Αλλαγές

Σύμφωνα με τον κλασσικό ορισμό των μυστηρίων, τα μυστήρια στην Ορθόδοξη Εκκλησία αριθμούνται σε επτά. Ο ορισμός αυτός όμως απηχεί σχολαστικές αντιλήψεις<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Β΄, σελ. 473</ref>. Ο κλειστός αριθμός των επτά μυστηρίων, στην παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας ανευρίσκεται γα πρώτη φορά κατά το 13ο αιώνα. Οι βασικοί μάλιστα δογματικοί δογματολόγοι πατέρες της εκκλησίας δεν προβαίνουν σε καμία καταμέτρηση τω μυστηρίων, ενώ κατά τις αναφορές τους προκύπτουν ουκ ολίγες διαφοροποιήσεις ως προς την αρίθμησή τους<ref>Χαρακτηριστικά: [[Ιωάννης Δαμασκηνός]] μιλά για δυο, ο [[Διονύσιος Αρεοπαγίτης]] για έξι, Ο Μητροπολίτης Εφέσου Ιωάσαφ για 10</ref>. Χαρακτηριστικό είναι ακόμα πως και οι δύο ορθόδοξες πηγές που αριθμούν τα μυστήρια ως επτά κατά το 13ο αιώνα, δεν είναι απλώς ισχνές<ref>Χρ. Ανδρούτσος, Δογματική..., σελ. 314-15</ref>, αλλά και διαφοροποιημένες. Στην πρώτη περίπτωση ο μοναχός [[Ιωβ Ιασίτης]] αριθμεί επτά μυστήρια, συγκαταλέγοντας όμως εν μέσω αυτών τη μοναχική κουρά, στη δε δεύτερη περίπτωση ομιλούμε για τον Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο, ο οποίος θεωρείτο ενωτικός. Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο της περίπτωσης του Μιχαήλ είναι πως το ντοκουμέντο της ομολογίας των επτά μυστηρίων, προέρχεται από την ενωτική [[Σύνοδος|σύνοδο]] του 1274 στη Λυών, όπου σκοπό είχε να παρευρεθεί και ο πατέρας της σχολαστικής θεολογίας, Θωμάς Ακινάτης<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Β΄, σελ. 473</ref>.

Στην ορθόδοξη θεολογία η προκοπή και ο πλουτισμός της ύπαρξης για τη μετοχή στην βασιλεία του Θεού, δεν εννοείται σε ηθικά πλαίσια, αλλά μέσα από μία ενεργειακή σχέση<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Β΄, σελ. 465</ref>. Γι αυτό και τα μυστήρια αποτελούν το ζωντανό λόγο του Θεού<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Β΄, σελ. 500</ref>. Το άκτιστο παρέχει και το [[κτιστό]] μεταλαμβάνει αγαθότητα. Αυτή ουσιαστικά είναι η μυστηριακή σχέση του Θεού με τον άνθρωπο, που βασίζεται σε μία καθαρά ενεργειακή και πραγματική διάσταση<ref>ο.π.</ref>, γι αυτό και ουσιαστικά τα μυστήρια είναι τα μέσα τα οποία πραγματώνουν τη σχέση Θεού και ανθρώπου<ref>Νίκος Ματσούκας, Ορθοδοξία και αίρεση, σελ. 54</ref>. Η ύπαρξη κάθε ανθρώπου, όπως διατηρείται και προκόβει αποτελεί έκφανση της μυστηριακής σχέσης των δύο αυτών πόλων. Οι εκφάνσεις αυτές όμως παίρνουν την ιδιάζουσα και αποκλειστική φανέρωσή τους μέσα στο σώμα της εκκλησιαστικής κοινότητας. Γι αυτό και τα μυστήρια ''"φανερώνονται ως ενέργειες, λειτουργίες και έργα του σώματος, που τελειώνουν την προκοπή των μελών στα πλαίσια της μετοχής στη ζωή του Θεού, και άρα στα πλαίσια της [[Θεογνωσία|θεογνωσίας]]"''<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Β΄, σελ. 465</ref>. Εξού και τα μυστήρια πραγματοποιούν προοδευτικά τη μεταμόρφωση αφενός του "είναι", δηλαδή της φύσης του ανθρώπου, αφετέρου του "ευ είναι" δηλαδή της προσωπικότητας και της βούλησης<ref>Νίκος Ματσούκας, Ορθοδοξία και Αίρεση, σελ. 306</ref>.

