Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων του "Πεντηκοστάριο"

Από OrthodoxWiki
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση
(Νέα σελίδα: Αν το Τριώδιο δίκαια χαρακτηρίζεται Κατανυκτικόν, δικαιότερα το Πεντηκοστάριο επονομάζεται Χαρ...)
 
 
(9 ενδιάμεσες εκδόσεις από 6 χρήστες δεν εμφανίζονται)
Γραμμή 1: Γραμμή 1:
−
Αν το Τριώδιο δίκαια χαρακτηρίζεται Κατανυκτικόν, δικαιότερα το Πεντηκοστάριο επονομάζεται Χαρμόσυνον. Το περιεχόμενό του κινείται σε τελείως διαφορετικό κλίμα. Έχει μεσολαβήσει η γιορτή της κοσμοσωτήριας Ανάστασης και, επειδή τα πάντα πεπλήρωται φωτός και χαράς, είναι φυσικό και οι ύμνοι που χρησιμοποιούνται στις ασματικές Ακολουθίες της Εκκλησίας να αποπνέουν τον αέρα του πανηγυρικού θριάμβου. Η νίκη πάνω στον έσχατο εχθρό του ανθρώπου και η κατάργηση του κράτους του θανάτου, η καθιέρωση της νέας ζωής για την ανθρωπότητα γεμίζουν την ψυχή του πιστού αγαλλίαση που αμεσότατα εκφράζεται στα τραγούδια του. Το Πεντηκοστάριο είναι το βιβλίο που περιέχει αυτή τη χαρμόσυνη ποιητική παραγωγή της Εκκλησίας.
+
[[Πεντηκοστάριο]] ονομάζεται το λειτουργικό βιβλίο της [[Ορθόδοξη Εκκλησία|Ορθόδοξης Εκκλησίας]] που χρησιμοποιείται την περίοδο από το [[Πάσχα]] μέχρι την γιορτή των [[Άγιοι Πάντες|αγίων Πάντων]] και περιέχει τις ακολουθίες των κινητών εορτών (όπως και το άλλο λειτουργικό βιβλίο, το [[Τριώδιο]]). Καλείται ''Πεντηκοστάριο'' επειδή αρχικά έφθανε μέχρι την ''Κυριακή της Πεντηκοστής'', αργότερα όμως προστέθηκαν οι ύμνοι μίας ακόμη εβδομάδας. Στις ακολουθίες που περιέχει το ''Πεντηκοστάριο'' υμνείται η [[Ανάσταση]] και η [[Ανάληψη]] του [[Χριστός|Χριστού]], καθώς και η επέλευση του [[Άγιο Πνεύμα|αγίου Πνεύματος]] στους [[Απόστολοι|Αποστόλους]] κατά την ημέρα της [[Πεντηκοστή|Πεντηκοστής]]<ref>Γεωργιάδης Βαρθολομαίος (Αρχιεπισκ. Κορινθίας), ''Επιτομή Λειτουργικής'', εκδ. 4η, εκδ. Βασ. Ρηγόπουλου,  1995 (c1909), σελ. 47.</ref>.  
  
