Αλλαγές

Το βάπτισμα μέσω της θείας χάριτος επανορθώνει τη φύση του ανθρώπου, το ''"είναι"'' δηλαδή των λογικών πλασμάτων, δίχως τη συνεργία της βούλησης. Το ''"ευ είναι"'' όμως, δηλαδή η πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου, εξαρτάται αφενός μεν από τη θεία χάρη, αφετέρου από τη θέλησή του<ref>[[Νικόλαος Καβάσιλας]], περί της εν Χριστώ ζωής, PG 150, 544B</ref>. Έτσι νοείται ως απαρχή της ανάστασης. Νοείται ως μία προίκα που δίνει ο θεός στα πλάσματά Του με στόχο τα ίδια να την αξιοποιήσουν. Γι αυτό και η μετοχή στη [[Βασιλεία του Θεού|θεία βασιλεία]], η [[Θεογνωσία|όραση του θεού]], η συνύπαρξη με το Χριστό αποτελούν τρυφή της θέλησης<ref>Νικόλαος Καβάσιλας, Περί της εν Χριστώ ζωής, PG 159, 541 C</ref>.

Από μερικούς θεολόγους εγείρεται η απορία περί μυστηρίου της συνέχισης σχετικά με τη συνέχιση της αμαρτιτικής επιρροής και μετά το βάπτισμα στον άνθρωπο. Σε αυτό το σημείο πρέπει να τονιστεί πως η αμαρτιτική αυτή επιθυμία δεν έγκειται στη φύση του ανθρώπου που αποκαταστάθηκε, αλλά στην βούλησή του και το αυτεξούσιό του. Κατά το βάπτισμα λοιπόν επέρχεται οντολογική καταστροφή του σώματος της αμαρτίας<ref>Αθανάσιος Δεληκωστόπουλος, Η πίστη των Ορθοδόξων, σελ. 170</ref>. Η ροπή αυτή της αμαρτίας παραμένει και δεν έχει όμως πλέον τη φύση της αμαρτίας, αλλά συνιστά κίνητρο προς αμαρτία χωρίς να λαμβάνεται ως αμαρτία<ref>ο.π., σελ. 169</ref>. Η φύση δε και ο χαρακτήρας της ροπής της αμαρτίας διαφέρουν ουσιαστικά στο βαπτισμένο μέλος από το μη βαπτισμένο, αφού στο μη βαπτισμένο λογίζεται ως έκφανση της φυσικής διαφθοράς του<ref>Προς Ρωμαίους 7, 15-24</ref>. Η ορμή αυτή τελικά επιτρέπεται από τον Κύριο προς τελείωση του πιστού<ref>Αθ. Δεληκωστόπουλος, ενθ.αν., σελ. 170</ref>.

Συνάμα, από τις εν λόγω ομολογίες, αντιμετωπίζεται και ως μία διαδικασία κατά την οποία δε θα έπρεπε μέλη τα οποία δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν συνειδητά το μυστήριο να συμμετέχουν. Η Ορθόδοξη θεολογία εξ αρχής κατανόησε με πολύ διαφορετική προοπτική την έννοια του βαπτίσματος. Η μη αναγνώριση αυτής της προοπτικής της πατερικής θεολογίας προκύπτει από την ουσιαστική διαφοροποίηση της θεολογίας των δύο θεολογικών τάσεων. Αυτό διότι η ύστερη προτεσταντική θεολογία (ο [[Λούθηρος]] φερ ειπείν αποδέχεται το νηπιοβαπτισμό<ref>Νίκος Ματσούκας, Ο Προτεσταντισμός, σελ. 66</ref>) κατανοεί τη θεολογία με ηθικούς και [[Δοκητισμός|δοκητικούς]] όρους , απομακρυνόμενη από την έννοια της εκκλησιολογίας και όχι με των μυστηρίων της πατερικής παραδόσεως, δίχως να αντιλαμβάνεται την έννοια της ενεργειακής-οντολογικής σχέσης που διέπει κτίστη και κτίσματα κατά την ορθόδοξη παράδοση.