Τα μυστήρια όλα, όπως και κάθε ένα ξεχωριστά, δεν μπορούν να θεωρηθούν αποκομμένα από τη φυσική και ιστορική πραγματικότητα, ούτε ως αφηρημένες ή μαγικές πράξεις<ref>ο.π.</ref>. Μία μαγική πράξη υπερβαίνει μία κατάσταση νομοτελειακής πραγματικότητας που ξεπερνά τα φυσικά όρια. Αντίθετα τα χριστιανικά μυστήρια δε γίνονται ''"μηχανιστικά"'' αλλά προάγουν τη ζωή μέσα στα φυσικά πλαίσια και με βάση την προκοπή και τη συνεργία του μέλους. Πρέπει δηλαδή να γίνει κατανοητό πως αν δεν ενεργοποιηθεί η θέληση του ανθρώπου, τα μυστήρια δεν μπορούν να πραγματώσουν κανένα από τα έργα της τελείωσης<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Β΄, σελ. 478</ref>. Έτσι αποτελούν την αλήθεια και τη ζωή "σαρκωμένα" μέσα στη φυσική και ιστορική πραγματικότητα<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Β΄, σελ. 466</ref>. Με αυτή την προοπτική κατανοείται η χρήση των υλικών στοιχείων, τα οποία μεταβάλλονται και καθαγιάζονται, λαμβάνοντας ειδικό νόημα και περιεχόμενο. ''"Η Ορθοδοξία δε, απορρίπτει κάθε προσπάθεια που αποσκοπεί στο να καταστήσει τα μυστήρια λιγότερα υλικά. Το ανθρώπινο πρόσωπο πρέπει να θεωρηθεί από ολιστικούς όρους, ως μία αδιάλυτη ενότητα σώματος και ψυχής...με τον τρόπο αυτό τα μυστήρια μας μεταφέρουν στο γεγονός της σάρκωσης, όταν ο Χριστός έλαβε υλική σάρκα και την κατέστησε όχημα του Αγίου Πνεύματος"''<ref>Κάλλιστος Ware, Η Ορθόδοξη Εκκλησία, σελ. 435</ref>. Τα μυστήρια τελικά είναι υπεύθυνα για τη διαρκή καθαίρεση των δαιμονικών δυνάμεων, η οποία επιτελείται μέσα από την εκκλησιαστική δομή του σώματος της εκκλησίας, προς θεραπεία, πρόοδο και θρίαμβο κατά των δαιμονικών δυνάμεων.

