12.398
επεξεργασίες
Αλλαγές
→Το σύμβολο Νίκαιας-Κωνσταντινούπολης
</div>
</blockquote>
==== Η διαμόρφωση του Συμβόλου ====
[[Image:Gregory the Theologian.jpg|180px|thumb|right|Ο ΆγιοςΓρηγόριος Ναζιανζηνός<br><small>Εκ των προέδρων της συνόδου</small>]]
Κύριοι διαμορφωτές του συμβόλου σήμερα εμφανίζονται οι [[Καππαδόκες πατέρες]], των οποίων η δογματική αποσαφήνιση στη διδασκαλία των όρων και της τριαδολογικής σχέσης επικυρώθηκε με τον ευρύτερο δυνατό τρόπο, αλλά και ειδικώς οι [[Βασίλειος Καισαρείας|Μέγας Βασίλειος]] και [[Γρηγόριος Ναζιανζηνός|Γρηγόριος Θεολόγος]] με τη θεολογία που διατύπωσαν. Κατά το Νικηφόρο Κάλλιστο, ο έτερος Καππαδόκης θεολόγος [[Γρηγόριος Νύσσης]]<ref>Εκκλ. Ιστορία Νικηφόρος Κάλλιστος, 12,13</ref> ήταν και ο άμεσος συντάκτης και διαμορφωτής του συμβόλου. Ο Μέγας Βασίλειος στο έργο του Περί του Αγίου Πνεύματος είχε θεολογικά αναλύσει την κυριότητα του Αγίου Πνεύματος, ενώ ο Γρηγόριος ο Θεολόγος είχε χρησιμοποιήσει σε ουδέτερο γένος το επίθετο «Κύριος» ως χαρακτηριστικό του Πνεύματος<ref>Ομιλία Εις την Πεντηκοστήν</ref>.
Οι προσθήκες του συμβόλου είναι οι εκφράσεις «''σαρκωθέντα εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου''», «''σταυρωθέντα υπέρ ημών επί Ποντίου Πιλάτου''», «''καθεζόμενον εκ δεξιόν του Πατρός''», «''ου της βασιλείας ουκ έσται τέλος''», «''εις μίαν αγίαν καθολικήν και αποστολικήν εκκλησίαν, ομολογούμεν εν βάπτισμα εις άφεσιν αματιών, προσδωκόμεν αναστασιν νεκρών και ζωήν του μέλλοντως αιώνος''». Τα επί μέρους αυτά στοιχεία επισημαίνονται με κάποιες παραλλαγές ή αυτούσια σε σύμβολα της εικοσαετίας [[341]]-[[360]], τα οποία συντάσσονταν προς αποκατάσταση του συμβόλου της Νίκαιας και που συχνά περιείχαν ορθόδοξες κατά την εκκλησία θέσεις<ref>Στυλιανού Παπαδόπουλου, Πατρολογία, Τόμος β΄, σελίς 451</ref>. Το ότι ο Γρηγόριος ο Θεολόγος εντοπίζει το έργο της συνόδου στην προσθήκη του άρθρου περί του Αγίου Πνεύματος και ο Μέγας Βασίλειος παραθέτει το σύμβολο της Νίκαιας χωρίς την έκφραση «''Θεόν εκ Θεού''» <ref>Επιστολή 141</ref>, καταδεικνύει ότι τα νέα στοιχεία είχαν γίνει δεκτά πριν τη σύνοδο. Από το σύμβολο της Νίκαιας οι εκφράσεις που δεν περιελήφθησαν στο σύμβολο των ''ρν΄ πατέρων'', είναι οι «''τουτέστιν εκ της ουσίας του πατρός''», «''Θεόν εκ Θεού''», «''τα τε εν τω ουρανώ και τα εν τη γη''». Οι τρεις αυτές εκφράσεις προφανώς θεωρήθηκαν περιττές επαναλήψεις<ref>Στυλιανού Παπαδόπουλου, Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίς 451</ref> ένεκα της εμφάνισης λέξεων και φράσεων όπως «''ομοούσιον''», «''Θεόν αληθινόν εκ Θεού αληθινού''» και «''δι ού τα πάντα εγένετο''». Επίσης αφαιρέθηκαν και οι αναθεματισμοί λόγω ότι το σύμβολο έπρεπε να περιλαμβάνει πλέον μόνο θέσεις και όχι αρνήσεις<ref>Στυλιανού Παπαδόπουλου, Πατρολογία, Τόμος Β΄, σελίς 451</ref>.