====Νηπιοβαπτισμός και Αγία Γραφή==== Η άρνηση του νηπιοβαπτισμού από κάποιες προτεσταντικές ομολογίες, παραβλέπει το εξής θεμελιώδες γεγονός: ο [[Απόστολος Παύλος]] χαρακτηρίζει το βάπτισμα ως ''"περιτομή αχειροποίητο"''<ref>Καραβιδόπουλος Δ. Ιωάννης, ''Αποστόλου Παύλου Επιστολές προς Εφεσίους-Φιλιππισίους-Κολοσσαείς-Φιλήμονα'', Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 477.</ref> (βλ. ''Κολ. 2,10-12''), η οποία αντικατατέστησε την ιουδαϊκή ''"σαρκικήν περιτομήν"'' που παρεχόταν στα νήπια ''"την ογδόην από της γεννήσεως αυτών ημέραν"''<ref>Τρεμπέλας Ν. Παν., ''Δογματική της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας'', τόμ. Γ΄, 3η έκδ., Ο Σωτήρ, Αθήναι 2003, σελ. 112.</ref>. Αυτή είναι και η ερμηνευτική σύνδεση περιτομής-νηπιοβαπτισμού που κάνει ο ''Γρηγόριος ο Θεολόγος'': :''"Τι δ' αν είποις περί των έτι νηπίων...ή και ταύτα βαπτίσομεν;...Κρείσσον γαρ αναισθήτως αγιασθήναι, η απελθείν ασφράγιστα και ατέλεστα. Και τούτου λόγος ημίν, η οκταήμερος περιτομή, τυπική τις ούσα σφραγίς, και αλογίστοις έτι προσαγομένη"''<ref>Γρηγόριος Ναζιανζηνός, ''Εις το άγιον Βάπτισμα'', '''''PG''''' 36,400A.</ref><ref>Βλ. και ''"Νηπιοβαπτισμός"'', ''ΘΗΕ'', τόμ. 9 (1966), στ. 444.</ref>. Με βάση αυτή την ερμηνεία, δεν είναι δυνατόν να αποκλειστεί η βάπτιση και των νηπίων, στις περιπτώσεις όπου οι [[Πράξεις των Αποστόλων]] ή και ο [[Απόστολος Παύλος]] κάνουν λόγο ''"περί ολοκλήρων οικογενειών δεξαμένων το βάπτισμα. Ο Κορνήλιος και «πας ο οίκος αυτού», η Λυδία «και ο οίκος αυτής», ο δεσμοφύλαξ των Φιλίππων «και πάντες οι εν τη οικία αυτού», ο Κρίσπος εν Κορίνθω «συν όλω τω οίκω αυτού»"'' και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις<ref>Τρεμπέλας, ''Δογματική...'', Γ΄, ό.π.</ref>. Αντιθέτως, το εδάφιο ''Μαρκ. 16,16'' (''"ο πιστεύσας και βαπτισθείς σωθήσεται"''), που επικαλούνται όσοι εκφράζουν αντιρρήσεις για τον νηπιοβαπτισμό, ''"έχει ιεραποστολικό χαρακτήρα και αφορά βάπτισμα ενηλίκων, οι οποίοι πρέπει να μεταστραφούν και να μετανοήσουν για να δεχτούν το κήρυγμα της σωτηρίας"''<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, 'Δογματική και Συμβολική θεολογία', τόμ. Γ΄, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1997, σελ. 271, υποσημ. #39.</ref>. Επίσης, ως επιπλέον αντεπιχείρημα στον ισχυρισμό ότι ο νηπιοβαπτισμός στερείται ερείσματος στην Αγ. Γραφή, υπάρχει η χωρίς προϋποθέσεις ηλικίας, ρήση του [[Χριστός|Κυρίου]]: ''"εάν μη τις γεννηθή εξ ύδατος και πνεύματος, ου δύναται εισελθείν εις την βασιλείαν του Θεού"'' (Ιωάν. 3,5). Επιπλέον, οι αρνητές, ''"δεν προσάγουν καμία απόδειξη, ότι οι τρεις χιλιάδες χριστιανοί που εβαπτίστηκαν μετά την ομιλία του Πέτρου (Πράξ. 2,41) άφησαν τα παιδιά τους αβάπτιστα"''<ref>Γεωργόπουλος, "Προτεσταντικές αντιφάσεις...", ό.