Τα μυστήρια δεν αποτελούν αφηρημένα φιλοσοφικά σύμβολα, αφού τα μέσα που τα προάγουν έχουν πάντα ένα αληθινό αντίκρυσμα, όπως κάθε τύπος και σύμβολο, απεικονίζοντας την ίδια την ιστορία της θείας οικονομίας<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Β΄, σελ. 468</ref>. Όπως υπομνηματίζει ο άγιος [[Νικόλαος Καβάσιλας]], τα μυστήρια αποτελούν μέλη, κλάδοι και κλήματα του σώματος του Χριστού, της ίδιας της ιστορικής εκκλησίας. Αποτελούν τις θυρίδες, από όπου ο ήλιος της δικαιοσύνης περνά<ref>Νικόλαος Καβάσιλας, Ερμηνεία της Θείας Λειτουργίας PG 150, 452CD</ref>. Εξού και ο χαρακτήρας των μυστηρίων είναι πέρα για πέρα αντιμαγικός. Αυτό συμβαίνει δε, όχι επειδή απλώς αποτελούν εκφάνσεις ενός σώματος, αλλά συνάμα, διότι το κάθε μυστήριο θεμελιώνεται σε ένα φυσικό δεδομένο ή σε ένα ιστορικό συμβάν. Δεν υπάρχουν μυστήρια ως απλές τελετές στην Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά φυσικά και ιστορικά γεγονότα που κάνουν τα μυστήρια. Το βάπτισμα λόγου χάρη δεν θα είχε υπόσταση αν δεν είχε προηγηθεί η ενανθρώπηση, ο σταυρικός θάνατος και η ανάσταση του Κυρίου. Το χρίσμα δε θα είχα αξία αν ο θεάνθρωπος δεν έχριζε με την αληθινή ένωσή του, την ανθρώπινη φύση. Για τον ίδιο λόγο δε θα υπήρχε ούτε ιερωσύνη. Ακόμα και ο γάμος δε θα μπορούσε να υπάρξει απ αρχής κτίσεως αν δεν είχε υπάρξει ο φυσικός δεσμός μεταξύ άνδρα και γυναίκας. Έτσι αν παρατηρήσουμε τη λειτουργία των μυστηρίων θα δούμε μια κοινωνική φυσιολογία για την ορθή ανάπτυξη των μελών ενός κοινωνικού σώματος. Βλέπουμε γέννηση (''βάπτισμα''), κίνηση (''χρίσμα''), τροφή (''Θεία Ευχαριστία''), κυβέρνηση (''ιερωσύνη'') κλπ. Τα μυστήρια λοιπόν προκύπτουν μέσα σε μία ιστορική και φυσική ανάγκη για την ανάπτυξη μιας κοινωνίας, ανταποκρινόμενα σε μία λειτουργικότητα ενός σώματος, που απαρτίζει ένα σώμα σε αισθητές και νοητές διαστάσεις, αξεδιάλυτα ενωμένες<ref>Ν. Ματσούκας, Δογματική...Β΄, σελ. 493</ref>. Τα μυστήρια όμως πέραν των δεδομένων αυτών προϋποθέτουν την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου, τη συνεργία του καθώς και τη συγκατάθεσή του, ειδάλλως δεν παρέχουν ζωή, αγαθότητα και προκοπή. Όπως υπομνηματίζει ο [[Χρήστος Γιανναράς]] ''"αν χρησιμοποιούμε για τα γεγονότα αυτά την ελληνική λέξη μυστήριο, δεν είναι για τους αποδώσουμε αποκρυφιστικό χαρακτήρα, αλλά για να δηλώσουμε ότι η ένταξη και δυναμική πρόσβαση στη ζωή της εκκλησίας δεν εξαντλείται στη φαινομενολογία των αισθητών συμβάντων. [Αυτό διότι] Η συμβατική γλώσσα...δεν επαρκεί για τον προσδιορισμό της. Προϋποτίθεται η καθολική εμπειρική μετοχή του ανθρώπου για να κατορθωθεί η γνώση των δυνατοτήτων της ζωής που τελεσιουργείται μέσα στην εκκλησία"''<ref>Χρ. Γιανναράς, Το αλφαβητάρι..., σελ. 202</ref>. Γι αυτό και κάθε αντίληψη θεσμική ή γραφειοκρατική που θεωρούν θεωρεί τα μυστήρια ως τυπική ιεροπραξία παρέχοντας υπερφυσική χάρη ή δικαίωση ή καταξίωση είναι ''"ολότελα άσχετη με τη ζωή και τη δυναμική αναγέννηση της ζωής, την αφθαρσία και την αθανασία που χορηγεί το Πνεύμα το Άγιο του Θεού, συνιστώντας την εκκλησία"''<ref>ο.π.</ref>.

Όπως είναι γνωστό τα μυστήρια στην αρχαία εκκλησία είχαν μυστικό χαρακτήρα. Ο μυστικός αυτό χαρακτήρας επιβαλλόταν στους αβάπτιστους μέχρι και την 5η εκατονταετηρίδα, όπου πλέον εξέλιπαν οι εθνικοί και οι κατηχούμενοι<ref>Β. Στεφανίδης, Εκκλ. Ιστορία, σελ. 110</ref>. Πέραν του γεγονότος όμως αυτού στην αρχαία εκκλησία η έννοια μυστήριο ελάμβανε και μία δεύτερη σημασία. Τη σημασία του εκκλησιαστικού δράματος<ref>Β. Στεφανίδης, ενθ.αν., σελ. 465</ref>. Τα εκκλησιαστικά δράματα ήταν ουσιαστικά εκκλησιαστικές εορτές που τελούντων τελούνταν στους ναούς και πέριξ αυτών. Τέτοια ήσαν η Έγερση του Λαζάρου, ο Νιπτήρ, η σταύρωση κατά τη μεγάλη εβδομάδα. Συνολικά τα εκκλησιαστικά δράματα ήσαν 9 και εισήχθησαν στην εκκλησία κατά τον 9ο αιώνα υπό , μετά από πρόταση του Πατριάρχου Μαυρικίου<ref>ο.π.</ref>.

[[Κατηγορία:Μυστήρια της Εκκλησίας|Ε*]]