Ελεγκτές, renameuser, Διαχειριστές
4.720
επεξεργασίες
Αλλαγές
→Χώρος
==Χώρος==
===Πρωτοβυζαντινή περίοδος===
Οι πρώτοι αιώνες της βυζαντινής ιστορίας, η λεγόμενη ''"πρωτοβυζαντινή περίοδος"'' (4ος-6ος αι.), θεωρείται η τελευταία φάση της ρωμαϊκής ιστορίας και η περίοδος του σχηματισμού της νέας αυτοκρατορίας. Η βυζαντινή αυτοκρατορία ως συνέχεια της ρωμαϊκής ήταν φυσικό να κληρονομήσει τον γεωγραφικό χώρο όπου έδρασε εκείνη. Στην πραγματικότητα, η προσπάθεια για την αποκατάσταση του "ρωμαϊκού κράτους" στα παλαιά του σύνορα, παρέμεινε θεμελιώδης αξία της βυζαντινής ιδεολογίας. Η προσήλωση σ' αυτήν ή, αντίθετα, η εγκατάλειψή της, διαίρεσε πολλές φορές τον πολιτικό κόσμο και τον λαό του Βυζαντίου και προσανατόλισε τη βυζαντινή [[διπλωματία]].
Από τα τέλη του 3ου αιώνα η [[Ρωμαϊκή αυτοκρατορία]] είχε διαιρεθεί σε τέσσερεις μεγάλες γεωγραφικές και διοικητικές περιφέρειες, που ονομάζονταν ''Υπαρχίες'':
:1. ''Υπαρχία Ανατολής'', που περιλάμβανε νοτιοανατολικές περιοχές της σημερινής [[Βουλγαρία|Βουλγαρίας]], τη [[Θράκη]], ολόκληρη την [[Τουρκία]], τη [[Συρία]], το [[Ισραήλ]] και την [[Ιορδανία]], τη βόρεια [[Αίγυπτος|Αίγυπτο]] και το τμήμα της [[Λιβύη|Λιβύης]] που βρίσκεται απένταντι από την Ελλάδα.
:2. ''Υπαρχία Ιλλυρικού'', που περιλάμβανε τη σημερινή Π.Γ.Δ.Μ., τη [[Γιουγκοσλαβία]], την [[Αλβανία]], σχεδόν όλη την [[Ελλάδα]] και το δυτικό τμήμα της [[Βουλγαρία|Βουλγαρίας]].
:3. ''Υπαρχία Ιταλίας-Αφρικής'', που περιλάμβανε δυτικά τμήματα της σημερινής [[Βοσνία|Βοσνίας]], [[Κροατία|Κροατίας]] και [[Ουγγαρία|Ουγγαρίας]], τη [[Σλοβενία]], την [[Αυστρία]], την [[Ελβετία]], την [[Ιταλία]] και τις βόρειες περιοχές της [[Αλγερία|Αλγερίας]], της [[Τυνησία|Τυνησίας]] και του μεγαλύτερου μέρους της Λιβύης.
:4. ''Υπαρχία Γαλατίας'', που περιλάμβανε το νότιο μισό του σημερινού [[Ηνωμένο Βασίλειο|Ηνωμένου Βασιλείου]], τη [[Γαλλία]] και το [[Βέλγιο]], την [[Ιβηρική Χερσόνησος|Ιβηρική Χερσόνησο]] και τμήμα του [[Μαρόκο|Μαρόκου]] που βρίσκεται νότια της Ιβηρικής Χερσονήσου.
Κατά τη διάρκεια της πρώτης αυτής περιόδου της Βυζαντινής ιστορίας σημαντικά γεγονότα συνέβησαν που επηρέασαν τη [[γεωγραφία]] του Βυζαντίου:
* Η μετάθεση της πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη.
* Ο χωρισμός του ρωμαϊκού κράτους σε Ανατολικό και Δυτικό από τον [[Θεοδόσιος Α'|Θεοδόσιο]].
* Η διάλυση του Δυτικού τμήματος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
* Η ταύτιση της αυτοκρατορίας με το ανατολικό τμήμα της.
