Αλλαγές

[[Image:Baptism of Christ.jpg|thumb|250px|right|Η βάπτισις του Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό]]'''Βάπτισμα''' ονομάζεται η ιερή τελετή των αποκαλείται το [[ΧριστιανισμόςΙερά Μυστήρια|ΧριστιανικώνΙερό Μυστήριο]] εκκλησιών με χρήση νερού ως συμβόλου εξαγνισμούτης εκκλησίας κατά το οποίο ο πιστός δια τριπλής καταδύσεως και αναδύσεως εξ ύδατος, η οποία σηματοδοτεί την εισαγωγή και επικλήσεως του πιστού στο σώμα ονόματος της [[ΕκκλησίαΑγία Τριάδα|εκκλησίαςΑγίας Τριάδος]] αναγεννάτε από το [[Άγιο Πνεύμα]], αποθέμενος την φύση της αμαρτίας και εισαγόμενος σε μία νέα αναγεννητική ζωή ως μέλος της εκκλησίας. Η λέξη ''Το βάπτισμα'' προέρχεται από εξαλείφει τις αμαρτίες του ανθρώπου, συνάμα και το ρήμα προπατορικό αμάρτημα, δίνοντας τη δυνατότητα στον πιστό να μετέχει των υπολοίπων [[Ιερά Μυστήρια|ιερών μυστηρίων]]. Γι αυτό και αποκαλείται και ''βάπτω"λουτρό παλιγγενεσίας"''/''βαπτίζω'' που σημαίνει «βυθίζω συχνά ή έντονα, βουτάω, καταδύω».

Σύμφωνα με Το βάπτισμα είναι μυστήριο το οποίο συστήθηκε από τον Ευαγγελιστή Ιωάννη {{Πολυτονικό|«ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καὶ Πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ»}}<ref>Ιωάννου Γ΄,5</ref>, ενώ είναι και Κυριακή αποστολική εντολή {{Πολυτονικό|«πορευθέντες Κύριο αφού ο ίδιος μιλώντας προς τους μαθητές τους ανέφερε ''"πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος»}}Πνεύματος"''<ref>Ματθαίου ΚΗ΄Κατά Ματθαίον 28΄,19</ref>, ενώ και ο [[Ευαγγελιστής Ιωάννης]] αναφέρει πως ''"ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καὶ Πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ"''<ref>Ιωάννου 3, 5</ref>.[[Image:Baptism of Christ.jpg|thumb|210px|right|Η βάπτισις του Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό]]==Θεολογία==

Αν Δίχως το βάπτισμα το μέλος παραμένει δέσμιο της φθοράς και ο όρος «βάπτισμα» δε χρησιμοποιείται για των δαιμονικών δυνάμεων. Η νοσούσα φύση του ανθρώπου έχει ανάγκη αναγεννήσεως<ref>[[Κύριλλος Αλεξανδρείας]], Εις την περιγραφή ιουδαϊκών ιεροτελεστιώνΠρος Ρωμαίους επιστολή PG 74, 789 AB</ref>, ειδάλλως δεν απελευθερώνεται και δεν αναγεννάτε από τον ''"παλαιό άνθρωπο"''. Γι αυτό από τους πατέρες της εκκλησίας γίνεται διαρκής επισήμανση και διασύνδεση του θεσμού αυτού με το τελετουργικό εξαγνισμού (ή θάνατο του Κυρίου<ref>Ιωάννης Δαμασκηνός, Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως,4, 9 PG 94, 1117B</ref>, τονίζοντας πως με το βάπτισμα ενδύεται την ''Μικβά"υπόσταση της θεογεννεσίας"'' - τελετουργική εμβάπτιση) <ref>Διονυσίου Αρεοπαγίτη, Περί της Εκκλησιαστικής ιεραρχίας 3, 6 PG 3, 433A</ref>. Το νέο μέλος μέσω του μυστηρίου αναγεννά την ύπαρξή του, γίνεται μία επώνυμη προσωπική ετερότητα, εξ αιτίας της χάρης που απορρέει από την κοινωνία και την αγαπητική σχέση με το ζωοδότη Θεό<ref>Χρήστος Γιανναράς, Το αλφαβητάρι της πίστης, σελ. 200</ref>. Παύει ο άνθρωπος να είναι ατομικό απλώς είδος, κρίκος βιολογικής μόνο διαδοχής, μονάδα ενός συνόλου. Εντάσσεται στην [[Ιουδαϊσμός|ιουδαϊκή]] παράδοση έχει κάποιες ομοιότητες κοινωνία των αγίων, την τριαδική πραγματοποίηση της ζωής<ref>ο.π.</ref>. Τα πράγματα όμως ποτέ δεν μπορούν να νοηθούν με ένα μαγικό χαρακτήρα. Όπως ο νεογέννητος αυξάνεται και προκόβει, το χριστιανικό ίδιο συμβαίνει και με τη θεογεννεσία. Το βάπτισμαλοιπόν είναι το πρώτο και απαραίτητο στάδιο της ανάπτυξης του νεοεισελθόντα και μάλιστα νοείται ως χάρισμα απολειστικό. Στο ''Εξ αυτού του λόγου δε συμβάλλει η βούληση στην πραγμάτωση του [[ΤανάκΙερά Μυστήρια|μυστηρίου]]'' και άλλα ιουδαϊκά κείμενα<ref>Νικόλαος Ματσούκας, ενθ.αν., η είσοδος ή εμβάπτιση στο νερό για τελετουργικό εξαγνισμό καθιερώθηκε για αποκατάσταση της τελετουργικής αγνότητας σε ιδιαίτερες περιπτώσειςσελ. σελ. 477</ref>.

Στην [[Καινή Διαθήκη]] η βάπτιση πρώτη φορά εμφανίζεται από τον Το βάπτισμα μέσω της θείας χάριτος επανορθώνει τη φύση του ανθρώπου, το ''Ιωάννη τον Πρόδρομο"είναι"''δηλαδή των λογικών πλασμάτων, δίχως τη συνεργία της βούλησης. Αυτή Το ''"ευ είναι"'' όμως, δηλαδή η πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου, εξαρτάται αφενός μεν από τη θεία χάρη, αφετέρου από τη βάπτιση την είχαν λάβει οι μαθητές και Απόστολοι θέλησή του Χριστού αλλά και ο ίδιος ο <ref>[[Ιησούς ΧριστόςΝικόλαος Καβάσιλας]]. Το τελετουργικό ήταν ιδιαίτερα απλό, αφού σε τρεχούμενο ύδωρπερί της εν Χριστώ ζωής, PG 150, 544B</ref>. Έτσι νοείται ως απαρχή της ανάστασης. Νοείται ως μία προίκα που δίνει ο θεός στα πλάσματά Του με στόχο τα ίδια να την αξιοποιήσουν. Γι αυτό και η μετοχή στη [[Ιωάννης ο ΠρόδρομοςΒασιλεία του Θεού|θεία βασιλεία]] βάπτιζε τους πιστούς και τους καλούσε σε μετάνοια. Το βάπτισμα αυτό υπήρξε πρόδρομος , η [[Θεογνωσία|όραση του βαπτίσματος της εκκλησίαςθεού]], αλλά είχε διαφορετικό περιεχόμενο και έννοια σε σχέση η συνύπαρξη με το θεσμοθετημένο βάπτισμα Χριστό αποτελούν τρυφή της θέλησης<ref>Νικόλαος Καβάσιλας, Περί της νεοσύστατης εκκλησίας. Ο σκοπός ήταν η προετοιμασία για τον ερχομό του Μεσσία και η μετάνοια των πιστών ''Ιουδαίων''εν Χριστώ ζωής, PG 159, 541 C</ref>.

