Κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν

Αυτό το άρθρο ή η ενότητα δεν αναφέρει τις πηγές του ή δεν περιέχει βιβλιογραφία..

Το παρόν λήμμα ή τμήμα του χρήζει Επιμέλειας (δηλ., μορφοποίηση). Μπορείτε να βοηθήσετε το OrthodoxWiki αναλαμβάνοντας την επιμέλειά του.

Κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν, είναι το "δυνάμει" και το "ενεργό" της πορείας προς τον Θεό.

Για πρώτη φορά βρίσκουμε στην Αγία Γραφή, στη Γένεση, τις φράσεις αυτές:

Γένεση 1/α΄ 26,27: ΄΄Και είπεν ο Θεός: Ας κάμωμεν άνθρωπον κατ' εικόνα ημών και καθ' ομοίωσιν ημών... Και εποίησεν ο Θεός τον άνθρωπον κατ' εικόνα εαυτού. Κατ' εικόνα Θεού εποίησεν αυτόν.΄΄

Εδώ, κατά τη διδασκαλία τών πατέρων, φαίνεται πως ο Θεός είχε σκοπό να πλάσει τον άνθρωπο: "κατ' εικόνα και ομοίωσίν" Του. Όταν όμως τον έφτιαξε, τον έκανε μόνο κατ' εικόνα. Εδώ κρύβεται το μυστικό τής τελειότητας. Ο άνθρωπος ως πλασμένος "κατ' εικόνα", ήταν "καλός λίαν", έχοντας μία δυναμική, μια δυνατότητα να μοιάσει με τον Θεό. Όταν όμως θα γινόταν και καθ' ομοίωσιν τού Θεού, θα έμπαινε σε πορεία προς την ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑ.

Το κατ' εικόνα, είναι η δυνατότητα που έχει ο άνθρωπος ως ελεύθερο και νοήμον πλάσμα, να ομοιάσει με τον Θεό.

Το καθ' ομοίωσιν όμως, είναι η πορεία επίτευξης αυτής τής ομοίωσης, που επιτυγχάνεται μόνο με τη συνέργεια τού ανθρώπου και τού Αγίου Πνεύματος.

Επειδή ο Θεός είναι αυτό που είναι ΕΠΕΙΔΗ ΤΟ ΘΕΛΕΙ και όχι αναγκαστικά, θα πρέπει και ο άνθρωπος ΝΑ ΘΕΛΕΙ, και να προσπαθήσει, χρησιμοποιώντας την κατ' εικόνα ελεύθερη βούληση και νοημοσύνη του, ώσπου να φθάσει στην τελειότητα, δηλαδή στην πορεία ομοίωσης με το Θεό. Aυτό είναι ένα χαρακτηριστικό που μόνο ο άνθρωπος το έχει μεταξύ τής κτίσεως.

Δεν ήταν δυνατόν o άνθρωπος να πλαστεί κατ' ευθείαν, (δηλαδή αναγκαστικά) τέλειος. Ο Σατανάς, πρότεινε στον άνθρωπο την ομοίωση με το Θεό, μέσω τής ανεξαρτησίας και τής αυτοδιαχείρισης, χωρίς τη συνέργια τού Αγίου Πνεύματος. Έτσι όμως, ο άνθρωπος αστόχησε, (=αμάρτησε), να πετύχει το στόχο τής τελειότητας, και αντί για την ομοίωση τού Θεού, "ομοιώθηκε προς τα κτήνη τα φθειρόμενα". Ο στόχος τής τελειότητας, είναι ο στόχος τού κάθε Χριστιανού, όπως φαίνεται στα παρακάτω εδάφια:

Ματθαίος 5/ε΄ 48: Έστε λοιπόν σεις τέλειοι, καθώς ο Πατήρ σας ο εν τοις ουρανοίς είναι τέλειος.

Εβραίους 6/ς΄ 1: ...αφήσαντες την αρχικήν διδασκαλίαν τού Χριστού, ας φερώμεθα προς την τελειότητα.

Εφεσίους 4/δ΄ 13: Μέχρι καταντήσωμεν οι πάντες εις την ενότητα τής πίστεως και τής επιγνώσεως τού Υιού τού Θεού, εις άνδρα τέλειον, εις μέτρον ηλικίας τού πληρώματος τού Χριστού.