Η διαίρεση της αυτοκρατορίας από τον [[Θεοδόσιος Α'|Θεοδόσιο Α']] το 395 ήταν οριστική, με την έννοια ότι, στο έξης, το ανατολικό τμήμα που περιλάμβανε τις υπαρχίες ''"Ανατολής"'' και ''"Ιλλυρικού"'' και δόθηκε στον 17χρονο γιο του [[Αρκάδιος|Αρκάδιο]] και το δυτικό κράτος που περιλάμβανε τις υπαρχίες ''"Ιταλίας-Αφρικής"'' και ''"Γαλατίας"'' και δόθηκε στον 11χρονο γιο του [[Ονώριος|Ονώριο]], δεν επρόκειτο ποτέ πια να ενωθούν σε ένα σύνολο, με εξαίρεση την περίοδο της βασιλείας του [[Ιουστινιανός Α'|Ιουστινιανού]].
Έτσι μοιρασμένη η ρωμαϊκή αυτοκρατορία αντιμετώπισε ως τα τέλη του 5ου αι. τις επιθέσεις γερμανικών και άλλων φύλων, τα οποία είχαν αρχίσει ήδη από τον 3ο αιώνα να εισδύουν στην [[Ευρώπη]]. Η έκβαση αυτού του αγώνα ήταν διαφορετική για τα δύο τμήματα της αυτοκρατορίας, και το έτος 476 σημαδεύει την οριστική πτώση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους, την ίδια στιγμή που η οικονομικά ισχυρότερη Ανατολή γνώριζε μια περίοδο σχετικής ισορροπίας, εσωτερικής και εξωτερικής.
Μεγάλη προσπάθεια για να ανακτηθεί το χαμένο έδαφος κατέβαλε ο αυτοκράτορας [[Ιουστινιανός Α'|Ιουστινιανός]] (527-565). Η εξωτερική πολιτική του ήταν σύμφωνη με τη ρωμαϊκή παράδοση και πολύ φιλόδοξη, αλλά ξεπερνούσε τις δυνατότητες του κράτους. Αν και το Βυζάντιο, μετά την ανάκτηση δυτικών περιοχών, περιελάμβανε πλέον την παλαιά υπαρχία ''Ιταλίας-Αφρικής'' καθώς και ένα μικρό τμήμα στα νότια της Ιβηρικής χερσονήσου, οι πόλεμοί του σε Δύση και Ανατολή απογύμνωσαν τις ευρωπαϊκές επαρχίες από στρατεύματα και άδειασαν τα κρατικά ταμεία. Η κατάσταση αυτή εξασθένισε τη διεθνή θέση του Βυζαντίου και είχε ολέθριες επιπτώσεις στην εδαφική ακεραιότητα του κράτους επί των διαδόχων του.
===Μεσοβυζαντινή περίοδος===
Στη λεγόμενη ''"Μεσοβυζαντινή περίοδο"'', κατά τον 6ο και 7ο αιώνα, οι εγκαταστάσεις των εχθρών στα βυζαντινά εδάφη αλλάζουν και πάλι τη γεωγραφική όψη της αυτοκρατορίας. Οι [[Λογγοβάρδοι]] εισβάλλουν και εγκαθίστανται στη βόρεια [[Ιταλία]] και οι [[Σλάβοι]] στη βορειοδυτική και βόρεια βαλκανική περιοχή. Το κράτος υφίσταται πολύ βαριές εδαφικές απώλειες και το έτος 642 με την αποχώρηση του βυζαντινού στόλου από την [[Αλεξάνδρεια]], οριστικοποιείται η απώλεια των πέρα από τη [[Μικρά Ασία]] ανατολικών επαρχιών, της ελληνιστικής Ανατολής, κάτω από την πίεση της κατακτητικής ορμής των [[Άραβες|Αράβων]] που αποσπούν τη [[Συρία]], την [[Παλαιστίνη]], την [[Αίγυπτος|Αίγυπτο]] και τις βορειοαφρικανικές περιοχές της αυτοκρατορίας.