==Η διαμόρφωση του βαπτίσματος==Κατά τους αποστολικούς χρόνους μια σύντομη ομολογία της πίστεως αρκούσε για Κάθε εξωτερικός τύπος και σύμβολο έχει ένα πραγματικό νοητό περιεχόμενο. Όπως μας αναφέρει ο Άγιος [[Ιωάννης ο Δαμασκηνός]] το νερό καθαρίζει σώμα και το πνεύμα ανακαινίζει την παροχή βαπτίσματος στους πιστεύοντεςύπαρξη<ref>Ιωάννης Δαμασκηνός, χωρίς ιδιαίτερη προγενέστερη κατήχηση ή ειδική προετοιμασίαΈκδοσις Ακριβής... Κατά τους μεταποστολικούς χρόνους όμως, προηγείτο του βαπτίσματος μια σύντομη κατήχηση με τις θεμελιώδεις αρχές της πίστεως4, 9, PG 94, 1121B</ref>. Το βάπτισμα τελείτο με κατάδυση στο νερό ως εγκεντρισμός των όντων στη θεία ζωή είναι μυστηριακή πράξη από κτίσεως κόσμου, ενώ τα μυστήρια, όπως γίνεται φανερό και από τη γραμματεία το βάπτισμα, αποτελούν εντάξεις στο σώμα της εποχήςζωής και διαδραματίζονται στην ίδια την ιστορία<ref>«{{Πολυτονικό|Περὶ δὲ τοῦ βαπτίσματοςΝ. Ματσούκας, ενθ. αν., οὕτω βαπτίσατεσελ. 480</ref>. Χαρακτηριστικός επ αυτού είναι και πάλι ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός ο οποίος απαριθμεί συνολικά οκτώ βαπτίσματα στην ιστορική διαδρομή της εκκλησίας από κτίσεως κόσμου<ref>Ιωάννης Δαμασκηνός, εἰς τὸ ὄνομα τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος ἐν ὕδατι ζῶντιΈκδοσις Ακριβής... [Ἐὰν δὲ μὴ ἔχῃς ὕδωρ ζῶν, εἰς ἄλλο ὕδωρ βάπτισον· εἰ δ΄ οὐ δύνασαι ἐν ψυχρῷ4, 9, ἐν θερμῷ. Ἐὰν δὲ ἀμφότερα μὴ ἔχῃςPG 94, ἔκχεον εἰς τὴν κεφαλὴν τρὶς ὕδωρ εἰς ὄνομα πατρὸς καὶ υἱοῦ καῖ ἁγίου πνεύματος1121A-C. Πρὸ δὲ τοῦ βαπτίσματος προνηστευσάτω ὁ βαπτίζων καὶ ὁ βαπτιζόμενος καὶ εἴ τινες ἄλλοι δύνανται· κελεύεις δὲ νηστεῦσαι τὸν βαπτιζόμενον πρὸ μιᾶς ἢ δύο]}}». ([[s:Διδαχή των Δώδεκα Αποστόλων#7|Διδαχή 7:1-) Το βάπτισμα του κατακλυσμού, 2) της εξόδου, 3) το νομικό, 4]]) «{{Πολυτονικό|Ημεῖς μὲν καταβαίνομεν εἰς τὸ ὕδωρ γέμοντες ἁμαρτιῶν καὶ ῥύπου͵ καὶ ἀναβαίνομεν καρποφοροῦντες ἐν τῇ καρδίᾳ τὸν φόβον καὶ τὴν ἐλπίδα εἰς τὸν Ἰησοῦν ἐν τῷ πνεύματι ἔχοντες}}». (''Επιστολή Βαρνάβα'' 11:10του Ιωάννη βαπτιστή, 5) του Κυρίου, 6) της μετανοίας, 117) «{{Πολυτονικό|Οὐκ ἐξόν ἐστιν χωρὶς τοῦ ἐπισκόπου οὔτε βαπτίζειν οὔτε ἀγάπην ποιεῖν}}». ([[Ιγνάτιος Αντιοχείας|Ιγνατίου]]του αίματος των μαρτύρων, ''Επιστολή Προς Σμυρναίους'' 8:2)το κολαστήριο, το αναιρετικό της αμαρτίας</ref>. Το βάπτισμα τελικώς αποκαταστά τη φύση, αναιρεί το [[Επίσκοποςπροπατορικό αμάρτημα]] τελούσε , το βάπτισμαοποίο λογίζεται ως φθορά και θάνατος, ενώ από οδηγώντας τον άνθρωπο σε ένα αρραβώνα που γίνεται κτήμα μόνο σε μία τελειωτική πορεία<ref>[[Τερτυλλιανός|ΤερτυλλιανόΘεοδώρητος Κύρου]] μαθαίνουμε<ref>De baptismo 17, Αιρετικής κακομυθίας επιτομή 5, 18 PG 83, 512AB</ref> πως και οι [[Πρεσβύτερος|πρεσβύτεροι]] και οι [[Διάκονος|διάκονοι]] ακόμα και οι λαϊκοί κάτω από προϋποθέσεις ήταν δυνατόν να βαφτίσουν νέα μέλη της χριστιανικής εκκλησίας.

Πιθανώς Από μερικούς θεολόγους εγείρεται απορία σχετικά με τη συνέχιση της αμαρτιτικής επιρροής και μετά το βάπτισμα στον άνθρωπο. Σε αυτό το σημείο πρέπει να τονιστεί πως η κατήχηση αμαρτιτική αυτή επιθυμία δεν ήταν ιδιαίτερα εκτενήςέγκειται στη φύση του ανθρώπου που αποκαταστάθηκε, δηλαδή αποτελούνταν από την εκμάθηση αλλά στην βούλησή του και το αυτεξούσιό του. Κατά το βάπτισμα λοιπόν επέρχεται οντολογική καταστροφή της αμαρτίας<ref>Αθανάσιος Δεληκωστόπουλος, Η πίστη των Ορθοδόξων, σελ. 170</ref>. Η ροπή της Κυριακής προσευχής και αμαρτίας παραμένει δεν έχει όμως πλέον τη διδασκαλία φύση της εν Χριστώ σωτηρίαςαμαρτίας, αλλά συνιστά κίνητρο προς αμαρτία χωρίς να λαμβάνεται ως αμαρτία<ref>ο.π., σελ. 169</ref>. Για τη διδασκαλία Η φύση δε και ο χαρακτήρας της ροπής της εν Χριστώ σωτηρίας μαθαίνουμε αμαρτίας διαφέρουν ουσιαστικά στο βαπτισμένο μέλος από τον [[Βαρνάβας|Βαρνάβα]] ότι περιείχε στοιχεία και προφητείες το μη βαπτισμένο, αφού στο μη βαπτισμένο λογίζεται ως έκφανση της [[Παλαιά Διαθήκη|Παλαιάς Διαθήκης]]φυσικής διαφθοράς του<ref>Προς Ρωμαίους 7, ηθική κατήχηση και τη διδασκαλία περί των δύο οδών15-24</ref>. Επίσης προετοιμαζόταν για το τελετουργικό Η ορμή αυτή τελικά επιτρέπεται από τον Κύριο προς τελείωση του μυστηρίουπιστού<ref>Αθ. Δεληκωστόπουλος, ενθ.αν., σελ. Με το πέρας τής διδασκαλίας και κατά την ετοιμασία του βαπτίσματος επιβαλλόταν διήμερος [[νηστεία]] και ομολογία πίστεως170</ref>.

Ως χρόνος τελέσεως Ο νηπιοβαπτισμός είναι μία αρχαία συνήθεια της εκκλησίας, η οποία από κάποιες προτεσταντικές ομολογίες απορρίπτεται. Βέβαια, εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι ενώ η πολεμική κατά του βαπτίσματος καθορίστηκε στη Δύση την προηγούμενη νύχτα των εορτών νηπιοβαπτισμού προέρχεται από τον προτεσταντικό χώρο, οι ίδιοι ''"οι θεμελιωτές του [[Πάσχα]] και της [[Πεντηκοστή|Πεντηκοστής]]προτεσταντισμού, ενώ στην Ανατολή με τις ίδιες εορτές και αργότερα μάλιστα με μοναδικό κριτήριο την προσθήκη της εορτής των Aγ. Γραφή"''Επιφανείωνδήλωναν ότι ''"ο νηπιοβαπτισμός και αρεστός στο Θεό είναι, και αναγκαίος, και σύμφωνος με την Aγ. Στη Δύση οι βαπτισθέντες επί 8 ημέρες έφεραν λευκό χιτώνιο Γραφή"'' (Λούθηρος) και για αυτό το λόγο το Σάββατο του Θωμά αποκλήθηκε «θεωρούσαν την ''Sabbatum in albis"προάσπιση του νηπιοβαπτισμού ως στοιχείο της καθαρότητας της χριστιανικής πίστεως"''»(Καλβίνος)<ref>Γεωργόπουλος Βασίλειος, ενώ στην ανατολή «"Προτεσταντικές αντιφάσεις στο θέμα του νηπιοβαπτισμού", άρθρο στο περιοδικό ''ΔιακαινίσιμοςΕφημέριος''», τεύχ. Οι [[Μοντανισμός|μοντανιστές]] μάλιστα έδιναν κατά τη βάπτιση [[μέλι]] 11 (ΝΟΕ 2002), Λιβάνης, ΑΘήνα, σελ. 22, όπου και αναλυτική βιβλιογραφία και [[γάλα]]παραπομπές στα έργα των επιφανών Προτεσταντών. Με το βάπτισμα συνδέθηκε τόσο η [[Θεία Ευχαριστία]] όσο και το [[Χρίσμα|χρίσμα]]</ref>.

Σε όΣυνάμα,τι αφορά από τις εν λόγω ομολογίες, αντιμετωπίζεται ως μία διαδικασία κατά την τελετουργία, οι κατηχούμενοι που ήσαν επικίνδυνοι οποία δε θα έπρεπε μέλη τα οποία δεν είναι σε θέση να πεθάνουν βαπτίζονταν δια ραντισμού, σε περίπτωση όμως που ζούσαν έπρεπε κατανοήσουν συνειδητά το βάπτισμα μυστήριο να συμπληρωθεί ειδάλλως θεωρείτο άκυρο, όπως συμμετέχουν. Η Ορθόδοξη θεολογία εξ αρχής κατανόησε με πολύ διαφορετική προοπτική την έννοια του βαπτίσματος. Η μη αναγνώριση αυτής της προοπτικής της πατερικής θεολογίας προκύπτει από την ουσιαστική διαφοροποίηση της θεολογίας των δύο θεολογικών τάσεων. Αυτό διότι η σύνοδος τη Nεοκαισάρειας αποφάσισε. Επίσης αν πέθαινε ύστερη προτεσταντική θεολογία (ο κατηχούμενος απαγορευόταν η βάπτισή του, κάτι που είχαν στο τυπικό τους οι [[Μαρκίων|ΜαρκιωνίτεςΛούθηρος]]φερ ειπείν αποδέχεται το νηπιοβαπτισμό<ref>Νίκος Ματσούκας, Ο Προτεσταντισμός, σελ. Οι εμφανίσεις αιρέσεων 66</ref>) κατανοεί τη θεολογία με ηθικούς και θεολογικών ομάδων στο προσκήνιο ιδίως τον [[3ος αιώναςΔοκητισμός|τρίτο αιώναδοκητικούς]] προκάλεσε εντάσεις στο εσωτερικό της εκκλησίας που διαμόρφωσαν περαιτέρω το τυπικό της εκκλησίας πάνω στο μυστήριο. Αυτά προέκυψαν όρους, απομακρυνόμενη από το ζήτημα την έννοια της κύρωσης του βαπτίσματος εκκλησιολογίας και των μετανοούντων στους κόλπους μυστηρίων της εκκλησίας. Αρκετές σύνοδοι ασχολήθηκαν με το ζήτημα πατερικής παραδόσεως, δίχως να αντιλαμβάνεται την έννοια της ενεργειακής-οντολογικής σχέσης που διέπει κτίστη και επικράτησε η άποψη πως έγκυρο βάπτισμα θεωρείται το βάπτισμα στο όνομα της [[Αγία Τριάδα|Αγίας Τριάδας]]κτίσματα κατά την ορθόδοξη παράδοση.