Κύριος στόχος των εκφράσεων ήταν να δοθούν απαντήσεις και να αποκλειστούν εκπεφρασμένες κακοδοξίες, όπως του Μακεδονίου, του Απολλιναρίου, του Μαρκέλλου Άγκυρας και των πνευματομάχων. Έτσι:
* Το 8ο άρθρο αναφέρει «''Καὶ εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, τὸ κύριον, τὸ ζωοποιόν, τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον, τὸ σὺν Πατρὶ καὶ Υἱῷ συμπροσκυνούμενον καὶ συνδοξαζόμενον, τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν προφητῶν''».
Η διατύπωση αυτή έχει άμεση αναφορά κατά των πολεμίων του Αγίου Πνεύματος και έχει βάση αγιογραφική. Έτσι η λέξη «''Κύριον''» ελήφθη εκ ''B΄ Κορινθίων 3, 17-18'', αν και ο A.Adam υποστήριξε πως αυτό μπορεί να αποχωριστεί και από το εν λόγω χωρίο, αφού κατά βάση στόχο έχει να δηλώσει την αυτοτέλεια του Αγίου Πνεύματος. Η λέξη «''ζωοποιόν''» από ''Κατά Ιωάννην 6, 63/Προς Ρωμαίους 8,12/Β΄ Κορινθίους 3,6''. Η φράση «''τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον''» από το ''Κατά Ιωάννην 15, 26''. Τέλος η σύνοδος θέλησε να αποφύγει τον όρο «''ομοούσιος''» κατ΄ οικονομίαν, ώστε να καταστεί ευκολότερη η εισαγωγή αιρετικών στην εκκλησία. Γι΄ αυτό το λόγο χρησιμοποίησε τον όρο «''τὸ σὺν Πατρὶ καὶ Υἱῷ συμπροσκυνούμενον καὶ συνδοξαζόμενον''», που επί της ουσίας διδάσκει το ομοούσιο. Τέλος η έκφραση «''τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν προφητῶν''» πάρθηκε εκ της Β΄ Καθολικής επιστολής Πέτρου 1, 21, που αναφέρεται πως «''υπό Πνεύματος Αγίου φερόμενοι ελάλησαν οι Άγιοι του Θεού άνθρωποι''». Επίσης δια του τονισμού των «''προφητών''», στόχο καταστάται η αναφορά στην Παλαιά Διαθήκη, ώστε να εξαίρεται μέσω της φράσης αυτής «''η προπαρασκευαστική σημασία της εν Παλαιά Διαθήκη αποκαλύψεως δια τα εν Χριστώ πραγματοποιηθέντα αλλ η σημασία του γεγονότος παραμένει αμείωτος ως προς το ότι η κατά τα ανωτέρω τάξις και θέσις της Παλαιάς Διαθήκης εντάσσεται εν τω συμβόλω εντός αυτών τούτων των περί Αγίου Πνεύματος αποφάσεων και προσδιορισμού''»<ref> Ιωάννη Καλογήρου, Ιστορία των Δογμάτων, Τόμος Α΄, σελίς 392</ref>
* Η φράση του 3ου άρθρου «''σαρκωθέντα εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου''» απευθύνεται προς την θέση του [[Απολλινάριος|Απολλιναρίου]], ο οποίος κήρυττε το Θεό Λόγο εγκατεικημένο στον Χριστό, αντί της λογικής ψυχής. Αυτή η έκφραση προϋπάρχει στο σύμβολο της Νίκης (Θράκης) του [[359]], προτού εμφανιστεί η θέση του. Στόχος επίσης και τετάρτου άρθρου («Σταυρωθέντα τε ὑπὲρ ἡμῶν ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου, καὶ παθόντα καὶ ταφέντα»), είναι ο Απολιναρισμός.
