18.241
επεξεργασίες
Αλλαγές
ro
Ο '''Κόιντος Σεπτίμιος Φλορένς Τερτυλλιανός''' (στη [[Λατινική γλώσσα|λατινική]], '''Quintus Septimius Florens Tertullianus'''), ή απλά '''Τερτυλλιανός''' (155/160 - 223/240) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της εκκλησίας κατά τα τέλη του 2ου, με αρχές 3ου αιώνα. Έδρασε στην περιοχή της Β. Αφρικής και η συμβολή του υπήρξε σημαντική, αφενός διότι υπήρξε ο πρώτος θεολόγος που έγραψε στα λατινικά, αφετέρου για την ορολογία την οποία χρησιμοποίησε. Χαρακτηρίζεται ως [[Απολογητές|απολογητής ]] και αντιρρητικός συγγραφέας και υπήρξε φλογερός κήρυκας, οπαδός των ενθουσιαστικών τάσεων και της άκαμπτης ηθικής αυστηρότητας. Τελικώς μεταστράφηκε στο Μοντανισμό, και παρά το θορυβώδη βίο του, πέθανε στην αφάνεια.
==Ο βίος του==
Το βιογραφικά στοιχεία που διαθέτουμε για τον Τερτυλλιανό είναι λίγα. Γεννήθηκε από εθνικούς γονείς, ενώ σπούδασε και έδρασε στην Καρθαγένη (Καρχηδόνα) της Β. Αφρικής<ref>Στ. Παπαδόπουλος, Πατρολογία Α΄, σελ. 362</ref>. Η παιδεία του ήταν λατινική και ελληνική, αλλά σε εμάς διασώζονται μόνο τα λατινικά συγγράμματα. Με βάση το έργο του διαφαίνεται ότι είχε πραγματοποιήσει σπουδές στη νομική, τη ρητορική, την ιατρική και τη στωική φιλοσοφία. Ήταν έγγαμος και στα νεανικά του χρόνια διήγαγε τα πέρασε στη Ρώμη, διάγοντας άσωτο βίο<ref>Γ. Φλορόφσκι, Οι Βυζαντινοί πατέρες του 5ου αιώνα, σελ. 186</ref>.
Η ζωή του και η δράση του, τοποθετούνται μεταξύ 155/160 και 223<ref>Κ. Σκουτέρης, Ιστορία των Δογμάτων, σελ. 399</ref>, ενώ κατά άλλους φτάνει μέχρι και το 240<ref>Στ. Παπαδόπουλος, Πατρολογία Α΄, σελ. 362</ref>. Η μεταστροφή του στο χριστιανισμό κατά τον ίδιο, προήλθε από τη γενναιότητα που επιδείκνυαν οι χριστιανοί ενώπιον του μαρτυρίου. Δε μπορεί όμως να καθοριστεί με ακρίβεια, αν και τοποθετείται μεταξύ 193-195<ref>Γ. Φλορόφσκι, Οι Βυζαντινοί πατέρες του 5ου αιώνα, σελ. 186</ref><ref>Κ. Σκουτέρης, Ιστορία των Δογμάτων, σελ. 399</ref>. Έτσι ο βίος του σήμερα διαχωρίζεται σε τρεις περιόδους. Στην καθολική περίοδο (περ. 195-205), την ημι-μοντανιστική περίοδο (205-212) και τη μοντανιστική (212 ως τέλος)<ref>Γ. Φλορόφσκι, Οι Βυζαντινοί πατέρες του 5ου αιώνα, σελ. 188</ref>. Βασικός στόχος του απέβη να αποστομώσει τους πολεμίους της εκκλησίας, συγγράφοντας έργα, που είδαν το φως μεταξύ των ετών 196 και 212. Ο Τερτυλλιανός μολονότι τελικά δημιούργησε τόσο θόρυβο και προβλήματα στην εποχή του, πέθανε στην αφάνεια, άγνωστο πότε, εκτός εκκλησίας και πιθανώς απογοητευμένος από το μοντανισμό<ref>Στ. Παπαδόπουλος, Πατρολογία Α΄, σελ. 362</ref>.
