Αλλαγές

Η μνήμη των νεκρών, αποτελεί μυστήριο το οποίο περιγράφει τον τρόπο δεσμού μεταξύ των μελών (ζώντων και τεθνεώτων) του σώματος της εκκλησίας<ref>Νικόλαος Ματσούκας, Δογματική και Συμβολική θεολογία Β΄, σελ. 498</ref>. Χαρακτηριστικό μάλιστα είναι πως ο [[Διονύσιος Αρεοπαγίτης]], όχι απλώς χαρακτηρίζει την τελετή μυστήριο, αλλά συνάμα τονίζει πως κατά τη διάρκεια τέλεσής του, οι κατηχούμενοι πρέπει να αποχωρήσουν<ref>Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Περί της Εκκλησιαστικής ιεραρχίας 3, 9 PG 3, 437BC, 7, 2-3 PG 3, 556Β-557C</ref>. Το στοιχείο αυτό αποδεικνύει το μυστηριακό χαρακτήρα του μνημοσύνου, αφού οι κατηχούμενοι, δηλαδή οι μη μυημένοι, θα πρέπει να αποχωρήσουν, κατ αναλογία με τα υπόλοιπα μυστήρια. Εκτός όμως του Διονυσίου Αρεοπαγίτου και ο [[Θεόδωρος Στουδίτης]] (+826), μιλώντας περί μυστηρίων, ανάμεσά τους τοποθετεί και τα μνημόσυνα<ref>Β. Στεφανίδης, Εκκλησιαστική Ιστορία, σελ. 464</ref>. Είναι λοιπόν φανερό πως ''"κατά την εποχή εκείνην (των πατέρων) υπήρχεν αστάθεια περί της εννοίας και του αριθμού των μυστηρίων"''<ref>Β. Στεφανίδης, Εκκλησιαστική Ιστορία, σελ. 464</ref> και αυτό διότι, δεν υπήρχε κανενός είδους σχολαστική καταμέτρησή τους.

Τα μνημόσυνα ακόμα και στην ορθόδοξη παράδοση πολλές φορές δεν κατατάσσονται στα μυστήρια. Τις περισσότερες φορές εννοούνται σαν απλές τελετές, εξ αιτίας της αρίθμησης των μυστηρίων σε ένα αριθμό κλειστών μυστηριακών τελετών, αποκομένες αποκομμένες και απομονωμένες από το συνολικό σώμα της εκκλησίας. Εννοούνται ουσιαστικά ως κάτι το πρόσθετο, το ανεξάρτητο, το αυτοτελές, το μαγικό<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική και Συμβολική θεολογία Β΄, σελ. 467</ref>. Μέσα όμως από τα συγγράματα συγγράμματα των δογματολόγων πατέρων της εκκλησίας, όπως του [[Ιωάννης Δαμασκηνός|Ιωάννη Δαμασκηνού]], του [[Διονύσιος Αρεοπαγίτης|Διονυσίου Αρεοπαγίτη]], του [[Νικόλαος Καβάσιλας|Νικολάου Καβάσιλα]] αλλά και τα λειτουργικά κείμενα της εκκλησίας, τα μυστήρια δεν αποτελούν απλώς μυστηριακές τελετές σε ένα κλειστό αριθμό, αλλά οργανικά μέλη στο χαρισματικό σώμα της εκκλησίας<ref>Ν. Ματσούκα, Μυστήριον επί των ιερώς κεκοιμημένων, σελ. 15</ref>. Η αντίληψη αυτή (αρίθμηση μυστηρίων) είναι μία θεωρία που πέρασε από τη σχολαστική θεολογία κυρίως μετά το 14ο αιώνα. Χαρακτηριστικό είναι πως μέχρι τον 13ο αιώνα σε κανένα κείμενο πατέρων της εκκλησίας δεν ευρίσκεται καμία απόδειξη περί κλειστού αριθμού, ενώ η πρώτη αναφορά σε επτά κλειστά μυστήρια, όπως τα γνωρίζουμε σήμερα, προέρχεται από τον ενωτικό [[Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος|Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο]] κατά το 13ο αιώνα, στην ενωτική σύνοδο της Λυών (1274), στην οποία σκοπό είχε να παρευρεθεί και ο πατήρ της σχολαστικής θεολογίας, [[Θωμάς Ακινάτης]]<ref>Ν. Ματσούκας, Μυστήριον επί των ιερώς κεκοιμημένων, σελ. 15</ref>. Στο έργο επίσης, του μεγάλου δογματολόγου της εκκλησίας Ιωάννη Δαμασκηνού, ''"Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως"'' διαφαίνεται σαφώς πως ''"καμία αρίθμηση δεν είναι νοητή, παρά μονάχα η περιγραφή της συνοχής του σώματος δια μέσου των μυστηριακών εκφάνσεων"''<ref>Ιωάννου Δαμασκηνού, Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως, 4, 13 PG 94, 1136BC-1153C</ref>.

