Καρποκράτης

Μέρος της σειράς άρθρων Γνωστικισμός

Αρχαϊκά Συστήματα Σίμων ο Μάγος Δοσίθεος Μένανδρος Σατορνείλος

Ιουδαΐζοντες γνωστικοί Εβιωναίοι Κήρινθος Ελκεσαΐτες

Αντινομιστές Νικολαΐτες Καρποκράτης Καΐνίτες

Διάφοροι Βασιλειδιανισμός Δοκητές Βαλεντίνος Βαρβηλογνωστικοί Βαρδησάνης Εγκρατίτες

Τριαρχικοί- Ανθρωπογονικοί Οφίτες Ναασηνοί Μονόιμος Σηθιανοί

Διαρχικοί Μαρκίων Απελλής Ερμογένης Μανιχαϊσμός

Σύγχρονοι Παυλικιανισμός Βογόμιλοι Καθαροί

Κατηγορία:Γνωστικά κείμενα

Ο Καρποκράτης ήταν ακαδημαϊκός φιλόσοφος και διδάσκαλος της εγκύκλιας παιδείας και ταυτόχρονα, μία επιφανής προσωπικότητα του χριστιανικού Γνωστικισμού. Καταγόταν από την Αλεξάνδρεια όπου και έδρασε στις αρχές του 2ου μ.Χ. αιώνα, στους χρόνους του αυτοκράτορα Αδριανού (117 - 138). O Καρποκράτης παντρεύτηκε την Αλεξάνδρεια από τη Σάμη της Κεφαλληνίας και απέκτησε γιο, τον Επιφάνη, οποίος έγινε και συνεχιστής του. Σημαντικές πληροφορίες για τον Καρποκράτη, τον Επιφανή και τη διδασκαλία τους, παίρνουμε από τους Ειρηναίο, Ιππόλυτο και Κλήμεντα τον Αλεξανδρέα.

Διδασκαλία

Η φιλοσοφική κατάρτιση και η παιδεία του Καρποκράτη τον έφεραν εγγύτερα στον Πλατωνισμό, τον Νεοπλατωνισμό και στον Πυθαγορισμό, ενώ συγχρόνως τον απομάκρυναν από τις αυστηρές ιουδαϊκές διατάξεις. Η διδασκαλία του περιελάμβανε ένα μεγάλο σύνολο από στοιχεία, γνωστικά, χριστιανικά και φιλοσοφικά.

Κατά τον Καρποκράτη ο υλικός κόσμος με όλα του τα δημιουργήματα είναι έργο αγγέλων οι οποίοι εμφανίζονται υποδεέστεροι του αγέννητoυ και εντελώς άγνωστου Θεού-Πατέρα. Θεωρούσε ότι ο Χριστός ήταν ένας απλός άνθρωπος που γεννήθηκε με πατέρα τον Ιωσήφ και η μόνη διαφορά του από τους υπόλοιπους ανθρώπους ήταν η αρετή του και η ηθική του τελειότητα η οποία του επέτρεψε να μείνει ελεύθερος από την καταδυνάστευση των αγγέλων που δημιούργησαν τον κόσμο. Κατά συνέπεια, η προσπάθεια των υπόλοιπων ανθρώπων να μιμηθούν την τελειότητα του Ιησού μπορεί οδηγούσε στο επιθυμητό αποτέλεσμα να επιτύχουν και αυτοί το ίδιο. Μάλιστα, όπως σημειώνει ο Ιππόλυτος, οι Καρποκρατιανοί πίστευαν ότι μπορούσαν να γίνουν όμοιοι με το Χριστό και δυνατώτεροι από τους Αποστόλους και τους Μαθητές Του. Σημαντικό ρόλο στην προσπάθειά τους αυτή έπαιζε και η άσκηση της μαγείας, όπως μαρτυρεί ο Ιππόλυτος (Έλεγχος, VII.32).