π., σελ. 23.</ref>. ====Πατέρες της εκκλησίας==== Μαρτυρίες περί νηπιοβαπαπτισμού μαρτυρούνται από τα τέλη του δευτέρου αιώνα<ref>Βλ. Φειδάς, Εκκλησιαστική Ιστορία, Τόμος Α΄, σελ. 259</ref>. Η πρώτη αναφορά που διασώζεται για το ζήτημα αυτό με μία γενική και ασαφή είναι η μαρτυρία και περί το 185 που προέρχεται από τον [[Ειρηναίος Λουγδούνου|Ειρηναίο Λουγδούνου]] (Κατά Αιρέσεων 2, 22, 4)<ref>Βλάσιος Φειδάς, ενθ.αν.</ref>. Ο Τερτυλλιανός ήταν πατέρας της εκκλησίας ο οποίος ήταν αντίθετος προς το νηπιοβαπτισμό και ζητούσε επαρκή προετοιμασία ώστε να αποφεύγεται η περίπτωση μελλοντικής αθετήσεώς του<ref>Τερτυλλιανός, De baptismo 18</ref>. Ο [[Ωριγένης]] μας αναφέρει πως ο νηπιοβαπτισμός είναι παράδοση η οποία έχει τις ρίζες της στους αποστόλους<ref>Υπόμνημα Εις Ρωμαίους 5</ref> και ο [[Κυπριανός Καρθαγένης]] αναφέρει πως κάθε παιδί θα έπρεπε το γρηγορότερο δυνατό να προσέρχεται στο μυστήριο του βαπτίσματος<ref>Κυπριανός Καρχηδόνας, Epist 64,2. 5</ref>. Από τις αρχές του τρίτου αιώνα κατά τον Τερτυλλιανό ο νηπιοβαπτισμός στη Βόρειο Αφρική κέρδιζε συνεχώς έδαφος<ref>Τερυλλιανός, De baptismo 18</ref> γι αυτό και η ευθύνη του αναδόχου έγινε έγινε ουσιαστική, αφού το έργο της κατηχήσεως περνούσε πλέον στην ευθύνη του. Λόγος του γεγονότος αυτού αποτέλεσε η αθρόα προσέλευση των πιστών ακόμα και ολόκληρων λαών στην εκκλησία<ref>Παναγιώτης Μπούμης, Κανονικόν Δίκαιον, σελ. 97</ref>. Γι αυτό ανάδοχος στην πράξη της εκκλησίας, προσωποποιούσε την ευθύνη τους σώματος τη εκκλησίας για την ορθή κατήχηση του νέου μέλους. Μία επιπλέον σημαντική μαρτυρία για την κανονικότητα του νηπιοβαπτισμού στην Ορθόδοξη Εκκλησία προέρχεται από τον 4ο αιώνα και τον ''Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό'': :''"Τι δ' αν είποις περί των έτι νηπίων, και μήτε της ζημίας επαισθανομένων, μήτε της χάριτος; η και ταύτα βαπτίσομεν; Πάνυ γε, είπερ τις επείγοι κίνδυνος. '''Κρείσσον γαρ αναισθήτως αγιασθήναι, η απελθείν ασφράγιστα και ατέλεστα. Και τούτου λόγος ημίν, η οκταήμερος περιτομή''', τυπική τις ούσα σφραγίς, και αλογίστοις έτι προσαγομένη· ως δε και η των φλιών χρίσις, δια των αναισθήτων φυλάττουσα τα πρωτότοκα. Περί δε των άλλων δίδωμι γνώμην, την τριετίαν αναμείναντας, η μικρόν εντός τούτου"''<ref>Γρηγόριος Ναζιανζηνός, ''Εις το άγιον Βάπτισμα'', '''''PG''''' 36,400A.