Η μνήμη των νεκρών αποτελεί ένα μέλος της λειτουργικής δομής του σώματος της εκκλησίας<ref>Ν. Ματσούκας, Μυστήριον επί των ιερώς κεκοιμημένων, σελ. 12</ref>. Κατά το μυστήριο αυτό ουσιαστικά συντελείται μια δυναμική και αποκορυφωτική πορεία, η κοινωνία των ''"ζώντων και τεθνεώτων"'' στο ένα σώμα της σύναξης, κατά βάση στο σώμα του Χριστού<ref>ο.π., σελ. 23</ref>. Συντελείται ένας ζωηρός και εκφραστικός διάλογος μεταξύ κλήρου, λαού και κεκοιμημένων. Όπως λοιπόν όλος ο [[Αγίων Χοροί|χορός των αγίων]], έτσι και οι κεκοιμημένοι μέσω του μυστηρίου ''"αθανατίζονται"'' και ''"αφθαρτίζονται"'' μαζί με όλη την κτίση, σε ένα δράμα που κυριαρχεί η οδύνη και η χαρά, σε ένα περιβάλλον χαρμολύπης. Ο κεκοιμημένος πλέον οδηγείται στους κόλπους της Τριαδικής ζωοποιητικής θεότητος και αναζητεί το δώρο της αθανασίας. Αλλά αυτή μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της μετάνοιας. Γι αυτό και παρατηρούμε μέσω της ιερής ακολουθίας πως ο πιστός βρίσκει αυτή την οδό, την οδό της σωτηρίας, μέσα από τη μετάνοια. Τη μετάνοια μετά θάνατον ο τριαδικός Θεός τη δέχεται, αλλά ο άνθρωπος πλέον δε θέλει να μετανοήσει, σύμφωνα με τον Ιωάννη Δαμασκηνό<ref>Ιωάννου Δαμασκηνού, Κατά Μανσιχαίων Μανιχαίων PG 94, 1545D-1548A-1573AB</ref>. Γι αυτό το λόγο η μνήμη των νεκρών είναι σημαντική και απαραίτητη. Ο Θεός δέχεται τις δεήσεις των πιστών και λυτρώνει τον άνθρωπο διότι ''"η αγάπη του Θεού δεν υπόκειται σε κανένα νόμο, αν η ψυχή τον ζητάει και τον θέλει. Το έλεός του είναι απροσμέτρητο. Αυτό το νόημα έχουν οι ευχές και τα μνημόσυνα"''<ref>Νικόλαος Ματσούκας, Δογματική και Συμβολική θεολογία Γ΄, σελ. 547</ref>.