Το "κατά" και το "καθ'"

Πώς όμως θα μοιάσουμε με το Θεό εφ' όσον δεν τον είδαμε;

Και πάλι η απάντηση βρίσκεται στη φράση: "κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν". Δεν λέει: "εικόνα και ομοίωσιν".

Η λέξη: "κατά", σημαίνει: "εικόνα τήν εικόνα" τού Θεού, και όχι άμεσα δική Του εικόνα. Και η άμεση εικόνα τού Θεού είναι φυσικά ο Ιησούς Χριστός:

Κολοσσαείς α΄ 15: ...όστις είναι εικών τού Θεού τού αοράτου...

Ο Αδάμ λοιπόν, φτιάχτηκε "κατ' εικόνα Θεού", ή "εικόνα Χριστού", του ΑΝΘΡΩΠΟΥ Χριστού. Το ότι ο Ιησούς Χριστός δεν είχε γεννηθεί ακόμα ως άνθρωπος, δεν είναι πρόβλημα. Ο εκτός χρόνου Θεός, γνωρίζει καλά το μέλλον, ως Δημιουργός τού χρόνου, και γι' Αυτόν τα πάντα είναι παρόν.

Όλα αυτά, ταιριάζουν απόλυτα με το εδάφιο Εφεσίους 4/δ΄ 13, που παραθέσαμε προηγουμένως. Πρέπει να στοχεύουμε προς το παράδειγμα που άφησε ο Κύριος Ιησούς Χριστός, και αυτό θα μας οδηγήσει στην ομοίωση με τον Θεό, δηλαδή στην πορεία της τελειότητας.

Μήπως όμως δεν είναι εφικτή η τελειότητα, εφ' όσον πρόκειται για τον απείρως τέλειο Θεό; Αυτό είναι εν μέρει σωστό. Το να τον φθάσουμε, είναι σίγουρα αδύνατον. Θα τον πλησιάζουμε όμως, από τώρα και για όλη την αιωνιότητα, γινόμενοι όλο και πιο όμοιοι μ' αυτόν, όπως φαίνεται και στο παρακάτω εδάφιο:

Β΄ Κορινθίους 3/γ΄ 18: "πάντες, ανακεκαλυμμένω προσώπω την δόξαν Κυρίου κατοπτριζόμενοι την αυτήν εικόνα, μεταμορφούμεθα από δόξης εις δόξαν".

Η τελειότητα λοιπόν, είναι κάτι σχετικό, και ο καθένας βρίσκεται σε πορεία προς την ομοίωση είτε με το Θεό, είτε προς τον εχθρό του τον Διάβολο. Η ελεύθερη βούληση τού καθενός είναι καθοριστική για το σημείο προόδου στο οποίο βρίσκεται. Η τελειότητα δεν είναι στάση. Είναι διαρκής πορεία!

Σημείωση:

25ο κεφάλαιο από την Γ΄ εκατοντάδα των "Κεφαλαίων περί Αγάπης" του Μαξίμου του Ομολογητού:

Τέσσερα από τα θεία ιδιώματα, συνεκτικά, φρουρητικά και διασωστικά των όντων, από υπερβολική αγαθότητα τα εκοινοποίησε ο Θεός όταν δημιούργησε την λογική και νοερά ουσία: (α) την ύπαρξη, (β) την αιώνια ύπαρξη (αθανασία κατά χάριν) , (γ) την αγαθότητα και (δ) την σοφία. Από αυτά τα μεν δύο τα έδωσε στην ουσία τα δε άλλα δύο στην προαίρεση, την αγαθότητα και την σοφία, έτσι ώστε όπως είναι Αυτός κατ’ ουσίαν να γίνει και η κτίση κατά μετουσία για αυτό και «κατ’ εικόνα και ομοίωσιν Θεού» λέγεται ότι δημιουργήθηκε (η λογική και νοερή ουσία). Και κατ’ εικόνα μεν επειδή (είναι) ύπαρξη από Ύπαρξη και αιώνια ύπαρξη από Αιώνια Ύπαρξη - αν και όχι χωρίς αρχή, αλλά χωρίς τέλος – καθ’ ομοίωσιν δε σαν αγαθός από Αγαθόν και σοφός από Σοφόν, αυτό κατά χάριν από Αυτόν που είναι κατά φύσιν. Και κατ’ εικόνα μεν είναι κάθε λογική φύση, καθ’ ομοίωσιν δε μόνο οι αγαθοί και σοφοί.