Ο Τερτυλλιανός εμφανίζεται σε μία εποχή όπου ανθούν σε τέσσερα μεγάλα κέντρα τις εποχής ισάριθμες σπουδαίες προσωπικότητες. Μαζί με αυτόν οι [[Ειρηναίος Λουγδούνου|Ειρηναίος Λυώνος]], [[Κλήμης Αλεξανδρείας]] και [[Ιππόλυτος Ρώμης]], αναλαμβάνουν να θεμελιώσουν το χριστιανικό μήνυμα στα σημαντικότερα κέντρα της εποχής. Εκφράζει Ο ίδιος εκφράζει μία προσπάθεια ακραίας επιθετικής τακτικής εκμηδενισμού των αντιπάλων της εκκλησίας, φτάνοντας τελικά στο σημείο να καταπολεμήσει και την ίδια την εκκλησία<ref>Στ. Παπαδόπουλος, Πατρολογία Α΄, σελ. 357</ref>. Εκφράζει επίσης το όραμα μιας τέλειας ηθικής κοινωνίας και της ελεύσεως του παρακλήτου.
Κρίνοντας το έργο του Τερτυλλιανού θα λέγαμε πως δυσκόλεψε ακόμα περισσότερο τη Δύση να βρει τον ορθό θεολογικό δρόμο. Έδωσε όμως τα γλωσσικά όργανα που είχε ανάγκη, τη θεολογική λατινική της ορολογία, η οποία δεν επαρκούσε. Αναμφισβήτητα υπήρξε πληθωρική και σπουδαία μορφή, γι αυτό μπορούμε να ισχυριστούμε πως χάρη στη συμβολή του, η Καρχηδόνα στην εποχή του, γίνεται το σημαντικότερο κέντρο των χριστιανικών γραμμάτων στη Δύση<ref>Στ. Παπαδόπουλος, Πατρολογία Α΄, σελ. 356</ref>. Άλλωστε υπήρξε διδάσκαλος της κατηχητικής σχολής της περιοχής<ref>Γ. Φλορόφσκι, Οι Βυζαντινοί πατέρες του 5ου αιώνα, σελ. 188</ref>.
Κατά τον Τερτυλλιανό, ο κανόνας της πίστεως, ο οποίος δόθηκε από το Χριστό, περιείχε την πίστη στον ένα και τριαδικό Θεό, καθώς και το μυστήριο της ένσαρκης οικονομίας<ref>Liber de Praescriptionibus Adversus haerticos 13</ref>.
Ο Θεός κατά τον Τερτυλλιανό χαρακτηρίζεται ως απλός, αγαθός, προαιώνιος , αγένητος, άπειρος και δημιουργός του κόσμου. Είναι το ύψιστο ον. Η πραγματικότητά του δε μπορεί να συγκριθεί με οτιδήποτε άλλο<ref>Adversus Marcionem 3</ref> και η βάση για να εισέλθει κάποιος στο μυστήριο αυτό, είναι το [[βάπτισμα]]. Ο Θεός είναι αόρατος, αλά αλλά συνάμα και οράται, είναι ακατάληπτος, αλλά εμφανίζεται κατά χάρη, είναι ασύληπτος ασύλληπτος αν και συλλαμβάνεται από τις ανθρώπινες αισθήσεις<ref>Γεώργιος Φλορόφσκι, Οι Ανατολικοί πατέρες του 5ου αιώνα, σελ. 190</ref>. Είναι φανερό πως σε αυτό το σημείο ο Τερτυλλιανός μας καταδεικνύει τη διαφορά της θεϊκής ουσίας , η οποία είναι απρόσιτη στον άνθρωπο και των θείων ενεργειών οι οποίες κατά χάρη γίνονται προσιτές, στην ανθρώπινη διάννοιαδιάνοια.