Στην αρχαία εκκλησία Το ''μυστήριο'' αυτό, το οποίο προβλέπει την καθιέρωση ειδικών τελετών εις μνήμην των νεκρών και δεήσεων υπέρ αυτών, οφείλεται κατά το δεύτερο αιώνα φαίνεται πως καθιερώθηκαν τα μνημόσυνα πρώτον σε ''"δογματικούς λόγους"'', δηλαδή στην πίστη ότι η Εκκλησία αποτελεί κοινωνία όχι μόνο ζώντων αλλά και κεκοιμημένων και στην εκκλησίαπίστη σε μετά θάνατο ζωή<ref>Βλάσιος Φειδάς"Μνημόσυνα", ''Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια'' (ΘΗΕ), τόμ. 8, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Εκκλησιαστική ΙστορίαΑθήνα 1966, σελστ. 1226. 287</ref>. Η καθιέρωσή τους συντελέστηκε Στους [[ιουδαίος|ιουδαίους]] αλλά και στους ειδωλολάτρες υπήρχαν ειδικές ''"προς τιμήν και μνήμην των νεκρών τελεταί"'', οι οποίες αναμφίβολα ''"εξωτερικώς τουλάχιστον επέδρασαν προς καθιέρωσιν παρομοίων...λειτουργικών εκδηλώσεων"'' αφού όχι μόνο δεν ήταν αντίθετες προς την ορθή πίστη, αλλά επιπλέον, αποκτούσαν ένα νέο, ''"επί της βάσης της παραδόσεως αυτής εν Χριστώ νόημα"''<ref>''ΘΗΕ'', τόμ. 8 (τιμή γενεθλίου ημέρας των μαρτύρων1966) , ό.π.</ref>. Μαρτυρίες για προσευχή υπέρ των κεκοιμημένωνεμφανίζονται ήδη στην [[Παλαιά Διαθήκη]]. Το εδάφιο ''Β΄ Μακ. 12,43'', όπου ο [[Ιούδας ο Μακκαβαίος]] προσέφερε θυσία υπέρ πεσόντων για εξιλασμό των αμαρτιών, είναι ''"εν τη Γραφή αρχαιότατη μαρτυρία των μνημοσυνών"''<ref>Ανδρούτσος Χρήστος, 'Δογματική της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας', Αστήρ, Αθήνα 1956 (c1907), σελ. 427.</ref>:  :''"...συγκέντρωσε συνεισφορές από κάθε άντρα κι έστειλε στα Ιεροσόλυμα δύο χιλιάδες δραχμές ασήμι, για να χρηματοδοτήσει μια θυσία για την εξιλέωση της αμαρτίας. Αυτή τη θεάρεστη πράξη την έκανε επειδή πίστευε πως υπάρχει ανάσταση νεκρών. Γιατί αν δεν πίστευε ότι θ' αναστηθούν αυτοί, που λίγο πριν είχαν σκοτωθεί, θα ήταν περιττό κι ανόητο να προσεύχεται γι' αυτούς. Εξάλλου οΙούδας ήταν βέβαιος ότι όσοι πέθαιναν έχοντας πίστη στο θεό, θα είχαν εξαιρετική μεταχείριση· γι' αυτό επρόκειτο για μια άγια και θεάρεστη σκέψη. Έτσι, έκαναν τη θυσία για την εξιλέωση των νεκρών, ώστε οι τελευταίοι ν' απαλλαγούν από την αμαρτία που είχαν διαπράξει"''<ref>''Β΄ Μακ. 12,43'', μτφρ από: ''Η Αγία Γραφή'' (Παλαιά και Καινή Διαθήκη), Μετάφραση από τα πρωτότυπα κείμενα, Βιβλική Εταιρεία, Αθήνα 1997, σελ.π767.</ref>. Τα μνημόσυνα ήταν μία συνήθεια  Αρχαιότερη αυτής, είναι η οποία υπήρχε μαρτυρία του ''Νεεμ. 9,1-3'', όπου μετά την εορτή της [[Εορτή της Σκηνοπηγίας|Σκηνοπηγίας]], ο λαός εμφανίζεται ενώπιον του Θεού, με εμφανή τα σημεία πένθους και μεταμέλειας. Όρθιοι εξομολογούνται, όχι μόνο τις δικές τους αμαρτίες, αλλά και εκείνες των προγόνων τους, ενώ οι ιερείς και [[Λευίτες]] δέονται με μετάνοια στον Θεό για να τους ελεήσει: :''"Την