===Νηπιοβαπτισμός Η ορθόδοξη θεολογία διακρίνει σαφώς μεταξύ βούλησης και θέσπιση του βαπτίσματος δια νόμου===Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα που προκάλεσε διχογνωμία κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες ήταν ο νηπιοβαπτισμός. Ο [[Ειρηναίος]] περί το 185 αναφέρεται<ref>Kατα Αιρέσεων 2,22,4</ref> ασαφώς για πρώτη φορά στο ζήτημα αυτό. Ο [[Τερτυλλιανός]] αποδοκίμαζε την πρακτική του βαπτίσματος νηπίων και προάσπισε την άποψη ότι θα έπρεπε να ενηλικιωθούν πρώτα: «Fiant Christiani cum Christum nosse potuerint»φύσης, δηλαδή «''ας γίνονται Χριστιανοί [δηλ. να βαφτίζονται] έτσι ώστε τα παιδιά όταν είναι πλέον σε θέση μυστήρια να γνωρίσουν τον Χριστό''»διαφαίνεται σαφώς πως δεν έχουν σχέση με το μαγικό χαρακτήρα των τελετών της Αρχαίας Ελλάδας και της ανατολής<ref>''De Baptismo'' 18Ν. Ματσούκας, βλέπε [http://wwwανθ.tertullianαν.org/articles/evans_bapt/evans_bapt_text_trans, σελ.htm])478</ref>. Αντιθέτως ο [[Κυπριανός]], ο οποίος είχε την άποψη ότι «''όλες οι αμαρτίες εξαλείφονται με Η θεία χάρη επανορθώνει τη φύση και το βάπτισμα''»<ref>«Omnia delicta in baptismo deponi». ("είναι"''Testimoniorum Libri Tres Adversus Judaeos'' 3:65του ανθρώπου, διαθέσιμο [http://www.ccel.org/ccel/schaff/anf05.iv.v.xii.iv.lxvii.html εδώ], υπό Philip Schaff, ''Fathers of the Third Century: Hippolytus, Cyprian, Caius, Novatian'', στον ιστότοπο [http://www.ccel.org/ Christian Classics Ethereal Library]).</ref>, θεωρούσε και τα νήπια ανεξαιρέτως θα έπρεπε να βαφτίζονται<ref>«Όλοι εμείς κρίνουμε μάλλον ότι το έλεος και αλλά δίχως τη χάρη του Θεού συνεργία της βούλησης δεν πρέπει να την αρνιόμαστε σε κανέναν γεννημένο από οδηγεί τον άνθρωπο. [...] Επιπλέον, η πίστη στη θεία Γραφή διακηρύττει σε εμάς, ότι για όλους, είτε νήπια είτε μεγαλύτεροι, υπάρχει η ίδια ισότητα θεϊκής δωρεάς. [...] Διότι σε σύγκριση με την τήρηση της όγδοης ημέρας στην Ιουδαϊκή παράδοση της περιτομής της σάρκας, ένα μυστήριο δόθηκε προηγουμένως ως σκιά και ως πρακτική· αλλά όταν ήρθε ο Χριστός, εκπληρώθηκε με αλήθειατελείωση. Διότι καθώς η όγδοη ημέρα, δηλαδή την πρώτη ημέρα μετά Γι αυτό το Σάββατο, επρόκειτο να βάπτισμα που είναι εκείνη κατά την οποία ο Κύριος θα ανασταινόταν, και θα μας αναζωογονούσεγέννηση, όπως και θα μας έδινε την περιτομή του πνεύματοςανάσταση, η όγδοη ημέρα, δηλαδή η πρώτη ημέρα μετά το Σάββατο, και η ημέρα του Κυρίου, προήλθε αντιτυπικά· ο δε τύπος έπαψε όταν ήρθε η αλήθεια, και η πνευματική περιτομή δόθηκε σε εμάς. Για αυτό το λόγο νομίζουμε ότι κανείς δεν πρέπει να παρεμποδίζεται από το να λαβαίνει τη χάρη μέσω αυτού του νόμου που έχει ήδη τεθεί σε ισχύ, και ότι η πνευματική περιτομή ως αναπλαστική δημιουργία με κανένα τρόπο δεν θα πρέπει μπορεί να παρεμποδίζεται εξαρτάται από την σαρκική περιτομή, αλλά ότι ο κάθε άνθρωπος ανεξαιρέτως πρέπει να γίνεται δεκτός στη χάρη του Χριστού». (Επιστολή ''Προς Φίδο, Περί Νηπιοβαπτισμού'' 64[63]:2-5, διαθέσιμη στο ίντερνετ [http://www.ccel.org/ccel/schaff/anf05.iv.iv.lviii.html εδώ] (Philip Schaff, ''Fathers of the Third Century: Hippolytus, Cyprian, Caius, Novatian''), στον ιστότοπο [http://www.ccel.org/ Christian Classics Ethereal Library])ανθρώπινη ελευθερία</ref> ενώ ο [[Ωριγένης]] θεωρούσε το νηπιοβαπτισμό αποστολική παράδοση<ref>Υπομ. Εις Ρωμαίους 5</ref>π. Από τον [[3ος αιώνας|3ο αιώνα]] η εκκλησία άρχισε να καθιερώνει το νηπιοβαπτισμό<ref>Τερτυλλιανός, ''De Baptismo'' 18· Κυπριανός, Επιστολή ''Προς Φίδο, Περί Νηπιοβαπτισμού'' 64[63]:2-4</ref>. ΕντούτοιςΚαι αυτό δεν αποτελεί κανενός είδους μαγική διαδικασία, όπως άλλωστε ως μαγική διαδικασία δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία υπέρ νοείται η δημιουργία και η γέννηση του ανθρώπου, η οποία πραγματοποιείται δίχως της συμβολή της ελευθερίας του νηπιοβαπτισμού πριν από τον [[3ος αιώνας|3ο αιώνα]] ενώ είναι παρά μόνο αναφορές σχετικά με βαπτιστήριες λειτουργίες που αφορούσαν το βάπτισμα ενηλίκων<ref>«There is no certain evidence of [the baptism of infants] earlier than the 3rd centuryΝ. Ματσούκας, and the ancient baptismal liturgies are all intended for adultsενθ. The liturgy and the instructions clearly understand the acceptance of baptism as an independent adult decision; without this decision the sacrament cannot be receivedαν. The Roman Catholic Church accepts this principle by introducing adults (sponsors, godparents), who make the decision for the infant at the commission of the parents. In Roman law as in modern law, adults are empowered to make decisions for minorsσελ. It is expected that the children will accept the decision made for them and will thus supply the adult decision that was presumed». (''Encyclopædia Britannica 2006'', Ultimate Reference Suite, λήμμα «Roman Catholicism: Baptism»)479</ref>. Ως τον [[6ος αιώνας|6ο αιώνα]] το αργότερο καθιερώθηκε ευρύτερα το Το βάπτισμα νηπίωνλοιπόν, καθώς όπως και η υποχρέωση ότι το νήπιο θα ακολουθούσε την πίστη, καθώς ένας ενήλικος Χριστιανός, ο λεγόμενος «ανάδοχος», αναλάμβανε εν ονόματι φυσική γέννηση είναι δημιουργικό έργο του νηπίου την υποχρέωση να ακολουθήσει ως ενήλικος την χριστιανική πίστη<ref>Κατά τον ΤερτυλλιανόΘεού, είχε ήδη από τον 3ο αιώνα εισαχθεί στις χριστιανικές πρακτικέςπου σκοπό έχει τη διόρθωση της ανθρώπινης φύσης. (''De Baptismo'' 18)</ref> και προσωποποιούσε την ευθύνη Αποτελεί επανόρθωση της φύσης του όλου σώματος της τοπικής εκκλησίας για ανθρώπου με αποτέλεσμα η βούληση να μη διαδραματίζει κανένα απολύτως ρόλο σε αυτή την ορθή κατήχηση ανάσταση του νέου μέλους τηςανθρώπου. Το έθιμο λοιπόν Τελικά ο άνθρωπος μετέχει στη ζωοποιό δύναμη του νηπιοβαπτισμού σύντομα μετά τη γέννηση του νηπίου διαδόθηκε ευρύτερα κατά τον [[10ος αιώνας|10ο]] Θεού. Άλλωστε, όπως όλοι θα αναστηθούν δίχως την ελεύθερη βούλησή τους, θέλοντας και [[11ος αιώνας|11ο αιώνα]] μη, συμμετέχοντας στη τριαδική ζωή, έτσι ανασταίνονται και έγινε γενικότερα αποδεκτό κατά τον [[13ος αιώνας|13ο αιώνα]]ανορθώνονται από τη χάρη που απορρέει από το μυστήριο αυτό<ref>«From the sixth century on at the latest, the Catholic church permitted the baptism of children, the engagement to follow the faith being taken in their name by adult Christiansο. The custom of baptizing infants soon after birth became popular in the tenth or eleventh century and was generally accepted by the thirteenth»π. (''Encyclopedia of Religion'' (Second ed.), 2004, Publ. Macmillan Reference, Τόμ. 2, σελ. 782) «The Christian education of children who were not aristocrats or future clergymen or monks was irregular. Whereas in antiquity catechetical instruction was organized especially for the adult laity, after the 5th century more and more children and then infants received baptism, and, once baptized, a child was not required to receive any particular religious education. His parents and godparents assisted him in learning the minimum, if anything at all. Only by attending church services and listening to sermons did the child acquire his religious culture». (''Encyclopædia Britannica 2006'', Ultimate Reference Suite, λήμμα «Education, history of: From the 5th to the 8th century»)</ref>.