Οι αμφίρροποι αγώνες του 8ου και του 9ου αιώνα, έφεραν ελάχιστες μόνο αλλαγές στην εδαφική όψη του κράτους, όμως επί [[Μακεδονική δυναστεία|Μακεδονικής δυναστείας]], στα χρόνια των τελευταίων Μακεδόνων, η αυτοκρατορία πέτυχε σημαντικές επεκτάσεις στην ανατολή και μικρότερες στη δύση. Οι επικές νίκες του [[Νικηφόρος Β' Φωκάς|Νικηφόρου Φωκά]], του [[Ιωάννης Τσιμισκής|Ιωάννη Τσιμισκή]] και του [[Βασίλειος Β'|Βασιλείου Β’]] ανέκτησαν την [[Κρήτη]], την [[Κύπρος|Κύπρο]], τις πόλεις της [[Κιλικία|Κιλικίας]] και τμήματα της [[Συρία|Συρίας]] και της [[Παλαιστίνη|Παλαιστίνης]]. Η ανάκτηση όλων των παλαιών ρωμαϊκών εδαφών της [[Εγγύς Ανατολή|Εγγύς Ανατολής]] ήταν ο απώτερος σκοπός των εκστρατειών τους. Επί Βασιλείου Β' του Βουλγαροκτόνου, η [[Βουλγαρία]] υποτάχθηκε πλήρως και τα σύνορα του Βυζαντίου έφτασαν και πάλι στον [[Δούναβης|Δούναβη]], χωρίς βέβαια, ακόμη και τότε, να πλησιάσουν τα σύνορα που είχε το κράτος επί της ιουστινιάνειας ''"ανακτήσεως"'' (''reconquista'').
===Υστεροβυζαντινή περίοδος===
Οι σπουδαίες εδαφικές κατακτήσεις επί ''Μακεδονικής δυναστείας'', αποτέλεσαν ένα κατόρθωμα που αποδείχτηκε βραχύβιο. Το έτος 1071, έτος της μεγάλης ήττας του βυζαντινού στρατού από τους [[Σελτζούκοι Τούρκοι|Σελτζούκους Τούρκους]] στο [[Ματζικέρτ]] της [[Αρμενίας|Αρμενίας]], είχε ως αποτέλεσμα να χάσει το Βυζάντιο το μεγαλύτερο μέρος της Μικρας Ασίας, και τη Βάρη (''Μπάρι'') από τους [[Νορμανδοί|Νορμανδούς]], που σήμανε την απώλεια και του τελευταίου βυζαντινού ερείσματος στην [[Ιταλία]]. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, [[Μάχη του Μαντζικέρτ|η ήττα του Ματζικέρτ]] ήταν η ''"θανάσιμη στιγμή της Μεγάλης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας"''<ref>Vasiliev ό.π., σελ. 442</ref> και υπήρξε ένα ισχυρό χτύπημα για την κυριαρχία του Βυζαντίου στην [[Μικρά Ασία]], η οποία αποτελούσε το σπουδαιότερο τμήμα της Αυτοκρατορίας. Η Αρμενία και η [[Καππαδοκία]], οι επαρχίες, από τις οποίες προήλθαν τόσοι περίφημοι Αυτοκράτορες και πολεμιστές, χάθηκαν για πάντα.
Μέσα στα νέα, πιο περιορισμένα, όριά της, η αυτοκρατορία δέχθηκε τα χτυπήματα των [[Σταυροφορίες|Σταυροφοριών]] με αποκορύφωμα την Άλωση της [[Κωνσταντινούπολη|Κωνσταντινουπόλεως]] από τους Λατίνους το 1204.
Η περίοδος των ''Παλαιολόγων'' (1258-1453) που ακολουθεί, χαρακτηρίζεται από αποδυνάμωση και μείωση της εδαφικής εκτάσεως της αυτοκρατορίας, που οφείλεται κυρίως στις κατακτήσεις των [[Οθωμανοί Τούρκοι|Οθωμανών Τούρκων]], πρώτα στη Μικρά Ασία και στη συνέχεια στη χερσόνησο του [[Αίμος|Αίμου]]. Την ίδια περίοδο, σε πολλές περιοχές συνεχίζεται η λατινοκρατία, ενώ στην [[Ήπειρος|Ήπειρο]] και στην [[Τραπεζούντα]], διατηρούνται ανεξάρτητα από την [[Κωνσταντινούπολη]] κράτη.