εικοστή τέταρτη μέρα του ίδιου μήνα, οι Ισραηλίτες άρχισαν νηστεία. Φορούσαν πένθιμα ρούχα και έριχναν χώμα στο κεφάλι τους. Αυτοί είχαν χωριστεί από όλους τους μη Ιουδαίους που υπήρχαν στην περιοχή τους και είχαν συγκεντρωθεί για '''να εξομολογηθούν τις αμαρτίες''' τις δικές τους '''και των προγόνων τους'''. Επί τρεις ώρες στέκονταν όρθιοι στις θέσεις τους κι άκουγαν την ανάγνωση από το βιβλίο του νόμου του Κυρίου, του θεού τους και για άλλες τρεις ώρες '''έμεναν γονατιστοί ενώπιον του Κυρίου του θεού τους για να του ζητήσουν συγχώρηση'''"''<ref>''Νεεμ. 9,1-3'', μτφρ από: ''Η Αγία Γραφή'' (Παλαιά και Καινή Διαθήκη), Μετάφραση από τον τα πρωτότυπα κείμενα, Βιβλική Εταιρεία, Αθήνα 1997, σελ. 635.</ref>. Παρόμοιες τελετές εμφανίζονται και στο ''Τωβίτ 4,17''<ref>''ΘΗΕ'', τόμ. 8 (1966), στ. 1226.</ref>. Στην αρχαία εκκλησία, φαίνεται πως καθιερώθηκαν τα μνημόσυνα ως τελετές, κατά το δεύτερο αιώνα<ref>Βλάσιος Φειδάς, Εκκλησιαστική Ιστορία, σελ. 287</ref>. Στον ειδωλολατρικό κόσμο. Μάλιστα , τελούνταν και μνημόσυνα γεύματα κατά την τρίτη, ενάτη και τριακοστή ημέρα από την αποδημία του θανόντος<ref>Βασίλειος Στεφανίδης, Εκκλησιαστική ιστορία, σελ. 120</ref>. Αυτά, με ''"Κατ εξωτερικήν αναλογίαν εισήχθησαν και στο χριστιανισμό"''<ref>ο.π.</ref>αλλά με δογματική κατοχύρωση από την [[Αγία Γραφή]] και την [[Ιερά Παράδοση]], όπου ορίστηκε από τις και όπως αναφέρεται στις [[Αποστολικές Διαταγές]]<ref>Αποστολικαί Διαταγαί 8, 42</ref> πως , θα τηρούνται για τη μνήμη των νεκρών την τρίτη, ενάτη και τεσσαρακοστή ημέρα. Η Πλέον, η τρίτη ημέρα αυτή αποκλήθηκε γενέθλιος συμβόλιζε την τριήμερη παραμονή του [[Χριστός|Χριστού]] στον τάφο ή την [[Αγία Τριάδα]], η έννατη ημέρασυμβόλιζε τα εννέα τάγματα των αγγέλων, ενώ η τεσσαρακοστή αντικατέστησε την τριακοστή καθώς ''"Μωσήν γαρ ούτως ο λαός επένθησεν"''<ref>''ΘΗΕ'', τόμ. 8 (1966), στ. 1227.</ref>. Τα ετήσια μημόσυνα, δεν τελούνταν πλέον κατά την επέτειο επί της γεννήσεως του νεκρού όπως αποκαλείτο και από τους στους εθνικούς, αλλά με ένα τελείως διαφορετικό περιεχόμενοκατά την ημέρα της αληθινής, αφού πλέον εορταζόταν ως ουράνιας γεννήσεως<ref>''"επέτειος της εις ουρανούς αναγεννήσεως"ΘΗΕ'', τόμ. 8 (1966), ό.π.</ref><ref>Β. Στεφανίδης, ενθ.αν.</ref>.Σημαντικές μαρτυρίες επί του θέματος αποτελούν αφενός μεν οι αρχαίες λειτουργίες, αφετέρου τα διασωσμένα δίπτυχα από την εποχή των Αποστόλων, που μας μαρτυρούν ευχές που ανέπεμπε η εκκλησία υπέρ των κεκοιμημένων κατά τη [[Θεία Λειτουργία]]<ref>Ν. Βασιλειάδης, ενθ.αν., σελ. 428</ref>

