12.426
επεξεργασίες
Αλλαγές
→Εκκλησιολογία
===Εκκλησιολογία===
Ο Τερτυλλιανός δεν παρουσιάζει κάποια συγκροτημένη εκκλησιολογία. Αυτή εμφανίζεται συνήθως για απολογητικούς ή για κατηχητικούς σκοπούς. Παρόλα αυτά στα έργα του διακρίνουμε ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες απόψεις για το μυστήριο της εκκλησίας<ref>Κ. Σκουτέρης, Ιστορία των δογμάτων Α΄, σελ. 421</ref>.
Ο χαρακτηρισμός που αποδίδει ο Τερτυλλιανός στην εκκλησία είναι μητέρα<ref>Ad martyres 1</ref>. Ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε λίγο νωρίτερα από τον Ειρηναίο, με αποτέλεσμα να αποτελούν τους πρώτους συγγραφείς που τον χρησιμοποιούν. Ο ίδιος όμως προχωρά λίγο περισσότερο, καθώς η εκκλησία, σύμφωνα με τον Τερτυλλιανό, είναι αυτή που τρέφει τα μέλη της, τα οποία εισάγονται με το βάπτισμα στην αγκαλιά της. Η σχέση εκκλησίας και Χριστού, παρομοιάζεται με την σχέση Αδάμ και Εύας. Έτσι βλέπει μία προτύπωση, διότι όπως η Εύα προήλθε από την πλευρά του Αδάμ, έτσι και η εκκλησία προήλθε από τον Χριστό<ref>De anima 43</ref>. Η εκκλησία είναι ο φύλακας της αλήθειας της πίστεως. Στο σύνολό της έχει την Αγία Γραφή, την οποία όμως μόνο αυτή μπορεί να ερμηνεύσει ορθά. Εκτός αυτής δε νομιμοποιείται ουδείς να την ερμηνεύει, διότι η εξουσία αυτή δόθηκε με βάση την διαδοχή της εξουσίας που έδωσαν οι απόστολοι όταν ίδρυσαν τις τοπικές εκκλησίες. Αυτό ήταν και το στοιχείο της ενότητάς τους<ref>De Praescriptionibus 20</ref>. Κατά τη μοντανιστική περίοδο της ζωής του όμως η εκκλησιοκεντρική θεώρηση αυτών των αληθειών αντικαταστάθηκε από την αντίληψη περί εκκλησίας του Πνεύματος<ref>Κ. Σκουτέρης, Ιστορία των δογμάτων Α΄, σελ. 423</ref>.
Στη μοντανιστική περίοδο της ζωής του ο Τερτυλλιανός ισχυρίζεται πως η εκκλησία είναι πνευματική κοινωνία των τριών θείων προσώπων<ref>De baptismo 6</ref> και έχει αόρατη μορφή. Η ιεραρχική της δομή πλέον παραμερίζεται και προβάλλεται μόνο το αόρατο στοιχείο. Η σκέψη αυτή οπωσδήποτε έρχεται σε αντίθεση προς την εκκλησία που δίδασκε όταν ανήκε σε αυτήν. Τα μυστήρια πλέον δεν εξαρτώνται από την αποστολική διαδοχική εξουσία, αλλά από μία αόριστη πνευματική κατάσταση στην οποία ενεργεί το Άγιο Πνεύμα. Ακόμα και η άφεση των αμαρτιών πλέον μπορεί να παρέχεται από ένα πνευματικό άνθρωπο.
Αλλαγές παρόμοιες θα δούμε και στην περί μυστηρίων αντίληψή του. Οι πληροφορίες όμως που λαμβάνουμε από το έργο του είναι σημαντικότατες για την εσωτερική ζωή του χριστιανισμού της εποχής του. Το βάπτισμα κατά τον Τερτυλλιανό εισάγει το μέλος στην εκκλησία. Είναι αναγκαίο για τη σωτηρία και εμφανίζεται σε δύο μορφές. Το βάπτισμα του ύδατος και το βάπτισμα του αίματος, τα οποία παρουσιάζονται με Χριστοκεντρικό ένδυμα. Το βάπτισμα πρέπει να παρέχεται με σύνεση στα νέα μέλη και γι αυτό είναι αντίθετος στην πρακτική του νηπιοβαπτισμού, η οποία προφανώς τελείτο στην εποχή του, διότι είναι πιθανό τα νέα μέλη αργότερα να αθετήσουν την υπόσχεσή τους<ref>De baptismo 18</ref>. Το βάπτισμα των αιρετικών είναι άκυρο και ανυπόστατο<ref>Αυτόθι 19</ref>, ενώ πρέπον είναι να τελείται την εορτή του [[Πάσχα]], αν και κάθε ημέρα είναι ημέρα Κυρίου και μπορεί να τελεσθεί το ελεύθερα<ref>Αυτόθι 19</ref>. Το βάπτισμα πρέπει να τελείται στο όνομα της Αγίας Τριάδας και συνάμα από τον επίσκοπο<ref>Αυτόθι 6</ref>, για να έχει εγκυρότητα. Μπορούν όμως ακόμα και λαϊκοί, αρκεί να έχουν τη συγκατάθεση του επισκόπου<ref>Αυτόθι 17</ref>. Από το δικαίωμα αυτό όμως εξαιρούνται τις γυναίκες. Στο τελετουργικό κατονομάζεται και το χρίσμα ως το τέλος του μυστηρίου.