* Η έκφραση του πρώτου άρθρου «''ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς''» κατά [[Μαρκιωνίτες|Μαρκιωνιτών]], [[Μανιχαϊσμός|Μανιχαίων]] και Ερμογένους, που δέχονταν ύλη αιώνια, ταυτοχρόνως δε με την έκφραση «''ὁρατῶν τε πάντων καὶ ἀοράτων''» και κατά των αρειανών.
* Η έκφραση του β΄ άρθρου «''πρὸ πάντων τῶν αἰώνων''» χρησιμοποιείται κατά Αρειανών, Μαρκέλλου Άγκυρας, Φωτεινού Σιρμίου και Ευνομίου που κήρυσσαν εν χρόνο γέννηση.
* Οι εκφράσεις «''καὶ καθεζόμενον ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός καὶ πάλιν ἐρχόμενον μετὰ δόξης''» και «''οὗ τῆς βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος''» κατά Μαρκέλλου Άγκυρας προς δήλωση της αιωνίου διακρίσεως Πατρός και Υιού.
* Τα άρθρα 6 και 7 «''καὶ καθεζόμενον ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός''» και «''οὗ τῆς βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος''» κατά Μαρκέλλου Άγκυρας και Φωτεινού Σιρμίου, που αρνούνταν αιώνια ύπαρξη ως Θεανθρώπου και λαμβανόμενη από ''Κατά Λουκάν Ι, 33''.
* Ο όρος «''ομοούσιος''» παραλείφθηκε προς αποφυγή [[Μοναρχιανισμός|σαβελλιανιστικών]] ερμηνειών, αλλά καιευκολότερη εισαγωγή των ετεροδόξων<ref> Ιωάννη Καλογήρου, Ιστορία των Δογμάτων, Τόμος Α΄, σελίς 389</ref>, το ίδιο και οι εκφράσεις «αληθινόν εκ Θεού αληθινού» και «δι ού τα πάντα εγένετο» ως περιττές, για λόγους που εξηγήθηκαν ανωτέρω.
* Τα τελευταία 4 άρθρα συμπλήρωσαν το σύμβολο έτσι ώστε να το καταστήσουν εύχρηστο και ως ομολογία πίστεως και ως βαπτιστήριο σύμβολο<ref>Η Δευτέρα οικουμενική σύνοδος επί τη 1600στη επετείω αυτής, Ιωάννου Καρμίρη, Πρακτικά Ακαδημίας Αθηνών, σελίς 268</ref>, καθώς και για λειτουργική χρήση<ref> Ιωάννη Καλογήρου, Ιστορία των Δογμάτων, Τόμος Α΄, σελίς 385</ref>. Ταυτόχρονα οι αλήθειες των εκφραζόμενων αυτών άρθρων κύριο στόχο είχαν να καταδείξουν τις ενέργειες του [[Άγιο Πνεύμα|Αγίου Πνεύματος]], και μάλιστα κατά τη σειρά τις οποίες εμφανίζονται. Έτσι η καθολική εκκλησία εντάσσεται στην περιοχή ενέργειας του Αγίου Πνεύματος ενώ το [[Βάπτισμα (Χριστιανισμός)|βάπτισμα]] αναγνωρίζεται «''ως έχων ισχύν στην εκκλησίαν, υπό την ενεργεία του Αγίου Πνεύματος ως σωτηριολογικό γεγονός''»<ref> Ιωάννη Καλογήρου, Ιστορία των Δογμάτων, Τόμος Α΄, σελίς 395</ref>.