Στις αρχές του 14ου αιώνα, το Βυζάντιο έχει χάσει τη Μικρά Ασία, στα μέσα του ίδιου αιώνα περιορίζεται στην Ανατολική [[Μακεδονία]] και τη [[Θράκη]] και στις αρχές του 15ου αιώνα στην περιοχή της ''Πόλης'' και σε κάποιες κτήσεις στα νησιά του [[Αιγαίο|Αιγαίου]] και στο λεγόμενο [[Δεσποτάτο του Μυστρά]].
Η [[Άλωση της Κωνσταντινούπολης]] από τους Τούρκους του [[Μωάμεθ Β']] στις 29 Μαΐου του 1453, ήρθε μετά από μία μακρόχρονη επιθανάτια αγωνία, την οποία ακολούθησε η τελική καταστροφή. Η ''Πόλη'' γίνεται πλέον πρωτεύουσα της [[Οθωμανική αυτοκρατορία|Οθωμανικής αυτοκρατορίας]] και το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας είναι γεγονός.
==Χρόνος==
Κάθε χρονική τομή και κάθε χρονικός περιορισμός της ιστορικής εξέλιξης, που στην πραγματικότητα είναι αδιάκοπη, αποτελούν συμβατικές οροθεσίες οι οποίες δεν βρίσκουν πάντα σύμφωνους όλους τους ερευνητές. Έτσι και τα χρονικά όρια που έχουν γίνει αποδεκτά για τη βυζαντινή ιστορία είναι συμβατικά, βοηθούν όμως στην κατανόηση της σημασίας παραγόντων και γεγονότων, στους οποίους βασίζονται οι διάφορες αντιμαχόμενες θέσεις.
Αν και όλοι σχεδόν συμφωνούν ότι η Βυζαντινή ιστορία τελειώνει με την πτώση της ''Πόλης'' το 1453, συχνά θεωρήθηκε ως αφετηρία για τη βυζαντινή χρονολογία ο θρίαμβος του Χριστιανισμού το 392, όταν δηλαδή ο [[Θεοδόσιος Α']] έθεσε εκτός νόμου τις αρχαίες λατρείες. Αν όμως λάβουμε υπόψη ότι η αρχαία θρησκεία επέζησε τουλάχιστον ως την εποχή του [[Ιουστινιανός Α'|Ιουστινιανού]] και κατόπιν αντικαταστάθηκε από την εθνική θρησκεία των λαών που εγκαταστάθηκαν στα βυζαντινά εδάφη, βλέπουμε ότι η χρονολογία αυτή έχει δυσκολίες ως προς την εδραίωσή της. Κείμενα του 10ου αι. αναφέρουν μη [[Χριστιανισμός|χριστιανούς]] [[Σλάβοι|σλαβικής]] καταγωγής εγκατεστημένους στη βυζαντινή Ελλάδα, οργανωμένους σε αυτόνομες κοινότητες, υπό τοπικούς αρχηγούς της ίδιας εθνικής προελεύσεως και σχεδόν ανεξάρτητους από την αυτοκρατορική επαρχιακή διοίκηση της περιοχής. Μάλιστα, συχνά αποτέλεσαν επικίνδυνες εστίες εξεγέρσεως κατά της αυτοκρατορικής εξουσίας, κυρίως στην περιοχή της [[Θεσσαλονίκη|Θεσσαλονίκης]] και στην [[Πελοπόννησος|Πελοπόννησο]].
Άλλοι ιστορικοί, θεωρούν αρχή της ιστορίας του Βυζαντίου την εποχή που ακολουθεί το θάνατο του ''Θεοδοσίου'' (395)· το κράτος διαιρείται σε ανατολικό και δυτικό. Κατά τον ίδιο τρόπο, αναζητείται σταθερό ορόσημο στη διάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους· καταλληλότερη το 476, χρονολογία όπου η "Χριστιανική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία" μένει μόνη της. Άλλοι τοποθετούν την αρχή της ιστορίας του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους στα 610, όταν ανεβαίνει στο θρόνο ο [[Ηράκλειος]], άλλοι στα 717, όταν ανεβαίνει στην εξουσία η [[δυναστεία των Ισαύρων]] και άλλοι στα 284, όταν ο [[Διοκλητιανός]], βάζει τις βάσεις για την οργάνωση του νέου κράτους.