Το τελετουργικό των μνημοσύνων στη σημερινή εκκλησία διαφέρει από τελετουργικό της αρχαίας εκκλησίας, απηχεί όμως παλαιότερες παραδόσεις<ref>Ν. Ματσούκας, Μυστήριον..., σελ. 23</ref>. Χαρακτηριστικές επ αυτού είναι οι περιγραφές του Διονυσίου Αρεοπαγίτη. Η τελετή ξεκινούσε από το σπίτι του νεκρού<ref>Διονυσίου Αρεοπαγίτη, Περί της εκκλησιαστικής ιεραρχίας PG 3, 55A-568D</ref>. Οι οικείοι του κεκοιμημένου τον μακάριζαν και έψελναν ευχές και εν συνεχεία τον μετέφεραν στον ιεράρχη όπου και έκανε τη σύναξη των πιστών. Αν ήταν κληρικός τοποθετείτο ενώπιον του θυσιαστηρίου, αν ήταν μοναχός ή λαϊκός μπροστά στο πρεσβυτέριο. Ο ιεράρχης εν πρώτοις ανέπεμπε ευχαριστήρια ευχή, έπειτα διάβαζε ιερά αναγνώσματα σχετικά με την ανάσταση και εν συνεχεία ψέλνονταν ωδές. Ο λειτουργός απέλυε του κατηχούμενους και εν συνεχεία μνημόνευε κεκοιμημένους Αγίους, τους οποίους παρακαλούσε να πρεσβεύσουν υπέρ του κεκοιμημένου. Εν συνεχεία ο ιεράρχης πρώτος ασπάζετο τον κεκοιμημένο και ακολουθούσαν οι πιστοί. Στο τέλος ο ιεράρχης έρριπτε λάδι στον κεκοιμημένο, απαγγέλοντας ευχή για όλη τη σύναξη. ===Το κίνημα των [[Κολλυβάδες|Κολλυβάδων]]===Με την τέλεση των μνημοσύνων συνδέεται μια περίοδος αντιπαράθεσης μεταξύ [[Άγιο Όρος|Αγιορειτών]] (με ευρύτερες όμως πνευματικές και πολιτισμικές διαστάσεις) η οποία ξεκίνησε στα μέσα του 18ου αιώνα, και έμεινε στην ιστορία ως το ''Κίνημα των Κολλυβάδων''. Αφορμή για την εκδήλωση του κινήματος ήταν η διαμάχη που προέκυψε για την τέλεση των μνημοσύνων, τα οποία ενώ τελούνταν κατά το πρωί του Σαββάτου, λόγω των πολλών εργασιών τους, σκέφτηκαν οι [[Μοναχισμός|μοναχοί]] να μεταθέσουν την τέλεσή τους την Κυριακή. Αυτό κάποιοι δεν μπόρεσαν να το δεχθούν, με τον ισχυρισμό ότι η Κυριακή ως [[Ανάσταση|αναστάσιμη]] ημέρα δεν είναι κατάλληλη για μνημόσυνα και έτσι αποχωρούσαν από τους ναούς κατά την τέλεση τους<ref>"Κολλυβάδες", ''Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια'' (ΘΗΕ), τόμ. 7, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1965, στ. 742.</ref>. Οι αντιφρονούντες αυτοί αποκάλεσαν τους αντιθέτους περιφρονητικά ''Κολλυβάδες'', όμως το περιφρονητικό αυτό όνομα έγινε αργότερα τιμητικός τίτλος<ref>''ΘΗΕ'', τόμ. 7 (1965), ό.π, στ. 743.</ref>. Το κίνημα των Κολλυβάδων άρχισε το 1754, διατηρήθηκε μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα και απασχόλησε όχι μόνο τους μοναχούς του [[Άγιο Όρος|Αγίου Όρους]] αλλά ολόκληρη την [[Ορθόδοξη Εκκλησία]]. Μεταξύ των αρχηγών του κινήματος των [[Κολλυβάδες|Κολλυβάδων]] αναφέρονται και οι τρεις νεώτεροι άγιοι της Εκκλησίας, [[Μακάριος Νοταράς]] (ο μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Κορίνθου 1764-1776), [[Αθανάσιος ο Πάριος]], διδάσκαλος του Γένους, και ο πολυγραφότατος [[Νικόδημος Αγιορείτης|Νικόδημος ο Αγιορείτης]]. Τους τρεις αυτούς ακολούθησαν πολλοί άλλοι κληρικοί, μοναχοί και λαϊκοί<ref>"Κολλυβάδες", εγκυκλοπαίδεια ''Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα'', τόμ. 34, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα 2004-2005.