−
Το Πεντηκοστάριο, λοιπόν, είναι το ιερό λειτουργικό βιβλίο που οι ύμνοι που περιέχει έχουν διαρρυθμιστεί έτσι, ώστε να ψάλλονται στις ασματικές Ακολουθίες από την Αγία και Λαμπρή Κυριακή του Πάσχα, μέχρι την απόδοση της μέγιστης γιορτής της Εκκλησίας, τριανταεννιά μέρες μετά. Επιπρόσθετα, γιαυτό, άλλωστε, λέγεται Πεντηκοστάριο (για 50 μέρες -- που στην πραγματικότητα είναι 57), περιέχει τους ύμνους για τις Ακολουθίες της γιορτής της Ανάληψης, και της Πεντηκοστής, δηλαδή των γενεθλίων της Εκκλησίας. Προκειμένου, μάλιστα, να φτάσει μέχρι την απόδοση της επετείου αυτής, καλύπτει και την τέλεση της μνήμης των Αγίων Πάντων, την έννατη Κυριακή από το Πάσχα. Κατακλειομένου του Πεντηκοσταρίου, ολοκληρώνεται και ο κύριος κύκλος του κινητού εορτολογίου που άρχισε με το Τριώδιο.
+
Η πρώτη έντυπη έκδοση του ''Πεντηκοσταρίου'' έγινε το 1568, ''"η δε δευτέρα το 1579 εις Ενετίαν υπό Ιακώβου του Λεογγίτου"''<ref>"Πεντηκοστάριον", ''Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια'', τόμ. 10, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1967, στ. 285.</ref>. Το υμνογραφικό υλικό που σήμερα περιέχει το ''Πεντηκοστάριο'' είναι πολύ μεγαλύτερο σε σχέση με το αρχικό και η έκδοση που θεωρήθηκε αξιόλογη ώστε να χρησιμοποιηθεί έως σήμερα στις λειτουργικές ανάγκες, είναι αυτή του ''Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανού'' του Ιμβρίου<ref>Ο ''Ίμβριος Βαρθολομαίος Κουτλουμουσιανός'' (1772-1851), ήταν μαθητής του [[Νικόδημος Αγιορείτης|Νικοδήμου του Αγιορείτη]] και λόγιος ο ίδιος. Δίδαξε στην [[Αθωνιάδα]], υπήρξε προϊστάμενος της Ιερατικής Σχολής στο [[Φανάρι]] και έκανε αξιόλογη κριτική και εκδοτική εργασία (βλ. Τωμαδάκης Νικόλαος, ''Κλεις της Βυζαντινής Φιλολογίας'', 4η έκδ., Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 132-133).</ref>, από το 1836.
−
Η λειτουργική διαμόρφωση της περιόδου του Πεντηκοσταρίου, όπως, ανάλογα, άλλωστε, και κείνη του Τριωδίου, δεν έχει απλά και μόνο ιστορική αξία, στη βάση ότι ο Χριστός αναστήθηκε και αναλήφθηκε μετά σαράντα μέρες και κατέπεμψε την πεντηκοστή μέρα το Πανάγιο Πνεύμα που επεφοίτησε στους Αποστόλους και εγκαινίασε την Εκκλησία. Εμπεριέχει μια δυναμική θεολογική δικαίωση. Το γεγονός της Ανάστασης του Χριστού είναι ο πυρήνας της σωτήριας Ενανθρώπησης του Υιού του Θεού, το κλειδί της εισόδου του ανθρώπινου γένους στη Βασιλεία του Θεού. Το Πεντηκοστάριο πέραν του ότι απηχεί την αγαλλίαση των φίλων του Χριστού για την παρουσία του αναστημένου Κυρίου ανάμεσά τους, για την υπέροχη προοπτική που εγγυάται για την ανθρωπότητα η κατατρόπωση του θανάτου, διαλαλεί στον κόσμο το πιο σημαντικό χαρούμενο μήνυμα που έλαβε ποτέ η ανθρωπότητα, διακηρύττει το ευφρόσυνο άγγελμα της ελευθερίας από τα δεσμά, τα δίκτυα μες στα οποία είχε μπλεχτεί ο άνθρωπος με την αυτονόμησή του από το Δημιουργό του. Γιαυτό η Εκκλησία επιμένει επί εξήμιση εβδομάδες στην επανάληψη των αναστάσιμων ύμνων και άλλων προσευχών, μεταδίνοντάς μας τη βεβαιότητα της Λύτρωσης και την αισιοδοξία των τέκνων του Θεού. Για τον ίδιο, εξάλλου, λόγο, ανανεώνει το αναστάσιμο μήνυμά της κάθε Κυριακή, όλο το χρόνο.
+
 