Ο Θεός, ισχυρίζεται ο Αφρικανός συγγραφέας, πριν συμβεί οτιδήποτε ήταν μόνος. Ήταν ο ίδιος το δικό του σύμπαν, ο δικός του τόπος, τα πάντα. Ήταν μόνος με την έννοια ότι δεν υπήρχε τίποτα έξω από αυτόν, τίποτα έξω από τη δική του ύπαρξη. Εν τούτοις, ακόμα και τότε δεν ήταν μόνος, γιατί είχε μαζί του κάτι που ήταν μέρος της υπάρξεώς του, δηλαδή το Λόγο του. Γιατί ο Θεός είναι λογικός και ο Λόγος υπήρχε πρώτα μαζί του και από αυτόν επεκτάθηκε στα πάντα<ref>Γεώργιος Φλορόφσκι, Οι Ανατολικοί πατέρες του 5ου αιώνα, σελ. 203</ref>. Στο ζήτημα της ενότητας του Θεού, ο Τερτυλλιανός παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι ήταν υποχρεωμένος να απαντήσει στις προκλήσεις της εποχής. Έτσι η ενότητα του Θεού αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της θεολογίας του<ref>Α. Θεοδώρου, Ιστορία των δογμάτων, σελ. 209</ref>. Το ζήτημα αυτό μάλιστα το είχαν θέσει ήδη ο Μαρκίων και οι Μοναρχιανοί, οι οποίοι είχαν εμφανιστεί με σκοπό να δώσουν λύση στο εν λόγω θέμα. Έτσι Γι αυτό και κάνει σκοπό του κάνει να αποδείξει πως ενότητα και τριαδικότητα δεν είναι ασυμβίβαστα πράγματα. Η ουσία λοιπόν και τα πρόσωπα μπορούν να διαχωρίζονται, με την [[ουσία]] να αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό και ενοποιητικό παράγοντα<ref>''"Trinitas unius divinitatis, Pater et Filius et Spiritus Sanctus"''. De pudicita 21</ref>. Έτσι για τον Αφρικανό συγγραφέα ένας είναι ο θεός, κατά τη φύση και τη δύναμη, και τριαδικός κατά τα πρόσωπα: ''"Ο Υιός είναι ο ίδιος ο Πατήρ, διαφέρει από αυτόν όχι λόγω χωρισμού αλλά λόγο διαφοράς έργου, όχι λόγω διαιρέσεως, αλλά λόγω διακρίσεως. Γιατί ο Πατήρ και ο Υιός δεν ταυτίζονται, αλλά διακρίνονται ως προς τη σειρά...Έτσι ο Πατήρ είναι άλλος από τον Υιό, επειδή είναι μεγαλύτερος, όπως αυτός που γεννά είναι άλλος από αυτόν που γεννιέται, αυτός που αποστέλλει είναι μεγαλύτερος από αυτόν που αποστέλλεται"''<ref>Adversus Praxeam 7</ref>.
Η απόλυτη ενότητα του Θεού προκύπτει από το γεγονός ότι είναι πνεύμα. Σε αυτό το σημείο ο Τερτυλλιανός θα εγείρει μία καινοφανή διδασκαλία. Ο Θεός λέει ο Τερτυλλιανός, μπορεί να είναι πνεύμα, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι είναι εκτός κάθε αισθήσεως. Είναι μάλιστα σωματικός<ref>Adversus Praxeam 7</ref>. Κύριος σκοπός του εν προκειμένω είναι να καταδείξει πως ο Θεός είναι πραγματικός και όχι κάτι το αφηρημένο. Ο όρος σωματικός δε θέλει να καταδείξει την παχυλότητα της ύπαρξης, αλλά ότι δεν είναι φαντασία ή αφηρημένη έννοια. Αυτό συμβαίνει διότι το τελείως ασώματο είναι ανύπαρκτο<ref>De carne Christi 11</ref>. Γι αυτό και η σωματικότητα αυτή δεν ομοιάζει με καμία άλλη ύπαρξη.
Κατά τον Τερτυλλιανό επίσης ο Υιός είναι ομοούσιος με τον [[Θεός Πατήρ|Πατέρα]], όπως άλλωστε και το [[Άγιο Πνεύμα]]<ref>''"Caeterum, qui Filium non aliunde deduco, sed de substantia Patris"''. Adversus Praxeam 4</ref><ref>''"Spiritum non aliunde puto, quam a Patre per Filum"''. Αυτόθι 4</ref>. Τελικά ο ίδιος μας λέγει πως ''"Etsi ubique teneo unam substantiam in tribus cohaerentibus"''<ref>Αυτόθι 205</ref>. Δηλαδή πως στο θεό υπάρχει μία ουσία Ο Πατήρ, ο Υιός και τρεις υποστάσειςτο Άγιο Πνεύμα είναι μεν διάφοροι, αποτελούν ενότητα όμως εξ απόψεως ουσίας<ref>Α. Θεοδώρου, Ιστορία των δογμάτων, σελ. 213</ref>. Η κοινωνία και η ενότητα των προσώπων όμως δε μειώνει τη διάκριση των υποστάσεων. Αντιθέτως η εξουσία του πατρός είναι εξουσία και των δύο άλλων προσώπων<ref>Κ. Σκουτέρης, Ιστορία των Δογμάτων, σελ. 408</ref>. Στο έργο Adversus Praxeam θα λέγαμε τελικά πως ο Τερτυλλιανός καταγράφει με σαφήνεια τις σχέσεις μεταξύ των προσώπων, αφού διακρίνει τον Πατέρα από το Πρόσωπο του Υιού, όχι όμως και από την Ουσία<ref>Adv. Praxeam 12</ref>.