O καθηγητής [[Άρνολντ Τόινμπι]] ([http://en.wikipedia.org/wiki/Arnold_J._Toynbee Arnold Toynbee] 1889–1975) υποστήριξε ότι η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία έσβησε κατά τα τελευταία χρόνια του 6ου αιώνα και μια νέα αυτοκρατορία αναπτύχθηκε ως απάντηση της [[Χριστιανισμός|χριστιανικής]] Ανατολής στην απειλή των μουσουλμάνων. Από την άλλη, ο Βρετανός κλασικός φιλόλογος και ιστορικός [[Τζων Μπάγκνελ Μπιούρυ]] ([http://en.wikipedia.org/wiki/John_Bagnell_Bury John Bagnell Bury] 1861–1927) αρνήθηκε ότι το Βυζάντιο γνώρισε ποτέ γενέθλια ημέρα. Υποστήριξε ότι ''"η Βυζαντινή αυτοκρατορία με δική της υπόσταση ουδέποτε υπήρξε, η ρωμαϊκή αυτοκρατορία δεν έληξε μέχρι το 1453 <ref>J. Β. Bury, ''A History of the Later Roman Empire'', τόμ. 1 {London: Macmillan, 1889), σελ. V</ref>"''
Κάθε μία από τις παραπάνω απόψεις, παρουσιάζει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Όσοι πάντως πιστεύουν ότι η βυζαντινή ιστορία αρχίζει απ' τη μονοκρατορία του [[Κωνσταντίνος Α' ο Μέγας |Μεγάλου Κωνσταντίνου]] και τη θεμελίωση της [[Κωνσταντινούπολη|Κωνσταντινούπολης]] το 324 (ή από τα επίσημα εγκαίνια της το 330), θεωρούν ότι η χρονολογία αυτή εμπεριέχει γεγονότα-ορόσημα για το βυζαντινό κράτος:
:''α)'' μετάθεση του κέντρου βάρους από τη Δύση στην Ανατολή,
:''β)'' ανοχή και αργότερα αναγνώριση της ισοτιμίας του [[Χριστιανισμός|Χριστιανισμού]], με τις άλλες θρησκείες,
:''γ)'' επίδραση των χριστιανικών αρχών στη νομοθεσία και γενικά στις κρατικές εκδηλώσεις,
:''δ)'' μεταφορά της πρωτεύουσας του κράτους σε σφαίρα επιρροής άλλης γλώσσας, της ελληνικής,
:''ε)'' πραγματοποίηση μεγάλων μεταρρυθμίσεων και αλλαγών στην κρατική και κοινωνική ζωή της αυτοκρατορίας.
==Λαός==
Κατά τους πρώτους αιώνες της ιστορικής πορείας της, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία αποτελούσε ένα υπερεθνικό, οικουμενικό κράτος που περιλάμβανε όλον τον πολιτισμένο, τότε, κόσμο. Στην τεράστια επικράτεια της, η οποία απλωνόταν σε τρεις ηπείρους, συμβίωναν [[Έλληνες]] και εξελληνισμένοι λαοί, [[Ρώμη|Ρωμαίοι]], [[Αρμενία|Αρμένιοι]], [[Συρία|Σύριοι]], [[Αίγυπτος|Αιγύπτιοι]] και [[Ιουδαίοι]], υπολείμματα παλαιών μικρασιατικών λαών ([[Ίσαυροι]], [[Φρύγες]], [[Καππαδόκες]]), [[Ιλλυριοί]] και [[Θράκες]] στη Χερσόνησο του [[Αίμος|Αίμου]], καθώς επίσης υπολείμματα νεώτερων εποικισμών [[Γαλάτες|Γαλατών]] και [[Γότθοι|Γότθων]].