Ο υποχρεωτικός βαπτισμός —νηπίων και ενηλίκων— αλλά και η υποχρεωτική συμμετοχή ειδωλολατρικών και έτερων χριστιανικών ομάδων ώστε να [[Εκχριστιανισμός|εκχριστιανιστούν]] μέσω βαπτίσματος μαρτυρείται κατά τον [[6ος αιώνας|6ο αιώνα]] στον [[Ιουστινιανός Κώδικας|Ιουστινιανό Κώδικα]] που εκδόθηκε από τον [[Ιουστινιανός Α'|Ιουστινιανό Α']], όπου ορίζονταν δια νόμου ότι «όλα τα μικρά παιδιά πρέπει να δέχονται το σωτήριο βάπτισμα αμέσως και χωρίς καμία αναβολή» <ref>«Θεσπίζουμε δε και νόμο, σύμφωνα με τον οποίο όλα τα μικρά παιδιά πρέπει να δέχονται το σωτήριο βάπτισμα αμέσως και χωρίς καμία αναβολή, ώστε όπως και οι μεγαλύτεροι να μπορούν να εκκλησιάζονται και να κατηχούνται στις θείες γραφές και τους θείους κανόνες. Έτσι θα μπορούν να διαφυλάξουν την αληθινή πίστη Η ορθόδοξη θεολογία λοιπόν δέχεται τη μακαριότητα των ορθοδόξων χριστιανών και δεν θα επιστρέψουν ξανά στην παλαιά πλάνη. Και όσων έχουν κάποιο στρατιωτικό ή άλλο αξίωμα και περιουσία μεγάλη και για να κρατήσουν τα προσχήματα εβαπτίσθησαν οι ίδιοι ή πρόκειται να βαπτισθούννηπίων, αφήνοντας όμως τις συζύγους τους μίας και τα τέκνα τους ή τα άλλα μέλη του οίκου τους μέσα στην Ελληνική πλάνη, διατάσσουμε να δημευθεί η περιουσία τους, να στερηθούν όλων των πολιτικών δικαιωμάτων τους και να τιμωρηθούν όπως βάπτιση αποκαθιστά τη φύση τους αξίζει, αφού είναι φανερό ότι έτυχαν του αγίου βαπτίσματος δίχως να έχουν πίστη, και τα ίδια δε θα υφίστανται οι αλιτήριοι Έλληνες και οι Μανιχαίοι, τμήμα των οποίων είναι οι Βορβορίτες. Ανακοινώνουμε σε όλους εκείνους τη στιγμή που έχουν γίνει Χριστιανοί και ήδη αξιωθεί το άγιο και σωτήριο βάπτισμααυτή δεν κλίνει προς την αλλοτρίωση (τη φθορά, ότι όποτε εντοπισθούν επιμένοντες στην πλάνη των Ελλήνων θα καταδικασθούν στην εσχάτη των ποινών. Όσοι όμως δεν έχουν αξιωθεί ακόμη τη ροπή προς το σεβαστό βάπτισμα, θα πρέπει να εμφανισθούν οικειοθελώς στην Βασιλεύουσα ή στις επαρχιακές πόλεις τους κακό) και συνάμα δίχως να προσέλθουν στις αγιότατες εκκλησίες μαζί με τις συζύγους βιάζει τη βούλησή τους<ref>Γρηγόριος Νύσσης, τα τέκνα τους και όλα τα υπόλοιπα μέλη του οίκου τους και να κατηχηθούν στην αληθινή πίστη Περί των χριστιανώννηπίων προ ώρας αφαρπαζομένων PG 46, 179D</ref>. Έτσι, αφού κατηχηθούν και αποβάλουν μια για πάντα την πλάνη που τους διακατείχε, θα πρέπει να δεχθούν το σωτήριο βάπτισμα, διαφορετικά Ο ανάδοχος μάλιστα δεν θα έχουν κανένα απολύτως πολιτικό δικαίωμααντικαθιστά τη βούληση-θέληση του νηπίου, ούτε θα τους επιτραπεί να αλλά είναι ιδιοκτήτες κινητής ή ακινήτου περιουσίαςο εγγυητής μίας χριστιανικής διαπαιδαγώγησης<ref>Ν. Θα τους αφαιρεθούν τα πάντα και θα εγκαταλειφθούν οι οικογένειές τους στην εξαθλίωση και επιπλέον οι ίδιοι θα υποβληθούν σε διάφορες ποινές. Απαγορεύουμε δε κάθε διδασκαλία των πασχόντων από την νόσο των ανοσίων ΕλλήνωνΜατσούκας, ώστε να μην μπορούν να διαφθείρουν τις ψυχές Περί των μαθητών τους με δήθεν αλήθειεςιερώς κεκοιμημένων.. Οι περιουσίες αυτών των ανθρώπων θα δημευθούν και οι ίδιοι θα τιμωρηθούν με εξορία. Αν κάποιος στην επικράτειά μας κρύβεται, αλλά συλληφθεί θυσιάζων ή διαπράττων το αδίκημα της ειδωλολατρίας θα τιμωρηθεί με την εσχάτη των ποινών, με την οποία άλλωστε τιμωρούνται δικαίως και οι [[Μανιχαϊσμός|Μανιχαίοι]] και οι Βορβορίτες, γιατί κρίνουμε ότι όλοι αυτοί είναι εξίσου εγκληματίες». (''Ιουστινιάνειος Κώδιξ'' 1.11σελ.10)29</ref>.

==Η Θεολογία Σε ότι αφορά το ζήτημα περί σωτηρίας των νηπίων το μόνο διασωθέν κείμενο της πατερικής γραμματολογίας είναι το κείμενο του Βαπτίσματος==[[Γρηγόριος ο θεολόγος|Γρηγορίου του θεολόγου]]. Κατά το θεοφόρο πατέρα αυτό:

Για την Ορθόδοξη εκκλησία το βάπτισμα αποτελεί ένα απο τα επτά μυστήριά της. Σύμφωνα μάλιστα με το υπόμνημα της Μεγάλης Παρασκευής το βάπτισμα όπως και η Θεία Ευχαριστία εξέρευσαν :''"Ει κρίνεις φόνου φονικόν εκ της τρωθείσης πλευράς μόνου του Ιησού Χριστού<ref>Το μεν αίμα δια την των Θείων αγιασμάτων μετάληψηνβούλεσθαι, το δε ύδωρ δια το βάπτισμα. Αυτή γαρ η δακρίνους τω όντι πηγήκαι δίχα φόνου, το καθ' ημάς συνέχει μυστήριον</ref>. Κατά τον [[Απόστολος Παύλος|Απόστολο Παύλο]] δόθηκε απο τον Κύριο για να λυτρωθεί βεβάπτισθω σοι και ο άνθρωπος από θελήσας το προπατορικό αμάρτημα και από τις προσωπικές αμαρτίες<ref>Προς Τίτον Γ΄βάπτισμα δίχα του βαπτίσματος,5</ref>. Η τριττή κατάδυση στην ορθόδοξη θεολογία συμβολίζει την τριήμερο ταφή και ανάσταση του Χριστού<ref>Ρωμαίους ΣΤ΄ει δε ουκ εκείνο,3πως τούτο,4</ref>συνιδείν ουκ εχω. Έτσι πέρα απο μια τελετουργική υποδοχή των πιστών στο σώμα της εκκλησίαςΕι βούλει δε ούτως, ει αρκεί σοι προς δύναμιν του βαπτίσματος ο πόθος, πέρα απο τη λήψη και δια τούτο δικάζη περί της δωρεάς του Αγίου Πνεύματοςδόξης, αποτελεί συμμετοχή στο θάνατο αρκείτω σοι και την Ανάσταση του Ιησού Χριστούπρος δόξαν η της δόξης επιθυμία. Ο κάθε νεοφώτιστος με Και τις σοι βλάβη το μη τυχείν ταύτης την βάπτιση αποθέτει τον Παλαιόν άνθρωπον και εξέρχεται απο το μυστήριο αναγεννημένος {{Πολυτονικό|ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ}} σύμφωνα με τα λεγόμενα του Ευαγγελιστή Ιωάννηέφεσιν έχοντι;"''<ref>Ιωάννου Γ΄Λόγος 40,823</ref>.

Σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση ο νεοφώτιστος πρέπει να καταδύεται πλήρως στο ύδωρ (τριττή κατάδυση), ενώ η δι'επιχύσεως ή ραντίσματος βάπτιση αποτελεί κακοδοξία. Το μυστήριο αυτό τελείται στις 8 ή τις 40 ημέρες από την γέννηση, ενώ υπάρχουν ===Βάπτισμα αιρετικών και ομολογίες οι οποίες δέχονται την βάπτιση μόνο μετά την ενηλικίωση. Η βάπτιση εικονίζει την έκχυση του "[[Άγιο ΠνεύμαΙεροί Κανόνες|Αγίου Πνεύματοςκανονική]] στο βαπτιζόμενο άτομο. " αποδοχή===

Μετά τη βάπτισηΗ εμφάνιση και η δημιουργία αιρέσεων στους κόλπους της εκκλησίας καθώς και η δημιουργία ξεχωριστών κοινοτήτων, επέφερε και το ζήτημα της επιστροφής των αιρετικών στους κύκλους της εκκλησίας. Με ερέθισμα λοιπόν την επιστροφή σχισματικών και αιρετικών, ιδίως από τον τρίτο αιώνα και με αφορμή τους [[Μοναρχιανισμός|Μοναρχιανούς]] και τους [[Μοντανισμός|Μοντανιστές]] τέθηκε το ζήτημα της κανονικότητας του βαπτίσματος των αιρέσεων. Εδώ πρέπει να τονιστεί πως υπήρξε ''"ομοφωνία της Εκκλησία ως προς το ανυπόστατο και κατά συνέπειαν ως προς την ακυρότητα του βαπτίσματος των αιρετικών"''<ref>Βλάσιος Φειδάς, Εκκλησιαστική Ιστορία, Τόμος Α΄, σελ. 261</ref>. Η εκκλησία λοιπόν δε θεωρεί πως το βάπτισμα των αιρετικών είναι κανονικό. Στην περίπτωση όμως που σχισματικός, αιρετικός ή ετερόδοξος οδηγηθεί στην εκκλησία αφού προηγουμένως υπήρξε μέλος της, η εκκλησία ανάλογα με τις περιστάσεις και κατά περίπτωση θεωρούσε δεκτό το προηγούμενο βάπτισμά του<ref>Παναγιώτης Μπούμης, Κανονικόν Δίκαιον, σελ. 105</ref>. Αυτό συμβαίνει διότι η αμαρτητική επιθυμία εκκλησία έχει τη δυνατότητα να προσφέρει και ορμή εξακολουθούν να παραμένουν πληροί μέσω της θείας χάριτος τον τύπο του μυστηρίου που έλαβε χώρα σε μια αιρετική ομάδα, εφόσον ήδη προέρχεται από την [[Ορθόδοξη Εκκλησία]]<ref>ο.π.</ref>. Κανόνες οι οποίοι ασχολούνται με το θέμα αποδοχής αιρετικών και ετεροδόξων στην εκκλησία είναι [[Σύνοδος Λαοδικείας (κανόνες)|Ζ΄ και Η΄ Λαοδικίας]], [[Βασίλειος ο Μέγας (κανόνες)|Α΄ του Μεγάλου Βασιλείου]], [[Β΄ Οικουμενική Σύνοδος (κανόνες)|Ζ΄ της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου]] και [[Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος (κανόνες)|ςε΄ της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου]]. Μέσω των κανόνων διακρίνεται πως: * Γίνεται διάκριση «αναβαπτιστέου» (σε εισαγωγικά αφού το πρώτο βάπτισμα θεωρείται άκυρο) και [[Αίρεση|αιρετικού]]. Η εκκλησία δεχόταν το βάπτισμα που είχε γίνει στο βαπτισθένταόνομα της Αγίας Τριάδας, αλλά όχι σε αυτούς που την απέρριπταν.*Η εκκλησια είναι περισσότερο ελαστική στην περίπτωση των σχισματικών. Το βάπτισμά τους κατά κανόνα θεωρείτο έγκυρο, χωρίς όμως αφού κατά την εισδοχή στην εκκλησία επληρούτο ο τύπος του βαπτίσματος που είχε προηγηθεί. Ειδικώτερα: *Αρμένιοι, Κόπτες και Μονοφυσίτες γίνονται δεκτοί με έγγραφη αποκήρυξη της κακοδοξίας τους *Οι Ρωμαιοκαθολικοί γίνονται κατά κανόνα δεκτοί με υπογραφή λιβέλλου, ομολογία ορθοδόξου πίστεως και δια επανάληψης του [[Χρίσμα|Χρίσματος]]*Οι Αγγλικανοί είναι προτιμότερο να αναβαπτίζονται, καθώς θεωρείται πως οι επίσκοποί τους δεν έχουν [[Αποστολική Διαδοχή]]*Διαμαρτυρόμενοι-προτεστάντες γίνονται δεκτοί κατόπιν κατηχήσεως και τελέσεως βαπτίσματος, λόγω της διακοπής της Αποστολικής διαδοχής. Σε περιπτώσεις ομαδικής προσελεύσεως στην Εκκλησία είναι δυνατόν η εκκλησία να εφαρμόσει επιεικέστερα μέτρα<ref>Π. Μπούμης, ενθ.αν., σελ. 107</ref>. Για παράδειγμα σε μια περίπτωση προσέλευσης προτεσταντών μπορεί να καταλογίζονται σαν αμαρτία συμβεί ότι και στη φύση πού ελευθερώθηκε Σαμάρεια κατά το [[Πράξεις των Αποστόλων|Πράξεις]] 8, 14-17: :''"Ακούσαντες δὲ οἱ ἐν ῾Ιεροσολύμοις ἀπόστολοι ὅτι δέδεκται ἡ Σαμάρεια τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ, ἀπέστειλαν πρὸς αὐτοὺς τὸν Πέτρον καὶ ᾿Ιωάννην· οἵτινες καταβάντες προσηύξαντο περὶ αὐτῶν ὅπως λάβωσι Πνεῦμα ῞Αγιον· οὔπω γὰρ ἦν ἐπ᾿ οὐδενὶ αὐτῶν ἐπιπεπτωκός, μόνον δὲ βεβαπτισμένοι ὑπῆρχον εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου ᾿Ιησοῦ. τότε ἐπετίθουν τὰς χεῖρας ἐπ᾿ αὐτούς, καὶ ἐλάμβανον Πνεῦμα ῞Αγιον."''. ==Το βάπτισμα μέσα από τις πηγές== ===Η θεία σύσταση του μυστηρίου=== Το πρώτο βάπτισμα που διακρίνει ο αναγνώστης μέσα από τη μελέτη της [[Καινή Διαθήκη|Καινής Διαθήκης]] είναι το προπατορικό αμάρτημαβάπτισμα της μετανοίας και της προπαρασκευής του ερχομού του [[Μεσσίας|Μεσσία]]. Ο ίδιος μάλιστα ο [[Ιωάννης ο Πρόδρομος]] διακήρυττε πως το βάπτισμα αυτό ήταν απλό βάπτισμα και πως αργότερα θα ερχόταν βάπτισμα τελειότερο από αυτό. Η Το ότι το βάπτισμα μάλιστα ''"συνεστήθη υπό του Κυρίου παρουσιάζεται αδιαμφησβήτητον εις τον έχοντα υπόψιν της μετά την Ανάστασιν ρητήν εντολήν αυτού προς τους Αποστόλους όπως «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος»"''<ref>Παναγιώτης Τρεμπέλας, Δογματική Γ, σελ. 74</ref>. Ο [[Απόστολος Πέτρος]] μάλιστα αναφέρει πως το βάπτισμα παρουσία είναι διάφορο πλέον της αμαρτητικής ορμής αποτελεί μετανοίας και αφέει τις αμαρτίες των ανθρώπων, ενώ ο [[Απόστολος Παύλος]] μας αναφέρει πως όσοι βαπτίστηκαν, βαπτίστηκαν στο θάνατο του Χριστού και περιτμήθηκαν περιτομή αχειροποίητη και συνετάφησαν με τον Κύριο<ref>ο.π., σελ. 77</ref>. Έτσι λοιπόν γίνεται ευκόλως αντιληπτό πως το βάπτισμα είναι μυστήριο συσταθέν υπό του Ιησού Χριστού ''"εφ'όσον εξ αρχής από των αποστολικών χρόνων και εν συνεχεία από τους χρόνους των [[Αποστολικοί Πατέρες|Αποστολικών Πατέρων]] και των [[Απολογητές|Απολογητών]] παρείχετο τούτο ως μυστήριον της αναγεννήσεως και ως μέσο χορηγίας του ανακαινιζόντος τας ψυχάς Πνεύματος"''<ref>ο.π., σελ. 79</ref>. ===Νηπιοβαπτισμός=== ====Νηπιοβαπτισμός και Αγία Γραφή==== Η άρνηση του νηπιοβαπτισμού από κάποιες προτεσταντικές ομολογίες, παραβλέπει το εξής θεμελιώδες γεγονός: ο [[Απόστολος Παύλος]] χαρακτηρίζει το βάπτισμα ως ''"περιτομή αχειροποίητο"''<ref>Καραβιδόπουλος Δ. Ιωάννης, ''Αποστόλου Παύλου Επιστολές προς Εφεσίους-Φιλιππισίους-Κολοσσαείς-Φιλήμονα'', Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 477.</ref> (βλ. ''Κολ. 2,10-12''), η οποία αντικατατέστησε την ιουδαϊκή ''"σαρκικήν περιτομήν"'' που παρεχόταν στα νήπια ''"την ογδόην από της θείας παιδαγωγίας κατά γεννήσεως αυτών ημέραν"''<ref>Τρεμπέλας Ν. Παν., ''Δογματική της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας'', τόμ. Γ΄, 3η έκδ., Ο Σωτήρ, Αθήναι 2003, σελ. 112.</ref>. Αυτή είναι και η ερμηνευτική σύνδεση περιτομής-νηπιοβαπτισμού που κάνει ο ''Γρηγόριος ο Θεολόγος'': :''"Τι δ' αν είποις περί των έτι νηπίων...ή και ταύτα βαπτίσομεν;...Κρείσσον γαρ αναισθήτως αγιασθήναι, η απελθείν ασφράγιστα και ατέλεστα. Και τούτου λόγος ημίν, η οκταήμερος περιτομή, τυπική τις ούσα σφραγίς, και αλογίστοις έτι προσαγομένη"''<ref>Γρηγόριος Ναζιανζηνός, ''Εις το άγιον Βάπτισμα'', '''''PG''''' 36,400A.</ref><ref>Βλ. και ''"Νηπιοβαπτισμός"'', ''ΘΗΕ'', τόμ. 9 (1966), στ. 444.</ref>. Με βάση αυτή την ερμηνεία, δεν είναι δυνατόν να αποκλειστεί η βάπτιση και των νηπίων, στις περιπτώσεις όπου οι [[Πράξεις των Αποστόλων]] ή και ο [[Απόστολος Παύλος]] κάνουν λόγο ''"περί ολοκλήρων οικογενειών δεξαμένων το βάπτισμα. Ο Κορνήλιος και «πας ο οίκος αυτού», η Λυδία «και ο οίκος αυτής», ο δεσμοφύλαξ των Φιλίππων «και πάντες οι εν τη οικία αυτού», ο Κρίσπος εν Κορίνθω «συν όλω τω οίκω αυτού»"'' και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις<ref>Τρεμπέλας, ''Δογματική...'', Γ΄, ό.π.