Οι αναφορές του σχετικά με το Άγιο Πνεύμα είναι λίγες και περιορισμένες. Τα στοιχεία που μπορεί να δει κάποιος είναι τα εξής: Το Άγιο Πνεύμα είναι Θεός και συναριθμείται μαζί με τον Πατέρα και τον Υιό, ενώ την ύπαρξή του την έχει από τον Πατέρα<ref>Adversus Praxeam 2</ref>, δια του Υιού<ref>Αυτόθι 4</ref>. Είναι Αναφέρει εν προκειμένω: ''"Παράγω τον Υιό από καμία άλλη πηγή παρά από την ουσία του Πατρός. Τον περιγράφω ότι δεν κάνει τίποτα χωρίς το θέλημα του Πατρός, ότι παίρνει όλη τη δύναμή του από τον Πατέρα. Πως λοιπόν μπορώ να καταργήσω από την πίστη εκείνη τη μοναρχία όταν ασφαλίζω τον Υιό, ως παραδιδόμενη στον Υιό από τον πατέρα; Αυτή η διαβεβαίωση ας ληφθεί ότι ισχύει και για το τρίτο πρόσωπο του Θεού, αφού θεωρώ ότι το Πνεύμα εκπορεύεται από καμία άλλη πηγή από τον πατέρα, δια του Υιού"''<ref>Αυτόθι 4</ref>. Έτσι το τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας και είναι κατά πάντα τέλειος Θεός<ref>Αυτόθι 30</ref>. Ορισμένες φορές Πάντως υπάρχουν ορισμένα χωρία που φαίνεται να το συγχέει με το Πνεύμα του Υιούμε το Άγιο Πνεύμα, καθότι ως Πνεύμα ενίοτε αναφέρει τη θεία φύση του Χριστού.
====Υποταγή (Subordinatio)====
===Χριστολογία===
Η συμβολή του Τερτυλλιανού στο χριστολογικό δόγμα ήταν εξίσου σπουδαία με τη συμβολή του στο τριαδικό. Η σημαντικότητα μάλιστα έγκειται τόσο στη διασύνδεσή του με το τριαδικό, όσο και για την αντιμετώπιση των αμφισβητήσεων οι οποίες είχαν προέλθει λόγω του συγκρητισμού της εποχής<ref>Κ. Σκουτέρης, Ιστορία των Δογμάτων Α΄, σελ΄. 415</ref>. Η Σύμφωνα μάλιστα με τον [[Γεώργιος Φλορόφσκι|Γ. Φλορόφσκι]] ''"Το σύμβολο της Συνόδου της Χαλκηδόνας, δεν προδιατυπώνεται με ακρίβεια από τον Τερτυλλιανό, αλλά αυτός το πλησιάζει, αυτό προεικονίζεται μέσα σε αυτή τη φύση της σκέψεώς του"''<ref>Γεώργιος Φλορόφσκι, Οι Ανατολικοί πατέρες του 5ου αιώνα, σελ. 207</ref>. Πάντως η κύρια κατεύθυνση που έχει η διδασκαλία του είναι αντιδοκητική, συγγράφοντας δύο έργα<ref>Adv. Praxeam, De carnis Christi</ref> που με επιχειρήματα προσπαθεί να αποδείξει την πραγματικότητα του σώματος του Χριστού.
