Αλλαγές

Σύμφωνα με τις παραπάνω απόψεις, ''"ένεκα της μη τελικής επικρατήσεως της καισαροπαπικής πολιτικής...[και] των εκάστοτε τεθέντων υπ' αυτής σκοπών, δεν απέθεσεν ο καισαροπαπισμός την σφραγίδα του επί του ιστορικού βίου της Εκκλησίας"''<ref>λήμμ.: "Βυζάντιον", ΘΗΕ, στ. 5.</ref>. Ασφαλώς, η μικροσκοπική ''"εξέταση των ιστορικών γεγονότων δείχνει πως καισαροπαπικές επιβολές έγιναν πάμπολλες, σε περιπτώσεις κυρίως διοικητικές και σε εκλογές εκκλησιαστικών ηγετών"''<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, ''Δογματική και Συμβολική θεολογία''', τόμ. Β΄, 2η έκδ., Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 457.</ref>. Εξετάζοντας όμως με μια ''"μακροσκοπική θεώρηση"'' τη σύγκρουση αυτοδιοικούμενης Εκκλησίας και Αυτοκρατορίας<ref>Ματσούκας, ''Δογματική...'', Β΄, σελ. 458.</ref>, ο ''"καισαροπαπισμός δεν κατόρθωσε τίποτα ουσιαστικό σε σοβαρά ζητήματα της Αυτοκρατορίας"''<ref>Ματσούκας, ''Δογματική...'', Β΄, σελ. 457.</ref> και μάλιστα σε ζητήματα που η Εκκλησία θεωρούσε ως ''"ζωής και θανάτου"''<ref>Ματσούκας, ''Δογματική...'', Β΄, σελ. 458.</ref>, με αποτέλεσμα, η αυτοκρατορική εξουσία να μην κατορθώσει ποτέ ''"να διαπεράσει επιτυχώς τον εσωτερικό της πυρήνα, δηλ. το [[δόγμα]] και τα [[Ιερά Μυστήρια|μυστήρια]]"''<ref>Deno J. Geanakoplos, ό.π., σελ. 397: ''"Αs we have shown, the em­peror was never able successfully to penetrate into the church's inner core, the more spiritual form relating to dogma and the sacraments"''.</ref>.

==Υποσημειώσεις==