Πέτρος Πελοποννήσιος

Ο Πέτρος Πελοποννήσιος ή Πέτρος Λαμπαδάριος (1730-1778), υπήρξε ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους της μεταβυζαντινής παραδόσεως και λαμπαδάριος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας κατά τον 18ο αιώνα. Αποτελεί τη δεσπόζουσα φυσιογνωμία του μουσικού στερεώματος κατά το 18ο αιώνα, ο οποίος κατά το Χρύσανθο ιερέα "σχεδόν κατέφερε εις το να φέρει τους μουσικούς χαρακτήρας από συμβόλων εις γράμματα και μόνος από τους καθ ημάς μουσικούς ίσως επλησίασεν εις το άκρην της έξεως της πρακτικής μουσικής".

Ο βίος του

Γεννήθηκε περί 1730 ίσως στο χωριό Γοράνοι Λακωνίας και απεβίωσε από επιδημία πανώλης το 1778 σύμφωνα με χειρόγραφο που αναφέρει την ημερομηνία θανάτου του. Βιογράφος του υπήρξε ο Χρύσανθος ιερέας, ο οποίος περιγράφει το έργο του Πέτρου ως μια ακούραστη και διαρκή εργασία των μουσικών δρωμένων κατά την οποία εξηγούσε τα παλαιά μουσικά μαθήματα, έγραφε κάθε μελωδία που ερχόταν στη φαντασία του έξωθεν ή έσωθεν, ενώ επιπρόσθετα μέλιζε και στίχους "ευγενών και λογίων του ημετέρου γένους". Οι γονείς του ήσαν φτωχοί ξυλοκόποι. Όταν κάποτε πέρασε από το χωριό του ένας έμπορος από τη Σμύρνη που γύριζε την Πελοπόννησο προσφέρθηκε να τον πάρει μαζί του στη Σμύρνη, όταν θα τέλειωνε τις δουλειές του. Εν τω μεταξύ ο πατέρας του σκοτώθηκε σε μια συμπλοκή με Τουρκαλβανούς, και η μητέρα του τον έστειλε στη Μονή Αγίας Λαύρας (Μέγα Σπήλαιο-Καλάβρυτα). Εκεί τον βρήκε ο περιοδεύων έμπορος και τον πήρε μαζί του στη Σμύρνη. Από εκεί και μετά η εξέλιξη του Πέτρου ήταν ραγδαία, λόγω της φυσικής του κλίσης στη μουσική και της μαθητείας του κοντά σε ιερομόναχο μουσικό και μετέπειτα στον πρωτοψάλτη της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Ιωάννη Τραπεζούντιο, με τον οποίο συνέψαλε ως Β΄ Δομέστιχος, ίσως δε και ως Α΄. Από το 1770 και το θάνατο του Ιωάννη, υπό το Δανιήλ, ο Πέτρος έγινε λαμπαδάριος στο πατριαρχικό αναλόγιο. Με το Δανιήλ Πρωτοψάλτη και το Δομέστιχο Ιάκωβο Πελοποννήσιο δίδαξε μουσική στην ιδρυθείσα πατριαρχική μουσική σχολή από το 1776. Η κηδεία του Πέτρου έλαβε χώρα στην Κωνσταντινούπολη, στην οποία μάλιστα θέλησαν να παραβρεθούν και οι Δερβίσηδες της Πόλης για να τον ψάλλουν, αφού πολύ τον σέβονταν και τον αγαπούσαν.

Χαρακτηρίζεται ως χαλκέντερος εργάτης της μουσικής ο οποίος "εθαυμάζετο υπό των συγχρόνων αυτού δια την έξοχον μουσικήν αυτού αντίληψιν και μίμησην, δυνάμενος μάλιστα να διαφυλάξη πιστώς δια της γραφής οιονδήποτε μέλος έστω και άπαξ ψαλλόμενον υπ άλλου. Εντεύθεν υπό των Οθωμανών καλείτο χιρσίζ (κλέπτης) και χότζας (διδάσκαλος)". Κατά μία άλλη άποψη, αν και όχι επικρατούσα, ο Πέτρος υπήρξε δερβίσης, ο οποίος είλκυε την καταγωγή του από οικογένειες Λακώνων οι οποίες βρίσκονταν στη Σμύρνη από τον 13ο αιώνα.

