσαν «τόμο» με την πίστη των ''ρν΄ πατέρων'', χαρακτηρίζοντας τη σύνοδο οικουμενική, την οποία και αποδέχτηκαν τελικά οι συγκληθέντες δυτικοί επίσκοποι στη [[Ρώμη]].
== Το κανονικό-διοικητικό έργο της συνόδου ==
=== Εισαγωγή ===
Το κανονικό έργο της συνόδου, λόγω της μη τήρησης πρακτικών, προκάλεσε αρκετές συγχύσεις σε ότι αφορά την έκταση και το περιεχόμενο των κανόνων της συνόδου. Σκοπός ήταν η εφαρμογή των κανονικών διατάξεων σε όλο το σώμα της εκκλησίας ακόμα και των αιρετικών, γι αυτό προσεκλήθησαν οι φορείς των ήπιων ετερόδοξων προσεγγίσεων των [[Μακεδονιανοί|Μακεδονιανών]], [[Απολλιναρισμός|Απολιναριστών]], αλλά και [[Αρειανισμός|Αρειανοί]] (οι οποίοι όμως δε προσήλθαν), όχι ως μέλη, αλλά με στόχο την ερμηνεία των αποφάσεων, ώστε να μην αποχωρίζεται το κανονικό έργο από το θεολογική ερμηνεία του. Χαρακτηριστικά στην επιστολή των μελών της συνόδου προς τον Θεοδόσιο<ref>Mansi 3,557</ref> καταγράφεται με σαφήνεια το κανονικό έργο της συνόδου που ήταν:<br>
α. ανανέωση της κοινωνίας των μελών της<br>
β. διατύπωση σύντομων όρων για την επικύρωση της πίστης της Νίκαιας<br>
γ. αναθεματισμός αιρετικών παρεκκλίσεων<br>
δ. ψήφιση ορισμένων κανόνων προς τη σχετική τάξη της εκκλησίας<ref>Mansi 3,557</ref>.<br>
Οι αποφάσεις των κανόνων της συνόδου κατοχυρώθηκαν με αυτοκρατορικό διάταγμα<ref>Codex Theod.,XVI,1,1-3.5,1.6.7.8.13-18 κ.α.</ref>.
Οι αριθμός των κανόνων που αποδίδονται σήμερα στην β΄ οικουμενική σύνοδο είναι επτά (7), αλλά αμφισβητείται από τη θεολογική έρευνα. Αυτό διότι οι αρχαίες λατινικές συλλογές διατηρούν 4 κανόνες, το Συνοδικό της συνόδου τρεις<ref>Mansi VII,445</ref>, οι εκκλησιαστικοί ιστορικοί του [[5ος αιώνας|5ου αιώνα]] αναφέρουν τέσσερις, o [[Ιωάννης Σχολαστικός]] αποδίδει 6 τον [[6ος αιώνας|6ο αιώνα]], ενώ οι μεταγενέστεροι ιστορικοί και κανονολόγοι αποδίδουν επτά<ref>Ζωναράς, Βαλσάμων, Αριστηνός</ref>. Σύμφωνα με τη σημερινή επικρατούσα άποψη οι κανόνες 5 και 6 είναι μεταγενέστεροι, δηλαδή της εν Κωνσταντινούπολη συνόδου του [[382]], ενώ ο 7ος θεωρείται απόσπασμα επιστολής της [[Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης|εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως]] προς τον [[Μαρτύριος Αντιόχειας|Μαρτύριο Αντιοχείας]]<ref>Hefele-Leclereq,Hist. Des Conciles, II, 1, 18 κεξ</ref>. Κατά άλλη άποψη οι κανόνες 5, 6, 7 είναι κανόνες της οικουμενικής συνόδου ενσωματωμένοι στους πρώτους 4, οι οποίοι διασπάστηκαν σε μεταγενέστερες συλλογές, αφού ο 5ος κανόνας σχετίζεται με συζητήσεις της συνόδου για ειρήνευση στην εκκλησία της Αντιόχειας, ο 6ος σχετίζεται με το 2ο και ο 7ος είναι σχετικός με τον 1ο κανόνα.
Εν κατακλείδι οι κανόνες μπορούν να διαχωριστούν σε δύο κατηγορίες. Σε αυτούς που αποσκοπούσαν στην αποκατάσταση της ενότητας στην εκκλησία με βάση την ορθή πίστη δηλαδή ο 1, 5, 6 (α), 7 και σε αυτούς που διασφαλίζουν την ενότητα με βάση τη κανονική τάξη και ανήκουν οι υπόλοιποι κανόνες.
=== Συνοπτική παράθεση και ερμηνεία Ιερών Κανόνων ===
'''Κανών Α΄''': Κυρώνει την πίστη των πατέρων της Νίκαιας και αναθεματίζει τις αναφυόμενες [[Αίρεση|αιρέσεις]]. Σκοπός του κανόνος είναι να διακηρύξει τη σταθερότητα στην πίστη της [[Πρώτη Σύνοδος της Νίκαιας|Α΄ Οικουμενικής συνόδου]], να διακηρύξει πως κάθε αθέτηση του συμβόλου της αποτελεί αιρετική δοξασία. Τέλος αναθεματίζει δεδομένες ετερόδοξες ομολογίες (Ευνομοιανοί, Ημιαρειανοί, Πνευματομάχοι κ.α.).