−
Ίσως κάποιος, δικαιολογημένα, στο σημείο αυτό διερωτηθεί: Πώς θα συμβούν σε μένα όλα αυτά τα θαυμάσια για τα οποία γίνεται λόγος, αφού, όταν ακούω στη λατρεία τους ύμνους, δεν καταλαβαίνω το ακριβές νόημά τους; Δεν υπάρχει αμφιβολία πως θα 'ταν καλύτερα οι ύμνοι που χρησιμοποιούνται στη λατρεία να ήταν δημιουργήματα της εποχής μας και να μεταχειρίζονταν τη σύγχρονη γλώσσα. Όμως είναι επίσης αλήθεια πως ένας λατρευτικός ύμνος μας γίνεται γνωστός όχι αποκλειστικά με το να καταλαβαίνουμε το ακριβές περιεχόμενό του με την αντιληπτική ικανότητα του νου μας. Αυτή η ικανότητα, έτσι κι αλλιώς, δεν είναι η κύρια που οφείλει να επιστρατεύει ο πιστός στη σχέση του με το μυστήριο του Θεού και της Εκκλησίας. Ένας ύμνος απευθύνεται πολύ βαθύτερα στο είναι μας, και αποβλέπει όχι να μας πείσει ή να μας ενημερώσει, αλλά να συμβάλει στην πρόκληση της καλής αλλοίωσης, της διαμόρφωσης του ήθους μας όπως το καθορίζει η Εκκλησία. Για να επιτευχθεί αυτό απαιτείται η συμμετοχή ολόκληρου του ανθρώπου, της σωματοψυχής μας. Απαιτείται να δουλέψουν μαζί όσο το δυνατόν περισσότερα τμήματα της υπαρξής μας, από τα αισθητήρια οργανά μας (τα αυτιά που θα ακούσουν, τα μάτια που θα διαβάσουν...) και τα άλλα μέλη του σώματός μας (τα χέρια που θα σταυροκοπηθούν, τα χείλη που θα ψάλλουν...), ίσαμε τα αισθήματά μας (τη χαρά της κοινωνίας, τη συντριβή της μετάνοιας...) και τις πνευματικές μας λειτουργίες (τους συνειρμούς της μνήμης, τα άλματα της σκέψης...). Αυτή τη διαδικασία τη διευκολύνουν στα πλαίσια της λατρείας και οι άλλες λειτουργικές τέχνες (η ζωγραφική λ.χ.), και πρώτη απ' όλες η συνυφασμένη με την ποίηση μελική. Οι ύμνοι μας είναι γνωστοί ως μελωδίες, επενδυμένοι με μουσική. Ακόμα, μας γίνονται γνωστοί οι ύμνοι συνδεμένοι με μια κωδωνοκρουσία ή με μια δραματική εκδήλωση της λατρείας. Πόσα άλλα εκτός από τα λόγια του μας κάνουν γνωστό, π.χ., τον ύμνο "Έρραναν τον τάφον...". Το θέαμα του επιταφίου, οι κινήσεις των κοριτσιών γύρω, η μυρωδιά του λιβανιού, η πένθιμη κωδωνοκρουσία, ακόμα κι ο συνωστισμός για το προσκύνημα, και, γιατί όχι, κι η κούραση από τις δουλειές των ημερών της ετοιμασίας για τη Λαμπρή. Χρειάζεται, λοιπόν, να μας πουν τι σημαίνει λίαν για να μας γίνει γνωστός ο ύμνος;
+
==Το ''Πεντηκοστάριο'' ως λειτουργική περίοδος==
−
Άλλο, βέβαια, είναι ο θεολογικός σχολιασμός των ύμνων, που επεκτείνει το αφαιρετικό/ευσύνοπτο/ποιητικό περιεχόμενό τους και οικοδομεί τους μελετηρούς πιστούς.
+
 
 +
Πεντηκοστάριο καλείται και το χρονικό διάστημα των 8 εβδομάδων από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι τη γιορτή της [[Πεντηκοστή|Πεντηκοστής]], κατά την οποία εορτάζουν "όλα τα δευτερεύοντα πρόσωπα που έπαιξαν ρόλο στην Ανάσταση του Κυρίου και στην αποκαθήλωσή Του: Οι Μυροφόρες Γυναίκες, ο Ιωσήφ από Αριμαθαίας και ο Νικόδημος ο κρυφός Φαρισαίος μαθητής", αλλά και η αγία Φωτεινή η Σαμαρείτις και Ισαπόστολος. Την περίοδο αυτή εορτάζεται και η θαυματουργική δύναμη του Κυρίου (Τρίτη Κυριακή: του Παραλύτου, Πέμπτη Κυριακή: του Τυφλού) και επίσης η Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής 20 μέρες μετά τα Πάσχα, η Απόδοση του Πάσχα, η Ανάληψη του Κυρίου 40 ημέρες μετά το Πάσχα, και η μνήμη των Αγίων Πατέρων της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου, η οποία δογμάτισε ότι ο Χριστός δεν είναι κτίσμα, καθόρισε πότε πρέπει να εορτάζεται το Πάσχα και απαγόρευσε τη γονυκλισία την Κυριακή ως ημέρα Αναστάσεως, αλλά και η μνήμη των Αγίων Πάντων. <ref>π. Αντώνιος Χρήστου, "Η περίοδος του Πεντηκοσταρίου", http://euxh.gr/theologia/leitourgika/i-periodos-tou-pentikostariou</ref> "Την περίοδο του Πεντηκοσταρίου, λόγω του αναστάσιμου χαρακτήρα της, δεν νηστεύονται οι Τετάρτες και οι Παρασκευές, δηλαδή έχουμε κατάλυση οίνου και ελαίου."<ref> Μητροπολίτου Ν. Σμύρνης Συμεών Κούτσα, "Η νηστεία της Εκκλησίας", εκδ. Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος.</ref>
 +
 