Οι αναφορές του στη θεία ευχαριστία είναι λίγες και στη συνάφεια άλλων θεολογικών ζητημάτων. Παρόλα αυτά υπάρχει ένας σκεπτικισμός καθώς ο Τερτυλλιανός φαίνεται τον άρτο να το θεωρεί σύμβολο και όχι τόσο πραγματική παρουσία. Το κείμενο αυτό όμως μπορεί να έχει δύο ερμηνείες<ref>Κ. Σκουτέρης, Ιστορία των δογμάτων Α΄, σελ. 428-429</ref>. Η θεία ευχαριστία όμως αποτελεί είδος πνευματικής τροφής, που ενεργεί στην ύπαρξη του χριστιανού<ref>De oratione 6</ref>. Στην εποχή του Τερτυλλιανού φαίνεται επίσης ότι είχε καθιερωθεί κάποιο είδος τυπικού, μία ευχαριστιακή επίκληση για τον καθαγιασμό των τιμίων δώρων. Τα δώρα αυτά είναι πολύτιμα, γι αυτό οι πιστοί φέρουν ευθύνη αν τους πέσουν<ref>De corona 3</ref>. Η μετάνοια επίσης είναι βασικό σημείο στη διδασκαλία του, εξου και συνέγραψε δύο μελέτες. Η πρώτη (De poenitentia) συνεγράφη όταν ήταν μέλος της εκκλησίας, ενώ η δεύτερη (De pudicitia), όταν ήταν μέλος του Μοντανισμού. Στο πρώτο σύγγραμμά του ο Τερτυλλιανός αναφέρει πως ο άνθρωπος έχει μία φυσική κλίση να μετανοεί μετά από ανάρμοστες πράξεις. Τώρα καλεί τον κόσμο να μπει στη "λογική του Θεού" ώστε να αποδοθεί πραγματική άφεση αμαρτιών. Δύο μετάνοιες δικαιούτε ο άνθρωπος. Μια προ του βαπτίσματος και μία μετά<ref>De poenitentia 20</ref>. Ο άνθρωπος βέβαια οφείλει μετά το βάπτισμα να πάψει να αμαρτάνει. Αλλά εφόσον συμβεί πρέπει να οδηγηθεί στην εξομολόγηση. Η εξομολόγηση πρέπει να συμβεί όμως από μία σειρά έμπρακτων ενεργειών που αποδεικνύουν την ισχυρή θέληση για μετάνοια. Τέτοιες είναι ο λιτός και ασκητικός βίος, η νηστεία, ο βίος δίχως απολαύσεις, ο λίγος ύπνο πάνω σε σάκους. Η προσεύχή και η επίκληση της πρεσβείας των αγίων, αλλά και των πρεσβυτέρων και των αδελφών του για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες του<ref>De poenitentia 9</ref>.
Οι απόψεις αυτές όμως όταν μετακινήθηκε στο Μοντανισμό άλλαξαν. Στην ουσία πλέον καταπολεμεί τους κανόνες μετανοίας της εκκλησίας, διότι πλέον αυτές δεν πρέπει να ανήκουν στην εκκλησιαστική ιεραρχία, αλλά μόνο στην πνευματική εκκλησία. Αυτή λοιπόν η συγχώρηση πλέον μπορεί να δίδεται από ανθρώπους, οι οποίοι είναι απλώς πνευματικοί. Ποιοι είναι αυτοί όμως δεν αναφέρονται. Παραδέχεται βεβαίως ότι ο επίσκοπος μπορεί να συγχωρήσει ορισμένα μικρά αμαρτήματα<ref>De pudicitia 13</ref>, δίχως όμως να προσδιορίζει ποια. Στο δεύτερο βιβλίο επίσης διαχωρίζει τα αμαρτήματα σε βαρέα και μη, σε συγγνωστά και μη. Εδώ γενικά υπάρχει ουσιώδης διαφορά. Σα μέλος της εκκλησίας δεχόταν συγχώρηση αρκεί να υπάρχει ειλικρινή μετάνοια, ενώ τώρα όχι. Τα ασυγχώρητα αμαρτήματα ήσαν ο φόνος, η ειδωλολατρεία και η πορνεία. Οι αντίπαλοί πάντως επιδείκνυαν τη συγχωρητικότητα που είχε επιδείξει ο Χριστός. Ο ίδιος αντέτασσε πως αυτή η συγχωρητικότητα ήταν κάτι που δε μπορούσε να μεταβιβαστεί<ref>De pudicitia 11</ref>. Ο Τερτυλλιανός εδώ μάλιστα θα αλλάξει και τον τρόπο σκέψης των προσευχών μετανοίας. Ενώ στη πρώτη φάση δέχεται ότι μάρτυρες μεσολαβούν για την εξιλέωση του μετανοούντα, πλέον διαφωνεί αναφέροντας πως αυτοί κατάφεραν μόνο τη δική τους εξιλέωση και πως η άφεση αυτή ανήκει μόνο στον Χριστό, που τη θεμελίωσε στη σταυρική του θυσία<ref>Αυτόθι 22</ref>.
===Εσχατολογία===