'''Κανών Β΄''': Απαγορεύει κάθε υπερόρια επέμβαση σε αλλότριες εκκλησιαστικές διοικήσεις. Κατά το παρελθόν στα εκκλησιαστικά πράγματα οι υπερόριες χειροτονίες συνέβαιναν λόγω των διωγμών<ref>Εκκλ. Ιστορία Σωκράτης 5, 8</ref>, με σκοπό την διοικητική οικονομία του ποιμνίου, όπως κατά τους αποστολικούς κανόνες ορίζετο<ref>Αποστολικοί κανόνες λδ΄, λε΄</ref>. Επειδή όμως παρατηρήθηκαν υπερόριες χειροτονίες (Πέτρος Αλεξανδρείας - Μάξιμος Κυνικός), οι οποίες στόχο είχαν προώθηση προσωπικών συμφερόντων, ορίστηκε κατά το παράδειγμα του 6ου κανόνος της Α΄ Οικουμενικής συνόδου, πως επίσκοπος δε μπορεί να χειροτονηθεί κάποιος χωρίς την συγκατάβαση της επαρχιακής συνόδου.
'''Κανών Γ΄''': Αποδίδει στην Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως τα δεύτερα σε τάξη [[Πρεσβεία τιμής των Εκκλησιών|Πρεσβεία τιμής]]. Αποδίδεται μάλιστα στην Κωνσταντινούπολη η ονομασία ''Νέα Ρώμη''. Η παρουσία αυτού του κανόνος είναι πραγματικά πολύ σημαντική γιατί δημιουργήθηκαν περί αυτής σημαντικές ερμηνευτικές αποκλίσεις, ιδίως δε από τους Λατίνους θεολόγους και αυτό γιατί θεωρήθηκε ως κλίμακα εξουσίας στην εκκλησιαστική διοικητική τάξη. Σύμφωνα όμως με το [[Πηδάλιον]] αυτός ο κανόνας «''δηλοί ισότητα τιμής, και τάξιν…όχι δεύτερον τη τιμή, αλλά τη τάξη της τιμής...καθώς αδύνατο είναι να ευρεθούν δύο τινά ίσα όντα''»<ref> Νικοδήμου Αγιορείτου, Πηδάλιον, σελίς 158</ref>.
'''Κανών Δ΄''': Ορίζει τη χειροτονία του Πέτρου Κυνικού αντικανονική, καθώς και τις χειροτονίες που διενήργησε.
'''Κανών Ε΄''': Κυρώνει τον τόμο πίστεως των δυτικών. Σύμφωνα με τον [[Νικόδημος ο Αγιορείτης|Νικόδημο Αγιορείτη]], ο κανόνας αυτός είναι ειδικός και μερικός<ref> Νικοδήμου Αγιορείτου, Πηδάλιον, σελίς 159</ref>. Έτσι επί της ουσίας κυρώνεται το σύμβολο της πίστης της Νίκαιας, αλλά και η τριαδολογία των Καππαδοκών πατέρων, όπως αυτή εκφράστηκε στον τόμο της εν λόγω συνόδου.
'''Κανών ΣΤ'''΄: Αποτελεί συμπλήρωση της δευτέρας κανονικής διατάξεως της συνόδου που ως σκοπό έχει να ορίσει ένα πλαίσιο περί των κατηγοριών κατά [[Επίσκοπος|επισκόπων]]. Ορίζει πως αν είναι ιδιωτική η καταγγελία για χρηματισμό ή πλεονεξία τότε να μην εξετάζεται το θρήσκευμα του κατηγορούντος, αν όμως κατηγορείται για έγκλημα ή ιεροσυλία, να εξετάζεται η δογματική πεποίθηση, αλλά και αν οι κατήγοροι έχουν επίσης κατηγορηθεί στο παρελθόν και έχουν απαλλάξει τον εαυτό τους από κάθε αμφιβολία. Ορίζει επίσης πως οι κατηγορίες πρέπει να εμφανίζονται ενώπιον τοπικής συνόδου και να λαμβάνεται εκεί η απόφαση.
'''Κανών Ζ΄''': Καθορίζει τον τρόπο εισαγωγής των επιστρεφόντων στην εκκλησία αιρετικών. Αυτοί για να εισέλθουν στην εκκλησία πρέπει να παραδώσουν Λίβελλο πίστης. Οι Αρειανοί, Μακεδονιανοί, Απολλιναριστές ορίζονται να μην αναβαπτισθούν, αλλά να μετέχουν εκ νέου του χρίσματος, ενώ [[Μοντανισμός|Μοντανιστές]], Ευνομιανοί, [[Μοναρχιανισμός|Σαβελλιανοί]] να αναβαπτιστούν λόγω της άκυρης τέλεσης του αρχικού μυστηρίου.