</ref><ref>Βλ. και ''"Νηπιοβαπτισμός"'', ''ΘΗΕ'', τόμ. 9 (1966), στ. 444.</ref>. Εξάλλου, σύμφωνα με τον ΠΔ΄ (84ο) [[Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος (κανόνες)|Κανόνα]] της, η [[Οικουμενικές Σύνοδοι|Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος]] μαρτυρά ότι στο ζήτημα του νηπιοβαπτισμού, ακολουθεί τους ''"θεσμούς των Πατέρων"'': :''"'''Ακολουθώντας τους θεσμούς των Πατέρων''' που είναι σύμφωνοι με τους κανόνες, ορίζουμε και τα σχετικά με τα νήπια: όσες φορές δε βρίσκονται σίγουροι μάρτυρες που να λένε ότι αυτά χωρίς αμφιβολία είναι βαφτισμένα και επειδή ούτε τα ίδια είναι σε θέση να πουν για τη μυσταγωγία, στην οποία υποβλήθηκαν, εξαιτίας της βρεφικής τους ηλικίας, πρέπει να βαφτίζονται αυτά χωρίς καμιά αντίδραση, '''για να μην τα στερήσει αυτά ποτέ απ' αυτήν την κάθαρση του αγιασμού''' μία τέτοιου είδους αμφιβολία"''<ref>Πρόδρομος Ι. Ακανθόπουλος, ''Κώδικας Ιερών Κανόνων'' (Κείμενο - Ερμηνεία - Σχόλια)', έκδ. 3η, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 155.157.</ref>. Σημαντικές μαρτυρίες επίσης περί της παραδόσεως του νηπιοβαπτισμού, προέρχονται και από τις [[Λουθηρανισμός|Λουθηρανικές]] ομολογίες. Ο νηπιοβαπτισμός κατά το δημιουργό του [[Προτεσταντισμός|προτεσταντισμού]], αλλά και τους ακολούθους του, θεωρείται απαραίτητος<ref>Ν. Ματσούκας, Ο Προτεσταντισμός, σελ. 66</ref>. Οι Λουθηρανοί μάλιστα κρατούσαν σκληρή στάση έναντι των [[Αναβαπτιστές|αναβαπτιστών]], για την άρνηση να παρέχουν νηπιοβαπτισμό, θεωρώντας τους [[Αίρεση|αιρετικούς]], αφού θεμελίωναν το νηπιοβαπτισμό πάνω στις βασικές μεταρρυθμιστικές αρχές τους. Έτσι το βάπτισμα, για τους Λουθηρανούς, μπορούσε να ενεργεί στα νήπια χωρίς τη συγκατάθεσή τους, αφού η πίστη είναι χάρη του Θεού η οποία ενεργοποιείται με την ελεύθερη αποδοχή. Η αποδοχή αυτή είναι έργο του Αγίου Πνεύματος, που λειτουργεί μέσα στην κοινότητα και δεν φανερώνεται αμέσως<ref>ο.π.</ref>

Το βάπτισμα στην αρχαία εκκλησία γινόταν κατά πρότυπο της βαπτίσεως του Ιησού Χριστού από τον [[Ιωάννης ο Πρόδρομος|Ιωάννη τον πρόδρομο]]<ref>Βλάσιος Φειδάς, Εκκλησιαστική ιστορία, Τόμος Α΄, σελ. 53</ref>. Σύμφωνα με την εντολή του Κυρίου οι [[Απόστολοι|απόστολοι]] βάπτιζαν κατ αυτό τον τρόπο τους εισελθόντες στην εκκλησία<ref>Κατά Ματθαίον 28, 19</ref>, τη στιγμή που για την τέλεση του βαπτίσματος απαραίτητη θεωρείτο η συνειδητή αποδοχή του περιεχομένου της πίστης. Το μυστήριο τελείτο στο όνομα του Ιησού Χριστού<ref>Πράξεις Αποστόλων 2, 38. 8, 16 κ.α.