 +
==Το ''Πεντηκοστάριο'' ως τροπάριο==
 +
Κατά μία άλλη έννοια, με το όνομα [[Πεντηκοστάριο]] καλείται το [[τροπάριο]] (εκκλησιαστικός ύμνος) που ψάλλεται μετά το τέλος του πεντηκοστού ('''ν΄''') [[Ψαλμοί|ψαλμού]] στην ακολουθία του [[Όρθρος|όρθρου]]. Τέτοια ''Πεντηκοστάρια'' τροπάρια ψάλλονται κάθε φορά στον [[Όρθρος|όρθρο]], όταν διαβάζεται απόσπασμα του [[Ευαγγέλια|Ευαγγελίου]], πριν από τον πεντηκοστό ψαλμό.
 +
 
 +
==Υποσημειώσεις==
 +
<div style="font-size:85%; -moz-column-count:2; column-count:2;"><references /></div>
 +
 
 +
==Βιβλιογραφία==
 +
*"Πεντηκοστάριο", Μαλαβάκης Νίκος, ''Βυζαντινολόγιο-Λεξικό Εκκλησιαστικών και Θρησκευτικών όρων'', Αστήρ, Αθήνα 1999, σελ. 113.
 +
*"Πεντηκοστάριον", ''e-δομή'' (ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια ''ΔΟΜΗ''), εκδόσεις Δομή Α.Ε., Αθήνα 2003-2004 [DVD-ROM].
 +
*"Πεντηκοστάριον", ''Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια'', τόμ. 10, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1967, στ. 284-285.
 +
*"Πεντηκοστάριον", Βεργωτής Γεώργιος, ''Λεξικόν Λειτουργικών και Τελετουργικών Όρων'', 3η έκδ. βελτιωμένη και επαυξημένη, Θεσσαλονίκη 1995, σελ. 178.
 +
*"Πεντηκοστάριον", εγκυκλοπαίδεια ''Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα'', τόμ. 48, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα 2004-2005 [CD-ROM].
 +
 
 +
 
 +
[[Κατηγορία:Λειτουργική]]
 +
 
 +
[[en:Pentecostarion]]
 +
[[fr:Pentecostaire]]
 +
[[ro:Penticostar]]

Τελευταία αναθεώρηση της 18:03, 28 Μαρτίου 2018

Πεντηκοστάριο ονομάζεται το λειτουργικό βιβλίο της Ορθόδοξης Εκκλησίας που χρησιμοποιείται την περίοδο από το Πάσχα μέχρι την γιορτή των αγίων Πάντων και περιέχει τις ακολουθίες των κινητών εορτών (όπως και το άλλο λειτουργικό βιβλίο, το Τριώδιο). Καλείται Πεντηκοστάριο επειδή αρχικά έφθανε μέχρι την Κυριακή της Πεντηκοστής, αργότερα όμως προστέθηκαν οι ύμνοι μίας ακόμη εβδομάδας. Στις ακολουθίες που περιέχει το Πεντηκοστάριο υμνείται η Ανάσταση και η Ανάληψη του Χριστού, καθώς και η επέλευση του αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους κατά την ημέρα της Πεντηκοστής[1].

Η πρώτη έντυπη έκδοση του Πεντηκοσταρίου έγινε το 1568, "η δε δευτέρα το 1579 εις Ενετίαν υπό Ιακώβου του Λεογγίτου"[2]. Το υμνογραφικό υλικό που σήμερα περιέχει το Πεντηκοστάριο είναι πολύ μεγαλύτερο σε σχέση με το αρχικό και η έκδοση που θεωρήθηκε αξιόλογη ώστε να χρησιμοποιηθεί έως σήμερα στις λειτουργικές ανάγκες, είναι αυτή του Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανού του Ιμβρίου[3], από το 1836.