Ήδη από την εποχή των Ρωμαίων υπήρχαν επιγαμίες μεταξύ των λαών, άλλωστε και πολύ νωρίτερα ο [[Μέγας Αλέξανδρος|Μέγας Αλέξανδρος]] ενθάρρυνε τις επιγαμίες στις κατακτήσεις του. Κατά τον [[Στήβεν Ράνσιμαν]] <ref>Στήβεν Ράνσιμαν, ''Βυζαντινός Πολιτισμός'', μτφρ. Δέσποινας Δετζώρτζη, (Αθήνα: Γαλαξίας-Ερμείας, 1969), σελ. 202 κ.εξ.</ref> ο αυτοκράτορας [[Αρκάδιος]] ήταν [[Ισπανία|ισπανικής]] καταγωγής, ενώ [[Αρμενία|αρμενικής]] καταγωγής ήταν ο στρατηγός του Ιουστινιανού [[Ναρσής]] και οι αυτοκράτορες [[Λέων Ε'|Λέων ο Ε']], [[Βασίλειος Α'|Βασίλειος ο Α']], [[Ιωάννης Τσιμισκής|Ιωάννης Α' Τσιμισκής]], [[Ρωμανός Α'|Ρωμανός ο Α']]. Ο αυτοκράτορας [[Νικηφόρος Α'|Νικηφόρος ο Α']] είχε αίμα [[Άραβες|αραβικό]] και ο πατέρας του επικού [[Διγενής Ακρίτας|Διγενή Ακρίτα]] ήταν προσήλυτος [[Σαρακηνός]]. Οι Βυζαντινοί ήταν κοσμοπολίτες και χωρίς φυλετικές προκαταλήψεις. Δεν είχαν πρόβλημα να δεχθούν τον οποιονδήποτε και παιδιά μικτών γάμων μπορούσαν να κυβερνήσουν την Αυτοκρατορία. Απαραίτητη προϋπόθεση ήταν ο νεοεισερχόμενος να είναι Χριστιανός και να μιλά Ελληνικά.
Βέβαια, αν και στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του, η εθνολογική σύνθεση του Βυζαντίου δεν συνδέθηκε αποκλειστικά με ένα μόνο έθνος, γιατί στα σύνορα του υπήρχαν ή προσαρτήθηκαν κατά καιρούς πολλοί διαφορετικοί λαοί, όμως, κορμός της σύνθεσης αυτής ήταν ο ελληνορωμαϊκός κόσμος, και οι διάφορες εθνότητες απόκτησαν τα κοινά χαρακτηριστικά της χριστιανικής πίστης και προοδευτικά της ελληνικής γλώσσας, παράγοντες που λειτούργησαν ως ενοποιητικοί. Ειδικά η [[ελληνική γλώσσα]], η οποία ήδη από τον 4ο αιώνα είχε αρχίσει να εκτοπίζει τη [[Λατινική γλώσσα|λατινική]], επικράτησε επί [[Ηράκλειος|Ηρακλείου]] ως η κατ' εξοχήν επίσημη γλώσσα του Βυζαντίου. Μόνο έτσι μπορεί να κατανοηθεί ο προοδευτικός εξελληνισμός, όχι μόνο των δομών της αυτοκρατορίας, αλλά και των προσαρτημένων στα όρια της λαών.
Τον 7ο αιώνα λόγω της απώλειας της [[Αίγυπτος|Αιγύπτου]] και της [[Συρία|Συρίας]], σημειώθηκε ριζική διαφοροποίηση στον χάρτη των εθνοτήτων και το βυζαντινό κράτος περιόρισε την εξουσία του σε περιοχές όπου το ελληνικό στοιχείο δέσποζε και αριθμητικά. Όμως δεν έπαψαν να εμφανίζονται νέοι λαοί. Οι σλαβικές επιδρομές που αρχίζουν τον 6ο αιώνα, προκαλούν αναστάτωση στην εθνολογική σύσταση των επαρχιών της Χερσονήσου του Αίμου, για να υποστούν, όμως, σταδιακά την αφομοιωτική δύναμη του ελληνικού στοιχείου, χωρίς όμως η έννοια της λέξης "Έλληνας" της εποχής εκείνης να ταυτίζεται με τη σημερινή έννοιά της, επηρεασμένη από την ιδεολογία του εθνικού κράτους του 18ου και 19ου αι.
==Εξωτερικές Συνδέσεις==