</ref>, ενώ κατά τη μεταποστολική εποχή και σύμφωνα με τη [[Διδαχή των Αποστόλων]], το βάπτισμα διενεργείτο στο όνομα της [[Αγία Τριάδα|Αγίας Τριάδος]], σε ύδωρ ''"ζων"''. Ο βαπτιζόμενος θα έπρεπε να νηστεύσει πριν το μυστήριο<ref>Διδαχή των Αποστόλων 6, 1-4</ref>, συνήθως μία ή δύο μέρες μαζί με τον ανάδοχό του. Προ του βαπτίσματος προηγείτο κατήχηση η οποία περιελάμβανε την ιστορία της εν Χριστώ σωτηρίας και την τελετουργική προετοιμασία του πιστού<ref>Βλ. Φειδάς, ενθ.αν., σελ. 54</ref>. Το βάπτισμα γινόταν με τριτή κατάδυση, δηλαδή τρεις πλήρεις καταδύσεις, ενώ αν δεν ήταν αδύνατο τελεσθεί σε ρέοντα και ψυχρά ύδατα, γινόταν σε οποιοδήποτε άλλο νερό<ref>Βλ. Φειδάς, ενθ.αν., σελ. 256</ref>. Μάλιστα η Διδαχή αναφέρει πως κατ οικονομία τελείτο και δι επιχύσεως και ραντισμού βάπτισμα, αλλά μόνο στην περίπτωση που δεν υπήρχε επαρκές ύδωρ για κάτι τέτοιο ή λόγο σοβαρής ασθενείας<ref>Διδαχή των Αποστόλων 7, 3</ref>. Σε ότι αφορά το τελούντα του μυστηρίου κατά την άμεση μεταποστολική εποχή κύριος υπεύθυνος για το βάπτισμα ήταν ο [[επίσκοπος]]<ref>Ιγνάτιος ο Θεοφόρος, Προς Σμυρν. 8, 2</ref>, χωρίς φυσικά να αποκλείονται οι ιερείς και σε ειδικές περιπτώσεις και οι λαϊκοί<ref>Τερτυλλιανός, De baptismo 17</ref>.

Από το δεύτερο αιώνα διαμορφώθηκε ειδική τάξη κατηχουμένων για πληρέστερη προετοιμασία. Η κατήχηση δεν ήταν εκτενής και κυρίως επικεντρωνόταν στην εκμάθηση των [[Βαπτιστήριο σύμβολο|βαπτιστηρίων συμβόλων]], δηλαδή μερικών σύντομων ομολογιών πίστεως και της [[Κυριακή προσευχή|Κυριακής προσευχής]]<ref>Ωριγένης, κατά Κέλσου 3, 51</ref>. Η κατήχηση γινόταν από το ιερατείο συνήθως ή από ειδικούς διδασκάλους. Με τον καιρό μάλιστα συστηματοποιήθηκε και η διαδικασία της διδασκαλίας γι αυτό και στη ανατολή διαχωρίστηκε το σώμα των κατηχουμένων σε ''"ακροώμενους"'' και ''"φωτιζόμενους"'', ενώ επιτράπηκε και η συμμετοχή στη [[Θεία Λειτουργία]], αλλά μόνο στο διδακτικό της μέρος. Κατά τον [[Τερτυλλιανός|Τερτυλλιανό]] μάλιστα η γονυκλισία κυρίως αφορούσε τους κατηχούμενους και τους μετανοούντες, αφού οι πιστοί απαγορευόταν να γονατίζουν κατά τη δημόσια λατρεία<ref>Τερτυλλιανός, De corona 3</ref>. Έτσι οι κατηχούμενοι μετά την ανάγνωση του Ευαγγελικού αναγνώσματος και του κηρύγματος λάμβαναν ευλογία υπό του τελετουργούντως και αποχωρούσαν<ref>Αποστολικαί διαταγαί 8, 6</ref>. Το βάπτισμα τελικά συνδέθηκε με το ναό, ενώ κατά την εποχή του [[Ιουστίνος ο μάρτυςΜάρτυς|Ιουστίνου]] δε φαίνεται να έχει διαμορφωθεί πλήρως το τελετουργικό όπως καθιερώθηκε αργότερα και κατά τον τρίτο αιώνα<ref>Ωριγένης, ομιλία εις τους Αριθμούς 12, 4</ref> με τους εξορκισμούς και τον καθαγιασμό του ύδατος<ref>Βλ. Φειδάς, ενθ.