Κατ' αυτούς, η σωτηρία συντελείται διά της πίστεως και της αγάπης. Όμως, σύμφωνα με τον Ειρηναίο όλες οι λοιπές αξίες τους ήταν ηθικά αδιάφορες, συνέπεια του οποίου ήταν προσθήκη της αμαρτίας ως μέσο σωτηρίας, καθώς με αυτή θα μπορούσαν να φθείρουν το σώμα, τη φυλακή της σάρκας. Οι ακρότητες εναντίον κάθε έννοιας ηθικής, με σκοπό την απελευθέρωση της ψυχής από το δεσμωτήριο του σώματος ήταν ο τρόπος με τον οποίο περιγράφεται η έννοια του Αντινομισμού στους Γνωστικούς. Αυτή η διαδικασία φθοράς του σώματος μπορούσε να συνεχίζεται διαρκώς με αλλεπάλληλες μετενσωματώσεις μέχρι να επιτευχθεί η απελευθέρωση της ψυχής. Μάλιστα, τα όργια των Καρποκρατιανών γίνονταν όπλα στα χέρια των διωκτών του χριστιανισμού.

Σύμφωνα με τα όσα μας μεταφέρει ο Ευσέβιος για τους γνωστικούς του Καρποκράτη:

"Εδίδασκον ότι οι μέλλοντες να φθάσουν εις την τελειότητα της κατ' αυτούς μυσταγωγίας ή μάλλον μυσαροποιίας πρέπει να διαπράττουν όλας τας αισχρουργίας, διότι τάχα δεν θα ήτο δυνατόν να εκφύγουν τους κοσμικούς, όπως εκείνοι τους ελεγον, άρχοντας, παρά μόνον εάν απονείμουν είς όλους τα χρέη δι' αισχρών πράξεων".

Ένα άλλο χαρακτηριστικό του συστήματος των Καρποκρατιανών ήταν οι πολύχρωμες, επάργυρες ή επιχρυσωμένες εικόνες του Χριστού, τις οποίες τοποθετούσαν μαζί με εικόνες φιλοσόφων όπως του Πυθαγόρα, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και άλλων και τους απέδιδαν τιμές όπως οι εθνικοί (ειδωλολάτρες).

Επιφανής

Ο γιος του Καρποκράτη, ο Επιφανής έχοντας ως δάσκαλο τον πατέρα του, επεξεργάσθηκε περαιτέρω, σε σύγγραμμα του Περί δικαιοσύνης (αποσπάσματα του οποίου διασώζει ο Κλήμης στο Στρωματείς 3.2), τις περί Θεού και κόσμου αντιλήψεις του πατέρα του και προχώρησε ακόμα περισσότερο στην κατεύθυνση της ηθικής εκλύσεως, έχοντας ως κεντρική θέση στην κοσμοθεωρία του την κοινοκτημοσύνη και την κοινογαμία.

Ο Επιφανής αν και πέθανε σε ηλικία μόλις 17 ετών, αναδείχθηκε σε συστηματικό δάσκαλο του γνωστικισμού και έκανε τόσο μεγάλη εντύπωση στον τόπο καταγωγής της μητέρας του, τη Σάμη της Κεφαλληνίας ώστε λατρεύθηκε εκεί ως θεός

Βιβλιογραφία

• Δέρβος Γεώργιος, Χριστιανική Γραμματολογία, τόμ Β΄, εν Αθήναις 1904.
• Θεοδώρου Ανδρέας, Θέματα ιστορίας δογμάτων, ΟΕΔΒ, Αθήνα 1986.
• «Επιφανής», ΘΗΕ, τόμ. 5 (1964), στ. 799-800.
• «Καρποκρατιανοί», ΘΗΕ, τόμ. 7 (1965), στ. 369-370.
• Κοντογόνης Κωνσταντίνος, Εκκλησιαστική Ιστορία από Χριστού γεννήσεως μέχρι των καθ' ημάς χρόνων, 2η εκδ., εν Αθήναις 1876.
• Παπαδόπουλος Γ. Στυλιανός, Πατρολογία, τόμ. Α΄, έκδ. 4η, Αθήνα 2000.
• Σκουτέρης Β. Κωνσταντίνος, Ιστορία Δογμάτων, τόμ. Α΄, Αθήνα 1998.
• Φειδάς Ιω. Βλάσιος, Εκκλησιαστική Ιστορία - Απ' αρχής μέχρι την Εικονομαχία, τόμ. Α΄, 3η έκδ., Αθήνα 2002.