</ref>. Η διαμάχη για την τέλεση των μνημοσυνών το Σάββατο και όχι την Κυριακή, συνδέεται και με την έριδα περί συχνής ''Θείας Μεταλήψεως''. Και τα δύο αυτά προβλήματα λύθηκαν και οι διαμάχες κόπασαν με τις σχετικές εγκυκλίους των πατριαρχών [[κωνσταντινούπολη|Κωνσταντινουπόλεως]] ''Θεοδοσίου Β΄'' (1769-1773) και [[Γρηγόριος Ε'|Γρηγορίου Ε΄]] (''α΄'' 1797-1798, ''β΄'' 1806-1808. ''γ΄'' 1818-1821), οι οποίοι επέτρεψαν την τέλεση των μνημοσυνών και την προσφορά κολλύβων και κατά την Κυριακή. Στην πραγματικότητα, το ''κίνημα των Κολλυβάδων'' εμπεριείχε και ένα σπουδαιότατο πνευματικό γεγονός του ελληνισμού, αποτέλεσμα της περιπετειώδους συνάντησης της Ορθόδοξης Ανατολής με τη Δύση, η οποία στο πρόσωπο αρκετών Ελλήνων ''διαφωτιστών'', με την αυτούσια μεταφύτευση ιδεών, αρχών και πρακτικών<ref>"Η δυναμική του διαφωτισμού στη δράση των Κολλυβάδων", στο: Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, ''Σχέσεις και Αντιθέσεις - Ανατολή & Δύση στην πορεία του Νέου Ελληνισμού'', Ακρίτας, Αθήνα 1998, σελ. 14.</ref>, εισήγαγε αθεϊστικές, αντιχριστιανικές, αντικληρικαλιστικές τάσεις και έναν ακραίο ορθολογισμό ο οποίος απειλούσε με ανατροπή την μακραίωνη Ορθόδοξη Παράδοση<ref>Μεταλληνός, ''Σχέσεις...'', ό.π., σελ. 15.</ref>. Ως αντίδραση στα φαινόμενα αυτά, οι ''Κολλυβάδες'' αντέταξαν την ''"φιλοκαλική αναγέννηση"'', ''"από τα πιο αξιόλογα πνευματικά φαινόμενα και από τις πιο γόνιμες πνευματικές κινήσεις μέσα στους κόλπους της Ορθοδοξίας την εποχή της Τουρκοκρατίας...γνήσια συνέχεια και ανανέωση της ζωντανής πατερικής παραδόσεως και ταυτόχρονα απάντηση της Εκκλησίας στα αιτήματα των καιρών"''<ref>Μεταλληνός, ''Σχέσεις...'', ό.π., σελ. 16.</ref>. Το αντιπροσωπευτικότερο ίσως επίτευγμα της κίνησης αυτής, αποκαλύπτεται στη συγκρότηση και έκδοση της [[Φιλοκαλία|Φιλοκαλίας]], ένα ανθολόγιο κειμένων, μεγάλων [[Πατρολογία|Πατέρων]] και ασκητών της Εκκλησίας, από τον 4ο ως και τον 15ο αιώνα<ref>Γιανναράς Χρήστος, ''Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα'', Δόμος, Αθήνα 2003, σελ. 189.</ref>. Το κίνημα αυτό, χαρακτηρίστηκε από την ''διαφωτιστική'' ιστοριογραφία (η οποία θεωρούσε τον εαυτό της εκπρόσωπο της προόδου), ως συντηρητικό ή σκοταδιστικό, στην πραγματικότητα όμως επρόκειτο για την αντιπαράθεση δύο διαφορετικών αντιλήψεων της ελληνικότητας: από τη μία ''"η βυζαντινή καθολικότητα του Γένους (πέρα από φυλετικά όρια) των ελληνορθόδοξων"'' και από την άλλη ''"η εμμονή σε μια φαντασιώδη εθνοφυλετική ελληνικότητα, που αντλούσε ταυτότητα απευθείας από τον αρχαιοκλασικό ιδεότυπο, με αυθαίρετο άλμα διασκελισμού των βυζαντινών αιώνων"''<ref>Βλ. αναλυτικά: Γιανναράς, ''Ορθοδοξία...'', ό.π., σελ. 171-209.</ref>.