αν., σελ. 257</ref>. Αυτή όμως ενυπήρχε ως εσωτερικός τύπος, αφού η μεν νηστεία και γονυκλισία είχαν ως στόχο τον εξορκισμό των δαιμονικών δυνάμεων<ref>Κλήμης Αλεξανδρείας, Εκ Θεοδότου, 84 Migne 9, 697</ref>, ο δε αγιασμός του νερού αρχικώς γινόταν ως εξορκισμός και αργότερα ανέλαβε μορφή εξαγιασμού<ref>Βασίλειος Στεφανίδης, Εκκλησιαστική Ιστορία, σελ. 106</ref>. Σε ότι αφορά την τέλεση του μυστηρίου αυτό δε λάμβανε χώρα σε οποιαδήποτε ημερομηνία, όπως σήμερα. Στη Δύση καθιερωμένη ημερομηνία ήταν η προηγούμενη νύχτα των εορτών του [[Πάσχα]] και της [[Πεντηκοστή|Πεντηκοστής]] και στην ανατολή τις ίδιες ημερομηνίες με την προσθήκη των [[Θεοφάνια|Θεοφανίων]]<ref>Βλ. Φειδάς, ενθ.αν., σελ. 259</ref>. Στη Δύση μάλιστα οι νεοφώτιστοι έφεραν λευκό χιτώνιο για οκτώ ημέρες, εξού και το Σάββατο του Θώμα, αποκλήθηκε ''Sabbatum in albis''. Στη δε Ανατολή η εβδομάδα μετά Πάσχα ονομάστηκε Διακαινήσιμος εβδομάδα.

Ως κανόνας της εκκλησίας επίσης εφαρμόζεται η απαγόρευση του αναδόχου να είναι αλλόθρησκος, αιρετικός, σχισματικός ή αφορισμένος, αφού αυτός αναλαμβάνει την ουσιαστική ευθύνη κατήχησης του νεοφώτιστου<ref>Παναγιώτης Μπούμης, ενθ.αν., σελ. 97</ref>. Ο ανάδοχος μάλιστα ενώ δύναται να βαπτίσει περισσότερα από δύο άτομα, απαγορεύεται όμως αυστηρώς να είναι διαφορετικού φύλλου, αφού λόγω της πνευματικής συγγένειας δημιουργείται κώλυμα γάμου<ref>ο.π.</ref>. Κατά την παράσταση δύο αναδόχων πραγματικός ανάδοχος θεωρείται αυτός που αναδέχεται το νήπιο στην κολυμβήθρα<ref>Μελέτιος Σακκελαρόπουλος, Εκκλησιαστικό Δίκαιον της Ανατολικής Ορθοδόξου εκκλησίας, Αθήνα 1898, σελ. 404</ref>, ενώ σε εξαιρετικές περιπτώσει επιτρέπεται ο βαπτισμός και δίχως ανάδοχο<ref>Παναγιώτης Μπούμης, ενθ.αν., σελ. 98</ref>. ===Ονοματοδοσία===

Κατά τη τέλεση του μυστηρίου δίδεται όνομα στο νέο μέλος της εκκλησίας. Αν το μέλος είναι ενήλικο τότε είναι πιθανό να αλλάξει και όνομα. Πρέπει εδώ να τονιστεί όμως πως ακόμα και αν δε συμβεί αυτό, δεν προκύπτει κανονικό κώλυμα, όπως επιβεβαιώνεται από την εκκλησιαστική τάξη<ref>Παναγιώτης Μπούμης, ενθ.αν., σελ. 101</ref>. Το όνομα που δίνεται στο χριστιανό οφείλει κατά προτίμηση να θυμίζει κάποιο γεγονός στη ζωη του Κυρίου ή να εκφράζει κάποια αρετή ή να παίρνει το όνομα κάποιου αγίου. Συνίσταται και από τον ιερό Χρυσόστομο μία τέτοια τακτική αφού αυτά χρησιμεύουν ως πρότυπα προς μίμηση<ref>Π. Μπούμης, ενθ.αν., σελ. 101</ref> αλλά και ''"περι τους παίδας αυτών επιμέλειας"''<ref>Ιω. Χρυσόστομος, Ομιλία ΚΑ εις της Γένεσιν, PG 53, 179A</ref>.