</ref>. Αντιθέτως, το εδάφιο ''Μαρκ. 16,16'' (''"ο πιστεύσας και βαπτισθείς σωθήσεται"''), που επικαλούνται όσοι εκφράζουν αντιρρήσεις για τον νηπιοβαπτισμό, ''"έχει ιεραποστολικό χαρακτήρα και αφορά βάπτισμα ενηλίκων, οι οποίοι πρέπει να μεταστραφούν και να μετανοήσουν για να δεχτούν το κήρυγμα της σωτηρίας"''<ref>Ματσούκας Α. Νίκος, 'Δογματική και Συμβολική θεολογία', τόμ. Γ΄, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1997, σελ. 271, υποσημ. #39.</ref>. Επίσης, ως επιπλέον αντεπιχείρημα στον ισχυρισμό ότι ο νηπιοβαπτισμός στερείται ερείσματος στην Αγ. Γραφή, υπάρχει η χωρίς προϋποθέσεις ηλικίας, ρήση του [[Χριστός|Κυρίου]]: ''"εάν μη τις γεννηθή εξ ύδατος και πνεύματος, ου δύναται εισελθείν εις την βασιλείαν του Θεού"'' (Ιωάν. 3,5). Επιπλέον, οι αρνητές, ''"δεν προσάγουν καμία απόδειξη, ότι οι τρεις χιλιάδες χριστιανοί που εβαπτίστηκαν μετά την ορθοδοξίαομιλία του Πέτρου (Πράξ. 2,41) άφησαν τα παιδιά τους αβάπτιστα"''<ref>Γεωργόπουλος, "Προτεσταντικές αντιφάσεις...", ό.π., σελ. 23.</ref>. ====Πατέρες της εκκλησίας==== Μαρτυρίες περί νηπιοβαπαπτισμού μαρτυρούνται από τα τέλη του δευτέρου αιώνα<ref>Βλ. Φειδάς, Εκκλησιαστική Ιστορία, Τόμος Α΄, σελ. 259</ref>. Η πρώτη αναφορά που διασώζεται για το ζήτημα αυτό είναι η μαρτυρία περί το 185 που προέρχεται από τον [[Ειρηναίος Λουγδούνου|Ειρηναίο Λουγδούνου]] (Κατά Αιρέσεων 2, 22, αποτελούσα κίνητρο αγώνων 4). Ο Τερτυλλιανός ήταν πατέρας της εκκλησίας ο οποίος ήταν αντίθετος προς το νηπιοβαπτισμό και ζητούσε επαρκή προετοιμασία ώστε να αποφεύγεται η περίπτωση μελλοντικής αθετήσεώς του αναγεννημένου <ref>Τερτυλλιανός, De baptismo 18</ref>. Ο [[Ωριγένης]] μας αναφέρει πως ο νηπιοβαπτισμός είναι παράδοση η οποία έχει τις ρίζες της στους αποστόλους<ref>Υπόμνημα Εις Ρωμαίους 5</ref> και ο [[Κυπριανός Καρθαγένης]] αναφέρει πως κάθε παιδί θα έπρεπε το γρηγορότερο δυνατό να προσέρχεται στο μυστήριο του βαπτίσματος<ref>Κυπριανός Καρχηδόνας, Epist 64,2. 5</ref>. Από τις αρχές του τρίτου αιώνα κατά τον Τερτυλλιανό ο νηπιοβαπτισμός στη Βόρειο Αφρική κέρδιζε συνεχώς έδαφος<ref>Τερυλλιανός, De baptismo 18</ref> γι αυτό και η ευθύνη του αναδόχου έγινε έγινε ουσιαστική, αφού το έργο της κατηχήσεως περνούσε πλέον στην ευθύνη του. Λόγος του γεγονότος αυτού αποτέλεσε η αθρόα προσέλευση των πιστών ακόμα και ολόκληρων λαών στην εκκλησία<ref>Παναγιώτης Μπούμης, Κανονικόν Δίκαιον, σελ. 97</ref>. Γι αυτό ανάδοχος στην πράξη της εκκλησίας, προσωποποιούσε την ευθύνη τους σώματος τη εκκλησίας για την ορθή κατήχηση του νέου μέλους. Μία επιπλέον σημαντική μαρτυρία για την κανονικότητα του νηπιοβαπτισμού στην Ορθόδοξη Εκκλησία προέρχεται από τον 4ο αιώνα και τον ''Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό'': :''"Τι δ' αν είποις περί των παθών έτι νηπίων, και μήτε της ζημίας επαισθανομένων, μήτε της αμαρτίας χάριτος; η και μέσο ηθικής ταύτα βαπτίσομεν; Πάνυ γε, είπερ τις επείγοι κίνδυνος. '''Κρείσσον γαρ αναισθήτως αγιασθήναι, η απελθείν ασφράγιστα και ατέλεστα. Και τούτου λόγος ημίν, η οκταήμερος περιτομή''', τυπική τις ούσα σφραγίς, και πνευματικής εμπεδώσεως αλογίστοις έτι προσαγομένη· ως δε και τελειώσεωςη των φλιών χρίσις, δια των αναισθήτων φυλάττουσα τα πρωτότοκα. Προς Περί δε των άλλων δίδωμι γνώμην, την ίδια κατεύθυνση κινείται τριετίαν αναμείναντας, η μικρόν εντός τούτου"''<ref>Γρηγόριος Ναζιανζηνός, ''Εις το άγιον Βάπτισμα'', '''''PG''''' 36,400A.</ref><ref>Βλ. και ''"Νηπιοβαπτισμός"'', ''ΘΗΕ'', τόμ. 9 (1966), στ. 444.</ref>. Εξάλλου, σύμφωνα με τον ΠΔ΄ (84ο) [[Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος (κανόνες)|Κανόνα]] της, η λογική [[Οικουμενικές Σύνοδοι|Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος]] μαρτυρά ότι στο ζήτημα του νηπιοβαπτισμού, ακολουθεί τους ''"θεσμούς των Πατέρων"'': :''"'''Ακολουθώντας τους θεσμούς των Πατέρων''' που είναι σύμφωνοι με τους κανόνες, ορίζουμε και τα σχετικά με τα νήπια: όσες φορές δε βρίσκονται σίγουροι μάρτυρες που εισήχθη να λένε ότι αυτά χωρίς αμφιβολία είναι βαφτισμένα και επειδή ούτε τα ίδια είναι σε θέση να πουν για τη μυσταγωγία, στην οποία υποβλήθηκαν, εξαιτίας της βρεφικής τους ηλικίας, πρέπει να βαφτίζονται αυτά χωρίς καμιά αντίδραση, '''για να μην τα στερήσει αυτά ποτέ απ' αυτήν την κάθαρση του αγιασμού''' μία τέτοιου είδους αμφιβολία"''<ref>Πρόδρομος Ι. Ακανθόπουλος, ''Κώδικας Ιερών Κανόνων'' (Κείμενο - Ερμηνεία - Σχόλια)', έκδ. 3η, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 155.157.</ref>. Σημαντικές μαρτυρίες επίσης περί της παραδόσεως του νηπιοβαπτισμού, προέρχονται και από τις [[Λουθηρανισμός|Λουθηρανικές]] ομολογίες. Ο νηπιοβαπτισμός κατά το δημιουργό του [[Προτεσταντισμός|προτεσταντισμού]], αλλά και τους πρώτους αιώνες ακολούθους του, θεωρείται απαραίτητος<ref>Ν. Ματσούκας, Ο Προτεσταντισμός, σελ. 66</ref>. Οι Λουθηρανοί μάλιστα κρατούσαν σκληρή στάση έναντι των [[Αναβαπτιστές|αναβαπτιστών]], για την άρνηση να παρέχουν νηπιοβαπτισμό, θεωρώντας τους [[Αίρεση|αιρετικούς]], αφού θεμελίωναν το νηπιοβαπτισμό πάνω στις βασικές μεταρρυθμιστικές αρχές τους. Έτσι το βάπτισμα, για τους Λουθηρανούς, μπορούσε να ενεργεί στα νήπια χωρίς τη συγκατάθεσή τους, αφού η πίστη είναι χάρη του Θεού η οποία ενεργοποιείται με την ελεύθερη αποδοχή. Η αποδοχή αυτή είναι έργο του Αγίου Πνεύματος, που λειτουργεί μέσα στην κοινότητα και δεν φανερώνεται αμέσως<ref>ο.π.</ref> ==Ιστορική αναδρομή== Το βάπτισμα στην πράξη αρχαία εκκλησία γινόταν κατά πρότυπο της Εκκλησίαςβαπτίσεως του Ιησού Χριστού από τον [[Ιωάννης ο Πρόδρομος|Ιωάννη τον πρόδρομο]]<ref>Βλάσιος Φειδάς, Εκκλησιαστική ιστορία, Τόμος Α΄, σελ. 53</ref>. Εισήχθη Σύμφωνα με την εντολή του Κυρίου οι [[Απόστολοι|απόστολοι]] βάπτιζαν κατ αυτό τον τρόπο τους εισελθόντες στην εκκλησία<ref>Κατά Ματθαίον 28, 19</ref>, τη στιγμή που για ντην τέλεση του βαπτίσματος απαραίτητη θεωρείτο η συνειδητή αποδοχή του περιεχομένου της πίστης. Το μυστήριο τελείτο στο όνομα του Ιησού Χριστού<ref>Πράξεις Αποστόλων 2, 38. 8, 16 κ.α.</ref>, ενώ κατά τη μεταποστολική εποχή και σύμφωνα με τη [[Διδαχή των Αποστόλων]], το βάπτισμα διενεργείτο στο όνομα της [[Αγία Τριάδα|Αγίας Τριάδος]], σε ύδωρ ''"ζων"'' αντιμετωπίσει . Ο βαπτιζόμενος θα έπρεπε να νηστεύσει πριν το μυστήριο<ref>Διδαχή των Αποστόλων 6, 1-4</ref>, συνήθως μία ή δύο μέρες μαζί με τον ανάδοχό του. Προ του βαπτίσματος προηγείτο κατήχηση η οποία περιελάμβανε την ιστορία της εν Χριστώ σωτηρίας και την ανάγκη στη ζωή τελετουργική προετοιμασία του πιστού<ref>Βλ. Φειδάς, ενθ.αν., σελ. 54</ref>. Το βάπτισμα γινόταν με τριτή κατάδυση, δηλαδή τρεις πλήρεις καταδύσεις, ενώ αν δεν ήταν αδύνατο τελεσθεί σε ρέοντα και ψυχρά ύδατα, γινόταν σε οποιοδήποτε άλλο νερό<ref>Βλ. Φειδάς, ενθ.αν., σελ. 256</ref>. Μάλιστα η Διδαχή αναφέρει πως κατ οικονομία τελείτο και δι επιχύσεως και ραντισμού βάπτισμα, αλλά μόνο στην περίπτωση που δεν υπήρχε επαρκές ύδωρ για κάτι τέτοιο ή λόγο σοβαρής ασθενείας<ref>Διδαχή των Αποστόλων 7, 3</ref>. Σε ότι αφορά το τελούντα του πληρώματος μυστηρίου κατά την άμεση μεταποστολική εποχή κύριος υπεύθυνος για το βάπτισμα ήταν ο [[επίσκοπος]]<ref>Ιγνάτιος ο Θεοφόρος, Προς Σμυρν. 8, 2</ref>, χωρίς φυσικά να αποκλείονται οι ιερείς και σε ειδικές περιπτώσεις και οι λαϊκοί<ref>Τερτυλλιανός, De baptismo 17</ref>.  