Ο Χριστός κατά τον Τερτυλλιανό, αναμφισβήτητα προσέλαβε ανθρώπινη σάρκα, έτσι ώστε ο Υιός του Θεού να αποκτήσει τρόπο επικοινωνίας με τους ανθρώπους. Συνάμα όμως προσέλαβε σάρκα ώστε η ιστορία της θείας οικονομίας να γίνει πραγματικότητα και να φέρει την ανάσταση στο ανθρώπινο γένος<ref>De Carne Christi 1</ref>. Γι αυτό το σώμα του Χριστού ήταν ίδιο με αυτό των ανθρώπων<ref>De Carne Christi 5</ref> και διόλου φαινομενικό όπως ισχυριζόταν ο [[Μαρκίων|Μαρκίωνας]], πνευματικό ή αστρικό όπως ισχυρίζονταν οι [[Βαλεντίνος|Βαλεντίνος]] και [[Απελλής]] αντίστοιχα. Η ανθρώπινη ύπαρξη μάλιστα ήταν ακέραια διότι είχε και [[ψυχή]]. Ο Χριστός δηλαδή υπήρξε πλήρης και τέλειος άνθρωπος<ref>De Carne Christi 11</ref>, εξου και έφερε αδιάβλητα πάθη. Η άρνηση της πραγματικής σαρκώσεως του Χριστού σήμαινε συνάμα άρνηση του πάθους και της σταυρικής Του θυσίας. Αυτό θα σήμαινε ανατροπή της σωτηρίας και τελικά θα οδηγούσε σε μια εσφαλμένη σωτηριολογία δίχως ερείσματα.
Ο Χριστός όμως είχε και θεϊκή φύση. Αναφέρει ο Τερτυλλιανός στο έργο του Ad Nationes (21): ''"Έχουμε διδαχθεί ότι αυτός προέρχεται από τον Θεό και σ αυτήν την πρόοδο γεννάται έτσι ώστε να είναι ο Υιός του θεού, και καλείται Θεός λόγω της ενότητος της ουσίας με τον Θεό...έτσι ο Χριστός είναι Πνεύμα από Πνεύμα και Θεός από Θεό, όπως φως ανάβεται από φως. Έτσι ότι εχει έχει προέλθει από Θεό είναι αμέσως Θεός και Υιός Θεού και οι δύο είναι ένας. Κατ αυτόν επισης επίσης τον τρόπο, όπως αυτός είναι Πνεύμα από Πνεύμα και θεός Θεός από Θεό, λεχει έχει γίνει δεύτερος κατά τον τρόπο υπάρξεως-κατά τη σειρά και όχι τη φύση...που κατήλθε μέσα σε ορισμένη παρθένο, και έγινε σάρκα εις την μήτρα της, είναι κατά τη γέννησή του Θεός μαζί και άνθρωπος"''.
Η γέννηση του Χριστού προήλθε από την παρθένο Μαρία. Η αναφορά αυτή στόχο έχει [[Εβιωναίοι|Εβιωνίτες]] και το Βαλεντίνο. Αναφέρει επίσης πως η [[Θεοτόκος]], μετά το τοκετό έχασε την Παρθενία της. Η διδασκαλία αυτή του Τερτυλλιανού, συνήθως κατανοείται εσφαλμένα, καθώς σα στόχο είχε να καταδείξει ότι ο Υιός του Θεού πέρασε και από αυτό το στάδιο<ref>Κ. Σκουτέρης, Ιστορία των Δογμάτων Α΄, σελ΄. 415</ref>. Στην ουσία στόχος του είναι να καταπολεμήσει του [[Δοκητισμός|Δοκητές]] . Γι αυτό και ο Τερτυλλιανός αναφέρει πως πριν τη γέννηση η Θεοτόκος ήταν παρθένος, όχι όμως και μετά τη γέννηση του Λόγου. Στο ζήτημα της συλλήψεως ο Τερτυλλιανός φαίνεται να διαφωνεί με την εκκλησία και τη [[Αγία Γραφή]]. Αναφέρει πως έγινε από την Παρθένο Μαρία, μετά από κάθοδο του Λόγου. Κι αυτό διότι η Αγία γραφή, κατά τον Τερτυλλιανό, ως Πνεύμα εννοεί το άσαρκο Λόγο<ref>Adversus Praxeam 27</ref>. Και σε αυτό το σημείο η διδασκαλία αυτή φαίνεται να προέρχεται από την πίεση των Μοναρχιανών Πατροπασχιτών<ref>Α. Θεοδώρου, Ιστορία των Δογμάτων, σελ΄. 227</ref>, οι οποίοι τόνιζαν ότι το Πνεύμα του Θεού Πατρός ήταν αυτό που τελικά σαρκώθηκε.
[[Κατηγορία:Απολογητές]]
[[Κατηγορία:Ζωτικά Άρθρα|Τ]]
[[Κατηγορία:3ος αιώνας|Τ]]
[[en:Tertullian]]
[[ro:Tertulian]]
