Αλλαγές

Ο Ειρηναίος στην κοσμολογία του υιοθέτησε τη γραμμή του Ιουστίνου και του Θεοφίλου Αντιοχείας, σύμφωνα με την οποία υπάρχει ριζική διάκριση μεταξύ ακτίστου και κτιστού, δηλαδή μεταξύ του Θεού και της ύλης. Η διάκριση αυτή υιοθετείται και τοποθετείται στο κέντρο της διδασκαλίας του, καθώς θέλει να αποκρούσει τη θεωρία των γνωστικών, κατά την οποία η δημιουργία του κόσμου προερχόταν από ενδιάμεσες δυνάμεις<ref>Κ. Σκουτέρης, ενθ.αν., σελ. 369</ref>. Τη διαλεκτική του την τοποθετεί μάλιστα στην Αγία Γραφή και την εκκλησιαστική παράδοση, αφού ο κτιστός κόσμος προέρχεται εκ του μη όντος, ως δημιούργημα του ακτίστου Θεού. Η δημιουργία δηλαδή του κόσμου δεν προέρχεται από ενδιάμεσα όντα, παρά μόνο από τα δύο του χέρια, τον Υιό και το Πνεύμα<ref>Επίδειξις 5</ref>. Η δημιουργία λοιπόν αποτελεί πράξη ελευθερίας και αγάπης, της δυνάμεως του Θεού της σοφίας του και της αγαθοποιού Ενέργειάς Του<ref>Έλεγχος 38, 3</ref>.

Έτσι ο άνθρωπος δημιουργήθηκε από το Θεό και μέσα στη ψυχοσωματική του ύπαρξη έχει εικονιστεί η θεία αγαθότητα<ref>Έλεγχος 4, Πρόλογος 4</ref>. Στην ουσία δηλαδή αποτελεί μία ολότητα η οποία δεν είναι μεμονωμένη ένωση δύο διαφορετικών πραγμάτων -σώματος και [[Ψυχή|ψυχής]]- διότι ένας πραγματικά τέλειος άνθρωπος διέπεται από πλήρη σύγκραση σώματος και ψυχής, δέχόμενος συνάμα το Πνεύμα<ref>Π. Χρήστου, ενθ.αν., σελ. 710</ref>. Η ψυχή του ανθρώπου δεν είναι φύσει αθάνατη αλλά εξ αιτίας της χάριτος του Θεού γίνεται<ref>Έλεγχος 2, 34,2-4</ref>, δίχως όμως αυτό να σημαίνει ότι η ψυχή δύναται να πεθάνει πλέον καθώς της έχει δοθεί αθανασία, εν αντιθέσει με το σώμα<ref>Έλεγχος 5, 7, 1:''"Όχι, οι ψυχές είναι άυλες αν τις τοποθετήσεις σε σχέση με τα θνητά σώματα. Ο Θεός "ενέπνευσε μέσα στο πρόσωπο του άνδρα πνοή ζωής και ο άνθρωπος έγινε μία ζωντανή ψυχή". Τώρα η πνοή ζωής είναι ένα άυλο πράγμα. '''Και σίγουρα δεν μπορούν να ισχυριστούν ότι η πνοή της ζωής είναι θνητή. Επομένως ο Δαβίδ λέει "Η ψυχή μου επίσης θα ζήσει με Αυτόν" απλά όπως αν η δική της ουσία να ήταν αθάνατη'''. Ούτε, από την άλλη μεριά, μπορούν να πουν ότι το πνεύμα είναι θνητό σώμα. Τι επομένως έμεινε το οποίο εμείς πιθανώς θα εφαρμόσουμε στον όρο "θνητό σώμα", εκτός από το πράγμα εκείνο το οποίο σάπιζε, το οποίο είναι η σάρκα, για την οποία επισης λέχθηκε ότι ο Θεός θα την αναζωογονήσει; '''Γι αυτό το οποίο πεθαίνει και αποσυντίθεται, αλλά όχι η ψυχή ή το πνεύμα'''. Για να πεθάνει πρέπει να χάσει όλη τη ζωτική της δύναμη, και να γίνει στο εξής αδύναμη πνοή, ακίνητη και στερούμενη κίνησης και να διαχωριστεί σε αυτά από τα οποία προήλθε η έναρξη της ουσίας της. '''Αλλά το γεγονός αυτό δε συμβαίνει μήτε στη ψυχή, επειδή είναι η πνοή της ζωής, μήτε στο πνεύμα, αφού το πνεύμα είναι απλό και όχι σύνθετο, έτσι ώστε να μη μπορεί αν αποσυντεθεί, και είναι από μόνο του η ζωή που λαμβάνει'''."''</ref> Κατά βάση ο Ειρηναίος αναφέρει τις περιγραφές της ΚΔ για να πείσει για τα λεγόμενά του. Ο άνθρωπος δηλαδή πλάστηκε από τα χέρια του Θεού, [[Κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν|κατ εικόνα και ομοίωση του]], ελεύθερος και αυτεξούσιος. Η εικόνα προσιδιάζει μάλιστα στη φύση του ανθρώπου και τις θείες δωρεές που δόθηκαν, ενώ η ομοίωση στην παρουσία του Αγίου Πνεύματος στη ζωή του ανθρώπου. Ο Ειρηναίος όμως προχωρά και στην θεολογία της ωριμάνσεως, που στο θεολογικό του σύστημα λαμβάνει σημαντική θέση. Ο Αδάμ λοιπόν δημιουργήθηκε καλός λίαν, αλλά όχι με τελεσίδικη τελειότητα. Σκοπός ήταν η τελείωση καθώς στον πρώτο παράδεισο δεν υπήρχε στατικότητα. Σκοπός του ανθρώπου είναι να ομοιωθεί στον Υιό, ο οποίος έμελλε να γίνει άνθρωπος, καθώς ο Υιός αποτελεί και πραγματική εικόνα του Θεού<ref>Έλεγχος 5, 16, 2</ref>. Ο άνθρωπος λοιπόν καλείται να [[Θέωση|θεωθεί]] και ειδικώς από τότε που η θεϊκή φύση του Χριστού ενώθηκε με την ανθρώπινη. Η πνευματική αύξηση τελικά επιτυγχάνεται με το αυτεξούσιο, ενώ η ελευθερία αποτελεί συστατικό τόσο για την επιτυχία του στόχου του, όσο και την αποτυχία<ref>Έλεγχος 5, 28, 1</ref>.