Το Πεντηκοστάριο ως λειτουργική περίοδος

Πεντηκοστάριο καλείται και το χρονικό διάστημα των 8 εβδομάδων από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι τη γιορτή της Πεντηκοστής, κατά την οποία εορτάζουν "όλα τα δευτερεύοντα πρόσωπα που έπαιξαν ρόλο στην Ανάσταση του Κυρίου και στην αποκαθήλωσή Του: Οι Μυροφόρες Γυναίκες, ο Ιωσήφ από Αριμαθαίας και ο Νικόδημος ο κρυφός Φαρισαίος μαθητής", αλλά και η αγία Φωτεινή η Σαμαρείτις και Ισαπόστολος. Την περίοδο αυτή εορτάζεται και η θαυματουργική δύναμη του Κυρίου (Τρίτη Κυριακή: του Παραλύτου, Πέμπτη Κυριακή: του Τυφλού) και επίσης η Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής 20 μέρες μετά τα Πάσχα, η Απόδοση του Πάσχα, η Ανάληψη του Κυρίου 40 ημέρες μετά το Πάσχα, και η μνήμη των Αγίων Πατέρων της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου, η οποία δογμάτισε ότι ο Χριστός δεν είναι κτίσμα, καθόρισε πότε πρέπει να εορτάζεται το Πάσχα και απαγόρευσε τη γονυκλισία την Κυριακή ως ημέρα Αναστάσεως, αλλά και η μνήμη των Αγίων Πάντων. [4] "Την περίοδο του Πεντηκοσταρίου, λόγω του αναστάσιμου χαρακτήρα της, δεν νηστεύονται οι Τετάρτες και οι Παρασκευές, δηλαδή έχουμε κατάλυση οίνου και ελαίου."[5]

Το Πεντηκοστάριο ως τροπάριο

Κατά μία άλλη έννοια, με το όνομα Πεντηκοστάριο καλείται το τροπάριο (εκκλησιαστικός ύμνος) που ψάλλεται μετά το τέλος του πεντηκοστού (ν΄) ψαλμού στην ακολουθία του όρθρου. Τέτοια Πεντηκοστάρια τροπάρια ψάλλονται κάθε φορά στον όρθρο, όταν διαβάζεται απόσπασμα του Ευαγγελίου, πριν από τον πεντηκοστό ψαλμό.

Υποσημειώσεις

  1. ↑ Γεωργιάδης Βαρθολομαίος (Αρχιεπισκ. Κορινθίας), Επιτομή Λειτουργικής, εκδ. 4η, εκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, 1995 (c1909), σελ. 47.
  2. ↑ "Πεντηκοστάριον", Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 10, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1967, στ. 285.
  3. ↑ Ο Ίμβριος Βαρθολομαίος Κουτλουμουσιανός (1772-1851), ήταν μαθητής του Νικοδήμου του Αγιορείτη και λόγιος ο ίδιος. Δίδαξε στην Αθωνιάδα, υπήρξε προϊστάμενος της Ιερατικής Σχολής στο Φανάρι και έκανε αξιόλογη κριτική και εκδοτική εργασία (βλ. Τωμαδάκης Νικόλαος, Κλεις της Βυζαντινής Φιλολογίας, 4η έκδ., Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 132-133).
  4. ↑ π. Αντώνιος Χρήστου, "Η περίοδος του Πεντηκοσταρίου", http://euxh.gr/theologia/leitourgika/i-periodos-tou-pentikostariou
  5. ↑ Μητροπολίτου Ν. Σμύρνης Συμεών Κούτσα, "Η νηστεία της Εκκλησίας", εκδ. Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Βιβλιογραφία

  • "Πεντηκοστάριο", Μαλαβάκης Νίκος, Βυζαντινολόγιο-Λεξικό Εκκλησιαστικών και Θρησκευτικών όρων, Αστήρ, Αθήνα 1999, σελ. 113.
  • "Πεντηκοστάριον", e-δομή (ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ), εκδόσεις Δομή Α.Ε., Αθήνα 2003-2004 [DVD-ROM].
  • "Πεντηκοστάριον", Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 10, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1967, στ. 284-285.
  • "Πεντηκοστάριον", Βεργωτής Γεώργιος, Λεξικόν Λειτουργικών και Τελετουργικών Όρων, 3η έκδ. βελτιωμένη και επαυξημένη, Θεσσαλονίκη 1995, σελ. 178.
  • "Πεντηκοστάριον", εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα, τόμ. 48, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα 2004-2005 [CD-ROM].
Ανακτήθηκε από «https://el.orthodoxwiki.org/index.php?title=Πεντηκοστάριο&oldid=20795»