Από το δεύτερο αιώνα διαμορφώθηκε ειδική τάξη κατηχουμένων για πληρέστερη προετοιμασία. Η κατήχηση δεν ήταν εκτενής και κυρίως επικεντρωνόταν στην εκμάθηση των [[Βαπτιστήριο σύμβολο|βαπτιστηρίων συμβόλων]], δηλαδή μερικών σύντομων ομολογιών πίστεως και της Εκκλησίας[[Κυριακή προσευχή|Κυριακής προσευχής]]<ref>Ωριγένης, κατά Κέλσου 3, 51</ref>. Η κατήχηση γινόταν από το ιερατείο συνήθως ή από ειδικούς διδασκάλους. Με τον καιρό μάλιστα συστηματοποιήθηκε και η διαδικασία της διδασκαλίας γι αυτό και στη ανατολή διαχωρίστηκε το ενδεχόμενο σώμα των κατηχουμένων σε ''"ακροώμενους"'' και ''"φωτιζόμενους"'', ενώ επιτράπηκε και η συμμετοχή στη [[Θεία Λειτουργία]], αλλά μόνο στο διδακτικό της μέρος. Κατά τον [[Τερτυλλιανός|Τερτυλλιανό]] μάλιστα η γονυκλισία κυρίως αφορούσε τους κατηχούμενους και τους μετανοούντες, αφού οι πιστοί απαγορευόταν να πεθάνει κανείς αβάπτιστοςγονατίζουν κατά τη δημόσια λατρεία<ref>Τερτυλλιανός, De corona 3</ref>. Έτσι οι κατηχούμενοι μετά την ανάγνωση του Ευαγγελικού αναγνώσματος και του κηρύγματος λάμβαναν ευλογία υπό του τελετουργούντως και αποχωρούσαν<ref>Αποστολικαί διαταγαί 8, οπότε αδυνατεί 6</ref>. Το βάπτισμα τελικά συνδέθηκε με το ναό, ενώ κατά την εποχή του [[Ιουστίνος ο Μάρτυς|Ιουστίνου]] δε φαίνεται να εισέλθει στη Βασιλεία έχει διαμορφωθεί πλήρως το τελετουργικό όπως καθιερώθηκε αργότερα και κατά τον τρίτο αιώνα<ref>Ωριγένης, ομιλία εις τους Αριθμούς 12, 4</ref> με τους εξορκισμούς και τον καθαγιασμό του ύδατος<ref>Βλ. Φειδάς, ενθ.αν., σελ. 257</ref>. Αυτή όμως ενυπήρχε ως εσωτερικός τύπος, αφού η μεν νηστεία και γονυκλισία είχαν ως στόχο τον εξορκισμό των δαιμονικών δυνάμεων<ref>Κλήμης Αλεξανδρείας, Εκ Θεοδότου, 84 Migne 9, 697</ref>, ο δε αγιασμός του νερού αρχικώς γινόταν ως εξορκισμός και αργότερα ανέλαβε μορφή εξαγιασμού<ref>Βασίλειος Στεφανίδης, Εκκλησιαστική Ιστορία, σελ. 106</ref>. Σε ότι αφορά την τέλεση του μυστηρίου αυτό δε λάμβανε χώρα σε οποιαδήποτε ημερομηνία, όπως σήμερα. Στη Δύση καθιερωμένη ημερομηνία ήταν η προηγούμενη νύχτα των εορτών του [[Πάσχα]] και της [[Πεντηκοστή|Πεντηκοστής]] και στην ανατολή τις ίδιες ημερομηνίες με την προσθήκη των ουρανών[[Θεοφάνια|Θεοφανίων]]<ref>Βλ. Τα Φειδάς, ενθ.αν., σελ. 259</ref>. Στη Δύση μάλιστα οι νεοφώτιστοι έφεραν λευκό χιτώνιο για οκτώ ημέρες, εξού και το Σάββατο του Θώμα, αποκλήθηκε ''Sabbatum in albis''. Στη δε Ανατολή η εβδομάδα μετά Πάσχα ονομάστηκε Διακαινήσιμος εβδομάδα. ==Το μυστήριο=====Τέλεση===Η τέλεση του μυστηρίου σήμερα κατά κύριο λόγο πραγματοποιείται σε νήπια . Το νήπιο ακολουθούμενο υπό του αναδόχου, οδηγείται στον πρόναο, όπου και διαβάζονται εξορκιστικές ευχές αποταγής των δαιμονικών δυνάμεων. Ο ανάδοχος είναι αυτός που αναλαμβάνει να φέρει σε πέρας την στιχομυθία, αφού ο ίδιος είναι αυτός ο οποίος υπόσχεται τη μελλοντική κατήχηση του νέου μέλους της εκκλησίας. Εν συνεχεία διαβάζονται αγιαστικές ευχές για το ύδωρ της κολυμβήθρας, το οποίο περιέχει και έλαιο. Το νήπιο τότε καταδύεται πλήρως τρεις φορές στο ύδωρ της κολυμβήθρας, όπου γίνεται και η επίκληση του βαπτίσματος στο όνομα της Αγίας Τριάδας.  Το μυστήριο του βαπτίσματος δεν μπορεί να μην έχουν τελεσθεί πριν συμπληρωθούν 40 ημέρες από τη δυνατότητα γέννηση του παιδιού<ref>Παναγιώτης Μπούμης, Κανονικό Δίκαιο, σελ. 97</ref>, ενώ τελείται τόσο από τον [[επίσκοπος|επίσκοπο]] όσο και από πρεσβύτερο. Σε επείγουσες περιπτώσεις μπορεί να τελεσθεί από [[διάκονος|διάκονο]] ή και από λαϊκό, εφόσον συντρέχουν σοβαροί λόγοι υγείας και μόνο εφόσον το μυστήριο τελεσθεί υπό ορθοδόξου χριστιανού<ref>Κάλλιστος Ware, Η Ορθόδοξη Εκκλησία, σελ. 441</ref>. Επιπρόσθετα αν συντρέχουν σοβαροί λόγοι υγείας επιτρέπεται κατ οικονομία να μη συμβεί βάπτισμα με πλήρη κατάδυση, αλλά δια ραντισμού. Αν όμως το μέλος επιζήσει, τότε θα πρέπει το βάπτισμα να επαναληφθεί με το καθορισμένο τυπικό της εκκλησίας<ref>Βλ. Φειδάς, ενθα.ν., σελ. 260</ref>. Ως κανόνας της εκκλησίας επίσης εφαρμόζεται η απαγόρευση του αναδόχου να είναι αλλόθρησκος, αιρετικός, σχισματικός ή αφορισμένος, αφού αυτός αναλαμβάνει την ουσιαστική ευθύνη κατήχησης του νεοφώτιστου<ref>Παναγιώτης Μπούμης, ενθ.αν., σελ. 97</ref>. Ο ανάδοχος δύναται να πιστέψουνβαπτίσει περισσότερα από δύο άτομα, αυτό απαγορεύεται όμως δεν αποτελεί για αυστηρώς να είναι διαφορετικού φύλλου, αφού λόγω της πνευματικής συγγένειας δημιουργείται κώλυμα γάμου<ref>ο.π.</ref>. Κατά την ορθόδοξη εκκλησία λόγοπαράσταση δύο αναδόχων πραγματικός ανάδοχος θεωρείται αυτός που αναδέχεται το νήπιο στην κολυμβήθρα<ref>Μελέτιος Σακκελαρόπουλος, Εκκλησιαστικό Δίκαιον της Ανατολικής Ορθοδόξου εκκλησίας, Αθήνα 1898, σελ. 404</ref>, ενώ σε εξαιρετικές περιπτώσει επιτρέπεται ο βαπτισμός και δίχως ανάδοχο<ref>Παναγιώτης Μπούμης, ενθ.αν., σελ. 98</ref>. ===Ονοματοδοσία=== ''"Κατά τη λαϊκή αντίληψη το όνομα συνδέεται με το βάπτισμα, ώστε το οποίο και θεωρείται κατεξοχήν πράξη ονοματοδοσίας. Η σύγχυση αυτή παραγκωνίζει την υπάρχουσα λειτουργική πράξη της χριστιανικής ονοματοδοσίας κατά την 8η ημέρα με αποτέλεσμα οι πολλοί να μη μπορούν θεωρούν ότι το παιδί δεν έχει όνομα μέχρι να δεχθούν βαπτιστεί και ότι το λαμβάνει κατά τη βαπτισματική χάρηβάπτισή του"''<ref>Γεώργιος Χ. Χρυσοστόμου, Ονοματοδοσία, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 107-108</ref>.  Αν το μέλος είναι ενήλικο τότε είναι πιθανό να αλλάξει και όνομα. Πρέπει εδώ να τονιστεί όμως πως ακόμα και αν δε συμβεί αυτό, δεν προκύπτει κανονικό κώλυμα, όπως επιβεβαιώνεται από την εκκλησιαστική τάξη<ref>Παναγιώτης Μπούμης, ενθ.αν., σελ. 101</ref>. Είναι βασικό αξίωμα Το όνομα που δίνεται στο χριστιανό οφείλει κατά προτίμηση να θυμίζει κάποιο γεγονός στη ζωη του Κυρίου ή να εκφράζει κάποια αρετή ή να παίρνει το όνομα κάποιου αγίου. Συνίσταται και από τον ιερό Χρυσόστομο μία τέτοια τακτική αφού αυτά χρησιμεύουν ως πρότυπα προς μίμηση<ref>Π. Μπούμης, ενθ.αν., σελ. 101</ref> αλλά και ''"περι τους παίδας αυτών επιμέλειας"''<ref>Ιω. Χρυσόστομος, Ομιλία ΚΑ εις της Γένεσιν, PG 53, 179A</ref>. ===Αιρετικές δοξασίες=== Στην ρωμαιοκαθολική εκκλησία πλέον εφαρμόζεται το δι επιχύσεως του ύδατος βάπτισμα<ref>Ανδρέας Θεοδώρου, Απαντήσεις σε ερωτήματα συμβολικά, σελ. 236</ref>. Η πρακτική αυτή σαφώς και είναι εσφαλμένη κατά την ορθόδοξη θεολογία της ορθοδόξου παραδόσεως. Το βάπτισμα πρέπει να τελείται με τριπλή πλήρη κατάδυση, μία πρακτική που μαρτυρείται στην πατερική γραμματολογία, ότι η θεία χάρη ενεργεί λυτρωτικάαλλά και στις αποσχιθείσες ανατολικές εκκλησίες<ref>ο.π., εκεί όπου σελ. 237</ref>. Μία τέτοια πρακτική στην Ορθόδοξη εκκλησία δεν επιτρέπεται διότι ''"δεν υπάρχει καμμία αμφιβολία σχετικά με την αληθινή Ορθόδοξη διδασκαλία: η αμαρτίακατάδυση είναι απαραίτητη επειδή αν δεν υπάρξει κατάδυση, τότε χάνεται η οποία είναι αντιστοιχία μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού νοήματος και ανατρέπεται ο μόνος παράγων πού αναστέλλει συμβολισμός του μυστηρίου. Το βάπτισμα δηλώνει μυστική ταφή και μία ανάσταση με το Χριστό (Ρωμαίους 6, 4-5 και ματαιώνει τη λυτρωτική Κολασ. 2, 12)"''<ref>Κάλλιστος Ware, ενθ.αν., σελ. 440</ref>. Μία ακόμα διαφωνία ανευρίσκεται και στο ζήτημα του βαπτίσματος της ενέργεια. Στα νήπια επιθυμίας (''baptismus flanimis'') για το στοιχείο οποίο η Ορθόδοξη Εκκλησία εκφράζει αμφιβολία περί της προσωπικής αμαρτίας απουσιάζει κονονικότητός του, όπως και συνεπώς ή θεία χάρη μπορεί η γραμματεία της Δυτικής εκκλησίας κατά τους πρώτους 5 αιώνες<ref>Παναγιώτης Μπούμης, ενθ.αν., σελ. 100</ref>. Κατ αυτό οι χριστιανοί δύναται να επιδράσει ευεργετικάαναβάλλουν το βάπτισμα μέχρι επιθανάτιας κλίνης, αρκούμενοι στο βάπτισμα της επιθυμίας, καταλύοντας δηλαδή στη δήλωση ότι όντως θέλουν να βαπτιστούν. Κάτι τέτοιο απορρίπτεται από τη φύση τους την Ορθόδοξη Εκκλησία, ενώ κατά το σώμα του προπατορικού αμαρτήματος[[Νικόδημος Αγιορείτης|Νικόδημο Αγιορείτη]] η περίπτωση των κατηχουμένων διαφέρει σε σχέση με τα έτοιμα μέλη της εκκλησίας<ref>Πηδάλιον, σελ. 143</ref>.