Τα μνημόσυνα στη σημερινή πράξη ====Νεκρώσιμη ακολουθία==== Στη νεκρώσιμη ακολουθία γίνεται ουσιαστικά ένα διάλογος μεταξύ των φίλων του κεκοιμημένου και του Θεού. Τονίζεται μέσα από τους ύμνους η ματαιότητα των εγκοσμίων και εξυμνείται η αξία των αιωνίων αγαθών. Οι ιερείς και ο λαός, ζητούν το έλεος του Θεού και παρηγορία, διότι ουδείς άνθρωπος μπορεί αξίως να σταθεί την ώρα του φοβερού βήματος. Πριν την ακολουθία τελείται η τελετή του τρισαγίου. Η ονομασία της δίδεται, διότι ξεκινά με το ''"Άγιος ο Θεός"'', τρεις φορές. Κατόπιν ψάλλονται τέσσερα τροπάρια όπου δέεται κλήρος και λαός να αναπαύσει το μεταστάντα μαζί με τους σεσωσμένους, παρακαλώντας συνάμα την Υπεραγία [[Θεοτόκος|Θεοτόκο]] να δεηθεί προς τον Κύριο. Στη συνέχεια ο ιερέας ικετεύει τον Θεό, ο οποίος νίκησε το θάνατο και το διάβολο με την παρουσία του στον κόσμο, να λάβει υπόψη την τρεπτότητα του ανθρώπου και τη ροπή προς την αμαρτία, να παραβλέψει τος αμαρτίες του ως αγαθός και φιλάνθρωπος και να κατατάξει το μέλος της εκκλησίας τελούνται σε δύο μορφέςστους κόλπους της θείας δόξας<ref>Νικόλαος Βασιλειάδης, ενθ.αν., σελ. 361-362</ref>. Σε παλαιότερες εποχές η ακολουθία ξεκινούσε με τον 90ο ψαλμό, σήμερα όμως η ευχή αυτή παραλείπεται, πλην της νεκρώσιμης ακολουθίας των κληρικών και των μοναχών<ref>Νικόλαος Βασιλειάδης, ενθ.αν., σελ. 362</ref>. Η πρώτη μορφή ακολουθία λοιπόν ξεκινά με την εκφώνηση ''"Ευλογητός ο θεός ημών..."'' και ακολουθεί το τροπάριο του Αμώμου (118ος Ψαλμός). Εν συνεχεία ακολουθούν τα ευλογητάρια, όπου ζητείται το έλεος του Θεού και η ευσπλαχνία του, ενώ δηλώνεται η μετάνοιά του πιστού για τις αμαρτίες του. Τα ευλογητάρια είναι έξι και επακολουθούν ο 50ς ψαλμός και ο κανόνας του μοναχού Θεοφάνη, που εξιστορεί τα γεγονότα της θείας οικονομίας. Εν συνεχεία οδηγούμαστε στην κορωνίδα της ακολουθίας που είναι το εκκλησιαστικό τελετουργικό τροπάριο ''"Μετά των αγίων ανάπαυσε Χριστέ τα ψυχάς του/της εκκλησίας /των δούλων σου. Ένθα ουκ έστι πόνος, ου λύπη, ου στεναγμός, αλλά ζωή ατελεύτητος."''. Ακολουθούν τα ιδιόμελα, τα οποία εναλλάσσουν το νόημά τους στη βάση των ανθρωπίνων συναισθημάτων (θρήνοι, απορίες, ελπίδα) και ακολουθούν οι [[Μακαρισμοί]] και τα αναγνώσματα, δηλαδή το προκείμενο, ο Απόστολος<ref>Α΄ Κορινθίους 15, 52 ή 45-57 ή 15, 20-28. Ρωμαίους 14, 6-9</ref> και το [[ευαγγέλιο]]<ref>Ιωάννης 15, 17-24</ref>. Πρέπει να τονιστεί πως μετά τον Απόστολο απαγγέλλονται τα αλληλουάρια, που κατά το [[Συμεών Θεσσαλονίκης]], δηλώνουν την κοίμηση έλευση της δευτέρας παρουσίας του Κυρίου. Ακολουθεί τρισάγιο, δέηση υπέρ του μέλουςκεκοιμημένου και απόλυση. Οι ψάλτες μελωδούν τρεις φορές το αιωνία η μνήμη, οι επιμνημόσυνες δεήσεις όπου κατά το Συμεών γίνεται η "ανακήρυξη" του κεκοιμημένου. Έτσι εισερχόμαστε το τελευταίο στάδιο που είναι ο αποχαιρετισμός. Οι πιστοί ασπάζονται ευλαβικά ένας-ένας το κεκοιμημένο μέλος. Ο αποχαιρετισμός αυτός είναι ένας οδυνηρός αποχαιρετισμός, συνάμα όμως ένα χαιρετισμός ελπίδος. Ο χορός ωδεί τον "δεύτε τελευταίον ασπασμόν". Όπως παρατηρεί ο Άγιος Συμεών, ο ασπασμός υπογραμμίζει την τρίτηκοινωνία και την ενότητα των πιστών, ενάτη ζωντανών και τεσσαρακοστή ημέρα κεκοιμημένων. Εν συνεχεία ο κεκοιμημένος οδηγείται στην τελευταία επί γης κατοικία του, όπου ψάλλεται ο τρισάγιος ύμνος. Πολλές φορές ακολουθεί πομπή προτού ο κεκοιμημένος εισέλθει στο κοιμητήριο, μία συνήθεια που τελείται ήδη από την κοίμησηεποχή του [[Γρηγόριος Νύσσης|Γρηγορίου Νύσσης]]<ref>Εις τον βίον της Οσίας Μακρίνης PG 46, καθώς 933C</ref>. Ο κεκοιμημένος τοποθετείται με προσοχή και οι ετήσιες δεήσειςτην κεφαλή στραμμένη στην ανατολή. Ο δεύτερος τύπος Χαρακτηριστική είναι η μνημόνευση απαγγελία ''"χους ει και εις γην απελεύση"'' (Γεν. 3, 19). Τελικά ρίχνεται λάδι σε σταυρική φορά στον κεκοιμημένο ψαλλόμενος ο 50ος ψαλμός. Πρέπει να τονιστεί πως η νεκρώσιμη ακολουθία δεν τελείται κατά τη διακαινήσιμο εβδομάδα και την Κυριακή του [[Πάσχα]]<ref>Νικόλαος Βασιλειάδης, ενθ.αν., σελ. 400-420</ref>. ====Επιμνημόσυνη δέηση==== Εκτός της νεκρώσιμης ακολουθίας και των τεθνεώτων ευχών κατά τη διάρκεια της [[Θείας Λειτουργίας]] η εκκλησία πραγματοποιεί και δεήσεις για τα κεκοιμημένα μέλη, σε τακτές χρονικές περιόδους. Στην εκκλησία επίσης έχουν θεσπιστεί ετησίως Όπως ήδη μνημονεύτηκε η αρχή αυτών βρίσκεται στην Αγία Γραφή και μάλιστα ήδη από την [[Παλαιά Διαθήκη]]. Μνημόσυνα τελούμε κατά την τρίτη ημέρα επειδή ο Κύριος αναστήθηκε στις τρεις ημέρες, αλλά και προς προσφορά στην [[Αγία Τριάδα]], της οποία οφείλουμε την ύπαρξη και τη ζωή<ref>Συμεών Θεσσαλονίκης, Περί του τέλους ημών..., τοα΄, τοβ΄, PG 155, 689C-692ABC</ref> στις εννιά προς ενθύμηση των ζώντων<ref>Ν. Βασιλειάδης, ενθ.αν., σελ. 430</ref>, αλλά και δύο Σάββαταπρος ενθύμηση των εννέα ταγμάτων [[Άγγελοι|αγγέλων]]<ref>Συμεών Θεσσαλονίκης, Περί του τέλους ημών..., τοα΄, τοβ΄, τα λεγόμενα ψυχοσάββαταPG 155, όπου τελείται 689C-692ABC</ref> και στις 40 ημέρες διότι τόσο πένθησε ο ισραηλιτικός λαός το θάνατο του [[Θεία ΛειτουργίαΜωυσής|Μωυσή]] , αλλά και ειδικό προς ενθύμηση της αναλήψεως του Κυρίου<ref>ο.π.</ref>. Επίσης τελούνται και ετήσια μνημόσυνα. Το ετήσιο μνημόσυνο υπέρ κατά το Συμεών Θεσσαλονίκης φανερώνει ότι αυτός που εκοιμήθη ζει αιώνια και πως θα έρθει καιρός που θα αναστηθεί και πάλι, ενώ κατά το [[Γρηγόριος Ναζιανζηνός|Γρηγόριο το θεολόγο]] και ως χρέος των κεκοιμημένωνφίλων για την ανάπαυση της ψυχής<ref>Ν. Βασιλειάδης, ενθ.αν., σελ. 431</ref>.