=== Η προσθήκη του ''Filioque'' ===
Στο σύμβολο της πίστεως η [[καθολική εκκλησία]] περιέχει τον όρο «''και (εκ) του Υιού''» για την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος, γνωστό και ως [[Φιλιόκβε|filioque]]. Η σημαντικότητα αυτής της παραλλαγής έγκειται στο ότι υπήρξε η πρώτιστη θεολογική αιτία του μεγάλου σχίσματος και μονίμου ως σήμερα, μεταξύ Ορθοδόξου και Καθολικής εκκλησίας. Όπως είναι γνωστό οι αποφάσεις των οικουμενικών συνόδων, αποφαίνονται δογματικώς αλαθήτως και πως τα σύμβολα πίστεως αυτών είναι «''ο ακριβής και απλανής δρόμος της ορθοδοξίας''» <ref>Ιωάννη Καρμίρη, ΤΔκΣΜτΟΚΕ, Τόμος Α΄, σελίς 89</ref>. Το σύμβολο μάλιστα αυτό επικράτησε από νωρίς στην εκκλησία ως βαπτιστήριο σύμβολο, ήτις ως το κατηχητικό σύμβολο της ορθής δογματικής πίστης που εξέφραζαν οι νεοφώτιστοι, ενώ εισήλθε και από νωρίς στην λατρευτική πράξη της εκκλησίας<ref>Ιωάννη Καρμίρη, ΤΔκΣΜτΟΚΕ, Τόμος Α΄, σελίς 89-92</ref>, τόσο στη Ανατολή, όσο και στη Δύση.
Το filioque αρχικώς ενεφανίσθη στην [[Ισπανία]], σε μια προσπάθεια απόκρουσης αιρετικών δοξασιών στη σύνοδο του [[Τολέδο]], το [[589]]. Η προσθήκη αυτή επικυρώθηκε στη Φραγκική εκκλησία το [[809]]/[[810]] στη σύνοδο του ''Ακυισγράνω''([[Άαχεν]]), με το [[Πάπας Λέοντας Γ΄|Πάπα Λέοντα]] τον Γ΄, να διαφωνεί προς τον όρο, αντιτιθέμενος προς κάθε προσθήκη στο σύμβολο. Επιπρόσθετα αντιλαμβανόμενος τον κίνδυνο ανέγραψε σε αργυρές πλάκες, σε ελληνικά και λατινικά, στο ναό του Αγίου Πέτρου στη [[Ρώμη]] το σύμβολο, ώστε στο μέλλον να μην παραχαραχθεί<ref>Annales ecclesiastici etc. Lucae 1738 εξ.,τ.ΙΧ,481 εξ</ref>. Σε κάθε περίπτωση όμως φαίνεται από τις διασωθείσες ιστορικές πηγές πως το ''filioque'' αντιμετωπίστηκε ως αιρετική διδασκαλία από την ενιαία εκκλησία. Η αντίδραση του Πάπα Λέοντα ήταν ενδεικτική, όπως και οι κανόνες των οικουμενικών συνόδων, οι οποίοι σαφώς απαγορεύουν οποιαδήποτε προσθήκη στα σύμβολα των πατέρων των οικουμενικών συνόδων. Ένα ακόμα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ενέργεια των παπικών αντιπροσώπων του Πάπα Νικολάου, όταν αυτοί θέλησαν να διαδώσουν το σύμβολο με την προσθήκη του filioque στη Βουλγαρία, οπότε και προκλήθηκε έντονη αντίδραση από την εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως, οδηγώντας τον ιερό Φώτιο να το χαρακτηρίσει ως «''αιρετική δόξα''», «''άθεον γνώμη''», «''βλασφημία κατά του Αγίου Πνεύματος''» καθώς και ότι «''εισάγει Δυαρχία εν τη Μοναρχική Τριάδι''»<ref>Ι. Βαλλέτας, Φωτίου του σοφωτάτου και αγιωτάτου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως επιστολαί, Λονδίνο, 1864</ref>. Πέραν τούτου η προσθήκη δε φαίνεται να διδάσκεται αγιογραφικώς (στις Γραφές), ιστορικοδογματικώς (καμία αναφορά από [[Οικουμενικές σύνοδοι|Οικουμενικές συνόδους]]), αλλά και θεολογικώς όπως ανωτέρω ο [[Πατριάρχης Φώτιος Α΄|ιερός Φώτιος]] υπομνημάτίζει<ref> Ιωάννη Καρμίρη, Η Δευτέρα Οικουμενική σύνοδος επί τη 1600στη επετείω αυτής, Πρακτικά Ακαδημίας Αθηνών, σελις 271</ref>.