 * Νικόλαος Ματσούκας, ''"Δογματική και Συμβολική Θεολογία Β΄"'', Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2007.* Παναγιώτης Τρεμπέλας, ''"Δογματική"'', Τόμος Γ΄, Σωτήρ, Αθήνα 2003.* Κάλλιστος Ware, ''"Η Ορθόδοξη Εκκλησία"'', Ακρίτας, Νέα Σμύρνη 2007.* Ανδρέας Θεοδώρου, ''"Βασική Δογματική Διδασκαλία - Απαντήσεις σε Ερωτήματα Συμβολικά"'', Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2006. * Βλασίου ΦειδάΒλάσιος Φειδάς, ''"Εκκλησιαστική Ιστορία"'', Εκδόσεις Τόμος Α΄, Διήγηση, Αθήνα, 2002. * Ηλία ΜηνιάτηΧρήστος Ανδρούτσος, ''Οι Τρεις περι Πίστεως Λόγοι ("Δογματική της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας)"'', Αστήρ, Αθήνα 1956.* [[Χρήστος Γιανναράς]], ''"Το αλφαβητάρι της Πίστης"'', Εκδόσεις ΕπτάλοφοςΔόμος, Αθήνα1983 (επανεκδ. 2006).* Θεοδώρου ΑνδρέαςΑθανάσιος Δεληκωστόπουλος, ''Απαντήσεις σε ερωτήματα δογματικά - συμβολικά - ιστορικοδογματικά"Η πίστη των Ορθοδόξων"'', Εκδόσεις Αποστολική Διακονία, Αθήνα 1999.* Παναγιώτης Μπούμης, ''The Anchor Bible Dictionary"Κανονικόν Δίκαιον"'', Τόμ. 1Γρηγόρης, 1992, Εκδ. DoubledayΑθήνα 2008.