Στιγμιότυπα από τη ζωή του Πέτρου

Το 1770 πήγαν στην Κωνσταντινούπολη τρεις Οθωμανοί μουσικοί οι οποίοι θέλησαν να επιδείξουν στο Σουλτάνο Χαμίτ Α΄, το μουσούργημά τους. Κάτι τέτοιο έθιξε όμως τους αυλικούς μουσικούς και ζήτησαν τις οδηγίες του Πέτρου ώστε να τους εκθέσουν. Ο Πέτρος τους συμβούλεψε να τους καλέσουν σε δείπνο και όταν έρθουν σε ευθυμία να τραγουδήσουν, να ζητήσουν να τους παίξουν και το άσμα που έφεραν για το σουλτάνο. Οι Οθωμανοί Πέρσες μετά από παράκληση των Δερβίσηδων τραγούδησαν όντως το άσμα. Ο Πέτρος όμως υποκρύπτετο εκείνη τη βραδιά ακούγοντας το άσμα τους. Η ικανότητά του να συλλαμβάνει τους ήχους με μία μόνο ακοή αρκούσε ώστε να μάθει το άσμα τους. Το άσμα μάλιστα επαναλήφθηκε δύο τρεις φορές μετά από παράκληση των Δερρβίσηδων, με αποτέλεσμα ο Πέτρος ακούγοντάς το να το συγγράψει. Την επομένη που θα παρουσίαζαν οι τρεις Οθωμανοί το άσμα τους στο Σουλτάνο, εισήλθε στο χώρο αυτό ο Πέτρος, ο οποίος χαιρετίστηκε εγκαρδίως από τους Δερβίσηδες που τον αποκαλούσαν διδάσκαλο. Αφού λοιπόν εψάλλη το άσμα υπό των Οθωμανών, ο Πέτρος παρατήρησε πως αυτό το άσμα είναι δικό του, αφού μαθητές του στην Αραβία είχαν διδάξει το τραγούδι στην περιοχή τους. Οι τρεις ξένοι τότε προκάλεσαν τον Πέτρο να επαναλάβει το άσμα. Ο ίδιος βγάζοντας μία πανδουρίδα (χαρτί που αναγράφετο μουσική) με το συγγραμμένο το άσμα, το έψαλλε με αποτέλεσμα να προκληθεί έντονη λογομαχία, σε σημείο κάποιος να προσπαθήσει να φονεύσει τον Πέτρο. Οι Δερβίσηδες τότε συνέλαβαν τους τρεις μουσικούς και εντός ολίγων ημερών τους εξόρισαν στην πατρίδα τους. Εκ του γεγονότος, αποδόθηκε το όνομα "χιρσιζ" στον Πέτρο, δηλαδή κλέπτης.

Το έργο του

Το έργο του Πέτρου διαχωρίζεται σε δύο μεγάλες θεματικές ενότητες. Την εκκλησιαστική μουσική και την κοσμική. Κατά την πρώτη το εξηγητικό του έργο είναι ανεπανάληπτο, αφού απλοποίησε ακόμα περισσότερο την κουκουζέλειον και Ιωάννου Τραπεζουντίου παρασημαντική, ενώ ερμήνευε και τις θέσεις αρχαιότερων μελών, αποτελώντας τον συνδετικό κρίκο του μουσικού εκκλησιαστικού συστήματος πριν από τη μέθοδο των τριών διδασκάλων. Η διαμόρφωση τής αναλυτικής αυτής σημειογραφίας είναι σημαντική για τη συμβολή στην εξέλιξη της εκκλησιαστικής μουσικής, αφού τελικά σήμερα αποτελεί τον κορμό της εκκλησιαστικής μουσικής παράδοσης. Με αυτόν τον τρόπο η παράδοση θα περάσει στα βιβλία όπου από το 19ο αιώνα αρχίζουν να εκδίδονται βιβλία. Η αξία του έργου του Πέτρου Πελοποννησίου Λαμπαδαρίου είναι πραγματικά σπουδαιότατη αφού το "σφριγηλό και καταξιωμένο [έργο] αποτελεί, όπως και στην εποχή του, το πολύτιμο μέσο μίας επιστημονικής αλλά και συνάμα καλλιτεχνικής εργασίας".

Το έργο του επίσης θεωρείται εκπληκτικό σε όγκο και ποιότητα και συνίσταται κυρίως σε πρωτότυπες συνθέσεις στο ύφος της βυζαντινής μουσικής και σε επεξεργασία παλαιοτέρων μουσικών διδασκάλων. Σήμερα ελάχιστο μέρος των συνθέσεών του έχει εκδοθεί, αφού το μεγαλύτερο μέρος σώζεται σε ανέκδοτα χειρόγραφα. Το γνωστότερο έργο του είναι το ειρμολόγιο. Ο ίδιος υπήρξε σπουδαίος συνθέτης και της δημοτικής μουσικής όπου τα τραγούδια του "αποτελούν σπάνια δείγματα της παλαιότερης εκκλησιαστικής και δημοτικής μουσικής μας παράδοσης...που σημείωσαν μάλιστα μεγάλη επιτυχία στην εποχή του και τραγουδήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη και στα άλλα αστικά κέντρα της Ανατολής μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα".

Πηγές

• Δημοσίευμα Εφημερίδος Νέες Εποχές, 16 Φεβρουαρίου 1997, σελίδα 34
• Δημοσίευμα Εφημερίδος "Το Βήμα", 18 Ιουλίου 1999 - Αρ. Φύλλου 12640, σελίδα: B03.
• Γεώργιος Παπαδόπουλος, Ιστορική επισκόπησις της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής από των αποστολικών χρόνων μέχρι των καθ΄ ημάς (1-1900 μ.Χ)
• "Πέτρος ο Πελοποννήσιος", εγκυκλοπαίδεια e-ΔΟΜΗ.