== Τα αποτελέσματα της συνόδου ==
Οι αποφάσεις της συνόδου, επισφράγισαν την κατάρρευση του αρειανισμού στην ανατολή, τη στιγμή που μετριοπαθείς αρειανοί (κατά βάση ημιαρειανοί), Μακεδονιανοί και Απολιναριστές αποδέχθηκαν το σύμβολο Νίκαιας – Κωνσταντινούπολης, ώστε να ενταχθούν στην εκκλησιαστική κοινότητα. Ταυτόχρονα, αποτέλεσε θρίαμβο της πολιτικής θεολογίας την οποία προ διετίαν είχε χαράξει ο [[Βασίλειος Καισαρείας|Μέγας Βασίλειος]]<ref> Παναγιώτης Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Γ΄, σελίς 41</ref>. Στη Δύση το πρόβλημα συνεχίστηκε κατά βάση εκτός ορίων της αυτοκρατορίας, με αποτέλεσμα οι αρειανικές έριδες να μεταφερθούν στις εκκλησίες της δυτικής Ευρώπης μέχρι και τον 6ο αιώνα και την επικράτηση των [[Φράγκοι|Φράγκων]]. Μάλιστα η αποδοχή του αρειανισμού και δη της ομολογίας των ομοίων, επέφερε και πολιτικά προβλήματα στην αυτοκρατορία αφού εμπόδισε την αφομοίωση των γοτθικών φύλλων στο εσωτερικό της, ενώ θεολογικά μεταλαμπάδευσε τη θεολογική διαλεκτική στη φραγκολατινική θεολογία, επηρεάζοντας και την πνευματική ταυτότητά της.
== Υποσημειώσεις ==
<div style="font-size:85%; -moz-column-count:2; column-count:2;"><references /></div>
== Βιβλιογραφία ==
* Βλασίου Φειδά, ''Εκκλησιαστική Ιστορία'', Τόμος Α΄, Αθήνα, 2002.
* Βασιλείου Στεφανίδη, ''Εκκλησιαστική Ιστορία'', Αθήνα, 1959.
* Ιωάννη Καρμίρη, ''Τα Δογματικά και Συμβολικά Μνημεία της Ορθοδόξου Καθολική Εκκλησίας'', Τόμος Α΄, Αθήνα 1960.
* Ιωάννη Καρμίρη, ''Η Δευτέρα Οικουμενική σύνοδος επί τη 1600στη επετείω αυτής'', Πρακτικά Ακαδημίας Αθηνών.
* Στυλιανού Παπαδόπουλου, ''Πατρολογία'', Τόμος Β΄, Αθήνα 1999.
* Παναγιώτη Χρήστου, ''Ελληνική Πατρολογία'', Τόμος Γ΄, Θεσσαλονίκη, 1987.
* Ιωάννη Καλογήρου, ''Ιστορία των Δογμάτων'', Τόμος Α΄, Αθήνα, 1985
* Ιωάννη Ρωμανίδη, ''Δογματική και Συμβολική Θεολογία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας'', Tόμος Α΄, Θεσσαλονίκη, 1999
* [[Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης|Νικοδήμου Αγιορείτου]], ''[[Πηδάλιον]]'', Εκδόσεις Αστέρος, Αθήνα, 1993.
* Καθολική εγκυκλοπαίδεια, ''Πρώτη Σύνοδος της Νίκαιας''.
{{Οικουμενικές Σύνοδοι}}
[[Κατηγορία:Οικουμενικές Σύνοδοι]]
[[Κατηγορία:Σύνοδοι]]
[[Κατηγορία:Εκκλησιαστική Ιστορία]]
[[ar:المجمع المسكوني الثاني]]
[[en:Second Ecumenical Council]]
[[ro:Sinodul II Ecumenic]]